Bijlage: meetresultaten ledpilot u-bouw

Transcriptie

1 Bijlage: meetresultaten ledpilot u-bouw Inhoud 1 Theorie: De werking van leds Eigenschappen Energiegebruik Levensduur Kleurtemperatuur Kleurweergave Ontwikkelingen Meetresultaten Gang & Kantoren Lichtmetingen Vragenlijst beleving verlichting Minkema College Woerden Algemeen Vragen Vragenlijst beleving verlichting Gemeentehuis Woerden Algemeen Vragen Uitwerking vragenlijst beleving verlichting Gemeentehuis Woerden Gang & Kantoren Algemene vragen Burgerzakenbali Algemene vragen

2 1 Theorie: De werking van leds 1.1 Eigenschappen De Light Emitting Diode (LED) is een halfgeleider ofwel een lichtgevende diode. Moderne elektronische componenten zijn rijkelijk voorzien van halfgeleiders. Deze zijn dan ook niet meer weg te denken in onze technologische samenleving. Aangezien de led de afgelopen tien jaar een enorme ontwikkeling heeft doorgemaakt, is het nu mogelijk deze toe te passen als functionele lichtbron. De levensduur van de led is sterk afhankelijk van thermische (over)belasting. De led is dus zeer temperatuurgevoelig. Hoe minder de led thermisch belast wordt hoe langer de levensduur. Bij betere koeling zal er meer licht uitkomen. Anders bezien: Eenzelfde led kan meer licht geven door (Bron: W. Zandvliet, Rijkswaterstaat) meer stroom te laten voeren. Hierdoor wordt de led warmer, wat de levensduur kan verkorten. We beperken ons in dit onderzoek tot gebruik van functionele binnenverlichting. Dit is verlichting die in eerste instantie zorg draagt dat de visuele taak kan worden uitgeoefend. Hiervoor gebruiken we alleen koel- of warmwit licht. Het witte licht uit de led wordt gemaakt door een blauwe led te voorzien van een gele fosfor. Deze maakt van het blauwe licht, wit licht. Hoe minder fosfor hoe meer licht. Dus: hoe koeler (blauwer) de lichtkleur hoe hoger de efficiëntie. 1

3 Doorsnede en werking van een LED (Bron: Lumileds) 1.2 Energiegebruik Door de snelle ontwikkeling van de led blijkt dat het energiegebruik om dezelfde hoeveelheid licht te creëren, met grote stappen vooruitgaat. Op dit moment is de specifieke lichtstroom (lichtoutput van een systeem welke aangegeven wordt in lumen per watt) van de in de markt verkrijgbare applicaties tot 100 lumen/watt. Ter vergelijking: een fluorescentielamp heeft een gelijkwaardige specifieke lichtstroom. De verwachting is dat de specifieke lichtstroom bij leds binnen enkele jaren wordt verbeterd met meer dan een factor twee. Op dit moment biedt een ledfabrikant leds aan met een specifieke lichtstroom van 160 lumen/watt. Inmiddels is in een laboratorium opstelling 208 lumen/watt haalbaar. Dit houdt in dat hierbij het energiegebruik halveert bij dezelfde lichtopbrengst. Doordat de led een kleine lichtbron is, is het mogelijk het licht goed optisch te sturen waardoor het licht beter op de plaats komt waar men het wil hebben. Dit kan bij goed gebruik een grote winst opleveren ten opzichte van conventionele verlichting. Voorwaarde is wel dat gebruikgemaakt wordt van doeltreffende lenzen en of optieken die voor de led worden geplaatst. Door de verlichting regelbaar te maken kan op kantoorwerkplekken ca. 50% energie bespaard worden. De led is eenvoudig en goed dimbaar al wordt deze nog zeer weinig regelbaar aangeboden en toegepast. Wat bij conventionele verlichting ballast of voorschakelapparaat genoemd wordt, wordt bij een ledapplicatie de driver genoemd. Er bestaat een groot verschil in efficiëntie tussen de verschillende drivers en hoe deze wel of niet het elektriciteitsnet beïnvloeden. 1.3 Levensduur De levensduur van de led is bij goed gebruik langer dan de gangbare lichtbronnen. De levensduur hangt zeer nauw samen met warmteontwikkeling van de led. Een led gaat in principe niet stuk. Maar na verloop van tijd degenereert de led waardoor de lichtterugval zo groot kan zijn dat er nagenoeg geen licht meer uit komt. De levensduur van een led is dus min of meer een keuze. Dit hangt nauw 2

4 samen met de hoeveelheid stroom die de led bedrijft en de hiermee samenhangende warmteontwikkeling. Levensduur als functie van LED (kern)temperatuur (Bron: Lumileds) In de bovenstaande grafiek is goed zichtbaar dat bij deze veel toegepaste powerled een 10 C hogere kerntemperatuur aanzienlijke invloed heeft op de levensduur. Ten aanzien van de toegepaste componenten om de led juist te laten functioneren, zal de zwakste schakel de levensduur bepalen. De kwaliteit van het voorschakelapparaat; de driver, speelt hier dan ook een cruciale rol. Omdat deze in applicaties nogal eens sealed-for-life verwerkt is, zal bij uitval deze niet zondermeer vervangen kunnen worden. Indien er toetsing is van de levensduur is het raadzaam uit te gaan van het totale systeem. De fabrikant garandeert hierbij het aantal branduren en de daarbij corresponderende lichtstroom van de led in relatie met de driver en de koelcapaciteit van de behuizing. Bij huidige ledarmaturen voor professioneel gebruik wordt een levensduur afgegeven van tot branduren, met een lumenbehoud van 70%. Dit houdt in dat bij de aangegeven levensduur de lichtterugval niet meer dan 30% zal bedragen. Dit is overigens een andere dan die wordt aangehouden voor bijvoorbeeld fluorescentielampen. Het is dus raadzaam in dit kader niet alleen op genoemde branduren af te gaan, maar ook op de voorwaarden van de genoemde levensduur. 1.4 Kleurtemperatuur Wit licht is een relatief begrip. Er is sprake van warmwit of koelwit licht. Dit wordt aangegeven in Kelvin (K). Hoe hoger de kleurtemperatuur hoe koeler het licht. Bijvoorbeeld 2700 K wordt benoemd als warmwit licht en 6500 K als koelwit licht. In relatie met de natuur en daarmee de beleving voor de mens wordt warmwit licht beter gewaardeerd bij en laag lichtniveau en koelwit bij een hoger lichtniveau. In de utiliteitsverlichting wordt vaak 3000 K of 4000 K toegepast. 3

5 1.5 Kleurweergave De weergave van kleuren wordt bepaald door de kleurweergave-eigenschappen van een lichtbron. Als kleuren die zichtbaar moeten zijn niet worden opgewekt in een kunstmatige lichtbron zal de reflectie ervan eenvoudigweg ook niet aanwezig zijn. Temperatuurstralers ofwel lampen met een gloeidraad, zoals een gloei- of halogeenlamp, of in de natuur: de zon, geven een zogenaamd continuspectrum. Hierbij worden alle golflengten opgewekt en zijn dus alle kleuren nagenoeg evenredig zichtbaar. Bij onder andere fluorescentielampen en leds worden doormiddel fluorescerende poeders verschillende delen van het zichtbare spectrum kunstmatig opgewekt. In principe geldt: hoe hoger de kleurweergave des te lager de efficiëntie. De kleurweergave index (Ra) of (CRI) geeft hiervoor de factor aan. Een lamp met een Ra 100 geeft optimale kleurweergave. Volgens de huidige richtlijnen moet de kleurweergave voor kantoorverlichting ten minste Ra 80 bedragen. De ledtechnologie ontwikkelt zich in een zeer hoog tempo. Tijdens de lichtbeurs Light & Building in Frankfurt, zijn veel relevante functionele ledtoepassingen gepresenteerd aan de markt. Veel van deze producten zijn pas in de tweede helft van dit jaar of zelfs in 2011 goed verkrijgbaar. 1.6 Ontwikkelingen Een belangrijke constatering is dat er veel prijs- en kwaliteitsverschil wordt aangeboden. De verschillen zijn vaak moeilijk aantoonbaar om de volgende redenen: De technische specificaties zijn veelal niet onderling te vergelijken. Er is op dit moment onvoldoende internationale normering en regelgeving. De aanbieders komen vanuit de hele wereld. Westerse fabrikanten hanteren vaak andere (hogere) kwaliteitsnormen waardoor de producten vaak (hoger) anders zijn geprijsd. Omdat de ontwikkelingen voor functionele toepassing nu zo snel gaan, zijn de aangeboden producten in de markt snel technologisch verouderd. Hierdoor volgen productsoorten elkaar in hoog tempo op. De verwachting is dat het assortiment en aanbieders aanzienlijk zal toenemen en zal aanhouden de komende vijf tot tien jaar. Deze trend zal vermoedelijk gaan afvlakken totdat de led een specifieke lichtstroom geeft van meer dan 200 lumen/watt, in combinatie met een relatief nog veel langere levensduur dan nu verkrijgbaar. Evolutie en verwachtingen van lichtbronnen en daarbij de ontwikkeling van de witte LED 4

6 Omdat de led een aantal specifieke eigenschappen heeft die andere lichtbronnen niet kennen, worden veel nieuwe optische technieken en producten ontwikkeld. Hierdoor zien ontwerpers van fabrikanten veel mogelijkheden om nieuwe armaturen en verschijningsvormen te ontwikkelen, wat steeds duidelijk zichtbaar wordt in het aanbod van de producten. Een nieuwe ledontwikkeling is de organische led (OLED of Polymere LED). Deze bestaat uit dunne lagen half geleiders en wordt aangeboden in de vorm van een lichtgevende folie, welke gebruikt kan worden als lichtgevend vlak die ook eventueel als beeldscherm kan functioneren. De afmetingen en rendementen zijn op dit moment nog gering. Daarnaast is de oled relatief zeer kostbaar. oleds worden op dit moment verwerkt in displays van mobiele telefoons, monitoren en TV s. De laatste ontwikkelingen wijzen er op dat de oled binnen enkele jaren als functionele verlichting kan worden toegepast. Levensduur van de verschillen lamptypen (Bron: LEDexpert). Naast de verandering van markt en productontwikkeling zal de internationale normering en regelgeving moeten worden aangepast, om de kwaliteit van verlichten en de prijs-prestatie verhoudingen van de producten goed te waarborgen. 5

7 2 Meetresultaten Enquêtes: Er zijn twee gelijkende enquetes gemaakt, 1 voor de schoo en 1 voor het gemeentehuis. School In de vier lokalen waar de verlichting is aangepast is aan de leerlingen de enquête uitgedeeld. De volgende verdeling van deelname is daarbij vastgesteld: School leeftijd aantal geslacht aantal Bril aantal Lenzen aantal (j/n) (j/n) Lokaal m 6 j 5 j v 14 n 15 n 15 Lokaal m 9 j 5 j v 5 n 9 n Lokaal m 17 j 12 j v 11 n 16 n Lokaal m 13 j 2 j v 11 n 22 n 22 Uitwerking vragenlijst Minkema college: Wat vind je van de nieuwe verlichting 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,50 0,00 s m v g u 6

8 Hoe zie je kleuren van je kleding? 2,50 2,00 1,50 1,00 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,50 0,00 s m v g u Hoe zie je de kleding van je buren? 2,50 2,00 1,50 1,00 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,50 0,00 s m v g u Spiegelt tafelblad meer? 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u 7

9 Looppaden tussen tafels verlicht? 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,50 0,00 s m v g u Gang in vergelijking met kantoor? 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u reflectie tafelbladen naast je 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,20 0,00 s m v g u 8

10 verlichting schoolbord 2,50 2,00 1,50 1,00 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,50 0,00 s m v g u Hoe vind je de wanden verlicht 2,50 2,00 1,50 1,00 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,50 0,00 s m v g u Hoe vind je het plafond verlicht? 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u 9

11 Mate hinder licht in kantoor 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u Mate van verblinding door lichtreflectie? 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,20 0,00 s m v g u Mate goed waarnemen klasgenoot voor 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u 10

12 Mate goed waarnemen klasgenoot naast 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u Mate goed waarnemen klasgenoot achter 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u Mate bijdrage verlichting aan algemene indruk? 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u 11

13 Mate bijdrage verlichting aan waarnemen gezichten 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 s m v g u klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 Mate bijdrage verlichting aan waarnemen materiaal aan wand? 2,00 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 s m v g u klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 Mate bijdrage verlichting aan waarnemen vluchtrouteaanduiding? 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 0,20 0,00 s m v g u klas 037 klas 036 klas 035 klas

14 hoe draagt verlichting bij aan gevoel alertheid? 1,80 1,60 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 klas 037 klas 036 klas 035 klas 032 0,40 0,20 0,00 s m v g u Merk je iets van de Dynamische verlichting? [Alleen Lokaal 036]

15 Wat vind je van de Dynamische verlichting? [Alleen Lokaal 036] Dynamische cyclus aanpassen [ja, nee, geen mening] j n g 14

16 2.1 Gang & Kantoren Algemene gegevens: leeftijd geslacht bril contactlenzen Aantal Gang 51 m n j 1 A m j n 2 53 v j n A v j j 2 44 m j n A v j n 1 A v n n 2 51 v n j Bij de enquêtevragen met betrekking tot het gemeentehuis Woerden waren de volgende antwoorden mogelijk waarbij de letters onder de keuze in de verwerking gebruikt zijn: slecht matig voldoende goed Uitstekend S M V G U gang A306 A308 A310 A312 Wat vind je van de nieuwe G G U V G G G G verlichting Hoe zie je kleuren van je G G U G G G G U kleding? Hoe zie je de kleding van je G G U G G G G U buren? Spiegelt bureaublad meer? - M M M V G S S Looppaden tussen bureaus - - U V G G G V verlicht? Gang in vergelijking met - M M M V G M M kantoor? Hoe beoordeel je de helderheid G G U V G G U U lampen? Reflecteren tafelbladen naast - - S V G G S S teveel licht? Hoe vind je de wanden verlicht - G U V V G V V Hoe vind je het plafond - G G G G G V G verlicht? Mate hinder licht in kantoor - M S V G G M S Mate van verblinding door - M M G G G M S lichtreflectie? Mate goed waarnemen collega? - G U g G G G G Mate bijdrage verlichting aan - V G g G G G G algemene indruk? Mate bijdrage verlichting aan - V G M G G G G waarnemen gezichten Mate bijdrage verlichting aan - V G G G G G V waarnemen materiaal aan wand? Mate bijdrage verlichting aan - V G V M G V M waarnemen vluchtrouteaanduidingen Mate bijdrage verlichting gevoel alertheid? - V G V G G G V 15

17 2.2 Lichtmetingen In de bijlagen zijn de meetresultaten gevoegd die inzicht geven in de elektrotechnische en lichttechnische meetresultaten. Deze zijn per ruimte aangegeven. Resultaten School: Lokaal 032 NASK Meetvlak op 75 cm: R11 R10 R9 R8 R7 R6 R5 R4 R3 R2 R Schoolbord: Schoolbord TL Conventioneel R2 R Lokaal 037 NED Meetvlak op 75 cm: 16

18 R11 R10 R9 R8 R7 R6 R5 R4 R3 R2 R Schoolbord: Schoolbord LED State of the Art R R Lokaal 036 NED Meetvlak op 75 cm: R11 R10 R9 R8 R7 R6 R5 R4 R3 R2 R

19 Schoolbord Schoolbord TL State of the Art R2 R Lokaal 035 MAATSCH Meetvlak op 75 cm: R11 R10 R9 R8 R7 R6 R5 R4 R3 R2 R Schoolbord 18

20 Schoolbord LED Retro Fit R R Resultaten Gemeentehuis Woerden Kantoor A306 Gelijkmatigheid in het gehele kantoor Egemm = 622,0 lux min/max= 0, Egelijk = 0, min = 147 lux max = 919 lux Gelijkmatigheid kantoor R6 R R5 R4 R3 R Gelijkmatigheid op het werkblad Egemm = 773,7 lux min/max= 0, Egelijk = 0, min = 686 lux 19

21 max = 877 lux gelijkmatigheid werkblad R4 R3 R2 R Kantoor A308 Gelijkmatigheid in het gehele kantoor Egemm = 504,7 lux min/max= 0, Egelijk = 0, lux min = 189,1 lux max = 1131 lux Gelijkmatigheid gehele kantoor R R6 R5 R4 R3 R Gelijkmatigheid op het werkblad Egemm = 727,8 lux min/max= 0,

22 Egelijk = min = max = 0, lux 587 lux 1131 lux gelijkmatigheid werkblad R4 R3 R2 R Kantoor A310 Gelijkmatigheid in het gehele kantoor Egemm = 694,1 lux min/max= 0, Egelijk = 0, min = 371 lux max = 1042 lux R6 R5 R4 R3 R R

23 Gelijkmatigheid op het werkblad Egemm = 678,9 lux min/max= 0, Egelijk = 0,85133 min = 578 lux max = 769 lux gelijkmatigheid werkblad R4 R3 R2 R Kantoor A312 Gelijkmatigheid in het gehele kantoor Egemm = 202,2 lux min/max= 0, Egelijk = 0,72691 min = 147 lux max = 255 lux 22

24 Gelijkmatigheid kantoor R R6 R5 R4 R3 R Gelijkmatigheid op het werkblad Egemm = 220,3 lux min/max= 0, Egelijk = 0, min = 202 lux max = 248 lux gelijkmatigheid werkblad R4 R3 R R Bodegang op de begane grond in het Gemeentehuis: 23

25 Gehele gang 1 4 LED downlighter LED Retro Fit TL R LED Egemm = 168,3 Downlighter min/max= 0, meetpunten Egelijk = 0, ,2 m min = 49,4 max = 231 LED Downlighter R R3 R LED Egemm = 165,1 Retrofit min/max= 0, meetpunten Egelijk = 0, ,9 m min = 115,5 max =

26 LED Retro Fit R R3 R TL Egemm = 397,3 14 meetpunten min/max= 0, m Egelijk = 0, min = 235 max = 545 TL conventioneel R R3 R Resultaten elektrische meting: Per ruimte is de installatie van die ruimte gemeten. Om die reden is de gang niet gemeten daar dit een ruimte betrof met drie verschillende typen verlichting. Dit was in die ruimte niet afzonderlijk te meten, zonder grote ingreep in de bestaande situatie. De resultaten van de metingen staan in de onderstaande tabel. 25

27 Tabel Gemeente huis THD (%) PF cosφ Hz Inrush (A) Span-ning (V) P (W) A306 16,5 0,76 0,99 49, ,59 A308 11,1 0,56 0,64 49, ,41 VA (W) VAR (W) A310 13,1 0,63 0,99 49, ,60 A312 52,3 0,47 0,99 49, , Minkema college ,3 0,84 0,92 49, , ,8 0,27 0,44 49, , ,3 0,37 0,82 50, , ,9 0,27 0,3 49, , Bijlage Keuzes en toegepaste producten: Stadhuis Soort Type aanduiding armatuur A306 Opbouw A308 A310 LED State of the Art LED downlighter s State of the Art LED pendel State of the Art TL T5 careena a Inperla C2 HR LED 200 nw 01 Enspiro H LED nw ET 01 master TL5 HE 840 Lamp 12 & 36 leds Aantal lampe n Wattage Lamp Totaal Vermo -gen K Ra > > > > 80 A312 T8 led lamp TCM9c > 80 26

28 A316 Gang Deel I Bestaand TLD State of the Art LED downlighter s Master > 80 Inperla C2 HR LED 200 nw > 80 Deel II T8 led lamp TCM9c > 80 Deel III TLD Master > 80 Minkem a-college 032 Bestaand 58W > 80 TL T8? LED Retro fit > State of the 5041RSX > 80 Art TL 037 State of the Art LED L/35/49/80 Q144 compact > 80 27

29 Stadhuis Gemeten waarden: THD (%) PF cosφ Hz Inrush (A) Spanning (V) P (W) VA (W) VA R (W) CCT (K) A306 16,5 0,76 0,99 49, , A ,1 0,56 0,64 49, ,41 A310 13,1 0,63 0,99 49, , A312 52,3 0,47 0,99 49, , Minkem a-college ,3 0,84 0,92 49, , ,8 0,27 0,44 49, , ,3 0,37 0,82 50, , ,9 0,27 0,3 49, , Ra 28

30 Luminantiemeting Luminantiemeter LMT 9002 Viewing Angle 3 Ruimte: lokaal 032 NASK Positie leraar (cd/m 2 ) Positie leerling (cd/m 2 ) Raam Bureau/tafel 96,6 133,9 Muur 127,5 138,4 Bord 171,8 169,2 Plafond 70,3 88,9 Plafond (incl. lamp) Vloer 35,4 34,2 29

31 Luminantiemeter LMT 9002 Viewing Angle 3 Ruimte: lokaal 035 Maatsch Positie leraar (cd/m 2 ) Positie leerling (cd/m 2 ) Raam Bureau/tafel 67,1 47,3 Muur 75,1 224 Bord 87,9 91,5 Plafond 51,3 41,7 Plafond (incl. lamp) Vloer 58,5 32,6 30

32 Luminantiemeter LMT 9002 Viewing Angle 3 Ruimte: lokaal 036 NED Positie leraar (cd/m 2 ) Positie leerling (cd/m 2 ) Raam Bureau/tafel 51,4 38,4 Muur 103,4 67,4 Bord 61,7 73,0 Plafond 51,2 62,2 Plafond (incl. lamp) Vloer 34,7 31,1 31

33 Luminantiemeter LMT 9002 Viewing Angle 3 Ruimte: lokaal 037 NED Positie leraar (cd/m 2 ) Positie leerling (cd/m 2 ) Raam Bureau/tafel 97,5 77,9 Muur 74,4 71,8 Bord 77,8 92 Plafond 50,1 64,7 Plafond (incl. lamp) Vloer 38,1 38,9 32

34 Gemeentehuis Woerden: Luminantiemeter LMT 9002 Viewing Angle 3 Ruimte: Gemeentehuis A306 Luminantiemeting (cd/m 2 ) Bureaublad 154,7 Beeldscherm 11,84 Raam 5300 Vloer 18,05 Wand 150,5 Plafond 104,0 Plafond (incl. lamp)

35 Luminantiemeter LMT 9002 Viewing Angle 3 Ruimte: Gemeentehuis A308 Luminantiemeting (cd/m 2 ) Bureaublad 179 Beeldscherm 14,33 Raam 5060 Vloer 14,54 Wand 167,5 Plafond 227 Plafond (incl. lamp)

36 Luminantiemeter LMT 9002 Viewing Angle 3 Ruimte: Gemeentehuis A310 Luminantiemeting (cd/m 2 ) Bureaublad 417 Beeldscherm 8,65 Raam 1880 Vloer 15,82 Wand 95,5 Plafond 90,4 Plafond (incl. lamp)

37 Luminantiemeter LMT 9002 Viewing Angle 3 Ruimte: Gemeentehuis A312 Luminantiemeting (cd/m 2 ) Bureaublad 86,3 Beeldscherm 9,21 Raam 3590 Vloer 6,75 Wand 124,3 Plafond 91,1 Plafond (incl. lamp)

38 Meetgegevens verlichtingssterkte Minkemacollege: 37

39 38

40 39

41 40

42 41

43 42

44 43

45 44

46 Meetgegevens verlichtingssterkte Gemeentehuis Woerden 45

47 46

48 47

49 48

50 49

51 50

52 51

53 52

54 53

55 54

56 Spectraalmeting van de verschillende ruimten: Minkema college Lokaal 032 Spectraalmeting verlichting CCT meting 55

57 Lokaal 035 Spectraalmeting verlichting CCT meting 56

58 Lokaal 036 Spectraalmeting verlichting CCT meting 57

59 Lokaal 037 Spectraalmeting verlichting 58

60 CCT meting Gemeentehuis Kantoor A306 Spectraalmeting verlichting CCT meting 59

61 Kantoor A308 Downlighter Spectraalmeting verlichting CCT meting 60

62 Pendel Spectraalmeting verlichting onder de pendel gemeten 61

63 CCT meting Kantoor A310: Spectraalmeting verlichting 62

64 CCT meting 63

65 Kantoor A312 Spectraalmeting verlichting CCT meting 64

66 65

67 Gang Bodegang Spectraalmeting verlichting State of the Art Downlighter: LED Retro Fit: Fluorescentie: 66

68 CCT meting 67

69 68

70 CIE & Fotometrische waarden: CCT (K) Lokaal 032 Minkema College Lokaal Lokaal Lokaal Gemeentehuis Woerden Gang I Gang II Gang III A306 A308 A310 A312 D P 4386 CRI 78,8 76,3 77,7 78,1 78,9 71,7 78,3 86,0 77,8 76,7 73,6 De fotometrische waarden zijn gemeten met de Lutron YK-2005 LX. De Spectral Power Distribution van de lichtbron is van invloed op de meetwaarde van een lux-meter. Daarom is eerst een fotospectrometer (Jaz) geijkt op een ijklamp. Daarna is gemeten of de lux-meter bij die specifieke lichtbron lineair meet (lineaire toename van de verlichtingssterkte v.s. uitleeswaarden van de lux-meter). Dit blijkt binnen de gewenste nauwkeurigheid het geval te zijn. Daarna is gemeten wat de verlichtingssterkte is, gemeten met de fotospectrometer en met de lux-meter. Deze waarden liggen binnen de gewenste nauwkeurigheid. Op deze wijze is vastgesteld dat de gemeten verlichtingssterkten bij de specifieke spectrale verdeling van de lichtbronnen binnen de gewenste nauwkeurigheid heeft plaatsgevonden. IJktabel lichtmeter: Minkema College Lokaal Lokaal Lokaal Lutron Lux meter Jaz (Foto Meter) Lokaal Gemeentehuis Woerden Gang I Gang II Gang III A306 A308 A310 A Voor de Jaz geldt een golflengtenauwkeurigheid van 0,5 nm en een bandbreedte van 2-3% op de meetwaarde van de verlichtingssterkte (lux-meting) 69

71 Elektrische metingen: Minkemacollege Lokaal

72 Lokaal 035: 71

73 Lokaal 036: 72

74 73

75 Lokaal 037: 74

76 Gemeentehuis Woerden: 75

77 Kantoor A306 76

78 Kantoor A308: 77

79 Kantoor A310: 78

80 Kantoor A312: 79

81 80

82 Tabel elektrische meetgegevens: Gemeente huis THD (%) PF cosφ Hz Inrush (A) Span-ning (V) P (W) VA (W) VAR (W) A306 16,5 0,76 0,99 49, , A308 11,1 0,56 0,64 49, ,41 A310 13,1 0,63 0,99 49, ,60 A312 52,3 0,47 0,99 49, , Minkema college ,3 0,84 0,92 49, , ,8 0,27 0,44 49, , ,3 0,37 0,82 50, , ,9 0,27 0,3 49, ,

83 Meetomstandigheden Meetgeometrie: Lengte (cm) Breedte (cm) Hoogte (cm) Hoogte meetvlak (cm) Minkema College Gemeentehuis Woerden Lokaal 032 Lokaal 035 Lokaal 036 Lokaal 037 Gang Kantoor A306 Kantoor A308 Kantoor A310 Kantoor A Meetdevice: Bosch PLR 30 Stanley rolmaat Accuracy: ± 0,5 mm Temperatuurmeting: Fluke 179 Thermokoppel K-Type ± 1,1 C (0 260 C) Ruimte Temperatuur ( C) Temperatuur vlak onder plafond ( C) Temperatuur vlak boven plafond ( C) Lokaal 032 Minkema College Lokaal Lokaal Lokaal 037 Gang Gemeentehuis Woerden Kantoor Kantoor Kantoor A306 A308 A310 Kantoor A ,5 18,5 18,5 18,5 18,

84 Apparaat specificaties Lichtmeter: Lutron YK-2005 LX Range Resolution Accuracy 200 lux 0,1 lux ± (4% + 2 dgt) lux 1 lux ± (4% + 2 dgt) (2000x10) lux 10 lux ± (4% + 2 dgt) (2000x100) lux 100 lux ± (4% + 2 dgt) Jaz: Golflengtenauwkeurigheid: 0,5 nm Luxmeting: nauwkeurigheid van 2-3% Specificaties ijklamp: LS-1-CAL (serial number LSC712) Calibration Using Bare SMA-terminated Fiber 83

85 Spectral range (calibrated): Power consumption: Power output: nm (calibrated) VDC 6.5 watts Bulb life: 900 hours (recommend recalibration after 50 hours of use) Recalibration: Bulb color temperature: Output to bulb: Output regulation: Time to stabilized output: Connector: Required after ~50 hours of operation 3100 K 5 volts/1.3 amps 0.2% voltage ~30 minutes SMA 905 for fiber; 6.35-mm barrel for cosine corrector; PTFE plug for integrating sphere 84

86 Luminantiemeter: LMT

87 Stroom en vermogensmeting: Fluke 583 Power Meter 86

88 87

89 Enquête school: 3 Vragenlijst beleving verlichting Minkema College Woerden 3.1 Algemeen De vragen worden beantwoord op een horizontale zevenpuntsschaal. De vragenlijst is anoniem Er worden een paar vragen gesteld die persoonlijk zijn maar nooit terug kunnen voeren naar de invuller van de vragenlijst. Er zijn twee open vragen (de eerste twee). Aan het eind van het formulier is de mogelijkheid om opmerkingen en suggesties te plaatsen. 3.2 Vragen Algemene gegevens: Klaslokaal nummer: Leeftijd.. jaar Geslacht m / v Klas Bril ja / nee Contactlenzen ja / nee Wat valt je op met de nieuwe verlichting? (openvraag met kader) Vind je de nieuwe verlichting een verbetering? 1. Wat vind je van de nieuwe verlichting slecht Matig voldoende goed uitstekend 2. Hoe zie je kleuren van je kleding? 88

90 slecht matig voldoende goed uitstekend 3. Hoe zie je de kleding van je buren? slecht matig voldoende goed uitstekend Helderheid 4. Valt het op dat je tafelblad meer spiegeld dan eerst? slecht matig voldoende goed uitstekend 5. Hoe vind je de looppaden tussen de rijen tafels verlicht? slecht matig voldoende goed uitstekend 6. Hoe vind je de gang verlicht in vergelijking met het klaslokaal? slecht matig voldoende goed uitstekend Hoe beoordeel je de helderheid van de lampen en armaturen aan het plafond? 89

91 Waarneembaarheid 7. Reflecteren de tafelbladen naast je teveel licht? slecht Matig voldoende goed uitstekend 8. Hoe vind je het schoolbord verlicht slecht Matig voldoende goed uitstekend 9. Hoe vind je de wanden verlicht? slecht Matig voldoende goed uitstekend 10. Hoe vind je het plafond verlicht? slecht Matig voldoende goed uitstekend Hinder door verlichting 11. In welke mate heb je in het klaslokaal hinder ondervonden van de verlichting? (Je kunt dit toelichten onder het kopje opmerkingen onderaan dit vragenformulier. Denk hierbij aan reflectie op het bureaublad, op de vloer, op het whitebord etc ) slecht matig voldoende goed uitstekend 12. In welke mate word jeu in de klas verblind door lichtreflectie van welke aard dan ook? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht Matig voldoende goed uitstekend 90

92 Omringende zaken 13. in welke mate kun je je klasgenoten voor je goed waarnemen? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht matig Voldoende goed uitstekend 14. in welke mate kun je je klasgenoten naast je goed waarnemen? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht matig voldoende Goed uitstekend 15. in welke mate kun je je klasgenoten achter je goed waarnemen? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht matig voldoende Goed uitstekend 16. in welke mate draagt de verlichting bij aan het waarnemen van een algemene indruk in de klas? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) Slecht matig voldoende goed uitstekend 17. in welke mate draagt de verlichting bij aan het waarnemen van gezichten in de klas? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) Slecht matig voldoende goed Uitstekend 91

93 18. in welke mate draagt de verlichting bij aan het waarnemen van posters/informatie materiaal aan de wand? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht Matig voldoende goed Uitstekend 19. in welke mate draagt de verlichting bij aan het waarnemen van vluchtrouteaanduidingen en/of veiligheidsaanduidingen in de klas? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht Matig voldoende Goed uitstekend 20. in welke mate draagt de verlichting bij aan je gevoel van alertheid in de klas? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht Matig voldoende goed uitstekend Dynamische verlichting (alleen lokaal 036 NED) 21. Merk je iets van verandering in de verlichting? Helemaal niets Enorm veel 22. Wat vind loop je van deze verandering? Erg vervelend Erg prettig 23. De verlichting op uw werkplek is dynamisch volgens een dagelijkse cyclus. Zou u deze cyclus willen aanpassen? Ja, de cyclus moet anders. Ja, ik wil geen cyclus maar statische verlichting Nee, de cyclus is goed zo Tot zover de vragen. Onderstaand treft u een tabel voor Opmerkingen Suggesties aan. 92

94 Opmerkingen: Suggesties: Hartelijk dank voor je medewerking aan dit belevingsonderzoek! 93

95 Respons op de enquête Minkemacollege: Voorbeeld antwoord op een S % vraag slecht s 1 0,11 matig m 2 0,22 voldoende v v o o r b e e l d! 3 0,33 goed g 2 0,22 uitstekend u 1 0,11 Lokaal 032 Wat vind je van de nieuwe verlichting Hoe zie je kleuren van je kleding? Hoe zie je de kleding van je buren? s 0,00 m 0,00 v 7 0,35 g 13 0,65 u 0,00 s 0,00 m 0,00 v 1 0,05 g 9 0,45 u 10 0,50 s 0,00 m 0,00 v 0,00 g 12 0,60 u 8 0,40 Spiegelt tafelblad meer? s 4 0,20 m 1 0,05 v 9 0,45 g 0,00 u 0,00 Looppaden tussen tafels verlicht? Gang in vergelijking met kantoor? s 0,00 m 0,00 v 3 0,15 g 16 0,80 u 1 0,05 s 0,00 m 6 0,30 v 8 0,40 g 5 0,25 u 0,00 reflectie tafelbladen naast je s 5 0,25 m 4 0,20 v 6 0,30 94

96 g 0,00 u 0,00 verlichting schoolbord s 0,00 m 0,00 v 4 0,20 g 15 0,75 u 1 0,05 s 0,00 Hoe vind je de wanden verlicht Hoe vind je het plafond verlicht? m 0,00 v 9 0,45 g 11 0,55 u 0,00 s 0,05 1 m 4 0,20 v 7 0,35 g 8 0,40 u 0,00 Mate hinder licht in kantoor s 4 0,20 m 8 0,40 v 4 0,20 g 4 0,20 u 0,00 Mate van verblinding door lichtreflectie? Mate goed waarnemen klasgenoot voor Mate goed waarnemen klasgenoot naast Mate goed waarnemen klasgenoot achter s 0,40 8 m 6 0,30 v 2 0,10 g 4 0,20 u 0,00 s 0,00 m 1 0,05 v 2 0,10 g 5 0,25 u 10 0,50 s 0,00 m 0,00 v 2 0,10 g 2 0,10 u 9 0,45 s 0,00 m 1 0,05 v 2 0,10 g 6 0,30 u 9 0,45 Mate bijdrage verlichting aan s 0,00 95

97 algemene indruk? Mate bijdrage verlichting aan waarnemen gezichten m 0,00 v 9 0,45 g 6 0,30 u 2 0,10 s 0,05 1 m 2 0,10 v 4 0,20 g 8 0,40 u 2 0,10 s 0,00 Mate bijdrage verlichting aan waarnemen materiaal aan wand? Mate bijdrage verlichting aan waarnemen vluchtrouteaanduiding? hoe draagt verlichting bij aan gevoel alertheid? Lokaal 035 Wat vind je van de nieuwe verlichting Hoe zie je kleuren van je kleding? m 3 0,15 v 7 0,35 g 7 0,35 u 0,00 s 0,00 m 4 0,20 v 6 0,30 g 7 0,35 u 0,00 s 0,00 m 1 0,05 v 7 0,35 g 8 0,40 u 1 0,05 s 0,00 m 0,00 v 4 0,31 g 9 0,69 u 0,00 s 0,00 m 0,00 v 1 0,08 g 9 0,69 u 2 0,15 96

98 Hoe zie je de kleding van je buren? s 0,00 m 0,00 v 1 0,08 g 10 0,77 u 2 0,15 Spiegelt tafelblad meer? s 0,00 m 5 0,38 v 7 0,54 g 1 0,08 u 0,00 Looppaden tussen tafels verlicht? Gang in vergelijking met kantoor? s 0,00 m 1 0,08 v 4 0,31 g 8 0,62 u 0,00 s 1 0,08 m 4 0,31 v 6 0,46 g 2 0,15 u 0,00 s reflectie tafelbladen naast je 1 0,08 m 5 0,38 v 4 0,31 g 2 0,15 u 0,00 verlichting schoolbord s 0,00 m 1 0,08 v 2 0,15 g 10 0,77 u 0,00 Hoe vind je de wanden verlicht s 0,00 m 0,00 v 4 0,31 g 9 0,69 Hoe vind je het plafond verlicht? u 0,00 s 0,00 m 1 0,08 v 7 0,54 g 5 0,38 u 0,00 Mate hinder licht in kantoor s 1 0,08 m 4 0,31 v 5 0,38 g 2 0,15 97

99 Mate van verblinding door lichtreflectie? Mate goed waarnemen klasgenoot voor Mate goed waarnemen klasgenoot naast Mate goed waarnemen klasgenoot achter Mate bijdrage verlichting aan algemene indruk? Mate bijdrage verlichting aan waarnemen gezichten Mate bijdrage verlichting aan waarnemen materiaal aan wand? Mate bijdrage verlichting aan waarnemen vluchtrouteaanduiding? u 0,00 s 2 0,15 m 1 0,08 v 3 0,23 g 5 0,38 u 1 0,08 s 0,00 m 0,00 v 2 0,15 g 8 0,62 u 2 0,15 s 0,00 m 0,00 v 2 0,15 g 5 0,38 u 5 0,38 s 0,00 m 0,00 v 2 0,15 g 8 0,62 u 2 0,15 s 0,00 m 0,00 v 4 0,31 g 7 0,54 u 1 0,08 s 0,00 m 0,00 v 2 0,15 g 9 0,69 u 1 0,08 s 0,00 m 0,00 v 3 0,23 g 9 0,69 u 0,00 s 0,00 m 0,00 v 2 0,15 g 6 0,46 98

100 hoe draagt verlichting bij aan gevoel alertheid? u 4 0,31 s 0,00 m 1 0,08 v 5 0,38 g 6 0,46 u 0,00 Lokaal 036 Wat vind je van de nieuwe verlichting Hoe zie je kleuren van je kleding? Hoe zie je de kleding van je buren? s 1 0,04 m 4 0,14 v 9 0,32 g 11 0,39 u 3 0,11 s 0,00 m 1 0,04 v 7 0,25 g 10 0,36 u 10 0,36 s 1 0,04 m 2 0,07 v 6 0,21 g 9 0,32 u 10 0,36 Spiegelt tafelblad meer? s 6 0,21 m 7 0,25 v 12 0,43 g 1 0,04 u 1 0,04 Looppaden tussen tafels verlicht? Gang in vergelijking met kantoor? s 2 0,07 m 4 0,14 v 7 0,25 g 12 0,43 u 3 0,11 s 0,00 m 3 0,11 v 7 0,25 g 10 0,36 u 8 0,29 reflectie tafelbladen naast je s 5 0,18 m 9 0,32 v 8 0,29 g 4 0,14 99

101 u 1 0,04 verlichting schoolbord s 5 0,18 m 3 0,11 v 10 0,36 g 6 0,21 u 2 0,07 Hoe vind je de wanden verlicht s 2 0,07 m 5 0,18 v 12 0,43 g 6 0,21 u 3 0,11 Hoe vind je het plafond verlicht? s 3 0,11 m 3 0,11 v 12 0,43 g 8 0,29 u 1 0,04 Mate hinder licht in kantoor s 2 0,07 m 7 0,25 v 14 0,50 g 3 0,11 u 1 0,04 Mate van verblinding door lichtreflectie? Mate goed waarnemen klasgenoot voor Mate goed waarnemen klasgenoot naast Mate goed waarnemen klasgenoot achter Mate bijdrage verlichting aan algemene indruk? s 5 0,18 m 3 0,11 v 15 0,54 g 3 0,11 u 1 0,04 s 0,00 m 1 0,04 v 8 0,29 g 7 0,25 u 10 0,36 s 0,00 m 1 0,04 v 8 0,29 g 9 0,32 u 9 0,32 s 0,00 m 1 0,04 v 11 0,39 g 6 0,21 u 8 0,29 s 0,00 m 2 0,07 v 14 0,50 100

102 Mate bijdrage verlichting aan waarnemen gezichten Mate bijdrage verlichting aan waarnemen materiaal aan wand? Mate bijdrage verlichting aan waarnemen vluchtrouteaanduiding? hoe draagt verlichting bij aan gevoel alertheid? g 5 0,18 u 6 0,21 s 0,00 m 3 0,11 v 16 0,57 g 3 0,11 u 5 0,18 s 1 0,04 m 2 0,07 v 15 0,54 g 6 0,21 u 4 0,14 s 2 0,07 m 3 0,11 v 13 0,46 g 7 0,25 u 3 0,11 s 4 0,14 m 14 0,50 v 14 0,50 g 5 0,18 u 2 0,07 lokaal 037 Wat vind je van de nieuwe verlichting Hoe zie je kleuren van je kleding? Hoe zie je de kleding van je buren? s 0,00 m 1 0,04 v 1 0,04 g 22 0,88 u 1 0,04 s 0,00 m 0,00 v 2 0,08 g 15 0,60 u 8 0,32 s 0,00 m 0,00 v 4 0,16 g 14 0,56 u 7 0,28 s 2 0,08 101

103 Spiegelt tafelblad meer? Looppaden tussen tafels verlicht? Gang in vergelijking met kantoor? m 4 0,16 v 7 0,28 g 10 0,40 u 2 0,08 s 0,00 m 0,00 v 6 0,24 g 17 0,68 u 2 0,08 s 1 0,04 m 5 0,20 v 11 0,44 g 6 0,24 u 1 0,04 reflectie tafelbladen naast je s 3 0,12 m 10 0,40 v 8 0,32 g 2 0,08 u 1 0,04 verlichting schoolbord s 2 0,08 m 4 0,16 v 3 0,12 g 14 0,56 u 2 0,08 Hoe vind je de wanden verlicht s 1 0,04 m 1 0,04 v 5 0,20 g 17 0,68 u 1 0,04 Hoe vind je het plafond verlicht? s 1 0,04 m 4 0,16 v 7 0,28 g 11 0,44 u 2 0,08 Mate hinder licht in kantoor s 6 0,24 m 3 0,12 v 10 0,40 g 3 0,12 u 3 0,12 Mate van verblinding door lichtreflectie? s 8 0,32 m 9 0,36 102

104 Mate goed waarnemen klasgenoot voor v 5 0,20 g 3 0,12 u 0,00 s 0,00 m 0,00 v 2 0,08 g 12 0,48 u 11 0,44 s Mate goed waarnemen klasgenoot naast Mate goed waarnemen klasgenoot achter Mate bijdrage verlichting aan algemene indruk? Mate bijdrage verlichting aan waarnemen gezichten Mate bijdrage verlichting aan waarnemen materiaal aan wand? Mate bijdrage verlichting aan waarnemen vluchtrouteaanduiding? 0,00 m 0,00 v 2 0,08 g 14 0,56 u 9 0,36 s 2 0,08 m 2 0,08 v 0,00 g 11 0,44 u 8 0,32 s 1 0,04 m 1 0,04 v 6 0,24 g 16 0,64 u 1 0,04 s 0,00 m 2 0,08 v 6 0,24 g 13 0,52 u 4 0,16 s 1 0,04 m 1 0,04 v 5 0,20 g 13 0,52 u 5 0,20 s 1 0,04 m 4 0,16 v 8 0,32 g 7 0,28 u 5 0,20 103

105 hoe draagt verlichting bij aan gevoel alertheid? s 1 0,04 m 1 0,04 v 8 0,32 g 14 0,56 u 1 0,04 104

106 Enquête gemeentehuis: 4 Vragenlijst beleving verlichting Gemeentehuis Woerden 4.1 Algemeen De vragen worden beantwoord op een horizontale zevenpuntsschaal. De vragenlijst is anoniem Er zijn twee open vragen (de eerste twee). Aan het eind van het formulier is de mogelijkheid om opmerkingen en suggesties te plaatsen. 4.2 Vragen Algemene gegevens: Kantoor nummer: Leeftijd.. jaar Geslacht m / v Bril ja / nee Contactlenzen ja / nee Wat valt je op met de nieuwe verlichting? (openvraag met kader) Vind je de nieuwe verlichting een verbetering? 24. Wat vind je van de nieuwe verlichting slecht Matig voldoende goed uitstekend 25. Hoe zie je kleuren van je kleding? 105

107 slecht matig voldoende goed uitstekend 26. Hoe zie je de kleding van je buren? slecht matig voldoende goed uitstekend Helderheid 27. Valt het op dat je bureaublad meer spiegeld dan eerst? slecht matig voldoende goed uitstekend 28. Hoe vind je de looppaden tussen de bureaus verlicht? slecht matig voldoende goed uitstekend 29. Hoe vind je de gang verlicht in vergelijking met het kantoor? slecht matig voldoende goed uitstekend 30. Hoe beoordeel je de helderheid van de lampen en armaturen aan het plafond? slecht matig voldoende goed uitstekend 106

108 Waarneembaarheid 31. Reflecteren de tafelbladen naast je teveel licht? slecht Matig voldoende goed uitstekend 32. Hoe vind je de wanden verlicht slecht Matig voldoende goed uitstekend 33. Hoe vind je de wanden verlicht? slecht Matig voldoende goed uitstekend 34. Hoe vind je het plafond verlicht? slecht Matig voldoende goed uitstekend Hinder door verlichting 35. In welke mate heb je in het kantoor hinder ondervonden van de verlichting? (Je kunt dit toelichten onder het kopje opmerkingen onderaan dit vragenformulier. Denk hierbij aan reflectie op het bureaublad, op de vloer, op een whitebord etc ) slecht matig voldoende goed uitstekend 36. In welke mate word je in het kantoor verblind door lichtreflectie van welke aard dan ook? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht Matig voldoende goed uitstekend Omringende zaken 107

109 37. in welke mate kun je je collega goed waarnemen? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht matig Voldoende goed uitstekend 38. in welke mate draagt de verlichting bij aan het waarnemen van een algemene indruk in het kantoor? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) Slecht matig voldoende goed uitstekend 39. in welke mate draagt de verlichting bij aan het waarnemen van gezichten in het kantoor? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) Slecht matig voldoende goed Uitstekend 40. in welke mate draagt de verlichting bij aan het waarnemen van posters/informatie materiaal aan de wand? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht Matig voldoende goed Uitstekend 41. in welke mate draagt de verlichting bij aan het waarnemen van vluchtrouteaanduidingen en/of veiligheidsaanduidingen in de klas? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) slecht Matig voldoende Goed uitstekend 42. in welke mate draagt de verlichting bij aan je gevoel van alertheid in je kantoor? (Je kunt eventuele opmerkingen en specifieke informatie onder het kopje opmerkingen onderaan het vragenformulier invullen) 108

110 slecht Matig voldoende goed uitstekend Dynamische verlichting (alleen kantoor A310) 43. Merk je iets van verandering in de verlichting? Helemaal niets Enorm veel 44. Wat vind loop je van deze verandering? Erg vervelend Erg prettig 45. De verlichting op uw werkplek is dynamisch volgens een dagelijkse cyclus. Zou u deze cyclus willen aanpassen? Ja, de cyclus moet anders. Ja, ik wil geen cyclus maar statische verlichting Nee, de cyclus is goed zo 109

111 5 Uitwerking vragenlijst beleving verlichting Gemeentehuis Woerden 5.1 Gang & Kantoren Algemene gegevens: leeftijd geslacht bril contactlenzen Aantal Gang 51 m n j 1 A m j n 2 53 v j n A v j j 2 44 m j n A v j n 1 A v n n 2 51 v n j 6 Algemene vragen gang A306 A308 A310 A312 Wat valt je op met de nieuwe verlichting? Geen, behalve dat je lichtpuntjes ziet Gelijke spreiding Helder licht Lichtblokken zijn groot Goede gelijkmatige verdeling Geen donkere hoeken witter licht Mooi helder licht. Lamp bureau prettig Zacht licht. Stabiel licht. Goed licht Helder. Flikkert niet Heel helder Vind je de nieuwe verlichting een verbetering? Zie niet echt verschil Ja, heldere verlichting Ja, warm en helder licht Qua licht niet zo n toegevoegde waarde. Niet vervelend noch fijner. Vormgeving mooier Lichtopbrengst en verdeling wel. Spots fel bij inkijk Ja. Rustiger atmosfeer Ja Rustiger Geen flikkering Ja Helder Goede spreiding Bureau spiegelt niet 110

112 Bij de enquêtevragen waren de volgende antwoorden mogelijk waarbij de letters onder de keuze in de verwerking gebruikt zijn: slecht matig voldoende goed uitstekend S M V G U gang A306 A308 A310 A312 Wat vind je van de nieuwe G G U V G G G G verlichting Hoe zie je kleuren van je G G U G G G G U kleding? Hoe zie je de kleding van G G U G G G G U je buren? Spiegelt bureaublad meer? - M M M V G S S Looppaden tussen bureaus - - U V G G G V verlicht? Gang in vergelijking met - M M M V G M M kantoor? Hoe beoordeel je de G G U V G G U U helderheid lampen? Reflecteren tafelbladen - - S V G G S S naast teveel licht? Hoe vind je de wanden - G U V V G V V verlicht Hoe vind je het plafond - G G G G G V G verlicht? Mate hinder licht in - M S V G G M S kantoor Mate van verblinding door - M M G G G M S lichtreflectie? Mate goed waarnemen - G U g G G G G collega? Mate bijdrage verlichting - V G g G G G G aan algemene indruk? Mate bijdrage verlichting - V G M G G G G aan waarnemen gezichten Mate bijdrage verlichting - V G G G G G V aan waarnemen materiaal aan wand? Mate bijdrage verlichting - V G V M G V M aan waarnemen vluchtrouteaanduidingen Mate bijdrage verlichting - V G V G G G V gevoel alertheid? Opmerkingen - Slechte vragenlijst Licht reflecteert op white board Minder last van het licht bij naar boven kijken. Meer - Prima licht Goed voor mensen met wat 111

113 schaduwen op vergadertafel Prima verlichting Spots irritant bij directe inkijk Suggesties - - Enquête niet altijd evident slechtere ogen

114 Dynamische verlichting (alleen kantoor A310) 46. Merk je iets van verandering in de verlichting? Helemaal niets Enorm veel 47. Wat vind loop je van deze verandering? Erg vervelend Erg prettig 48. De verlichting op uw werkplek is dynamisch volgens een dagelijkse cyclus. Zou u deze cyclus willen aanpassen? Ja, de cyclus moet anders. Ja, ik wil geen cyclus maar statische verlichting Nee, de cyclus is goed zo 113

115 6.1 Burgerzakenbali Algemene gegevens: Bali leeftijd geslacht bril contactlenzen Aantal 24 v n n 2 48 v n J 7 Algemene vragen Bali Bali Wat valt je op met de nieuwe verlichting? Vind je de nieuwe verlichting een verbetering? - Fel licht Nee, enorm last hoofdpijn. Te fel. Te groot lichtverschil andere verlichting Geen verbetering door fel licht Bij de enquêtevragen waren de volgende antwoorden mogelijk waarbij de letters onder de keuze in de verwerking gebruikt zijn: slecht matig voldoende goed uitstekend S M V G U Bali Bali Wat vind je van de nieuwe verlichting S V Hoe zie je kleuren van je kleding? V V Hoe zie je de kleding van je buren? V V Spiegelt bureaublad meer? V M Looppaden tussen bureaus verlicht? M V Gang in vergelijking met kantoor? M - Hoe beoordeel je de helderheid lampen? V V Reflecteren tafelbladen naast teveel licht? S - Hoe vind je de wanden verlicht - - Hoe vind je het plafond verlicht? - - Mate hinder licht in kantoor S - Mate van verblinding door lichtreflectie? S - Mate goed waarnemen collega? V - Mate bijdrage verlichting aan algemene indruk? M - Mate bijdrage verlichting aan waarnemen gezichten M - Mate bijdrage verlichting aan waarnemen materiaal - - aan wand? Mate bijdrage verlichting aan waarnemen - - vluchtrouteaanduidingen Mate bijdrage verlichting gevoel alertheid? M - Opmerkingen Eerst licht te fel. Vermoeiend voor ogen. Dit is aangepast. Daarna beter. Suggesties Enquête laat uitgedeeld 114