de Boer kronijck vanaf 1555 tot 2005 over een Zaanse familie met een levende Alkmaarse tak.

Transcriptie

1 de Boer kronijck vanaf 1555 tot 2005 over een Zaanse familie met een levende Alkmaarse tak. door Cees de Boer, Bergen Nh Anno 2005.

2 2

3 de Boer kronijck vanaf 1555 tot 2005 over een Zaanse familie met een levende Alkmaarse tak.

4 Voor mijn kinderen en kleinkinderen in de hoop en verwachting dat zij de handschoen verder opnemen voor toekomstig onderzoek en ontwikkelingen. Colofon: ISBN Vormgeving Omslag Druk Uitgave Informatie Jan Siem Schoorl Jan Siem Schoorl en Cees de Boer Febodruk- Enschede. Graf. Atelier Barsingerhorn bv Cees de Boer, Bergen Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd door middel van copie, druk of digitaal zonder toestemming van rechthebbenden CIP-gegevens de Boer, Cees de Boer, kronijck vanaf 1555 tot 2005 over een Zaanse familie met een levende Alkmaarse tak.

5 inhoud Aktes van onze rechtstreekse afstammelingen familie de Boer, op datum 8 Toelichting op de akte van 9 juni Toelichting Toelichting 1 2 Voorwoord: 1 3 Generatie: rechtstreekse tak familie de Boer stamboomoverzicht: 4 Familie situatie anno 20 mei Achtergronden van dit familie onderzoek. 22 D.T.B. ofwel doop-, trouwen- en begraven boeken. 26 Een stukje historie over de Zaanstreek. 27 Bestuurlijke zaken in en rondom de Zaanstreek vanaf de 10e eeuw. 29 Gemeente wapens en gemeente vlaggen van de dorpen in de Zaanstreek alsmede ons familie embleem 32 toelichting op het ontworpen familie embleem. Bebouwingen in de Zaanstreek. 6 de Westzijderol. 9 Bebouwing op andere molenpaden. 0 Toelichting op de paden/straten/houtzaagmolens etc. van Oost- en Westzaandam en de wateringen in de gemeente van de vorige bladzijde. 4 Haerdstedenregister van Mutaties van eigenaren opgesteld door de werkgroep van wim wester van de historische vereniging Zaanstad. 4 9 Economie in het verleden van de Zaanstreek. 50 Financiering van de regionale overheid: belasting betaling door de burgers, ook toen al.. leuker kunnen wij het niet maken 53 Enkele familie aangelegenheden: 55 Onze achternaam. 57 Hoe oud werden onze voorouders. 58 Kindersterfte / geloofsovertuiging van de familie / schoolopleiding 59 Beroepen 60 Hoe werd het boeren vee bedrijf indertijd uitgevoerd? 61 Uiteenzetting over types en de werking van de paltrokhoutzaagmolens. / houtzaagmolens 63 Molens in gebruik bij andere bedrijfstakken. 64 Anno 2004 : opgraving in alkmaar van de eerste proefopstelling van een houtzaagmolen. 65 Dwars-doorsnede van een paltrokmolen-wagenschotzager 67 Korte stamboom familie Vooght-Lap-Jager 68 Aangetrouwde familie van Cornelis Jansz. de Boer (4e generatie), met hun drie verschillende achternamen, t.w.: Voog(h)t,Lap en Ja(e)ger! 69 Overzicht van een aantal gevonden aktes familie Voogt/Jager/Out/ Haes; (op nummervolgorde) 73 Verkorte stamboom van de familie Out: 74 1e Generatie: de volledige stamboom en bijzonderheden over onze familie de Boer 75 2e Generatie met de naam Claes Jansz. 75 3e Generatie Jan Claesz. 77 4e Generatie Sijmon Jansz. 79 5

6 Cornelis Jansz. 82 Willem Jansz. 85 Jan Willemsz. 87 Lijsbet Jansd. 92 Claes Jansz. 93 5e Generatie Pieter Sijmonsz. 96 De kinderen van pieter symonsz. de Boer 00 Aagje( aaltje) Haver, de 3e vrouw van Pieter Symonsz. de Boer, als redster van onze stamboom!!!! 102 6e Generatie Adriaan Pietersz. 04 7e Generatie Pieter Adriaansz. 05 Cor Bruijn 1 06 Overzicht van de zijtak van Gerrit Adriaansz. de Boer. en nazaten, t.w. : zoon van Adriaan Pietersz de Boer, geboren (6e, 7e en 8e generatie) 09 8e Generatie Casper, nu Alkmaarse tak 2 9e Generatie Eldert, nu Alkmaarse tak 3 10e Generatie Casper Lodewijk Cornelis, nu Alkmaarse tak 4 Levensbeschrijving van mijn grootvader Casper Lodewijk Cornelis de Boer. 5 11e Generatie eldert, nu Alkmaarse tak 8 Levensbeschrijving van : mijn vader Eldert de Boer 8 12e Generatie cornelis, nu Alkmaarse tak 22 Levensbeschrijving Cornelis de Boer. 22 Verhaal van mijn dochter Ellen de Boer: 4 13e Generatie Eric, nu de Alkmaarse tak 1 Verhaal van mijn oudste zoon Eric de Boer: 2 14e Generatie Mees cheveux, nu de Alkmaarse tak 5 12e Generatie Willem Frederik (mijn broer), ( ), nu de Alkmaarse tak. 7 13e Generatie Rene Willem, nu de Alkmaarse tak via mijn broer. 8 13e Generatie Paul, nu de Alkmaarse tak via mijn broer. 9 Antonia Margaretha de Boer, ( de zuster van C. L. C. de Boer, mijn grootvader) wordt de zijtak van : van Rijs/van Bronkhorst/Meindert Ruiter.cs. 50 Toevoeging aan de familie van Bronkhorst. 51 Dina van Rijs, dochter van Antonia Margaretha de Boer en Meindert van Rijs 53 9e Generatie Pieter de Boer, ( geboren ) stichter van de Amsterdamse zijtak 57 10e Generatie Amsterdamse zijtak: Casper de Boer, het eerste kind uit het eerste huwelijk van Pieter de Boer en Anna Bui e Generatie: Anna Maria Geertruida de Boer dochter van Casper de Boer en Maria Schoen e Generatie: Geertruida Elisabeth Margaretha de Boer dochter van Casper de Boer en Maria Schoen Matthea Nicola Maria Dekker (Thea) en Casper Mattheus Maria Dekker (Cas) 64 10e Generatie Amsterdamse zijtak: Cornelis Petrus de Boer, 3e zoon van Pieter de Boer en het eerste kind van zijn tweede vrouw Antje Kaandorp e Generatie Amsterdamse zijtak: Petrus Cornelis Antonius de Boer, oudste zoon van Cornelis Petrus de Boer en Suzanne Eschweiler 70 12e Generatie Amsterdamse zijtak: Susanna Johanna Maria de Boer, dochter van Petrus Cornelis Antonius de Boer en Dien de Zwart 73 11e Generatie Amsterdamse zijtak: Cornelis Petrus Maria de Boer, tweede zoon van Cornelis Petrus de Boer en Suzanne Eschweiler 74 6

7 12e Generatie Amsterdamse zijtak: Gerardina de Boer enig kind van Cornelis Petrus Maria de Boer en Wiesje Tiggers 78 11e Generatie Amsterdamse zijtak: Hermanus Hendricus Joseph de Boer, tweede zoon van Cornelis Petrus de Boer en Suzanne Eschweiler 80 12e Generatie Amsterdamse zijtak: Paulus Cornelis Leonardus Maria, zoon van Herman sr. en Roos Maas e Generatie Amsterdamse zijtak: Hermanus Johannes Maria de Boer, zoon van Herman sr. en Roos Maas 1 83 Koen de Boer 85 12e Generatie Amsterdamse zijtak: Ronaldus Cornelus Maria de Boer, zoon van Herman sr. en Roos Maas e Generatie Amsterdamse zijtak: Dorothea Susanna Maria de Boer (Thea), dochter van Herman sr. en Roos Maas 86 Renée de Boer 88 David de Boer 88 11e Generatie Amsterdamse zijtak: Pauline Suzanna Maria de Boer, dochter van Cornelis Petrus en Suzanna Eschweiler e Generatie Amsterdamse zijtak: Eldert Hendricus Maria de Boer, zoon van Cornelis Petrus en Suzanna Eschweiler e Generatie Amsterdamse zijtak: Eldert de Boer zoon van Pieter de Boer en Antje Kaandorp e Generatie Amsterdamse zijtak: Anna Catharina Maria de Boer dochter van Eldert de Boer en Apallonia Kint 94 12e Generatie Amsterdamse zijtak: Nicolaas Albertus Antonius Meekel zoon van Anna Catharina Maria de Boer en Joannes Nicolaas Alphonsus Maria Meekel 95 13e Generatie Amsterdamse zijtak: Sylvia Meekel dochter van Nicolaas Albertus Antonius Meekel en Henny Appelboom 96 12e Generatie Amsterdamse zijtak: Joannes Nicolaas Meekel zoon van Anna Catharina Maria de Boer en Joannes Nicolaas Alphonsus Maria Meekel 97 12e Generatie Amsterdamse zijtak: Petrus Franciscus Antonius Meekel zoon van Anna Catharina Maria de Boer en Joannes Nicolaas Alphonsus Maria Meekel 98 Bijzondere getuige bij de geboorte van Casper Lodewijk Cornelis de Boer, geboren op en getuige bij 2e huwelijk van zijn moeder, Dina Maria Veel met Geerhard Tromp. 99 Op zoek naar de schilder en naar onderstaand origineel schilderij 201 De voornaam Eldert, waar komt die vandaan?? 203 Onze creatievelingen binnen de familie. van wie hebben onze creatievelingen deze gaven/ genen gekregen? 204 Slotwoord. 208 Overzicht van aangetrouwden, ofwel de kouwe kanters

8 AKTES VAN ONZE RECHTSTREEKSE AFSTAMMELINGEN FAMILIE DE BOER, OP DATUM DATUM OMSCHRIJVING INHOUD AKTE: Zie Blz 1644 Haerdsteden register uit 1644, omgeving Suyderkerckpat met Jan Claeszn. Jan 46 ev 1667 Testament moeder van Lijsbet Pauwelis met toedeling voor Sijmon Jansz. 77 de Boer(v.d. 4e generatie), haar kleinzoon en onze rechtstreekse afstammeling Impost te betalen door bewoners van o.a. t Suyderkerckpad n.a.v. turfopstand in Westzaandam. Derde op de lijst kinderen Trijn Sijmonsd. (onze 4e generatie) 1694 Huwelijkscontract tussen Corn. Jansz. de Boer en Jannetje Jacobsd. Jager Verdeling bezit onder de 2 overgebleven kinderen van Jan Claesz. de Boer. Dochter Lijsbet Janszd. Haes- de Boer is dan zojuist op al overleden, evenals haar broers Claes Jansz. en onze rechtstreekse afstammeling Sijmon Jansz. Zoon Willem Jansz. de Boer erft de boerderij op het Suyderkerckpad, waar hij m.i. al woont met zijn vrouw en kind Willem Jansz. de Boer wordt met anderen benoemd om de boedel te regelen 83 van zijn overleden broer Cornelis Jansz. Willem Jansz. wordt voogd over zijn nichtje Trijntje. De weduwe van Cornelis Jansz is timide (overspannen), zoals in de akte staat van De vrouw van Sijmon Jansz. de Boer, Trijn Willemsd., koopt haar dochter 81 Trijntje Sijmonsd., uit. Dochter Trijntje trouwt ook op deze dag, en wordt dus tevens meerderjarig. Over haar zoon Pieter Sijmonsz. (onze 5e generatie) is niets te vinden. Ook over zijn beroep heb ik niets kunnen achterhalen Getuigenis Willem Jansz. de Boer voor Jan Luitsz. van Duijn voelt het - einde naderen. Akte nr dd Willem is hier 55 jaar en zoon Jan Willemsz is 26 jaar. 1731/41 Verpondingsboeken uit Westzaandam, waarbij belasting moest worden betaald over onroerend goed, o.a. Willem Jansz. en Jan Willemsz. de Boer Willem Jansz. de Boer koopt in 1717 een klein stukje grond achter zijn 40 erf van C. Otter, de molenaar van De Otter. In 1732 ontstaan problemen over het onderhoud van de brug tussen het Otterspat en en Suyderkerckpat Verpondingsboek uit Westzaandam van Suyderkerckpat, door Willem jaarlijks te betalen belasting. Hij heeft zeer goed geboerd, gezien zijn huizen en land en moest flink wat geld ophoesten, t.w.: ruim f.116,-- (voor dit bedrag kon je al een aardig huisje kopen). Het zelfde geldt voor zijn zoon Jan Willemsz Derde huwelijk van Pieter Sijmonsz. de Boer met Aagje Haver Overlijden van Pieter Sijmonsz. de Boer Verkoop land van wijlen Jan Willemsz. de Boer door de executeur Huwelijk Pieter Adriaansz de Boer en Elisabeth Engel Geboorte Casper de Boer Overlijden van Adriaan de Boer op 17 jan Geboorte Eldert de Boer op 9 maart Overlijden Casper de Boer op 13 oktober Overlijden vrouw van Casper de Boer, Theunistina Steeman op 21 mei - 8

9 1875 Geboorte Casper Lodewijk Cornelis de Boer op 5 mei Huwelijk C.L.C. de Boer en Maartje Hop op 17 juni Geboorte Eldert de Boer op 10 nov Huwelijk Eldert de Boer enwilhelmina Frederika Kost Huwelijk Cees de Boer en Petronella Weil. Dit huwelijk werd in ontbonden Overlijden van mijn vader, Eldert de Boer Overlijden van mijn moeder, Miep de Boer-Kost Huwelijk van Eric de Boer en Brigit Pronk Geboorte Mees Cheveux de Boer, zoon van Eric en Brigit. - (...) Geeft de bladzijde aan, waar de akte in dit boekwerkje is te vinden. VIJF GENERATIES OP VIER ONDERSTAANDE FOTO S. Opa en Oma de Boer uit De Rijp in de kas (warenhuis) bij Ramkema. In de tuin met voliere in Bergen aan zee in de jaren generaties bij Eric in Alkmaar 2 kleinkinderen en 2 aanwaaikleinkinderen 9

10 TOELICHTING OP DE AKTE VAN 9 JUNI 1697 OP BLZ. 11 en 12 In deze akte wordt de boedel van Jan Claesz. de Boer en zijn vrouw Trijn Sijmondsd. Borsius verdeeld onder hun kinderen. Beiden zijn al lange tijd daarvoor overleden, zie voor de data op bladzijde 77 Van hun kinderen zijn inmiddels al overleden: Sijmon Jansz. de Boer (onze rechtstreekse voorvader) Claes Jansz de Boer en Lijsbet Jansd. de Boer. In de eerste regels van deze akte verklaart notaris Simon Oosterhooren van de standplaats, geadmitt tot Zardam dat voor hem verschenen: op regel 5 : Cornelis Jansz d boer, Willems Jansz. d boer, op regel 6 : Trijn Willemsd, weduwe en boedelregelaar van Sijmon Jans op regel 7 : Dirck Claesz. (2e man) als voogt over Diewert Arijaansd., weduwe en erfgename van Claes Jansz. d boer, allen kinderen en erfgenamen van zaliger Jan de Boer en Trijn Sijmons tot Westzardam op het Suijderkerckpat, de welke te kennen gaven en verklaarden in alle min en vriendschap de boedel en nalatenschap van hare voorgeschreven ouders te hebben gestift en gescheiden en de gedeeld en speciaal dat de voorgeschreven Willem Jansz. is aanbedeeld een huis staande en gelegen op het Suijderkerckpat etc. Aan het eind van de akte wordt deze ondertekend door o.a.: Willem Jansz de Boer,Trijn Willemsd., Dirck Claesz., Cornelis Jansz boer, personeel van de notaris en tenslotte door de notaris Simon Oosterhooren hemzelve. Akte nr dd

11 11

12 12

13 VOORWOORD: De Boer, kronijck vanaf 1555 tot 2005 over een Zaanse familie met een levende Alkmaarse tak Het beginjaar van deze familie kronijck van 1555 was ook het jaar, waarin Keizer Karel V terugtrad, nadat hij tevergeefs geprobeerd had de keizerlijke- en katholieke macht met harde hand te handhaven. Rond die tijd begint ook mijn verhaal over een gewone, eerzame (?) boerenfamilie, die in vrijheid tracht te leven en werken in een nieuwe leefomgeving van de Zaanstreek. Ook kozen zij vermoedelijk voor de vernieuwingen van Luther en namen zij zijn geloofsovertuiging over. Misschien was de bouw van de Bullekerk in Westzaandam voor hen aanleiding om in de onmiddellijke omgeving van deze kerk te gaan wonen op het Suyderkerckpat. Later volgden er binnen onze familie ongetwijfeld nog vele ingrijpende veranderingen, dat wordt wel duidelijk bij het lezen van dit boekje. Of alle veranderingen ook verbeteringen waren, laat ik aan de lezer( es) over. Hierachter vinden jullie een overzicht van mijn rechtstreekse tak van de familie de Boer. De uitwerking van de zijtakken uit de Zaanse periode en de nakomelingen van Pieter de Boer, die op werd geboren, komt later in het boekwerkje aan de orde. Al 14 generaties lang is de achternaam DE BOER in beeld. In bijgaande Aldfaer computerprogramma heb ik circa 300 personen ingevoerd, zodat mijn aanvankelijk idee van een kleine familie moeilijk kan worden gehandhaafd. Zoals uit de inhoudsopgave blijkt, heb ik naast de genealogische facetten van onze familie ook een aantal zaken aan de orde gesteld, die betrekking hebben op hun woon-en leefomstandigheden. Het was grappig vast te stellen, dat ik zelfs meerdere families kon opsporen, die momenteel niet meer de achternaam de Boer dragen, maar ergens in het verleden een moeder hadden, die met onze achternaam was gesierd. Dit leidde tot kennismaking met de familie van Thea de Jong-Dekker c.s. uit Hippolytushoef, met Peter Meekel c.s. uit Zwaag en tenslotte met Meindert Ruiter uit Egmond Binnen. Ieder van hen heeft ook De oude, zieke Karel V doet afstand in 1555 een eigen verhaal geschreven over hun familie vanaf het moment dat zij een andere achternaam kregen. Na toevoeging van deze zijtakken bleek, dat zekere kunstzinnige uitingen niet kunnen worden ontkend bij beide takken van de kinderen van Casper Sr. (geb ) en zijn vrouw. Dit heeft dan vast in hun genen gezeten, denk ik dan! Is vast niet meer na te gaan. Zie een apart hoofdstuk over de kunstzinnige uitingen binnen de familie. Ik realiseer mij, dat dit boekwerkje van +/- 200 bladzijden en ca. 300 foto s niet in één adem zal worden uitgelezen of bekeken, maar misschien spoort het iemand van jullie aan om mijn onderzoek voort te zetten. Mijn archiefje kan als basis worden gebruikt, als het dan al niet is weggegooid. Veel succes toegewenst. Anno Cees de Boer P.S.: Als nazaat van de familie de Boer uit Westzaandam bent U ook een beetje een koekvreter en of een galgenzager. t Is maar dat U dat ook weet.! 13

14 Generatie: rechtstreekse tak familie de Boer STAMBOOMOVERZICHT: 1 JAN.(Cornelisz.??) de Boer X partner??? Geboren ± Geboren ca.1560 Overleden niet bekend Overleden onbekend Kinderen: 1) Claes Jansz. Geboren ± CLAES JANZ. de Boer X partner Anna Jansd., vd Molenbuurt (?) Geboren ± 1585 Geboren ±1600 Kinderen : in ieder geval is bekend Overleden onbekend. JAN CLAESZ. Geboren ± 1610 Overleden onbekend, voor JAN CLAESZ. de Boer X Trijn Sijmonsd. Borsius Geboren ca.1610 Geboren ca Getrouwd ca Overleden voor 1667 Overleden voor 1679 Kinderen: 1) Cornelis Jansz. X Jannetje Jacobsd Jager Geboren ± eind 1660, Geboren ca Getrouwd Overleden Overleden Kind: Trijntje Cornzd. Geboren 1697 Overleden onbekend. 2) Willem Jansz. X Trijntje Jacobsd. Engel Geboren begin 1661 Geboren ca Overleden Overleden ca Kind: Jan Willemsz, Geboren 1690 Overleden ) SIJMON JANSZ X Trijn Willemsd. Geboren ± eind 166 Geboren ca Overleden ± 1687 Overleden ca. 1740/41 ) Lijsbet Jansd. X Claes Claesz. Haes, Geboren ± 1662 Geboren tax Overleden Kind: Claes Claes Jr., Geboren ±1680 Overleden ±1690 5) Claes Jansz. X Dieuwert Arijansd. Overleden tax.1683 Geboren ±1665 Geboren onbekend Overleden vóór Overleden onbekend 14

15 4 SIJMON JANSZ. de Boer X Trijn Willemsd. Geboren eind ±166 Geboren ca Getrouwd ±1680 Overleden in 1687 Overleden na 1741 Kinderen: 1) Trijntje Sijmonsd. Geboren ±1685, X Peter Cornz., (Oz) Getrouwd Geboren onbekend Overleden in Oostzaandam Overleden onbekend 2) PIETER SIJMONSZ Geboren: 1686/87 Overleden PIETER SIJMONSZ. de Boer X 1) Neeltje Paulusd. Geboren ± 1686/87 Geboren ca Getrouwd ± 1708, eerste huwelijk Overleden ca. 1710/12 Overleden Kinderen: 1) Sijmon Pietersz-I, Geboren Overleden vermoedelijk op ) Aegje Geboren Overleden vermoedelijk op ? 5 PIETER SIJMONSZ de Boer X 2) Antje Pietersd. Getrouwd , tweede huwelijk Geboren ca Overleden ?? Kinderen: 3) Grietje Geboren Overleden onbekend ) Pieter Pietersz. X Mietje Jochemsd. weduwe Geboren , Overleden Getrouwd ( geen kinderen) OF X Trijntje Stoffelsd. Konstenberg Getrouwd Geboren onbekend ( geen kinderen) Overleden onbekend Bij dit laatste huwelijk wordt als adres van hem Oosterzij-Noord genoemd en dit is het adres waar Pieter Sijmonsz in ieder geval woonde in Oznd.Overleden onbekend, mogelijk in ) Heijndrik-I Geboren Overleden ±1723 6) Heijndrik-II Geboren Overleden of niet. Zie toelichting blz.:

16 5 PIETER SIJMONSZ. de Boer X 3) Aaltje Haver Getrouwd , derde huwelijk Geboren 1725/35 Overleden Ozdm Aaltje s 2e huwelijk in 1762 met Adriaan Pieterz. Pandt Kinderen: 7) Sijmon Pietersz.-II Geboren Overleden onbekend, zie ook toelichting op blz.: ) ADRIAAN PIETERSZ. Geboren , Getrouwd op Overleden op ) Dirck Pietersz. Geboren Overleden onbekend, zie ook toelichting op blz.: ADRIAAN PIETERSZ. de Boer X 1) Willempje Pand(t) Geboren Geboren ca Getrouwd eerste huwelijk Overleden ca Overleden Kinderen: 1) PIETER ADRIAANSZ. Geboren Overleden ) Gerrit Adriaansz. Geboren Overleden ) Grietje Geboren Overleden onbekend ) Aaltje Geboren Overleden onbekend 5) Trijntje Geboren Overleden onbekend 6 ADRIAAN PIETERSZ. de Boer X 2) Neeltje Zalm Getrouwd 2e huwelijk na 179 Geboren ca Overleden onbekend 7 PIETER ADRIAANSZ. de Boer X 1) Neeltje Cornsd. Cardinaal Geboren Geboren ca Getrouwd e huwelijk Overleden in 1810 Overleden Kinderen: 1) Adriaan Pietersz. Geboren 1810 Ozdm. Overleden

17 7 PIETER ADRIAANSZ. de Boer X 2) Elisab. Engel, Getrouwd e huwelijk Geboren Kinderen: 2) Elsje Overleden onbekend Geboren Overleden onbekend ) Grietje Geboren Overleden onbekend ) CASPER Geboren Overleden Vader Pieter Adriaansz.droeg nog het patroniem in zijn naam. Door de Napoleontische invloed komt dit bij zijn zoon Casper niet meer voor. 8 CASPER de Boer X Teunissina Steeman Geboren Geboren Getrouwd Overleden Overleden Kinderen: 1) Pieter Geboren Overleden ) ELDERT Geboren Overleden ELDERT de Boer X Dina Maria Veel Geboren Geboren Getrouwd Overleden Overleden Kinderen: 1) CASPER LODEWIJK CORNELIS Geboren Overleden ) Antonia Margaretha Geboren Overleden CASPER LODEWIJK CORNELIS de Boer X Maartje Hop Geboren Geboren Getrouwd Overleden Overleden Kinderen: 1) ELDERT Geboren Getrouwd Overleden

18 11 ELDERT de Boer X Wilhelmina Frederica Kost Geboren Geboren Getrouwd Overleden Overleden Kinderen: 1) CORNELIS Geboren ) Willem Frederik Geboren CORNELIS de Boer X Petronella Weil Geboren Geboren Getrouwd Gescheiden Kinderen: 1) ERIC Geboren ) Sander Geboren ) Ellen Geboren ERIC de Boer X Brigitta Maria Pronk Geboren Geboren Getrouwd Kinderen: 1) Anouk Anna Geboren ) MEES CHEVEUX Geboren MEES CHEVEUX de Boer X??? Geboren Geboren??? Getrouwd??? Kinderen??? De voornamen, die met een hoofdletter zijn geschreven, zijn mijn rechtstreekse voorouders en nazaten. 18

19 FAMILIE SITUATIE ANNO 20 MEI Familie de Boer, met een stevige Zaanse stam (boom) en de nog levende Alkmaarse takken. Als je net als ik - het geluk hebt dat je op je 58e levensjaar na een arbeidzame leven bij ABN AMRO in Alkmaar met een prettige financiële regeling mag stoppen en je hebt nog genoeg energie om leuke dingen te ondernemen, wat let je dan om tegen je werkgever te zeggen: DANK U BANK!!!! Uiteindelijk bleek dat deze regeling maar heel kort heeft gegolden en ik had de mazzel, dat ik net in die leeftijdscategorie viel: soms valt t leven tegen, soms valt het erg mee. hardlopen verder te stimuleren. Met de komst van onze beide cocker spaniels, Wopper bij haar in Enkhuizen en Tara bij mij in Bergen (wij latten ), hebben wij ieder toch een huisgenoot in onze onmiddellijke leefomgeving. Er blijft dan nog genoeg tijd over voor andere leuke zaken. Bij het ouder worden, komt het wel vaker voor, dat je jezelf afvraagt hoe zit dat nou met mijn voorouders. Waar woonden zij en zou er iets over hen te vinden zijn? Wat heb ik zoal gedaan na 1 oktober Samen met Marijke hebben wij veel gereisd, eerst met haar camper VW busje, later met mijn camper. Wij hebben ook een aantal verre reizen buiten Europa gemaakt.( o.a.naar India, Nepal, Thailand, Campplaats klooster van Tengboche, Nepal. Met zicht op Mount Everest en Ama Dablan( r) Maleisia, Alaska en later naar de USA en Canada). Verder werd ik voorzitter van de stichting De 21 km. van Bergen, welke jaarlijks in ons dorp een halve marathon organiseert. Daarnaast heb ik het initiatief genomen voor het Noordhollands Dagblad Loopcircuit, een samenwerkingsverband van 13 reeds bestaande hardloopevenementen, met het doel het Breithorn bij Zermatt, ruim 4100 m, samen met Marijke beklommen. In het begin weet je niet waar te starten in de archieven. Het blijkt, dat er nog veel verscholen ligt in regionale archieven van Alkmaar, Amsterdam en Koog a.d. Zaan, het provinciale archief in Haarlem en zelfs in het Rijksarchief in Den Haag. Bij deze instellingen kan je terecht voor het zoeken naar gegevens vanaf 1811 toen Napoleon de Burgerlijke Stand invoerde, waarbij geboorte, huwelijk en overlijden op het gemeente huis gemeld werd. 19

20 Vóór 1811 ben je afhankelijk van de kerk archieven en hopelijk zijn die dan niet verbrand. Als ze er dan al zijn, heeft de schrijver dan een redelijk leesbaar handschrift? De kerken waren n.l. verplicht, door het concilie van Trento in , om deze gegevens te registreren. Dus van vóór dit concilie vind je over gewone mensen vrijwel niets terug en onze familie bestond toch uit deze personen, die zelfs de naam DE BOER hebben aangenomen. Het is dan ook niet zo moeilijk om het beroep van onze eerst bekende generatiegenoten te raden. Cornelis Jansz de Boer ( de houtzaagmolenaar) van de vierde generatie, als vermoedelijk oudste zoon deze voornaam kreeg. Zijn vader was Jan Claesz de Boer, diens vader heette Claes Jansz de Boer. Aangezien de oudste zoon (vrijwel) altijd naar één der voorvaderen van de manlijke tak werd vernoemd is Jan. (Corneliszn.?) de oudst bekende en dus de stamvader. Dit werd later nog bevestiigd door de vondst in het haerdstedenregister. Mogelijk leefde voor hem toch nog een Cornelis??? t Is maar een naam, nou ja.... Zover is na te gaan, blijkt de eerste generatie in het oude Saerdam ( Westzaandam) te zijn neergestreken. Het zou best kunnen, dat wij afstammelingen zijn van de eerste bewoners, die vanuit Kennemerland naar de Zaanstreek zijn getrokken. Het is bekend, dat er een boerenfamilie met vijf zonen in de buurt van Zaandijk is gaan wonen en daar ook is gebleven. Nu is het grappige van deze story, dat de vijf voornamen van deze jongens een aantal keren binnen onze familie in de daarop volgende eeuwen werden gebruikt. Maar misschien is het bekende gezegde hierop van toepassing: DE VADER IS DE WENS VAN DEZE GEDACHTE Bij de geschiedenis over de Zaanstreek kom ik uitvoerig terug op deze situatie, evenals bij de bespreking van de verschillende generatie verhalen. Het bleek uiteindelijk, dat ONZE rechtstreekse tak van de familie DE BOER een uitstapje naar Alkmaar maakte, waar Casper de Boer als soldaat in Alkmaar in 1831 werd gelegerd en daar tegen een Alkmaars meisje aanliep, t.w.: Teunissina Steeman en in de kaasstad bleef hangen. De titel van dit boekwerkje had ik aanvankelijk als titel meegegeven: - 14 generaties familie de Boer op een rij -, kan om een nadere toelichting vragen. De door mij gegeven naam aan de man van de eerste generatieeen soort stamvader van ons - is JAN Sz, omdat ik in eerste instantie niet kon terugvinden, waarom Deze paltrok houtzaagmolen stond in volle glorie in West Koog aan de Zaan. 20

21 Uiteindelijk vond ik de titel, welke op de voorzijde staat, iets beter. Het is toch vaak een kwestie van blijven zoeken. Maar als je dan eindelijk weer iets hebt gevonden, ben je zo blij als een kind, ook al ben je 68 jaar. Die vasthoudendheid vond ik ook terug bij het lezen van het boek over een andere familie waaruit ik citeer: en het leek mij goed dat ook te vermelden. Daar waar zij worden behandeld, vermeld ik boven aan de bladzijde: zij-takken familie de Boer. Ook alle levende zij-takken schreven hun eigen verhaal over hun familie, waarvoor mijn hartelijke dank. Het geeft een leuk beeld hoe deze zijtakken verder leefden, ieder op hun eigen manier. je hoort van anderen, die ook op zoek zijn, dat hun reden van gezoek naast nieuwsgierigheid ook andere motieven een rol spelen als wij leven nu zo snel, zo oppervlakkig, gebrek aan beschouwelijkheid, lossere familie-band, verloren kennis over vroegere familieleden etc. Nog een aardige opmerking van die samensteller: genealogie is misschien wel een gekte, die je, als ze je eenmaal te pakken heeft, niet gauw meer loslaat. Of je het nu een verslaving noemt, een uit de hand gelopen hobby of..de in Nederland meest voorkomende geslachtsziekte, het komt erop neer dat je doorgaat! Zo, dan hoor je het ook eens van een ander. Bovendien is het een leuke tijdspassering en houd je van de straat. Mogelijk snappen jullie nu mijn drang tot het zoeken naar het verleden. Mocht dit niet het geval zijn, dan is dat jammer. Bergen, Mei Cees de Boer. P. S. Van een aantal z.g zij-takken van onze familie de Boer heb ik ook bijzonderheden kunnen opsporen Huis `Verbandstukje` in Jisp ca Zo was de situatie anno 1648 in Westzaandam, dus nog een klein dorp. 21

22 ACHTERGRONDEN VAN DIT FAMILIE ONDERZOEK. ARCHIEVEN EN SOORTGELIJKE ZAKEN EN INSTELLINGEN. De archieven van gemeentes, provincie en het rijksarchief geven diverse mogelijkheden om het verleden te onderzoeken op het gebied van familie onderzoek. Zoals eerder aangegeven heeft Napoleon toch ook nog goede zaken achtergelaten. Hij stelde, in navolging van Frankrijk, onze Burgerlijke Stand in, waardoor het gemakkelijk werd om vanaf die tijd gegevens over voorouders na te kijken. De gemeentes hielden per woonadres bij wie daar woonden en wie daar als dienstbode haar dienstje bij de betere stand deed. Bij de archieven kan je in z.g. tienjaarstabellen vinden of er in die periode iemand geboren, getrouwd of overleden is. Vervolgens kan je dan op de betreffende datum verdere gegevens nazoeken. Meestal staat dit alles al op micro-fiches, zodat het toch wel vreselijk turen blijft op het beeldscherm. Verder is er veel te vinden in de aantekeningen bij de Burgerlijke Stand van iedere gemeente. Per huis werd daar bijgehouden, wie er in de woning leefde. Ging iemand van het gezin verhuizen, dan werd er van hem/haar een nieuwe kaart aangelegd bij verhuizing binnen de Gemeente, terwijl bij vertrek naar een andere plaats de nieuwe Gemeente werd vermeld. Vóór de Napoleontische tijd blijf je afhankelijk van de kerkboeken. Bij de diverse fotokopieën die ik heb gemaakt, is het soms heel moeilijk om de juiste gegevens eruit te halen. Vooral in het begin bij aktes uit de jaren 1660 en daarna is het een ware puzzel, mede doordat de letters niet geheel corresponderen met de letters, die wij nu gewend zijn te gebruiken. Om nu een cursus oud Nederlands te gaan volgen, vond ik te veel moeite voor zo n aanvankelijk kleine familie. Hieronder vinden jullie een stukje tekst uit het testament, dat door de moeder van Trijn Sijmonsd. de Boer-Borsius is opgesteld (Trijn is de vrouw van Jan Claesz de Boer, 3e generatie), waarbij zij haar kleinzoon Sijmon Jansz een bedrag nalaat. De andere kinderen van de inmiddels overleden Trijn Symonsd. kregen niets, vermoedelijk omdat Symon naar haar man was vernoemd! Op de 4e regel van boven is vermeld dat Sijmon Jansz. de Boer, nagelaten zoontje van dochter Trijn Sijmonsd, een kindsdeel krijgt van zijn oma Lijsbet Pouwelis, de opstelster van dit testament in

23 De kinderen van deze overleden Trijn Willemsd. moesten later ook een boete betalen naar aanleiding van de z.g. turfopstand van 1678, zoals blijkt uit onderstaande dorpsrekening van 1679 van het Pat besuyden d kerk. Op de derde regel werd een bedrag van f genoemd, zie hieronder. gebruikt, zoals hierboven de tweede naam met de uitgang sz. voor een zoon en sd. voor een dochter en verwees naar de voornaam van de vader. Ik vind de achternaam BOERIUS ook wel aardig klinken. In het provinciaal archief in Haarlem wordt een Op de derde regel is vermeld, dat de kinderen Trijn Sijmonsd van het Suyderkerckpat de boete moeten betalen van f n.a.v. de turfopstand van Gevonden in de dorpsrekening van Voor verdere bijzonderheden over deze turfopstand van 1678, waardoor de eerste bijnaam van de Westzaandammrs ontstond, t.w.: galgenzagers. Zie over deze story ook op bladzijde 38. Ik heb aangenomen dat Sijmon Jansz ( onze rechtstreekse afstammeling) wel werd bedeeld omdat dat hij werd vernoemd naar de vader van Trijn Willemsd. Borsius (mogelijk heette zij Borssies). In het verleden werd de achternaam interessanter gemaakt door met een latijns ius te eindigen. Het patroniem werd in het barre verleden als een soort achternaam kaartsysteem op alfabetische volgorde bijgehouden van alle namen die voorkomen in de notariële aktes vanaf het moment, dat deze werden opgemaakt. Aan dit systeem heb ik zeer veel te danken, omdat er namen boven water kwamen die ik in verband kon brengen met andere personen van de familie of verwezen naar zijtakken, die in een bepaalde periode leefden. Veelal zijn daarin geen geboorte data vermeld. Ook deze aktes staan op micro-film, zoals b.v. het huwelijkskontrakt uit 1694 tussen: Gedeelte van het huwelijkscontract van Corn.Jansz. de Boer: 23

24 Cornelis Jansz de Boer (de houtzaagmolenaar van de 4e generatie) en Jannetje Jacobsd Jager, opgemaakt door Notaris van Loosdrecht in Amsterdam op 18 febr.1694 en gevonden in het Archief in Amsterdam. Bij verder onderzoek naar haar familie was het in eerste instantie erg moeilijk een aanknopingspunt te vinden. Maar, wat bleek, haar vader had zijn achternaam gewisseld. Hij noemde zich eerst VOOG( T) en in een notariële acte was vermeld: Voog(h)t, alias Jaap Lap of Jager. Zie akte nr van , en zie ook blz. 70, waarin wordt aangegeven welke zaken Jannetje Jacobsd. Jager heeft ingebracht. Op de vorige bladzijde was een kort gedeelte uit dit huwelijkskontrakt, waarin werd gemeld wat bruidegom Corn. Jansz. de Boer wordt inbracht: Hij bracht zijn huis in, waarde f. 600,--, alsmede een wagenschothoutzaagmolen. Over contante middelen wordt later een notitie gemaakt. Hij was voor ¼ gedeelte gerechtigd in de ouderlijke boedelverdeling van zijn ouders. Verder bezat hij een pakhuis. Mocht hij eerder komen te overlijden, dan kreeg Jannetje Jacobsd. slechts een z.g. kindsgedeelte. Als zij eerder overleed, dan werd hij erfgenaam. Leuk onderscheid. 24

25 Door dit huwelijkskontrakt kwam ik er achter, dat wij naast boeren ook molenaars in de familie hadden. Zijn broer en onze rechtstreekse afstammeling van de 4e generatie Symon Jansz bleek de houtzaagmolen De jonge Prins van Oranje in bezit te hebben. Verpondingsboek uit Paltrokhoutzaagmolen Jozua, die nu nog in West Koog aan de Zaan staat. Verdere gegevens omtrent molens waren te vinden in molenregisters per bezitter en op naam van de molen, dit alles wordt bijgehouden door de Historische Vereniging van Zaanstad. Bovendien gaf het standaardboek over Zaanse molens van Boorsma de nodige informatie. Daarnaast kwam er nog het nodige uit de z.g. verpondingsboeken, waarin werd bijgehouden wie er belasting moesten betalen over hun bezit van land en huis. In de Zaanstreek zijn deze beschikbaar in de periode vanaf 1731 tot het einde van die eeuw. Het was leuk te zien, dat de andere broer van bovengenoemde Cornelis en Symon (van de 4e generatie), t.w. Willem Jansz en diens zoon Jan Willemsz, heel aardig geboerd hadden, want zij bezaten rond het Suyderkerckpad meerdere huizen en daarnaast behoorlijk veel land. Hierna volgt een gedeelte uit het verpondingsboek van 1742, waaruit het omvangrijke bezit blijkt: In het archief van Koog a.d. Zaan is over de aan- en verkopen van huizen veel terug te vinden in de de z.g. transport aktes. In de grijze map: ORA/ONA/ Gaarders van Westzaan zijn vrijwel alle aankopen van huizen op te zoeken. Per periode is op de fiches voorin een index opgenomen van deze aktes op alfabetische volgorde op de VOORNAAM VAN DE KOPER. Op de valreep vond ik het bestaan van het Haerdstedenregister uit 1644, waarin werd vastgelegd hoeveel schoorstenen men op het dak had staan. Hoe meer schoorstenen destemeer belasting men moest betalen. Zie verdere info op blz. 46 ev. Zaans molenpad met boerderijtje, nu in gebruik als buurthuis. 25

26 D.T.B. ofwel DOOP-, TROUWEN- EN BEGRAVEN BOEKEN. Al sinds de middeleeuwen waren deze zaken door de overheid vastgelegd en aan strenge regels gebonden. Het registreren van de DOOP was voorbehouden aan de kerken en werd gratis door hen verricht. In kerkboeken werden de jonge kinderen ingeschreven met vermelding van de datum van de doop, hun voornaamen de namen van de ouders. Vanaf circa 1580 werden alle TROUWERIJEN in de kerk door hen in de kerkboeken geregistreerd; sinds 1695 moest er impost - een belasting op het trouwen - door het kersverse echtpaar worden betaald. Als men niet bij een kerkgenootschap was aangesloten - en dat gebeurde niet vaak in die tijd - dan werd aangifte van deze gebeurtenis op registers ingeschreven. Vóór 1695 werd er door de kerken bijgehouden wie er overleden was. Na de Napoleontische tijd was men verplicht GEBOORTE, TROUWEN en BEGRAVEN te melden op het Gemeentehuis, waar er dan aktes van werden opgemaakt. Per jaar werd dit in boeken gepubliceerd. De DOOP in de kerken kon daarna op basis van vrijwilligheid worden gedaan Als men bij de gaarder kon aantonen dat men over onvoldoende vermogen beschikte, dan kon men bij hem een briefje krijgen om PRO DEO (gratis) te trouwen dan wel begraven te worden. Een overzicht van de historische gegevens, welke in het archief in Koog.a.d Zaan te vinden zijn: GEMEENTE IN ZAANSTREEK BEGRAVEN DOOP TROUWEN Vanaf Vanaf Vanaf Gereformeerde Kerk in Westzaandam Oostzaandam v.a Westzaan Oostzaan IMPOST op trouwen en overlijden in de zaanstreek: vanaf 1695 het Gemeentehuis (bij het gerecht) gedaan bij de gaarder, die de centjes incasseerde Van het OVERLIJDEN werd er sinds 1695 op het Gemeentehuis bij de gaarder aangifte gedaan en moest er bij hem de impost worden voldaan. waaruit blijkt, dat er in Oostzaandam eerder gegevens werden vastgelegd, omdat daar al eerder ter kerke kon worden gegaan. De ontwikkeling van Oostzaandam kwam eerder van de grond dan die aan de westzijde van de Zaan, dat onder gezag van de Banne van Oostzaan viel. Op het Gemeentehuis werd het overlijden dan in de 26

27 EEN STUKJE HISTORIE OVER DE ZAANSTREEK. HERKOMST VAN DE RIVIER DE ZAAN. Naar wordt aangenomen ontstond de Zaanstreek ongeveer 5000 jaar geleden als een wadvlakte waarin zich door de aanwezigheid van duinen en zoet regenwater een veengebied vormde. Het overvloedige regenwater werd via verschillende veenstromen naar zee afgevoerd. De Zaan is als een dergelijke veenstroom ontstaan. De naam van deze rivier zou afstammen van het woord Zande of Zaende (zand). Ook wordt wel gezegd dat ze is gebaseerd op het Middelnederlandse zaan, wat terstond of snel TERUGKOMST VAN DE BEWONERS. Rond het jaar 1000 werd door de bewoners de strijd tegen het water in Noord Holland ingezet en ook in de Zaanstreek werd een poging gedaan om tot verdere ontginning van vooral de veeteelt te komen en trokken de eerste veeboeren het gebied weer met hun koeien in het veenmoeras dat de Zaanstreek toen was. Daar waar de Zaan in het IJ uitmondde, lag een kleine bewonersnederzetting, Oud Zaande, waarvan naar het zuiden de grens lag in het Y, de eilandjes Zaanderhorn en Ruigoord behoorden ertoe. (het dorp Sloten, gelegen aan de overkant van het Y, aan de familie Van Haarlem toebehoorde). In het westen grensde Zaanden aan Assendelft. Meer naar Vermoedelijke herkomst bewoners van de Zaanstreek betekent en zou verwijzen naar de snelle stroming die de rivier ooit had. DE EERSTE BEWONING IN DE ZAANSTREEK. Al in de prehistorie was een deel van de Zaanstreek bewoond. In de IJzertijd (600 0 voor Chr.) en de Romeinse Tijd bouwden boeren hier hun huizen. Door wateroverlast waren zij uiteindelijk gedwongen deze te verlaten. het noorden zullen Krommeniedijk en Krommenie er ook toe behoord hebben, want zij vormden met Westzaan steeds één schoutsambt. Door wateroverlast en door vernieling door de Westfriezen in 1155 werd deze nederzetting mogelijk was het toen al een z.g. heerlijkheid verlaten. Er werden voortdurend nieuwe dijkjes en dijken aangelegd en weer hersteld, als het water ze door één van de vele overstromingen vernield had, welke met de regelmaat van de klok voorkwamen. 27

28 De grote dam in Westzaandam werd in de periode gerealiseerd, welke in het noorden van het buurtschap lag. Met de bouw van de daarnaast gelegen Hogendam en door de aanleg van de Westfriese Ommeringdijk in het noorden van het Gewest en de dammen bij de Amstel en het Spaarne werd de omdijking van het Noorderkwartier en Zaan in de Banne van Oostzaan, en pas later aan de Westzijde. Mogelijk waren de bewoners de mensen, die afkomstig waren uit de oude nederzetting Oud Zaande en zo ontstond Oost-en Westzaandam. de waterbeheersing in het huidige Noord Holland bereikt. Daarnaast werden de belangrijkste stroomgeulen eveneens afgesloten. Het grondwater kon vanaf toen redelijk in de hand worden gehouden, zij het dat het grondwater steeds verder daalde. Door de turfafgravingen van de veengronden voor kachel en fornuis, was het boerenbedrijf meer gericht op de veeteelt en minder op de landbouw, al zal er toch voor de koeien eten op de plank moeten zijn geweest. De boerderijtjes lagen in het begin nog her en der in het veenlandschap verspreid, maar in de volgende eeuwen kwam er een zekere structuur in de bewoning door het onstaan van de lint dorpen langs de Zaan, met dwars hierop de bekende Zaanse molenpaden. Het doel van de aanleg van bovenstaande grote dam in Westzaandam was om niet alleen de veiligheid van de bewoners te verbeteren, maar ook om daar de scheepvaart mogelijk te maken. Bij de sluizen ontwikkelde zich een buurtschap, waar zich herbergiers, leveranciers van levensbehoeften en scheepsbenodigdheden en ook ambachtslieden vestigden. Dat gebeurde eerst aan de Oostkant van de Drie kleine Raadhuizen uit de Zaanstreek. Links: het oude van Saardam (Westzaandam) in de 17e en 18e eeuw. Midden: voormalige raadhuis van Oostzaandam en Rechts: het latere raadhuis van Westzaandam met op de achtergrond het dak van de Bullekerk. De grote sluizen van Zaandam bij de Dam. 28

29 BESTUURLIJKE ZAKEN IN EN RONDOM DE ZAANSTREEK VAN- AF DE 10e EEUW. De landsheerlijke periode. Deze tijd werd gekenmerkt door het leenstelsel, waarmee veranderingen in de rechtspraak gepaard gingen. De Hollandse graven waren van huis uit leenmannen van de Duitse keizer. Zij wisten zich aan diens gezag te ontworstelen, zodat de band met de keizer een term zonder inhoud werd. In hun eigen gebied (Holland) verstevigden zij hun macht. Was er voordien sprake van een volksgerecht, dit ging langzaam over in een ambtenarengerecht en uit hun midden werd een vast college van oordeelvinders gevormd onder de naam van Schepenen. Wat de Zaanstreek betreft is er weinig bekend over deze zaken in de eerste periode vanaf de 10e eeuw. Er heeft een heerlijkheid Zaanden bestaan, dat aan een geslacht toebehoorde dat de naam Van Zaanden droeg en dat een wapen voerde dat sterk geleek op dat van de Van Haarlem s. Aannemelijk is dan ook dat deze familie, de aanzienlijkste van geheel Kennemerland, verantwoordelijk gesteld moest worden voor de ontginning van de Zaanstreek. Zij zal de exploitatie hebben overgelaten aan een jongere zoon die de naam Van Zaanen ging dragen. Wapen van het geslacht Zaenden of Van Zaanen. Of de heerlijkheid Zaanden (bij de Zaan) een kasteel bezat is niet bekend, alhoewel bronnen spreken over het hof, gelegen in de Hemlanden bij het huidige Noordzeekanaal. Graaf Floris V gaf op 21 maart 1292 een nieuw landrecht aan Kennemerland, dat gezien wordt als de basis van een nieuwe organisatie van de rechtspraak. De asega werd vervangen door een door de graaf benoemde Schout. Recht gesproken werd door de Schepenen, meestal zeven in getal. De Schout was de voorzitter van het gerecht en zijn taak was enigszins te vergelijken met die van een officier van justitie en van een burgemeester. (recht en bestuur waren NIET gescheiden) Bij benoemingen van Schouten werd door de Graaf meer gekeken naar het financieel voordeel dat de grafelijke kas daarbij had, dan naar bekwaamheid. De dorpsgerechten deden alleen in kleinere criminele en civiele zaken recht. Meestal mocht de boete niet hoger zijn dan 42 schellingen. Men kon in beroep gaan tegen een vonnis bij de hoge vierschaar (baljuwsrecht), gevormd door de baljuw en leenmannen. Allerlei zaken konden door de Graaf in leen gegeven worden: grond, visserijrechten, tienden etc. Het voornaamste leenobject was echter het overheidsgezag. Vaak leende de Graaf geld en gaf dan het Schoutsambacht in onderpand, de z.g. ambachtsheerlijkheid, dat voor een aantal jaren kon gelden of was zelfs erfelijk. Toen Heer Willem van Zaenden in 1296 bleek te behoren tot de fronde tegen Graaf Floris V werd hem zijn bezit in de Zaanstreek ontnomen en kwam de Heerlijkheid Zaenden rechtstreeks in het bezit van de Hollandse Graven. Een aantal jaren later gaf Graaf Jan II de eerste Graaf uit het Henegouwse Huis deze Heerlijkheid in leen aan zijn neef Jan van Beaumont, een Henegouwse edelman, na wiens kinderloos overlijden de Heerlijkheid overging op diens neef Jan van Blois. Ook deze overleed zonder kinderen, waarna deze rechten weer aan de toenmalige Graaf vererfden. 29

30 Deze gaf de Heerlijkheid niet weer opnieuw in leen uit, maar liet deze besturen door een Baljuw, gevestigd in Beverwijk. Dit bestuursgebied, waaronder ook enige andere Heerlijkheden in het midden van Noord Holland behoorden, werd verder betiteld als het Baljuwschap van Blois. De Baljuw bleef zich in de uitvoering van zijn functie bedienen van het wapen en zegel van Jan van Blois, zijnde vier staande leeuwen. Toen de onderhorige dorpen later ook een eigen wapen en zegel verlangden, werden deze afgeleid van het wapen van Blois en zo voerden Uitgeest, Krommenie en Westzanen (waartoe het gehele gebied van de polder Westzaan behoorde) dan ook alle vier staande leeuwen in verschillende kleuren en standen. In de strijd tegen de Spaanse Koning kwamen de heerlijke rechten aan de Staten van Holland te vervallen : het baljuwschap van Blois bleef echter als bestuursvorm en ten dienste van de rechtspraak gehandhaafd. Af en toe waren aanvullingen of soms ook herhalingen van bestaande voorschriften nodig. In dit licht moet een handvest van 30 juni 1400 worden gezien. Hierin bepaalde de baljuw van Beverwijk, waaronder Westzaan en Crommenie ressorteerden, dat iemand aanklaagd werd wegens breuken groot of klein, waarop een straf van lijf of lede stond. Ook bij boetes, moest de Schout van Westzaan een rechtsdag vaststellen. Te houden op de dingstal (rechtplaats) van Westzaan. Als op die zitting bleek dat de onderhavige kwestie behoorde tot de competentie van de Schout en Schepenen, mocht de baljuw zich er verder niet mee bemoeien. In het andere geval werd de zaak doorverwezen naar de baljuw, die recht sprak in Beverwijk. Het is bekend dat ook de kerk de neiging had om de rechtspraak in wereldlijke zaken tot zich te trekken. Zoals de Graven van Bloys ook al hadden gedaan, beloofde Hertog Albrecht van Beieren zijn onderdanen daartegen te beschermen. Hij zou niet gedogen dat zij mitten gheestelijcken rechte ten onrechte in moeilijkheden raakten. Zwaar moest Westzaan boeten voor het feit dat het dorp in de strijd om de macht tussen Gravin Jacoba van Beieren ( Vrou Jacob ) en Hertog Philips van Bourgondie partij koos voor Jacoba: alle handvesten en privileges werden ingetrokken. De boete van 1300 gouden Franse kronen mocht echter in jaarlijkse termijnen worden betaald. De volgende ambten ontstonden ook in de banne Westzaan: het college van Schout en Schepenen hield zich bezig met politie (bestuur en wetgeving), justitie en polderzaken. Voorts was er nog sprake van vroedschappen, burgemeesters, raden, ambachtsbewaarders, schotvangers, secretaris (vergelijkbaar met de huidige gemeente secretaris), thesauriers (zij inden verpondingen, erfpachten, dijkgelden, huren, windpachten en andere Zegel van de banne van Westzaan. inkomsten) en rekenmeesters (nazien van rekeningen van de schout) De verdeling van dorpen in vier vierendelen was een heel oude instelling, maar zal in de banne van Westzaan echter vrij laat tot stand zijn gekomen, aangezien de bebouwing zich aanvankelijk concentreerde in het dorp Westzaan en de oevers ten westen van de Zaan niet of nauwelijks werden bewoond. Toen men behoefte kreeg om nauwkeurig te weten hoe de ligging van de vier vierendelen in de banne van Westzaan was geweest, ging men af op de verklaring van een tiental inwoners (in leeftijd van 53 tot 84 jaar). Zij legden hun verklaring af op 1 september Daaruit bleek (bekort) 30

31 het eerste vierendeel: betrof Zaardam (Zaanredam=Westzaandam), dat liep van de Westzaner Overtoom tot de Dam in Zaandam en vandaar tot het eind van de Molenbuurt. Ook het eiland de Hoorn (vanouds: Zaanderhorn) behoorde er toe. Het tweede vierendeel: (Kerkbuurt) bestond uit De Koog en de Vijff Broers (Zaandijk) Tot het derde vierendeel: (Noorder) behoorden Wormerveer en West-Knollendam. Het vierde vierendeel: (Zuider)Strekte zich uit van het Kerkbuurter vierendeel tot de Overtoom in Westzaandam. Het banding was een oeroude instelling en bestond uit een jaarlijkse speciale rechtszitting. Op die rechtsdag behandelde de Schout zaken van schade en schande. Het was een vlotvaardig recht te vergelijken met het huidige kort geding, waaraan het natuurlijk niet identiek was. niet. Eerst in 1811 in de Napoleontische tijd werd Westzaandam zelfstandig. Hetzelfde probleem ontstond in Oostzaandam, dat in de banne van Oostzaan viel. Oostzaan lukte het uiteindelijk in 1795 om vrijwel volledige onafhankelijkheid te bewerkstelligen. Op 26 augustus 1814 werden beide delen van Oost- en Westzaandam samengevoegd tot de Stad Zaandam. De periode na Napoleon heb ik niet beschreven, omdat ik aanneem dat de gewijzigde bestuurlijke omstandigheden wel bij een ieder bekend zal zijn. De exakte bestuurlijke situatie in het gewest Zaanstreek is beschreven in het boek van Demonté Verloren en Spruit, uitgave van Kluwer in Het nieuwe wapen op de volgende blz. van de nieuwe stad Zaandam is sinds 1816 het zinnebeeld van handel en nijverheid. Het werd ontworpen door Mr. J.C. Honig, die het op 16 november 1816 aan de gemeenteraad van Zaandam aanbood. In de loop der tijden wilde Westzaan los komen van de heerlijkheid en op 1 juni 1729 kocht de banne van Westzaan zichzelf vrij en moest daarvoor ,-- gulden betalen (reden was geldgebrek van de Staten van Holland), onder protest van Westzaandam die de prijs te hoog vond. POGINGEN VAN WESTZAANDAM ZICH UIT DE BANNE LOS TE MAKEN. De afscheidingspogingnen van Westzaandam begonnen aan het begin van de 17e eeuw. Toen de regenten van Westzaan een nieuwe begraafplaats wilden aanleggen met een toren en ook nog een schoolgebouw in Westzaandam, voelde Westzaandam daar niets voor. Er werd huns inziens teveel met geld gesmeten. Deze kwesties werden hoog opgenomen en de Staten van Holland moesten uitspraak doen. Eén ding was nu wel duidelijk: Westzaandam wilde onder het juk van Westzaan vandaan. In de loop van de volgende twee eeuwen waren er nog vele ruzies tussen beide, maar zelfstandigheid kreeg Westzaandan 31