Handleiding voor de leerkracht. Lespakket groep 1, 2 en

Transcriptie

1 Handleiding voor de leerkracht Lespakket groep 1, 2 en 3

2 Lespakket groep 1, 2 en 3 Handleiding voor de leerkracht Introductie 3 Voorwoord Inleiding Verantwoording lesproject Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 Drie lespakketten Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 Het lespakket groep 1, 2 en 3 Joop en Jopie! De jacht op het varken 5 Korte historische achtergrond Doelgroep Doelstellingen en lesdoelen Kerndoelen en geschiedenis in de onderbouw van het basisonderwijs Indeling lessen en korte inhoud van het lespakket De lessen op school 7 Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken Versier het varken Kleed ze aan! Aankleedpoppen Joop en Jopie Zingen en spelen met Joop en Jopie Goed kijken! Zoekplaatjes Napraten over vroeger en nu De les in het museum 13 Praktische informatie 14 Bijlagen I Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken II les 1: Versier het varken! Kleurplaat varken III les 2: Kleed ze aan! aankleedpoppen Joop en Jopie IV Voorbeelden van kleding, tekeningen van A. Grolman V les 3: Liedjes van Joop en Jopie VI les 4: Goed kijken! Foto s uit het museum VII Museum voor de Klas lessen groep 1en 2 Volksbuurtmuseum VIII Lijstje met handige websites en boeken

3 Lespakket groep 1, 2 en 3 Handleiding voor de leerkracht Voorwoord Het Nederlands Volksbuurtmuseum is het enige museum in Nederland dat de historie van het gewone volk onderzoekt, bewaart en presenteert. Het Volksbuurtmuseum is met zijn collectie voorwerpen en verhalen van gewone mensen laagdrempelig en staat door zijn manier van presenteren dichtbij de bezoeker, van jong tot oud. Het Nederlands Volksbuurtmuseum gelooft dat kennis over het verleden belangrijk is, omdat dit helpt de wereld om ons heen beter te begrijpen. Leren over hoe mensen vroeger leefden, in andere omstandigheden en met soms andere waarden en normen, maar toch in zoveel opzichten gelijk aan ons, kan helpen begrip te kweken voor mensen uit andere culturen waar wij nu, in deze tijd, mee samenleven. Daarom biedt het Nederlands Volksbuurtmuseum u dit lespakket Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 gratis en digitaal aan. Het Nederlands Volksbuurtmuseum streeft naar samen werking met alle basisscholen in de stad en provincie Utrecht en zal u graag verwelkomen! Inleiding Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 van het Nederlands Volksbuurtmuseum is bestemd voor groep 1 tot en met 8 van het basisonderwijs in met name stad en provincie Utrecht. Het bestaat uit drie op maat gemaakte lespaketten voor de diverse leerniveaus. Het behandelt het dagelijks leven van het gewone volk in steden rond 1900 ( overgrootmoederstijd ). Begin vorige eeuw leefde het grootste deel van de Nederlandse bevolking in beschaafde armoede. In steden woonde men vaak in zogeheten volksbuurten zoals Wijk C in Utrecht. Aan de hand van de twee fictieve volkskinderen Joop en Jopie komen de leerlingen in aanraking met voorwerpen en verhalen uit het oude Wijk C. Joop en Jopie! hoort bij de vaste presentatie van het museum, maar kan ook zelfstandig in de klas worden uitgevoerd. De uitdagende leeromgeving van het museum prikkelt alle zintuigen. De leerlingen kunnen er ruiken, voelen, luisteren, kijken, proeven en aanraken. Door vooral veel zelf te doen, ervaren de kinderen de belangrijkste verschillen tussen het dagelijks leven rond 1900 en de tegenwoordige tijd. Waar waren de wc s? Hoe kreeg men heet water en hoe ging men met elkaar om? De onderwerpen uit het dagelijks leven die behandeld worden zijn: Wonen Kleding Spelen Nutsvoorzieningen Werken Onderwijs Feesten Saamhorigheid Gezondheid en hygiëne Voeding Straatbeeld

4 Lespakket groep 1, 2 en 3 Handleiding voor de leerkracht Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 Het project: is lesstofvervangend voor groep 4, 5 en 6 en lesstofverrijkend voor groep 1, 2 en 3 en groep 7 en 8, voor de periode 1900 in alle geschiedenismethodes; sluit aan bij de volgende kerndoelen: Oriëntatie op jezelf en de wereld - Tijd: 51 De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren; 52 De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van het volgende tijdvak: burgers en stoommachines; 53 De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de Wereldgeschiedenis. Oriëntatie op jezelf en de wereld - Mens en samenleving: 37 De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen; Kunstzinnige Oriëntatie: 54 De leerlingen leren beelden, taal, muziek, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren; 55 De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren; 56 De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. is gebaseerd op de leermethodiek van Kolb in musea; laat de leerlingen leren door zelf te doen en te ontdekken; het is uitdagend, biedt ruimte voor eigen in breng van de leerlingen, stimuleert samenwerking, is gevarieerd en doet een beroep op alle zintuigen; is experience -gericht: leren door betrokkenheid en door emoties te beleven; heeft een doorlopende leerlijn: er is voor drie leeftijdsgroepen een pakket, waarbij zowel voor wat betreft de inhoud als de werkvormen wordt aangesloten op de kennis, kunde en behoeften van de leerlingen; maakt gebruik van authentieke bronnen. sluit aan bij de canon. Drie lespakketten Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 Voor de diverse leerniveaus van de leerlingen van het primair onderwijs zijn er drie op maat ontwikkelde lespakketten. De kinderen kunnen gemakkelijk meeleven met hun leeftijdgenootjes Joop en Jopie, die in de drie verschillende lespakketten met hen meegroeien. Onderbouw Groep 1, 2 en 3 Joop en Jopie! De jacht op het varken Middenbouw Groep 4, 5 en 6 Joop en Jopie! Verdienen zelf centen Bovenbouw Groep 7 en 8 Joop en Jopie! Welkom in de volksbuurt

5 Korte historische achtergrond Rond 1900 leefde het grootste deel van de Nederlandse bevolking in beschaafde armoede. In de steden woonde men vaak in zogeheten volksbuurten zoals Wijk C in Utrecht. Omdat de huizen klein waren en weinig voorzieningen hadden, speelde het leven zich voor een groot deel op straat af. Er was daardoor buiten ook van alles te beleven: mensen gingen naar de waterpomp of de openbare wc s (de secreten), er werd handel gedreven (het venten), er waren veemarkten en met enige regelmaat werden de poeptonnen opgehaald. Doelgroep Leerlingen van groep 1, 2 en 3 van het basisonderwijs Doelstellingen en lesdoelen De leerlingen maken kennis met het feit dat het vroeger (ongeveer honderd jaar geleden) anders was dan nu. Anderzijds leren ze dat mensen vroeger niet zo heel veel van ons verschilden. Ze zien dat Joop en Jopie net zo zijn als zijzelf, maar dat zij wel in een heel andere tijd leefden. Kerndoelen en geschiedenis in de onderbouw van het basisonderwijs In groep 1 en 2 krijgen de kinderen nog geen geschiedenis. Zij leren zich in deze jaren wel oriënteren in de tijd: wat is vandaag, wat is gisteren, morgen, volgende week etc.. In groep 3 wordt vaak begonnen met eenvoudige geschiedenis: het verschil tussen oud en nieuw, vroeger en nu, de tijd van je opa en oma. In Joop en Jopie! De jacht op het varken leren de kinderen spelenderwijs iets over het verschil tussen vroeger en nu en de tijd van hun overgrootouders. Ook sluiten sommige opdrachten aan bij kerndoel 51 van Oriëntatie op jezelf en de wereld: De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren.

6 Indeling lessen en korte inhoud van het lespakket: Aan de hand van de twee volkskinderen Joop en Jopie komen de leerlingen in aanraking met voorwerpen en verhalen uit het verleden van de volksbuurt Wijk C. De basis van het educatiemateriaal voor groep 1, 2 en 3 is het digitale prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken. Vijftien prenten getekend door illustrator Elly Hees met een rijm van Jacquelien Vroemen. Bij dit verhaal kunt u verschillende opdrachten doen. U kunt ze allemaal doen, of zelf een selectie maken. Elke opdracht (les) duurt ongeveer 45 minuten minuten 1 Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken luisteren en plaatjes kijken. 2 Versier het varken! of: Klei het varken! minuten 1 Herhaling vorige les: wie waren Joop en Jopie? 2 Kleed ze aan! Kijken, tekenen en praten over kleding vroeger en nu minuten 1 Herhaling vorige les: wie waren Joop en Jopie? 2 Zingen en spelen met Joop en Jopie. 30 minuten geschiedenisopdracht Voor groep 3: Goed kijken! Zoekplaatjes. Zoek de voorwerpen die in het prentenboek verstopt zitten. 60 minuten (excl. reistijd) museumles De klas komt naar het museum. Theatrale ontvangst door Joop en Jopie in de Volksbuurt Wijk C. De kinderen doen in kleine groepjes opdrachten minuten verwerkingsles Napraten over vroeger en nu.

7 Les 1.1 Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken. Tijd minuten Groep 1, 2 en 3 Digitale documenten Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken Voorbereiding Print de tekeningen van het prentenboek uit op minstens A4 en in kleur, of zorg dat ze klaarstaan voor het digibord. Print het verhaal. Het is handig om het verhaal van te voren te lezen, zodat je het ritme van de gedichtjes al te pakken hebt. Nodig Digibord 15 prenten uitgeprint en bijbehorend gedicht Opdracht: Lees het verhaal voor aan de kinderen Bij elk couplet hoort een tekening. Laat de tekeningen zien tijdens het voorlezen. Kies na het voorlezen een of meer opdrachten uit. Inhoud: Joop en Jopie! De jacht op het varken Het verhaal speelt zich af in het oude Wijk C zoals dat wordt tentoongesteld in het Volksbuurtmuseum. Twee kinderen, Joop en Jopie, beleven een avontuur waarin elementen en concrete voorwerpen voorkomen die in het museum te vinden zijn. In het museum wordt overgedragen wat typisch is aan een volksbuurt in het algemeen en aan Wijk C in het bijzonder. De saamhorigheid zoals verbeeld in het pannetje soep brengen, de zelfstandigheid op economisch gebied. In Wijk C waren veel mensen zelfstandig ondernemer, de meesten verhandelden spullen op straat met behulp van (honden-)karren of hadden een eigen winkeltje/onderneminkje zoals een schoenmakerij. Er heerste grote armoede maar de humor lag op straat en er waren boeiende culturele uitingen zoals straatmuziek (fanfare, draaiorgels) en typische volksliedjes. Al deze elementen zijn verwerkt in het prentenboek. Als de kinderen naar het museum gaan met de klas, zullen zij daar dingen uit het verhaal herkennen. In het verhaal komen vanuit het perspectief van de twee kinderen, elementen en voorwerpen langs die typisch zijn voor die buurt in die tijd. In de opdrachten wordt op deze elementen de nadruk gelegd.

8 Les 1.2 Versier het varken! Tekenen of kleien Tijd minuten Groep 1, 2 en 3 Digitale documenten Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken Joop en Jopie werkblad Versier het varken Voorbereiding Print de tekening van het varken uit en kopieer deze voor de kinderen Nodig Net zoveel varkenkleurplaten als er kinderen zijn Kleurpotloden, verf, krijt, ander tekenmateriaal, eventueel gekleurd papier om op te plakken, crêpepapier-propjes, glitters, alles wat kan dienen voor versiering, lijm Introductie Het varken is de hoofdpersoon van het verhaal. Aan het eind wordt hij ontzettend vies. Daarom maken wij hem vandaag juist extra mooi. Opdracht De kinderen kleuren en versieren het varken. Inspiratie: Het Delftse koetje (en in navolging daarvan zijn er ook Delftse varkens). Variant Klei het varken! Nodig: voldoende klei, verf. In plaats van tekenen, kun je ook met de kinderen gaan kleien. De kinderen kleien een varken en eventueel kunnen ze het als het droog is, nog mooi schilderen.

9 Kleed ze aan! Praten, kijken en tekenen Tijd minuten Groep 1, 2 en 3 Thema kleding Digitale documenten Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken Joop en Jopie werkblad Kleed ze aan! Voorbeelden van kleding op tekeningen van Anthony Grolman Voorbereiding Nodig Zet het prentenboek weer klaar, digitaal of op papier Print de tekening van Joop en Jopie uit en kopieer deze voor de kinderen Print de voorbeelden van Grolman uit en kopieer deze of projecteer ze op het digibord. Net zoveel aankleedpoppen als er kinderen zijn Eventueel de uitgeprinte voorbeelden van Grolman, verdeeld over groepjes Kleurpotloden, verf, wasco, krijt, eventueel scharen en lijm Introductie Wie waren Joop en Jopie ook al weer? Je kunt het hele verhaal nog eens voorlezen, of een aantal plaatjes aanwijzen en samen met de kinderen het verhaal terughalen. Opdracht 1 De kinderen tekenen de kleren van Jopie en Joop op de twee getekende kinderen in ondergoed. Ze kijken daarvoor goed naar de tekeningen in het prentenboek en de voorbeelden van Grolman. Jopie heeft een schortje, Joop een korte broek met bretels. 1a Voor kinderen die al kunnen knippen: zij tekenen de kleren van Jopie en Joop op een apart vel. Daarna knippen de kinderen de kleren uit en leggen of plakken die op de aankleedpoppen. 2 Praten over kleding vroeger en nu. De kinderen kijken naar hun eigen kleren en vergelijken die met de kleding van Jopie en Joop en met de kleding op de tekeningen van Grolman. Vertel: Joop droeg in de zomer én in de winter een korte broek! Benoem de verschillen met de kleren van toen en nu. Vergelijk ook met tekening 7 en 9 van het digitale prentenboek: alle kinderen hebben hetzelfde aan. Is dat nu ook nog zo? Alle meisjes en vrouwen hebben een rok/jurk aan, alle jongens/mannen een broek. Is dat nu ook nog zo? Kijk maar eens om je heen!

10 Zingen en spelen met Joop en Jopie Tijd minuten Groep 1, 2 en 3 Thema Zang en spel Digitale documenten Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken Liedjes van Joop en Jopie Voorbereiding Als je een of meer liedjes niet kent, kun je ze opzoeken op internet zodat je zelf de melodie kunt leren. Zet het prentenboek weer klaar, digitaal of op papier Nodig Eventueel muziekinstrumenten of een cd met de melodietjes en afspeelapparatuur. Introductie Wie waren Joop en Jopie ook al weer? Je kunt het hele verhaal nog eens voorlezen, of een aantal plaatjes aanwijzen en samen met de kinderen het verhaal terughalen. Opdracht Zing en dans! Twee emmertjes water halen past goed bij prent 6. Eventueel alleen het eerste couplet. Twee emmers water halen gebeurde meestal met een juk, waaraan aan elke kant een emmer hing. Je kunt de kinderen dit na laten spelen. Een bezem of andere stok kan als juk dienen. Je kunt ook met twee rijen kinderen een straatje vormen en daar steeds een paar kinderen doorheen laten dansen. Ook kun je de kinderen een poort laten vormen met hun armen, waar steeds een paar kinderen doorheen dansen. Jan Huigen in de ton past goed bij prent 13. De kinderen lopen rond in een kring met de handen vast. Bij de laatste zin valt iedereen om! Hannes loopt op klompen past ook goed bij prent 6. De kinderen stampen al zingend door de klas, net als Hannes.

11 Goed kijken! Zoekplaatjes. Geschiedenisopdracht Tijd 30 minuten Groep 3 Thema Het leven vroeger Digitale documenten Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken Goed kijken! Foto s van het museum Voorbereiding Print de foto s van objecten uit het museum uit (of zorg dat ze geprojecteerd kunnen worden op het digibord). Idem voor de tekeningen van het digitale prentenboek Nodig De foto s van objecten De tekeningen van het digitale prentenboek Introductie Wie waren Joop en Jopie ook al weer? Je kunt het hele verhaal nog eens voorlezen, of een aantal plaatjes aanwijzen en samen met de kinderen het verhaal terughalen. Opdracht De objecten op de foto s zijn in het prentenboek verstopt. Soms moet je goed zoeken, soms is het heel duidelijk. Ga samen met de kinderen in het boek op zoek. Bijvoorbeeld: op prent nummer 1 zien we het huisje van Joop en Jopie, op de foto huisje van J en J zien we het huisje zoals dat is nagebouwd in het museum. Deze twee matchen dus. prent foto van museum thema 1 huisje van Joop en Jopie wonen 3 handkar werk, vervoer 5 lamp wonen 8 aardappelen schillen eten, huishouden 8 droogrekje huishouden 9 groentekar eten, werk 11 emmer huishouden 12 trekharmonica feest, muziek 12 draaiorgelmini feest, muziek 14 bakkersfiets werk 15 wastobbe hygiëne De les in het museum Bezoek aan het museum minuten (excl. reistijd) Theatrale ontvangst door Joop en Jopie in het Nederlands Volksbuurtmuseum en de Volksbuurt Wijk C. In het museum voeren de leerlingen erfgoed-opdrachten uit met authentieke objecten. Ook bezoeken zij de nagebouwde Steeg van rond 1900 en haar bewoners.

12 Napraten over vroeger en nu. Verwerkingsles Tijd 30 minuten Groep 1, 2 en 3 Thema Vroeger en nu Digitale documenten Digitaal prentenboek Joop en Jopie! De jacht op het varken Eventueel de foto s van les 4 Voorbereiding Zet het prentenboek weer klaar, digitaal of op papier Pak er eventueel ook de foto s van les 4 bij Nodig De tekeningen van het digitale prentenboek Opdracht Praat met de kinderen over de verschillen tussen vroeger en nu. Gebruik de tekeningen van het digitale prentenboek en de foto s uit het museum. Bijvoorbeeld: Wie heeft thuis een bad? Hoe komt daar water in? En Jopie en Joop? Die hadden geen kraan thuis. Hoe kwam er water in de tobbe? Jopie en Joop hadden dus ook geen kraan. Ze haalden water bij de pomp. Wie heeft er thuis geen wc? Arme mensen hadden honderd jaar geleden geen normale wc die je kon doortrekken. Ze moesten op een poepton. Dat is een ton met een deksel erop met een gat erin. Alles viel in de ton. Af en toe werd die geleegd. Sommigen hadden niet eens een eigen poepton! Die gingen naar een openbare wc, die ze moesten delen met andere mensen uit de buurt. Leg uit hoe het werkte met de poepton: dit was een losse ton die om de zoveel tijd werd opgehaald door de man van de poeptonnen. Dat is in het verhaal dus Anton, die net een poepton had opgehaald om op zijn kar te zetten. Wie heeft er thuis een moeder die buiten aardappels schilt? Bij welk kind doet de vader dat ook wel eens? Of altijd? Vroeger deden vaders dat nooit! En waarom deden ze het buiten? De huisjes waren zo klein, dat de mensen zoveel mogelijk buiten waren. Kijk allemaal naar je voeten. Wie heeft er klompen aan? Wie dragen er tegenwoordig nog wel klompen? (boeren). Vroeger hadden veel mensen klompen: dat was veel goedkoper dan schoenen. Waarom? Waar zijn klompen van gemaakt? (hout) En schoenen? (leer). Hout was veel goedkoper dan leer. Wat eten Jopie en Joop voor ontbijt? Wat eet jij voor ontbijt? Is het heel anders? Waarom wel/ niet? De varkenmarkt was elke week, midden in de stad. Wist je dat ook paarden, koeien en kippen hun eigen markt hadden? Die werden ook gewoon op het marktplein verkocht. Zien wij dat nu nog? Ben je wel eens op de markt geweest? Wat was er te koop? Waren er dieren te koop?

13 Joop en Jopie! Leven in een volksbuurt rond 1900 Bezoek aan het museum minuten (excl. reistijd) Doelstellingen De kinderen maken kennis met cultureel erfgoed. De kinderen doen een leuke en zinvolle museumervaring op. Voorbereiding voor de leerkracht Bereid de leerlingen voor op het bezoek aan het museum. Wat is een museum? Vertel iets over de collectie van het Nederlands Volksbuurtmuseum. Kijk voor meer informatie op de website. In het museum zijn allemaal spullen te zien die Joop en Jopie en hun ouders vroeger gebruikt hebben. En vertel dat Joop en Jopie er vaak op bezoek komen. Leg de regels uit: in een museum mag je kijken naar de spullen. Je mag niet rennen, schreeuwen of zomaar eten en drinken. Maar: in dit museum mag je, als de begeleider het zegt, wel dingen aanraken en van alles doen! Alle kinderen nemen hun tekening van het varken van Joop en Jopie mee. Kom met voldoende begeleiders, minimaal vier voor groep 1, 2 en 3. In het museum De museumles wordt verzorgd door twee museumdocenten. Zij spelen Joop en Jopie. Deze kinderen Joop en Jopie beleven een theatraal avontuur en vragen daarna aan de leerlingen of die hen willen helpen met het oplossen van enkele problemen. Hierna krijgen de leerlingen een werkschort aan en rouleren in vier groepjes langs diverse actieve onderdelen. De museumdocenten helpen de kinderen met de begeleiders hun weg te vinden langs de diverse opdrachten. Dit zijn: Thema Huishouden: Meehelpen met huishoudelijke karweitjes Thema Saamhorigheid: Bewoners (levensgrote poppen) ontmoeten en hen helpen Thema Spelen: Spelletjes uit 1900 met originele poppenwagen en stokpaardjes Thema Feest: Zelf muziek maken, dansen en zingen met muziekinstrumenten van rond Na gedane arbeid is het goed rusten. Als alles gedaan is, ontvangen de leerlingen een medaille met bijbehorende eretitel van Super Joop en Super Jopie! Want samen spelen en werken geeft saamhorigheid en maakt blij! De tekeningen van het varken worden in het museum tentoongesteld en blijven twee weken hangen. Daarna zendt het museum de tekeningen weer terug. Om de tekeningen te kunnen retourneren, is het noodzakelijk dat u de naam van het kind en de school erop zet. Extra Het is eventueel ook mogelijk dat een museumdocent naar de klas komt. Voor informatie hierover, belt u de educatieve staf van het Volksbuurtmuseum.

14 Begeleiding De lessen op school worden zelfstandig uitgevoerd door de leerkracht. Tijdens het museumbezoek worden de groepen begeleid door twee speciaal hiervoor opgeleide museumdocenten. Begeleiding door de eigen leerkracht plus één extra begeleider per zes kinderen vanuit school is vereist. Of graag vier begeleiders per klas. Tijdens de museumles is de leerkracht zelf verantwoordelijk voor de orde in de klas. NB: De school is te allen tijde verantwoordelijk in geval van schade en ongelukken. Informatie over de inhoud van het pakket educatieve staf Boeken van een museumbezoek educatieve staf / directeur Albert van Wersch Colofon Verhaal en lessen Jacquelien Vroemen en Confetti dell Arte Illustrator Beeld van Hees Vormgeving Licht Ontvlambaar Het lespakket Joop en Jopie! De jacht op het varken is een gezamenlijke productie van Nederlands Volksbuurtmuseum en Confetti dell Arte. Utrecht 2013