ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 1022

Transcriptie

1 ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 1022 Richterslaan, Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Bureauonderzoek, oppervlaktekartering en karterend booronderzoek Richard Exaltus Joep Orbons Augustus 2010 ArcheoPro

2 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 2 ArcheoPro Archeologisch rapport Nr 1022 Richterslaan, Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Inventariserend Veldonderzoek (IVO-O); Bureauonderzoek, oppervlaktekartering en karterend booronderzoek Colofon Opdrachtgever: Cauberg Huygen Raadgevende Ingenieurs, Wibautstraat 129, 1091 GL Amsterdam Status: versie Projectcode : Richterslaan, Nieuwegein Bestandsnaam : ArcheoPro, Richterslaan, Nieuwegein, Opgesteld conform KNA 3.1 Archis onderzoeksmelding (CIS nummer): Bevoegd gezag: Gemeente Nieuwegein Opslagplaats documentatie: Provincie Utrecht Auteur: Richard Exaltus, Tom Deville, Rob Paulussen, Joep Orbons Projectleider : Richard Exaltus Projectmedewerkers: Richard Exaltus, Joep Orbons, Hon Rik Onderaannemers: nvt Autorisatie: Drs. R.P. Exaltus; senior-archeoloog ISSN : Uitgegeven door ArcheoPro Copyright 2010 ArcheoPro, Maastricht ArcheoPro Holdaal 6 Tel : 0(0 31) Kamer van Koophandel Limburg: NL 6228 GH Maastricht Fax: 0(0 31) info@archeopro.nl Nederland

3 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 3 Inhoudsopgave: Samenvatting Inleiding Algemeen Locatiegegevens: Onderzoek Bureauonderzoek Methode en bronnen Geo(morfo)logie, aardkunde en bodem Archeologie Historie Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Onderzoeksstrategie Veldonderzoek Verrichte werkzaamheden Resultaten booronderzoek Conclusies en aanbevelingen (selectieadvies) Verklarende woordenlijst Archeologische tijdschaal Bronnen Literatuur Bijlage 1: Boorbeschrijving... 29

4 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 4 Samenvatting Op 27 april 2010 is door ArcheoPro een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) uitgevoerd op een terrein aan de Richterslaan te Nieuwegein. Het archeologisch onderzoek betrof een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) met bureaustudie. Bureauonderzoek heeft tot doel om op basis van beschikbare informatie te komen tot een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel. Het Inventariserend Veldonderzoek heeft vervolgens tot doel om het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel te toetsen door middel van veldwaarnemingen. Hiermee kan de vraagstelling beantwoord worden of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze vervolgonderzoek en/of planaanpassing vereisen. Volgens het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel geldt voor het plangebied een middelhoge archeologische verwachting voor archeologische resten daterend uit het neolithicum, de bronstijd, de ijzertijd en de Romeinse tijd. Voor resten uit de middeleeuwen en de geldt een lage verwachting Binnen het plangebied zijn negen boringen gezet met behulp van een guts. Uit de resultaten van het booronderzoek blijkt dat de bodem binnen het plangebied tot ongeveer een halve meter diepte uit recent opgebracht materiaal bestaat. Het gaat hier om een uit zandige klei bestaande laag tuinaarde die is opgebracht ten behoeve van de aanleg van tuinen en plantsoenen. Onder deze tuinlaag is een dik pakket klei aangetroffen dat geleidelijk is afgezet. Het betreft komklei die naar beneden toe overgaat in slappe, ongeoxideerde klei met zandlaagjes. Deze klei gaat via zand dat door kleilaagjes wordt onderbroken, over in grijs, matig grof zand. In geen van de boringen zijn archeologische indicatoren aangetroffen. Vegetatielagen die samen kunnen hangen met bewoningslagen, ontbreken eveneens volledig. Gezien de ligging van het plangebied in een komkleigebied en het volledig ontbreken van archeologische indicatoren, geven de resultaten van het onderzoek geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren. Evenmin zijn tijdens het onderzoek archeologische resten aangetroffen waarmee tijdens de verdere planvorming of bij de uitvoering van de geplande werkzaamheden rekening zou moeten worden gehouden.

5 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 5 1 Inleiding 1.1 Algemeen - Opdrachtgever: Cauberg Huygen Raadgevende Ingenieurs, Wibautstraat 129, 1091 GL Amsterdam - Geplande ingrepen: Uitgebreide beschrijving met ingreepdiepte bodem (zie figuur 2) - Datum uitvoering veldwerk: Datum/week - Archis onderzoeksmelding (CIS nummer): Opgesteld conform KNA Bevoegd gezag: Gemeente Nieuwegein - Bewaarplaats vondsten: Provincie Utrecht - Bewaarplaats documentatie: Provincie Utrecht 1.2 Locatiegegevens: - Provincie: Utrecht - Gemeente: Nieuwegein - Plaats: Nieuwegein - Toponiem: Richterslaan - Globale ligging: Ten noorden van de Richterslaan te Nieuwegein - Hoekcoördinaten plangebied: o / o / o / o / Oppervlakte plangebied: 0,4 ha - Eigendom: particulier - Grondgebruik: Bebouwing, tuin, plantsoen en parkeerplaats - Hoogteligging: ± 4,20 m +NAP - Bepaling locaties: GPS Garmin, meetlinten - Onderzoeksgebied bureauonderzoek: Cirkel met een straal van één kilometer rond het centrum van het plangebied 1.3 Onderzoek Op 27 april 2010 is door ArcheoPro een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) uitgevoerd op een terrein aan de Richterslaan te Nieuwegein. Het archeologisch onderzoek betrof een Inventariserend Veldonderzoek Overig (IVO-O) met bureaustudie. Bureauonderzoek heeft tot doel om op basis van beschikbare informatie te komen tot een gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel. Het Inventariserend Veldonderzoek heeft vervolgens tot doel om het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel te toetsen door middel van veldwaarnemingen. Hiermee kan de vraagstelling beantwoord worden of binnen het plangebied archeologische waarden aanwezig (kunnen) zijn en of deze vervolgonderzoek en/of planaanpassing vereisen. ArcheoPro voert haar onderzoeken uit conform de hiervoor vastgelegde normen en richtlijnen en is door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE) vergunning verleend tot het verrichten van bepaalde archeologische werkzaamheden in het kader van het doen van opgravingen, bestaande uit prospectie door middel van booronderzoek. Het onderzoek is uitgevoerd door drs. R.P. Exaltus (senior-archeoloog), ing. P.J. Orbons (senior vakspecialist) en H. Rik (veldtechnicus).

6 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 6 Figuur 1: De ligging van het plangebied (rood omlijnd) met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

7 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 7 Figuur 2: De binnen het plangebied voorgenomen sloop van de huidige bebouwing.

8 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 8 2 Bureauonderzoek 2.1 Methode en bronnen Tijdens het bureauonderzoek wordt door de bestudering van beschikbare bronnen, kennis vergaard omtrent de bodem en geologie van het onderzoeksgebied en de hierin bekende en te verwachten archeologische waarden. Aan de hand van de resultaten van het bureauonderzoek kan de beste aanpak voor het veldonderzoek worden bepaald. Hierbij zijn de volgende bronnen geraadpleegd (voor bronvermelding; zie ook literatuurlijst, dit geldt ook voor de kaarten die in de tekst opgenomen zijn): -Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) -Archeologische MonumentenKaart (AMK) -ARCHeologisch Informatie Systeem (ARCHIS) -Actueel Hoogtebestand Nederland (AHN) -Provincie Utrecht, tastbare tijd, Cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht -Bodemkaart 1: Geomorfologische kaart 1: Geologische kaart 1: Tranchotkaart Kadastrale minuutplan met aanwijzende tafels, Grote historische atlas van Nederland 1: (Deel West) -Historische topografische atlas van Noord-Brabant , 1: Grote historische topografische atlas van Nederland, provincie Utrecht 1: Atlas van topografische kaarten Nederland , 1: Figuur 3: Luchtfoto met daarop rood omlijnd het plangebied.

9 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina Geo(morfo)logie, aardkunde en bodem De geologische ontwikkeling van het onderzoeksgebied hangt sterk samen met de Holocene zeespiegelstijging. Rond 7000 BP lag de zeespiegel ongeveer vijftien meter lager dan tegenwoordig het geval is. In West-Nederland ontstonden rond die tijd strandwallen ten westen van de huidige kustlijn. Daarachter lag een wadden- en kweldergebied. Aan de rand van dit kweldergebied ontstonden door uittredend grondwater zoetwatermoerassen, waarin veenvorming optrad. Dit veen vormt de Basisveen Laag van de Formatie van Nieuwkoop. Vanaf 5000 BP nam de relatieve zeespiegelstijging af. Doordat er meer zand werd aangevoerd stabiliseerden de strandwallen en werd de kust in westelijke richting uitgebouwd. Met de stijging van de zeespiegel, steeg ook het grondwaterpeil. Hierdoor kon in laag gelegen gebieden, op grote schaal veenvorming plaatsvinden. In eerste instantie ontstond een eutroof (voedselrijk) milieu waarin riet- en broekveen werd gevormd. Naarmate het veenpakket dikker werd en de veenvormende planten niet meer bij het grondwater konden, ontstonden er oligotrofe (voedselarme) milieus waarin, uit voornamelijk veenmosveen bestaand, hoogveen werd gevormd. Het veen dat op deze wijze is ontstaan en op de mariene afzettingen van de Formatie van Naaldwijk ligt, vormt het Hollandveen Laagpakket binnen de Formatie van Nieuwkoop. Het Hollandse veengebied wordt van oudsher doorsneden door diverse stromen, waaronder de Hollandse IJssel. Ten behoeve van de ontwatering en ontginning van het Hollandse veengebied moest het waterpeil in de ongeveer drie kilometer ten westen van het plangebied gelegen Hollandse IJssel worden verlaagd. Hiertoe is de IJssel in 1285 bij Klaphek afgedamd. Tot aan de afdamming vormde de Hollandse IJssel een zijarm van de Lek. In- en langs dergelijke stromen werd zand en klei afgezet. Langs de stromen ontstonden hierdoor oeverwallen. Door reliëf-inversie ten gevolge van de ontginning van het veen, liggen de stroomgordels zelf nu vaak als inversieruggen in het veenlandschap. Volgens de kaart van Berendsen en Stouthamer (Berendsen en Stouthamer, 2001) ligt het plangebied net ten zuiden van de stroomgordel van Jutphaas (gevormd tussen 3795BP en 2715BP). Op de geomorfologische kaart is het plangebied in verband met de aanwezige bebouwing, niet gekarteerd. Vergelijking met omliggende eenheden laat echter zien dat het plangebied op een rivier-oeverwal (legenda-eenheid 3K25 op figuur 4) of op een rivierkom- en oeverwalachtige vlakte zal liggen (legenda-eenheid 2M22 op figuur 4). De bodemkaart laat zien dat de bodems binnen het plangebied uit kalkloze poldervaaggronden bestaan die zijn gevormd in zware klei (legenda-eenheden Rn44C op figuur 5). Deze gronden hebben een grondwatertrap III hetgeen betekent dat deze van nature slecht ontwaterd zijn. Het zijn gronden die gekenmerkt worden door de aanwezigheid van roestvlekken vanaf het maaiveld en die vooral voorkomen in de komkleigebieden. De aanwezigheid van in zware klei gevormde bodems binnen het plangebied vormt dan ook een sterke aanwijzing dat het plangebied niet op een oeverwal ligt maar in een rivierkom.

10 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 10 Figuur 4: Uitsnede uit de geomorfologische kaart met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

11 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 11 Figuur 5: Uitsnede uit de bodemkaart met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

12 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 12 Figuur 6: Uitsnede uit de kaart van Berendsen en Stouthamer met daarin rood omlijnd het plangebied

13 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 13 Figuur 7: Uitsnede uit het Actueel Hoogtebestand Nederland met daarin rood omlijnd het plangebied met daaromheen de cirkel die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

14 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina Archeologie Volgens de Indicatieve Kaart Archeologische Waarden (IKAW) ligt het plangebied in een zone met een hoge kans op het aantreffen van archeologische waarden. Binnen het onderzoeksgebied liggen één monument, één vondstmelding en een aanzienlijk aantal waarnemingen. Het monument (924), ligt in het noordoosten van het onderzoeksgebied en betreft nederzettingsresten uit de periode late ijzertijd tot Romeinse tijd en een middeleeuwse kerk. Binnen dit monument liggen de waarnemingen 34441, en en de vondstmelding Ten noorden van het monument ligt een gebied, dat in 2009 door ADC ArcheoProjecten is onderzocht. In dit gebied komen geen waarnemingen voor. Ten oosten van monument 924 liggen de waarnemingen 34658, 36182, en De op deze locaties aangetroffen vondsten dateren uit de late ijzertijd, de Romeinse tijd en de middeleeuwen. Circa 100 meter ten zuidoosten van monument 924 ligt de waarneming 36277, die de vondst betreft van middeleeuws geelwitbakkend Pingsdorf keramiek. De waarnemingen en liggen circa 160 meter ten zuiden van monument 924 en betreffen voornamelijk aardewerkvondsten uit de Romeinse tijd. Ditzelfde geldt voor de circa 110 meter ten zuidwesten van monument 924 gelegen waarneming Circa honderd meter ten noordwesten van de waarnemingen en ligt de waarneming 36280, die de vondst betreft van een weefgewicht van gebakken klei daterend uit de periode laat neolithicum tot, een maalsteen (ligger/loper) uit de periode late bronstijd tot late middeleeuwen en een pot/kookpot/voorraadpot uit de Romeinse tijd. Ten westen/noordwesten van monument 924 liggen de waarnemingen 36918, 36922, 36941, 36975, 43425, 59342, 59884, 59888, 60047, De met zekerheid gedateerde vondsten van deze waarneming dateren overwegend uit de Romeinse tijd en de Middeleeuwen. De vroegste vondsten dateren mogelijk echter al uit het neolithicum (59342, en ). Circa 80 meter ten oosten van het plangebied ligt de waarneming 36278, die de vondst betreft van een Terra nigra kom/schaal uit de Romeinse tijd. De laatste drie waarnemingen, 36510, en 59340, liggen ten noorden/noordoosten van het plangebied. Op deze locaties zijn fragmenten dierlijk bot (36510 en 59340) en een fragment steen uit de periode paleolithicum tot aangetroffen (59340), een maalsteen (ligger/loper) van tefriet/basaltlava daterend uit de periode late bronstijd tot late middeleeuwen (36510) en een aantal keramiekvondsten uit diverse perioden. Het keramiek wordt omschreven als handgevormd aardewerk uit de periode neolithicum tot (36510), wijdmondige potten uit de periode vroeg neolithicum tot late Romeinse tijd (36510), gedraaid aardewerk uit de periode late ijzertijd tot (36510), handgevormd aardewerk uit de vroege Romeinse tijd (59340), geverfd/gevernist gedraaid aardewerk uit de vroege tot midden Romeinse tijd (36510) en steengoed en roodbakkend geglazuurd aardewerk uit de periode late middeleeuwen tot (39090).

15 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 15 Monumenten en waarnemingen Nummer Coördinaat Periode Vondsten / a) Late ijzertijd tot Romeinse tijd b) Middeleeuwen a) Een onbepaalde nederzetting b) Een kerk / a) Late middeleeuwen b) Late middeleeuwen tot c) Nieuwe tijd a) Keramiek b) Keramiek c) Keramiek / a) Late ijzertijd b) Romeinse tijd c) Vroege middeleeuwen d) Late middeleeuwen e) Late middeleeuwen tot f) Onbekend / a) Romeinse tijd b) Midden Romeinse tijd tot vroege middeleeuwen / Laat neolithicum tot / a) Midden Romeinse tijd b) Late Romeinse tijd tot late middeleeuwen / a) Romeinse tijd tot late middeleeuwen b) Vroege Romeinse tijd tot c) Late Romeinse tijd tot d) Vroege middeleeuwen tot / a) Laat neolithicum tot b) Vroege Romeinse tijd tot c) Late middeleeuwen tot d) Nieuwe tijd a) Keramiek b) Keramiek c) Keramiek d) Keramiek e) Keramiek f) Metalen munten en onbekend bot a) Keramiek b) Keramiek Keramiek a) Een bronzen munt b) Menselijk bot en een doodkist van tufsteen a) Een doodkist van tufsteen b) Keramiek c) Een bronzen munt d) Een metalen munt a) Keramiek b) Grafstenen/-pijlers van steen c) Keramiek d) Keramiek / Middeleeuwen Keramiek / Middeleeuwen Keramiek / Vroege Romeinse tijd tot Keramiek vroege middeleeuwen / Romeinse tijd Keramiek / a) Laat neolithicum tot b) Late bronstijd tot late middeleeuwen a) Keramiek b) Een maalsteen (ligger/loper) van tefriet/basaltlava

16 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 16 c) Romeinse tijd c) Keramiek a) Dierlijk bot / a) Paleolithicum tot b) Neolithicum tot nieuwe tijd c) Vroeg neolithicum tot late Romeinse tijd d) Late bronstijd tot late middeleeuwen e) Late ijzertijd tot f) Vroege tot midden Romeinse tijd / a) Late ijzertijd tot Romeinse tijd b) Romeinse tijd c) Middeleeuwen d) Vroege middeleeuwen e) Nieuwe tijd f) Onbekend / a) Paleolithicum tot b) Bronstijd tot nieuwe tijd c) IJzertijd tot d) Late ijzertijd tot e) Romeinse tijd tot vroege middeleeuwen f) Romeinse tijd tot g) Vroege Romeinse tijd tot h) Middeleeuwen i) Late middeleeuwen j) Late middeleeuwen tot / a) Late ijzertijd tot b) Romeinse tijd c) Middeleeuwen / a) IJzertijd tot late Romeinse tijd b) Romeinse tijd c) Romeinse tijd tot vroege middeleeuwen d) Romeinse tijd tot late middeleeuwen e) Vroege tot midden b) Keramiek c) Keramiek d) Een maalsteen (ligger/loper) van tefriet/basaltlava e) Keramiek f) Keramiek a) Keramiek b) Keramiek c) Keramiek d) Keramiek e) Keramiek f) Dierlijk bot a) Dierlijk bot, een brok natuursteen en afval van vuursteen b) Onbekende bronzen voorwerpen c) Een ijzeren spijker/(klink)nagel d) Keramiek e) Keramiek f) Een ijzeren gesp g) Een spinsteen h) Keramiek i) Keramiek j) Keramiek a) Keramiek b) Keramiek c) Keramiek a) Keramiek b) Keramiek c) Keramiek d) Brokken tufsteen e) Keramiek

17 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 17 Romeinse tijd f) Middeleeuwen g) Late middeleeuwen h) Late middeleeuwen tot i) Nieuwe tijd tot recent / Late middeleeuwen tot / a) Late ijzertijd tot Romeinse tijd b) Romeinse tijd c) Midden Romeinse tijd d) Middeleeuwen e) Late middeleeuwen f) Late middeleeuwen tot g) Nieuwe tijd h) Onbekend / a) Paleolithicum tot b) Vroege Romeinse tijd / a) Paleolithicum tot b) Neolithicum tot nieuwe tijd c) Late middeleeuwen d) Nieuwe tijd / a) Neolithicum tot nieuwe tijd b) Vroege Romeinse tijd c) Midden Romeinse tijd d) Late middeleeuwen / a) Midden Romeinse tijd b) Late middeleeuwen f) Keramiek g) Keramiek h) Keramiek i) Keramiek Keramiek a) Keramiek en een greppel/sloot b) Keramiek c) Keramiek d) Keramiek e) Keramiek f) Keramiek en een cultuurlaag g) Keramiek h) Dierlijk bot en een fluit van dierlijk bot a) Dierlijk bot en een onbekende steen b) Keramiek a) Dierlijk bot b) Keramiek c) Keramiek d) Keramiek a) Keramiek b) Keramiek c) Keramiek d) Keramiek a) Keramiek b) Keramiek / Vroege Romeinse tijd Keramiek / a) Late ijzertijd tot b) Vroege Romeinse tijd c) Midden Romeinse tijd a) Keramiek b) Keramiek c) Keramiek / Neolithicum tot nieuwe tijd / a) Paleolithicum tot b) Neolithicum tot nieuwe tijd c) Vroege Romeinse tijd d) Midden Romeinse tijd Keramiek a) Dierlijk bot b) Keramiek c) Keramiek d) Keramiek

18 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 18 Figuur 8: Kaart met Archis-gegevens met daarop een cirkel met een straal van één kilometer rond het plangebied die de buitengrens van het onderzoeksgebied aangeeft.

19 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina Historie Het ten noorden van het plangebied gelegen Jutphaas moet al in de twaalfde eeuw bestaan hebben. Dit blijkt onder andere uit de aanwezigheid van een gebouwtje op de begraafplaats dat uit de twaalfde eeuw stamt. De eerste dorpsbewoners zijn vrijwel zeker boeren geweest, die vanaf de 12e eeuw percelen woeste grond in erfleen kregen om die te ontginnen. Het plangebied ligt binnen het Nedereind. Aan het einde van de 14e eeuw is de ontginning hiervan voltooid en wordt de polder "De Lange Vliet" opgericht. Volgens de Cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht ligt het plangebied in een zone met strokenverkaveling. De kadasterkaart uit 1832 toont dat het plangebied destijds binnen de percelen 436, 439, 445, 446 en 459 lag. Uit de aanwijzende tafels blijkt dat deze in eigendom waren bij het Armenbestuur van Utrecht en verder bij Cornieltje Hooswijk, Isack Schalij, Joseph Leidel en Ijsbrand Koolen en in gebruik waren als bouwland en weiland. Figuur 9: Uitsnede uit de kadastrale kaart uit 1832

20 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 20 Figuur 10 toont achtereenvolgens topografische kaarten van het onderzoeksgebied uit 1845, 1891, 1960 en De kaart uit 1837 toont dat het plangebied destijds nog onderdeel uitmaakte van een gebied met lange smalle zuidwest noordoost lopende percelen. Het betreft zogenaamde copen die kenmerkend zijn voor de strookvormige venontginningen die in dit geval vanaf het noordelijker gelegen Jutphaas hebben plaatsgevonden. Hoewel de smalle, door sloten van elkaar gescheiden kavels een van oorsprong natte bodem verraden, valt op dat het plangebied in deze tijd toch al in een zone lag die gebruikt werd als bouwland. De kaart uit 1891 laat zien dat veel van de sloten dan inmiddels gedempt zelfs zijn. Uit de informatie op deze beide kaarten valt af te leiden dat het plangebied oorspronkelijk als veengebied ontgonnen is maar dat door ondiepe aanwezigheid van klei geen doorgaande daling optrad zoals op andere delen van het veenlandschap. De steeds lagere bemaling van de polder leidde er uiteindelijk toe dat dit gebied relatief droog werd en geschikt werd om als bouwland gebruikt te worden. In 1959 werd het plangebied in zuidwest-noordoost richting doorsneden door een heg met ten oosten daarvan fruitbomen. In de zeventiger jaren van de twintigste eeuw is het oorspronkelijke landschap volledig verdwenen door de bouw van Nieuwegein. Op het plangebied zijn in deze periode twee grote gebouwen geplaatst die in het midden met elkaar verbonden zijn. Figuur10: Uitsneden uit de topografische kaarten uit achtereenvolgens: 1845, 1897, 1959 en 2008.

21 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina Gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel Specifieke ligging (locatie) Het plangebied ligt net ten zuiden van de stroomgordel van Jutphaas in een komkleigebied. Het noordelijker gelegen Jutphaas ligt op deze stroomrug. Het plangebied maakt deel uit van een gebied dat vanuit Jutphaas ontgonnen is. Door voortgaande ontwatering kwam de zone waarbinnen het plangebied ligt, in elk geval gedurende de negentiende eeuw, in gebruik voor de akkerbouw. In de twintigste eeuw kwam het plangebied in gebruik als grasland met fruitbomen. Kort voor de bebouwing in de jaren 70 van de twintigste eeuw, bestond het plangebied nog steeds uit langgerekte graslandpercelen. Verwachte perioden (datering) Op basis van de bekende gegevens omtrent archeologische waarden in het gebied moet worden geconcludeerd dat voor de ten noorden van het plangebied gelegen stroomgordel van Jutphaas een hoge verwachting geldt voor archeologische resten daterend uit het neolithicum, de bronstijd, de ijzertijd, de Romeinse tijd, de middeleeuwen en de. Voor het plangebied is de verwachting, gezien de ligging in het komgebied net ten zuiden van deze stroomrug, voor resten uit de periode neolithicum tot en met de Romeinse tijd, hooguit middelhoog. Om deze zelfde reden en vanwege de historische gegevens is de verwachting voor resten uit de middeleeuwen en de, laag. De bewoning in deze perioden vond plaats in het noordelijker gelegen Jutphaas. Complextypen Door de ligging van het plangebied op komafzettingen ten zuiden van een stroomgordel is de kans op nederzettingsresten klein. Deze zullen eerder op de noordelijker gelegen stroomrug hebben bestaan zoals ook blijkt uit de ligging van de bekende archeologische vindplaatsen binnen het onderzoeksgebied. Binnen het plangebied is eerder kans op de resten van kleine tijdelijke kampementjes en op resten van specifiek in de komklei uitgevoerde activiteiten. Uiterlijke kenmerken Nederzettingsresten zullen binnen het plangebied uit vondslagen (hebben) bestaan die zich van de onder- en boveliggende klei onderscheiden door de donkere kleur en de aanwezigheid van verkoolde plantenresten. Regelmatig komen in komklei gebieden vegetatielagen die zijn gevormd tijdens zeer rustige afzettingsfasen en die vaak gekoppeld zijn aan vondstlagen op de hogere delen van het landschap. Mogelijke verstoringen Door het graven en dempen van sloten, het gebruik als bouwland, het planten en rooien van fruitbomen en de bouw van een gebouwencomplex in de tweede helft van de twintigste eeuw, is binnen het plangebied onvermijdelijk aanzienlijke aantasting van de bodem opgetreden.

22 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina Onderzoeksstrategie Tijdens het veldwerk moet allereerst worden vastgesteld hoe de bodem is opgebouwd, in hoeverre deze intact is en of hierin archeologische indicatoren aanwezig (kunnen) zijn. Om de bodemopbouw zo exact mogelijk te kunnen bestuderen kan het beste gebruik gemaakt worden van een guts waarbij zoveel mogelijk gewerkt wordt in een grid met telkens 25 meter afstand tussen de boringen en 20 meter afstand tussen de boorraaien. Hierdoor ontstaat een boordichtheid van minimaal 20 boringen per hectare. Een dergelijke boordichtheid voldoet volgens de Leidraad inventariserend veldonderzoek; Deel: karterend booronderzoek (SIKB, 2006), om met behulp van een guts, door een archeologische laag gekenmerkte vindplaatsen uit alle perioden op te sporen (zoekoptie B1). Voor het booronderzoek wordt gebruik gemaakt van een guts met een diameter van 3 cm. Van alle boorpunten wordt de NAP-hoogte bepaald. Figuur 11: Het plangebied nabij boring 6, in noordwestelijke richting

23 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 23 3 Veldonderzoek 3.1 Verrichte werkzaamheden - Positie boringen: regelmatige verdeling over het plangebied, zie figuur Gebruikt boormateriaal: guts met diameter van 3 cm - Totaal aantal boringen: 9 - Boorgrid: 20 x 25 m - Boordichtheid: 20 boringen per hectare - Geboorde diepte: 2,2 2,35m -Mv - Inmeten boorlocaties: GPS, meetlint en waterpas - Boorbeschrijving: Archeologische Standaard Boorbeschrijving (ASB 5.1) - Inspectie bodemontsluitingen en/of oppervlaktekartering: In verband met de begroeiing en bebouwing van het plangebied was geen oppervlaktekartering mogelijk. Evenmin waren bodemontsluitingen aanwezig die geïnspecteerd konden worden op de aanwezigheid van archeologische indicatoren. 3.2 Resultaten booronderzoek De ligging van de boorpunten is weergegeven op de boorpuntenkaart. De resultaten van het booronderzoek zijn opgesomd in Bijlage 1. Tijdens het veldonderzoek zijn negen boringen gezet. Bovenin elk van de boringen is een ongeveer een halve meter dikke laag humusrijke, sterk zandige klei aangetroffen. Het betreft hier een laag tuinaarde die is opgebracht ten behoeve van de aanleg van tuinen en plantsoenen. Het hieronder gelegen materiaal bestaat uit humusrijke, zwak zandige klei. Het lijkt om een pakket klei te gaan dat door langzame opslibbing tot stand is gekomen in een milieu waarin plantengroei plaatsvond. Een dergelijke situatie is kenmerkend voor een komklei-gebied. Binnen het pakket komklei zijn geen vegetatielagen aangetroffen die samen kunnen hangen met bewoningslagen. Onder het pakket geleidelijk aan afgezette klei, zijn gelaagde pakketten aangetroffen die in een veel dynamische afzettingsmilieu zijn ontstaan. De bovenste 50 tot 75 cm hiervan bestaat uit door zandlaagjes onderbroken klei. Dit pakket gaat naar beneden toe over in door kleilaagjes onderbroken zand. Hieronder is matig grof zand aangetroffen dat vanaf een diepte van ruim twee meter beneden het maaiveld, uit de guts blijft stromen. Dit zand vormt evenals de bovenliggende gelaagde pakketten, geen sporen van oxidatie en/of plantengroei en zal tijdens en na de afzetting, dan ook niet geschikt zijn geweest voor bewoning. In geen van de boringen zijn archeologische indicatoren aangetroffen. Figuur 12: Foto van boring 3 met daarin de gelaagde afzettingen zoals deze onderin alle boringen zijn aangetroffen.

24 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 24 Figuur 13: Boorprofielen

25 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 25 Figuur 14: Boorpunten met verstoringsdiepten.

26 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 26 4 Conclusies en aanbevelingen (selectieadvies) Volgens het gespecificeerd archeologisch verwachtingsmodel geldt voor het plangebied een middelhoge archeologische verwachting voor archeologische resten daterend uit het neolithicum, de bronstijd, de ijzertijd en de Romeinse tijd. Voor resten uit de middeleeuwen en de geldt een lage verwachting Binnen het plangebied zijn negen boringen gezet met behulp van een guts. Uit de resultaten van het booronderzoek blijkt dat de bodem binnen het plangebied tot ongeveer een halve meter diepte uit recent opgebracht materiaal bestaat. Het gaat hier om een uit zandige klei bestaande laag tuinaarde die is opgebracht ten behoeve van de aanleg van tuinen en plantsoenen. Onder deze tuinlaag is een dik pakket klei aangetroffen dat geleidelijk is afgezet. Het betreft komklei die naar beneden toe overgaat in slappe, ongeoxideerde klei met zandlaagjes. Deze klei gaat via zand dat door kleilaagjes wordt onderbroken, over in grijs, matig grof zand. In geen van de boringen zijn archeologische indicatoren aangetroffen. Vegetatielagen die samen kunnen hangen met bewoningslagen, ontbreken eveneens volledig. Gezien de ligging van het plangebied in een komkleigebied en het volledig ontbreken van archeologische indicatoren, geven de resultaten van het onderzoek geen aanleiding om archeologisch vervolgonderzoek te adviseren. Evenmin zijn tijdens het onderzoek archeologische resten aangetroffen waarmee tijdens de verdere planvorming of bij de uitvoering van de geplande werkzaamheden rekening zou moeten worden gehouden. In verband met het volledig ontbreken van archeologische indicatoren binnen het plangebied, zijn de KNA-onderdelen Waardestelling en Selectieadvies, in dit rapport niet nader uitgewerkt. In alle gevallen geldt dat indien archeologische materialen en/of sporen aangetroffen worden, deze gemeld dienen te worden bij de gemeente Nieuwegein, conform Monumentenwet 1988, laatste wijzing van 1 september 2007, paragraaf 7, artikel 53 en verder.

27 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 27 Verklarende woordenlijst: BP: Before Present (present = 1950) GPS: Global Positioning System IVO: Inventariserend VeldOnderzoek NAP: Normaal Amsterdams Peil. RCE: Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed SIKB: Stichting Infrastructuur Kwaliteitsborging Bodembeheer Archeologische tijdschaal Periode Datering Midden- en Laat Paleolithicum (oude steentijd) Mesolithicum (midden steentijd) Neolithicum (nieuwe steentijd) Bronstijd IJzertijd v. chr. Romeinse tijd 12 v chr n. chr. Vroege middeleeuwen Volle middeleeuwen Late middeleeuwen Nieuwe tijd heden Bronnen Grote historische Provincie Atlas van Nederland; deel 1 West-Nederland : Topografische dienst Wolters Noordhoff Groningen 1990 Grote topografische atlas van Nederland 1: Deel 1 West-Nederland. Topografische dienst. Wolters Noordhoff Groningen 1997 Kadastrale minuut 1830 met aanwijzende tafels, ( Kadaster Topografische Dienst, Top25Raster, Top10Vector, GBKN kaarten, Emmen 2008 Luchtfoto, Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten, IKAW 2 (Indicatieve kaart Archeologische Waarden), Amersfoort. Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten, AMK (Archeologische monumentenkaart), Amersfoort. Rijksdienst voor archeologie, cultuurlandschap en monumenten, ARCHIS II (Archeologisch Informatie Systeem), Rijkswaterstaat, Servicedesk Data, AHN (Actueel Hoogtebestand Nederland), Delft. Stichting voor Bodemkartering, Bodemkaart van Nederland 1: Wageningen, Stichting voor Bodemkartering: Geomorfologische kaart van Nederland 1:50.000, Staring Centrum, Wageningen, 1989

28 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 28 Stichting voor Bodemkartering, Geologische kaart van Nederland 1: Wageningen, Twaalf provinciën Atlas van topografische kaarten. Nederland Uitgeverij twaalf provinciën. Landsmeer. Literatuur Berendsen, H.J.A. & E. Stouthamer, Palaeogeographic development of the Rhine-Meuse delta, The Netherlands. Assen. Blijdenstein, R., Tastbare Tijd, Cultuurhistorische atlas van de provincie Utrecht, Utrecht, 2005 Cate, J. A. M. ten. A. F. van Holst, H. Kleijer en J. Stolp, Handleiding bodemgeografisch onderzoek; richtlijnen en voorschriften. Deel A: Bodem. Wageningen, DLO-Staring Centrum. Technisch Document 19A. Es. Van W.A., Sarfatij, H. & P.J. Woltering (red.) Archeologie in Nederland; De rijkdom van het bodemarchief. Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek. Amersfoort. Kuiper, M. 2006/2007. Atlas van topografische kaarten Nederland, Uitgeverij 12 Provinciën, Landsmeer.

29 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 29 Bijlage 1: Boorbeschrijving Algemene kopgegevens Soort boring BAR Projectnummer Projectnaam Richterslaan, Nieuwegein Deelgebied Nvt Organisatie ArcheoPro CIS-code coördinaatsysteem RD2000 Coördinaatsysteemdatum ETRS89 Locatiebepaling GPS en meetlint Referentievlak NAP Bepaling maaiveldhoogte AHN Waterpas Boormethode Guts en edelman Boordiameter 3 cm en 15 cm Opdrachtgever Cauberg Huygen Posities van de boringen (boorlocaties) Boornummer XCO YCO MA, M s tov NAP Boorbeschrijving volgens ASB 5.1 Boor LDO Lithologie Kleur Overige kenmerken Nr GD BK BS BZ BG B H HK TK IK VL K CO PLH VS SST BHN BI GI 1 45 K 3 3 BR DO OPG 125 K 1 1 GR BR ST 200 K 1 GR SL ZL 220 Z 2 GR KL 230 Z GR 2 50 K 3 3 BR DO OPG 130 K 1 1 GR BR ST 190 K 1 GR SL ZL 210 Z 2 GR KL 225 Z GR 3 40 K 3 3 BR DO OPG 130 K 1 1 GR BR ST 180 K 1 GR SL ZL 210 Z 2 GR KL 225 Z GR 4 55 K 3 3 BR DO OPG 130 K 1 1 GR BR ST 195 K 1 GR SL ZL 215 Z 2 GR KL 235 Z GR 5 50 K 3 3 BR DO OPG 120 K 1 1 GR BR ST 190 K 1 GR SL ZL 210 Z 2 GR KL 220 Z GR 6 60 K 3 3 BR DO OPG 120 K 1 1 GR BR ST 175 K 1 GR SL ZL 205 Z 2 GR KL 220 Z GR 7 55 K 3 3 BR DO OPG 130 K 1 1 GR BR ST 200 K 1 GR SL ZL 215 Z 2 GR KL 230 Z GR 8 65 K 3 3 BR DO OPG 125 K 1 1 GR BR ST 190 K 1 GR SL ZL 210 Z 2 GR KL 225 Z GR 9 70 K 3 3 BR DO OPG 120 K 1 1 GR BR ST 190 K 1 GR SL ZL 220 Z 2 GR KL 240 Z GR AIS

30 Archeologische onderzoek Richterslaan, Nieuwegein. ArcheoPro Rapport, 1022, Pagina 30 Betekenis van de afkortingen: LDO Onderzijde boortraject Lithologie: GD Onverharde sedimenten: G = grind, K = klei, L = leem, V = veen en Z = zand Bijmengsels: BK = bijmengsel klei, BS = bijmengsel silt, BZ =bijmengsel zand, BG= bijmengsel grind, BH = bijmengsel humus. Betekenis toegevoegde cijfers: 1 = zwak, 2 = matig, 3 = sterk en 4 = uiterst. Kleur: HK = hoofdkleur, BL = blauw, BR = bruin, GE = geel, GN = groen, GR = grijs, OL = olijf, OR =oranje, PA = paars, RO = rood, RZ = roze, WI = wit, ZW = zwart. TK = Tweede kleur (kleurafkortingen als boven). IK = Intensiteit kleur: LI = licht en DO = donker VLK = Vlekken (V): 2 e en 3 e letter is kleurafkorting als boven, 1 = weinig, 2 = matig, 3= veel Overige kenmerken: CO = Consistentie (C ): ZSL-zeer slap, SLA-slap, MSL-matig slap, MST-matig stevig, STV-stevig PLH = plantenresten (PL0 = geen, PL1 = spoor, PL2 = weinig, PL3 = veel) VS = veensoorten SST = Sedimentaire structuren BHN = Bodemhorizont; BHC = C-horizont BI = Bodemkundige interpretaties; BOV = bouwvoor, ROG = rommelig, OPG = opgebracht GI = Geologische interpretaties AIS = Archeologische indicatoren