Gehandicaptensport. Hoofdstuk 4. Caroline van Lindert

Transcriptie

1 Gehandicaptensport Hoofdstuk 4 Caroline van Lindert Binnen het thema gehandicaptensport is een mooie verzameling publicaties verschenen, van proefschriften tot onderzoeksrapportages. In een aantal publicaties wordt ingezoomd op de thematiek van de (achterblijvende) sportdeelname van verschillende groepen mensen met een beperking en/of chronische aandoening en de door hen ervaren belemmeringen en stimulansen bij het (gaan) sporten. Ook is er aandacht voor (de effecten van) interventies die er juist op gericht zijn om het sport- en beweeggedrag of de lichamelijke fitheid van mensen met een beperking te bevorderen. Aan deze kennis bestaat in het veld veel behoefte, aangezien het stimuleren van gehandicaptensport meer en meer een gedeelde lokale en regionale verantwoordelijkheid van diverse partijen is (zie ook de hoofdstukken 2 en 6). Daarbij is het belangrijk dat men de kunst verstaat om de (potentiële) vraag naar en het aanbod van gehandicaptensport goed met elkaar te verbinden. De hier beschreven publicaties bieden aanknopingspunten om die match te verbeteren en te leren van bestaande methodieken. 44

2 II Publicaties 45 FOTO: INEKE VAN WEELE-VERNIMMEN

3 Belemmeringen en stimulansen Jaarsma (2014) gaat in haar proefschrift in op de belemmeringen en stimulansen die mensen met een lichamelijke beperking ervaren bij het (gaan) sporten. Het proefschrift bevat de resultaten van een literatuurreview en verschillende deelonderzoeken (o.a. onder Nederlandse paralympische atleten, kinderen met een lichamelijke beperking op een mytylschool en atleten van de Nationale Paralympische Comités uit tien verschillende landen). Jaarsma onderscheidt drempels en stimulansen die gerelateerd zijn aan persoonlijke factoren en omgevingsfactoren en zoomt in op factoren die te maken hebben met de houding ten aanzien van sport en sociale steun. De auteur benadrukt dat het van belang is met het sportaanbod aan te sluiten bij de gezondheids- en psychosociale voordelen van sport, en strategieën aan te reiken om belemmeringen te overwinnen. Gemeenten krijgen van Jaarsma een rol toebedeeld bij het verbeteren van de infrastructuur van sport en de samenwerking met diverse instanties. Een mooie aanvulling daarop is een onderzoek dat het Verwey-Jonker Instituut (Hermens et al., 2015) heeft uitgevoerd rondom Sport4All, een lokaal sportstimuleringsproject uitgevoerd door een MEE-organisatie in Flevoland. In de tussenrapportage (in 2015 wordt een eindrapportage verwacht) gaan de onderzoekers in op de drempels die de doelgroepen van Sport4All ervaren om te gaan sporten bij een reguliere sportaanbieder. De doelgroep bestaat vooral uit mensen met een (licht) verstandelijke of psychische beperking. Er is een quickscan van bestaand onderzoek uitgevoerd en er vonden interviews plaats met diverse groepen mensen. Vooral sociaal-emotionele factoren spelen een rol bij de doelgroepen, waaronder angst en schaamte. De onderzoekers pleiten voor een groter bewustzijn van het belang van sport bij begeleiders, het inzetten van beweegmaatjes, betere aansluiting bij de wensen en mogelijkheden van de doelgroep en het vergroten van de kennis over de doelgroep bij sportaanbieders. Aansluiten bij de vindplaats van de doelgroep, in dit geval een sociale werkvoorziening, is het devies. Aandacht voor sportstimulering van mensen met psychische problemen is er ook in een white paper van Sportservice Noord-Holland en GGZ Noord-Holland- Noord (Schouten & Vellekoop, 2014). Op basis van literatuur- en kwalitatief onderzoek benoemen de auteurs gevoelens van angst en schaamte als belangrijkste drempels voor cliënten van runningtherapie om door te stromen naar regulier aanbod. Ook in deze rapportage worden sportmaatjes genoemd en krijgen gemeenten wederom de handschoen toegeworpen om lokale beleidsvelden te verbinden. In 2015 kwam RIVM (De Hollander, Milder & Proper, 2015) met nieuwe cijfers over het sport- en beweeggedrag van mensen met een chronische aandoening of lichamelijke beperking. Naar deze publicatie is met veel belangstelling uitgekeken. RIVM heeft in opdracht van het Ministerie van VWS de gegevens geanalyseerd van 46

4 de Gezondheidsmonitor Volwassenen GGD en, CBS en RIVM Dit is een samenvoeging van de CBS Gezondheidsenquête en een monitor van de GGD en in Nederland. Het onderzoek omvat gegevens van ruim volwassenen (!) van 19 jaar en ouder. Dit grote gecombineerde onderzoek vindt eens in de vier jaar plaats, de losstaande CBS Gezondheidsenquête jaarlijks. Uit de analyses komt naar voren dat vijftig procent van de volwassenen van jaar en 78 procent van de volwassenen van 55 jaar en ouder een chronische aandoening heeft (naar eigen zeggen). Motorische beperkingen komen voor bij vijf procent van de jarigen en bij achttien procent van de 55-plussers. Gezichtsbeperkingen komen bij vier procent van de jarigen voor en bij acht procent van de 55-plussers, gehoorbeperkingen bij drie procent van de jarigen en bij zeven procent van de 55-plussers. Mensen met gezondheidsproblemen sporten en bewegen minder dan mensen zonder gezondheidsproblemen. Mensen met motorische problemen voldoen het minst aan de beweegnormen en sporten het minst. Van negentien veelvoorkomende chronische aandoeningen hebben hart- en vaatziekten en duizeligheid met vallen grote invloed op het beweeg- en sportgedrag. De publicatie van RIVM is een welkome verdieping op eerdere cijfers over de periode zoals gepubliceerd in de rapportage (On)beperkt Sportief 2013 (Von Heijden et al., 2013) en in de Rapportage Sport 2014 (zie hoofdstuk 3), en beschrijft voor het eerst ook het sport- en beweeggedrag van mensen met chronische aandoeningen. Bij gebruik van bestaande databronnen, zoals de Gezondheidsmonitor, is het niet mogelijk om specifieke vragen, bijvoorbeeld over belemmeringen, toe te voegen. Dit kon bijvoorbeeld wel in de nieuw opgestarte Vrijetijdsomnibus (2012) van het SCP. Hierin was een vraag opgenomen over de mate waarin mensen met fysieke beperkingen of chronische aandoeningen zich belemmerd voelen in hun sportdeelname. Ruim een vijfde van hen geeft aan niet belemmerd te worden, een kwart ervaart ernstige belemmeringen door hun beperking of aandoening. Mensen met motorische beperkingen voelen zich vaker ernstig belemmerd dan mensen met visuele en/of auditieve beperkingen of mensen met een chronische aandoening. De gegevens zijn gerapporteerd in de Rapportage Sport 2014 (Tiessen-Raaphorst, 2014). II Publicaties Interventies Het programma Revalidatie, Sport en Bewegen van Stichting Onbeperkt Sportief richt zich op het structureel aanbieden van bewegen en sport aan patiënten tijdens en na het revalidatieproces. Binnen revalidatie-instellingen worden sportloketten opgezet en patiënten krijgen adviesgesprekken en worden doorverwezen naar sport- en beweegactiviteiten. Onderzoeksgroep ReSpAct, een samenwerkingsverband van UMCG, RUG en Hanzehogeschool Groningen, evalueert de implementatie en uitvoering van het programma, als onderdeel van een groter wetenschappelijk 47

5 onderzoek naar de werkzame factoren en kosteneffectiviteit van het programma. In een eerste tussenrapportage over de voortgang van het programma (Hoekstra, 2014) wordt ingezoomd op het bereik van het programma onder revalidatie-instellingen, professionals en patiënten, de kwaliteit en waardering van het programma en de factoren die dit beïnvloeden. In bijna alle instellingen blijkt er aandacht te zijn voor sport en bewegen tijdens de revalidatiebehandeling. Een intake sport en bewegen is vaak, maar nog niet altijd, een vast onderdeel van een (poli)klinische behandeling. Dit geldt ook voor het adviesgesprek en de aangeboden counseling vanuit het Sportloket. Een advies voor het vervolg is dat een dergelijke intake meer gestructureerd wordt aangeboden. Uit de evaluatie blijkt verder dat het programma zowel door professionals als door cliënten goed wordt gewaardeerd. Het proefschrift van Van Schijndel-Speet (2015) gaat in op de ontwikkeling, implementatie en effectiviteit van een dagprogramma dat gericht is op het verhogen van de lichamelijke activiteit en het verbeteren van de fitheid van ouderen met een verstandelijke beperking. De studie maakt onderdeel uit van de GOUD-studie, Gezond OUDer met een verstandelijke beperking. Van Schijndel-Speet voerde een kwalitatieve analyse uit naar de voorkeuren van ouderen met een verstandelijke beperking voor beweegactiviteiten en barrières en stimulansen om te bewegen. De uitkomsten vormden de basis voor het ontwikkelde beweegprogramma. De implementatie van dat programma is onderzocht. Ook zijn hartslagmetingen verricht bij deelnemers en is gekeken naar de validiteit van een stappenteller bij deze doelgroep. De effectiviteit van het beweegprogramma is gemeten bij deelnemers en een controlegroep. De studie toonde aan dat het ontwikkelde dagprogramma effectief was voor het verbeteren van lichamelijke activiteit en het verbeteren of onderhouden van de fitheid van ouder wordende mensen met een verstandelijke beperking. Onderzoekers concluderen dat het programma succesvol is geïmplementeerd en goed toepasbaar is voor de doelgroep. Het proefschrift van Slaman (2014) is ook te kenmerken als een interventiestudie. Slaman onderzocht de korte- en langetermijneffectiviteit van de leefstijlinterventie Actieve Leefstijl en Sportstimulering (ALSP) op het beweeggedrag en de fysieke fitheid van jongeren (16-24 jaar) met een spastische vorm van cerebrale parese (CP). De interventie bestond uit fitnesstraining gericht op het verbeteren van de fysieke fitheid, persoonlijk advies gericht op het stimuleren van beweeggedrag en tot slot advies over wensen en mogelijkheden om te sporten. Het beweeggedrag en de fysieke activiteit van deelnemers uit de interventiegroep en een controlegroep zijn uitgebreid gemeten voor, tijdens en zes en twaalf maanden na afloop van de interventie. Ook is gekeken naar uitkomstmaten als vermoeidheid, participatie en kwaliteit van leven. Het onderzoek laat zien dat jongeren met spastische CP een minder gunstig beweeggedrag hebben vergeleken met referentiegroepen. Ook 48

6 scoren ze lager op fysieke fitheid. Dit onderstreept het belang van de interventie. De interventie had positieve effecten op het zelfgerapporteerde beweeggedrag, op verschillende uitkomstmaten van fysieke fitheid en op de mentale gezondheid. Er was echter geen effect op het objectief gemeten beweeggedrag. Slaman trekt daarom de conclusie dat de effectiviteit van de interventie op het beweeggedrag niet overtuigend is aangetoond. Desondanks doet Slaman wel aanbevelingen om de interventie te verbeteren en te blijven aanbieden aan personen met CP tijdens hun behandeling. Blik vooruit Met de publicaties in dit hoofdstuk krijgt de lezer een goed beeld van de omvang van de diverse groepen mensen met een lichamelijke beperking of chronische aandoening en hun sport- en beweegdeelname. Deze groepen zijn ook goed vertegenwoordigd in de landelijke onderzoeken die jaarlijks worden uitgevoerd (zoals de Gezondheidsenquête van het CBS). Over de prevalentie en sportdeelname van mensen met een verstandelijke beperking zijn geen publicaties verschenen. Deze doelgroep is minder gemakkelijk te bereiken via steekproefonderzoek. Dit maakt onderzoek onder deze doelgroep ingewikkeld, maar niet minder relevant, zo blijkt bijvoorbeeld uit het proefschrift van Van Schijndel-Speet. Het nieuwe gehandicaptensportbeleid van het Rijk, genaamd Grenzeloos Actief, levert de komende jaren ongetwijfeld nieuwe publicaties op. Dit programma moet leiden tot een landelijk dekkend netwerk van regionale samenwerkingsverbanden, het versterken van sport- en beweegaanbieders en een betere benutting van het programma Sport en Bewegen in de Buurt voor de doelgroep mensen met een beperking. Een stuurgroep bestaande uit MEE Nederland, VSG, NOC*NSF, Sportkracht12 en het Kenniscentrum Sport i.o. zorgt voor de monitoring en bijsturing van het programma. Verder zijn er mogelijk ook publicaties te verwachten rondom de lopende NWO-onderzoeken Meedoen met een motorische beperking: training en coaching op maat (Radboud Universiteit Nijmegen, Vrije Universiteit Amsterdam) en Gezondheidseffecten van sport voor kinderen en jongeren met een chronische ziekte of aandoening (Universiteit Utrecht, Hogeschool Utrecht, Revalidatiecentrum De Hoogstraat). Tot slot zal het in 2015 gestarte SEDY-project (Sports Empowering Disabled Youth) komende jaren publicaties opleveren. Dit EU-gesubsidieerde internationale project, aangestuurd door de Hogeschool van Amsterdam en Hogeschool Inholland, heeft tot doel de sportdeelname van kinderen met een beperking te vergroten door een betere match tussen vraag en aanbod. II Publicaties 49

7 Publicaties Alingh, R., Hoekstra, F. & Plaggenmarsch, C. (2014). Monitor Revalidatie, Sport en Bewegen. Structureel een actieve leefstijl voor revalidanten. Groningen: Onderzoeksgroep ReSpAct. Hermens, N., Los, V. & Jansma, A. (2014). Sport4all. Normaal waar het kan en speciaal als dit moet. Tussenrapportage oktober Utrecht: Verwey-Jonker Instituut. Hoekstra, F. (2014). Monitor Revalidatie, Sport en Bewegen. Structureel een actieve leefstijl voor revalidanten. Tussenrapportage. Groningen: Onderzoeksgroep ReSpAct. Hollander, E.L. de, Milder, I.E. & Proper, K.I. (2015). Beweeg- en sportgedrag van mensen met een chronische aandoening of lichamelijke beperking. Bilthoven: Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM). Jaarsma, E.A. (2014). Sports participation and physical disabilities. Taking the hurdle?. Groningen: Rijksuniversiteit Groningen. Preller, L. & Nederlands Instituut voor Sport en Bewegen (NISB) (2015). Factsheet sporten met een chronische aandoening. Ede: NISB. Schijndel-Speet, M. van (2015). An evidence-based Physical Activity and Fitness Programme for Ageing Adults with Intellectual Disabilities. Development, implementation and health effects. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam. Schouten, L. & Vellekoop, M. (2014). Toegankelijkheid sportverenigingen voor mensen met psychische problemen. White paper op het gebied van Wmo & Sport. Haarlem/Heerhugowaard: Sportservice Noord-Holland/GGZ Noord-Holland-Noord. Slaman, J. (2014). Promoting a healthy lifestyle. Effectiveness of an intervention on physical behaviour and physical fitness among adolescents and young adults with spastic cerebral palsy. Rotterdam: Erasmus Universiteit Rotterdam. Masterscriptie Vor, S. de (2014). De aanwezigheid van sporters met een beperking in de sportvereniging. Een kwalitatief onderzoek naar hoe heersende able-ist opvattingen over mensen met een beperking en manieren van organiseren uitdagen en gereproduceerd worden door de aanwezigheid van sporters met een beperking in een sportvereniging. Utrecht: Universiteit Utrecht, Sportbeleid en Sportmanagement. 50