Cognitieve klachten bij MS: een casusbespreking Er is geen sprake van belangenverstrengeling.

Transcriptie

1 Disclosure Cognitieve klachten bij MS: een casusbespreking Er is geen sprake van belangenverstrengeling. Tim Vaessen Klinisch neuropsycholoog Overzicht MS en cognitie - Cognitieve klachten - Casus - Diagnostiek - Behandeling - Evaluatie - Conclusie - MS en cognitieve problemen % - Aandacht, executief functioneren, mentaal tempo, geheugen - Cognitieve klachten - Lage correlatie objectieve cognitieve problemen - Stemming, vermoeidheid, coping, persoonlijkheid Casus Klachten - 40-jarige man - Gehuwd - 5 jaar eerder carrière verandering en nieuwe relatie - 5 jaar bekend met relapse remitting MS - Gebruikt Betaferon - Verwezen via revalidatie dagbehandeling voor diagnostiek en behandeling van cognitieve klachten Tintelingen/verminderde kracht in armen/benen Vermoeidheid Minder energie Somber Nergens van genieten Geen eetlust Minder zelfvertrouwen Camoufleren problemen Weigert hulpmiddelen Geen energie voor hobby s Trager reageren op vragen tijdens presentaties op werk Trager reageren in het verkeer Sneller afgeleid door omgevingsgeluid Informatie uit vergaderingen niet meer kunnen terughalen Spullen en afspraken vergeten Vergeten wat net gelezen is Voorbereide presentaties niet goed meer weten 1

2 Hetero-anamnese Hulpvraag Geen cognitieve problemen Heb je geen training voor mijn geheugen zodat ik weer kan functioneren als vroeger? Vermoeid, stil, humeurig Zou vaker nee moeten zeggen op verzoeken van omgeving Partner zegt regelmatig niks moet Neuropsychologisch onderzoek Holistische theorie Multiple Sclerose Beperkingen inprenting verbaal en visueel materiaal Geen beperkingen aandacht, mentaal tempo, executief functioneren Depressieve klachten Betaferongebruik Somberheid Geheugen Vermoeidheid beperking Verminderde belastbaarheid Perfectionisme/ subassertiviteit Overbelasting Weinig bekrachtigende activiteiten ICF Behandelplan - Verbeteren cognitie middels compensatie strategietraining - Verbeteren vermoeidheid door verbetering balans belasting/belastbaarheid - Verbeteren stemming middels cognitieve gedragstherapie Psychoeducatief programma cognitieve klachten bij multiple sclerosis ontwikkeld door drs. F. Cuiperi 2

3 Behandeldoelen - Goal attainment scaling (GAS) 1. Minder spullen vergeten 2. Beter omgaan met tijdsdruk op het werk 3. Meer ontspanning zoeken in mijn vrije tijd 4. Minder in paniek raken wanneer er meerdere opdrachten tegelijk op me afkomen op mijn werk GAS-1 Minder spullen vergeten Toelichting -2 Elke week een boodschap in de supermarkt vergeten. -1 Twee keer per maand een boodschap in de supermarkt vergeten. 0 Geen boodschappen meer vergeten in de supermarkt. +1 Geen boodschappen vergeten in de supermarkt en geen spullen meer vergeten mee te nemen naar de sportschool. +2 Idem +1 en geen spullen meer op werk laten liggen. 12/19/ GAS-2 Beter omgaan met tijdsdruk op mijn werk. -2 Slordig opdrachten uitvoeren als er meerdere opdracht op me -1 Rustig blijven als er meerdere opdrachten op me af komen. 0 Als er meerdere opdracht op me afkomen zelf de volgorde van de opdrachten bepalen. +1 Opdrachten goed uitvoeren als er meerdere opdrachten op me +2 Een eigen invulling geven aan meerdere opdrachten die op me GAS-3 Meer ontspanning zoeken -2 Een keer per week iets ontspannends doen. -1 Drie keer per week iets ontspannends doen. 0 Elke dag iets ontspannends doen. +1 Elke dag iets ontspannends doen en je hier niet vervelend over voelen. +2 Elke dag iets ontspannends doen en hier plezier aan beleven. 12/19/ /19/ Behandeling: cognitie GAS-4 Minder in paniek raken als er meerdere opdrachten op me -2 Een gemaakte planning niet binnen de tijd afkrijgen. -1 Een planning maken die alleen niet gehaald wordt bij onverwachte zaken. 0 Een planning maken waardoor je je werk af kan krijgen ook bij onverwachte zaken. +1 Idem 0 en tijd hebben voor ontspanning op werk. +2 Idem +1 en thuis nog energie overhouden om s avonds thuis iets leuks te doen. - Psycho-educatie over cognitie - Psycho-educatie over compensatie strategieën - geheugenstrategieen zoals herhaling, aandacht of aantekeningen - To-do lijsten - Agenda - Ruimte houden voor onvoorziene omstandigheden - Stop-denk-doe methode - Spullen op vaste plek leggen - Activiteiten op vaste tijden uitvoeren 12/19/

4 Is het waar wat ik denk? Helpt het wat ik denk? Zie ik iets over het hoofd? Maak ik denkfouten? Wat is waar? Wat helpt? Wat zie ik over het hoofd? Wat is gedrag dat mij op de langere termijn helpt? Wat kan ik doen om mijzelf te helpen mij zo te gedragen? Huiswerk cognitie - Agenda aanschaffen en leren gebruiken - Registreren geheugenmissers en strategieën bedenken - Dagplanning maken - To-do lijsten gebruiken - Complexe activiteiten opsplitsen in deelactiviteiten en plannen Wil geen agenda Leven plannen gaat ten koste van spontaniteit Bang overprikkeld te raken door agenda Ik wil altijd klaarstaan voor onverwachte verzoeken -> stress Spullen thuis beter organiseren en op vaste plekken leggen Agenda gebruiken Dagplanning met ruimte voor onvoorziene omstandigheden Behandeling: vermoeidheid Huiswerk vermoeidheid - Uitleg verlaagde belastbaarheid MS - Drie principes om belastbaarheid te verbeteren 1. Rust en activiteit afwisselen 2. Mentale en fysieke inspanning afwisselen 3. Spreiden van activiteiten overdag - Voorkom pieken en dalen in belasting - Algemene tips: - vermijdt drukke omgevingen - zorg voor fysieke inspanning - regelmatig slaappatroon - In agenda dagplanning maken volgens drie principes - Regelmatige bedtijden hanteren - Dagregistratie vermoeidheid Activiteit Geen Matige Grote vermoeidheid vermoeidheid vermoeidheid (geel) (oranje) (rood) Opmerkingen: Behandeling stemming Gaat vaak over grenzen door onverwachte verzoeken omgeving Hij wil mensen niet teleurstellen - Uitleg hoe gedachtes, stemming en gedrag samengaan - Uitleg verschil verstorende en helpende gedachtes - Uitleg belangrijkste denkfouten Gebeurtenis / Situatie Gedachten Automatisch Cameracontrole Wie? Wat? Waar? Wanneer? Rationeel Gevoel (Boos, bang, blij, bedroefd) Wat zou ik met rationeel denken voelen? Gedrag Hoe wil ik mij gedragen? 4

5 Evaluatie Herkennen denkfouten Helpende gedachtes bedenken Inzicht: Ik denk voor anderen Ik ben bang anderen teleur te stellen Als anderen een probleem hebben hebben zij daar zelf ook een verantwoordelijkheid in Nee zeggen zonder zich verantwoordelijk te voelen voor negatieve reacties die dit oproept Meer zelfvertrouwen G-schema s gebruiken om emoties te reguleren. behandelonderwerp. GAS GAS-1 GAS-2 GAS-3 GAS-4 T0 T1 T2 T Cognitie CFQ 65/100 35/100 IG /frequentie /ernst 45/90 21/60 24/90 3/60 IGS /frequentie /kwaliteit 33/ /10 40/ /10 Vermoeidheid VMI-20 82/100 67/100 Stemming BDI-II-NL 30/63 9/63 7/63 T0= voorafgaand aan de behandeling T1= halverwege de behandeling T2= Na afloop van de behandeling T3= Follow-up na vier maanden Evaluatie Take home message Meer interesse omgeving Minder somber Meer zelfvertrouwen Minder prikkelbaar Kan genieten van kleine dingen Niet voor anderen denken Eerder zijn mening geven Minder moeilijk doen bij problemen Cognitieve klachten ervaart hij niet meer als probleem Minder chaos in zijn leven Kan ziekte nog niet volledig accepteren Gaat nog regelmatig over grenzen Denkt werk weer volledig op te kunnen pakken - Geef cognitieve problemen een kader waarin ook de invloed van stemming, vermoeidheid en coping benoemd worden - Met name wanneer cognitie ook als probleem wordt ervaren is de kans groot dat stemming, vermoeidheid en coping een rol spelen bij de klachten - Verleid patiënt tot een bredere kijk op zijn cognitieve klachten en sluit hierbij aan bij de beleving van patiënt - Verleid patiënt om te experimenteren met nieuwe gedrag Vaessen, T.J.A., & van Balen, H.G.G. (2014). Cognitieve klachten als ingang voor psychologische behandeling. Tijdschrift voor neuropsychologie, 9(1),