Regiorapport Food Valley

Transcriptie

1 Regiorapport Food Valley

2 Regiorapport Food Valley Jan Dirk Gardenier Hans van Rijn Maart

3 Inhoud Regiorapport Food Valley 1 Inhoud 2 Inleiding 3 Samenvatting en analyse 4 Food Valley in vogelvlucht 4 Conclusies 10 Aanbevelingen 11 Hoofdstuk 1 12 Een schets van de economische ontwikkelingen 12 Hoofdstuk 2 13 Schets economie en arbeidsmarkt in Food Valley Demografische ontwikkeling Beroepsbevolking en participatiegraad Werkgelegenheid Pendel Spanningsindicator UWV Vacatures bij het UWV Niet werkende werkzoekenden Uitkeringen Afstand tot de arbeidsmarkt Onderwijs 29 Hoofdstuk 3 33 Discrepantieanalyse Food Valley t/m middelbaar niveau Gelderland Kwalitatieve vertaling 36 Bijlage 1 43 Begrippenlijst 43 Bijlage 2 45 POA- en COROP-gebieden 45 2

4 Inleiding De website Arbeidsmarktgelderland.nl is een initiatief van SER Gelderland, mede mogelijk gemaakt door de provincie Gelderland en andere arbeidsmarkt en onderwijs partijen. De website is nu overgenomen door de provincie Gelderland. Het doel van deze site is het ontsluiten van kennis en informatie over arbeidsmarkt en arbeidsmarktbeleid in Gelderland in brede zin. Op de site is informatie te vinden over de thema s Aansluiting onderwijsarbeidsmarkt, Regionale economische ontwikkeling, Werk en inkomen, Regionaal Beleid, Arbeidsmarkt analyse. Dit Regiorapport is een onderdeel van de informatievoorziening arbeidsmarkt Gelderland , in een samenwerkingsverband tussen het CAB, de Rijksuniversiteit Groningen en de provincie Gelderland, met als opdrachtgever de provincie Gelderland. In dit project worden de ontwikkelingen op de Gelderse arbeidsmarkt tot 2015 in beeld gebracht. Voor u ligt het regiorapport van de regio Food Valley. Dit rapport bestaat uit twee delen: De samenvatting: deze geeft in vogelvlucht een overzicht van de belangrijkste ontwikkelingen en kenmerken van de regio Food Valley, met een aantal conclusies en aanbevelingen voor de toekomst. Het achtergrondrapport: in dit deel wordt nader ingegaan op de cijfers en ontwikkelingen die in de samenvatting worden aangestipt. Het achtergrond rapport bevat veel tabellen en grafieken. Veel van de gegevens zijn terug te vinden in de Arbeidsmarktmonitor Gelderland ( Leeswijzer: In het hoofdstuk Samenvatting en Analyse worden zoals gezegd de belangrijkste ontwikkelingen en kenmerken van de regio Food Valley op een rijtje gezet op basis van een analyse van de cijfers in het achtergrondrapport en geconstateerde zaken uit in andere bronnen zoals de UWV regio-informatie. Hierin worden tevens de aandachtspunten voor de toekomst benoemd. In hoofdstuk 1 wordt een korte schets gegeven van de algemene economische ontwikkelingen. Daarna wordt in hoofdstuk 2 op basis van cijfers afkomstig van o.a. het Bureau Economisch Onderzoek van de provincie Gelderland, het CBS en DUO een beeld geschetst van de economie en arbeidsmarkt in de regio. In hoofdstuk 3 wordt de discrepantieanalyse, die door CAB i.s.m. de RUG in het voorjaar van 2012 is opgesteld voor de periode , kort weergegeven, met nadruk op de situatie voor Food Valley. In 2012 is aanvullend onderzoek gedaan, waarbij de beroepen uit de discrepantieanalyse zijn vertaald naar MBO-opleidingen en clusters. Dit geeft op provinciaal niveau nader uitleg over wat de geconstateerde krapte in een bepaalde beroepsgroep betekent voor MBO-opleidingen en clusters. 3

5 Samenvatting en analyse Food Valley in vogelvlucht De aanbodskant De bevolking zal van 2012 naar 2015 met 2% stijgen tot personen. In de provincie Gelderland in zijn geheel is er sprake van een iets lagere bevolkingsgroei, namelijk met 0,9%. Net als de ander regio s is er sprake van ontgroening en vergrijzing. Het aantal 65+ ers groeit vooral in deze regio. De beroepsbevolking in de regio neemt naar verwachting nog toe, met ruim 2% tot personen in 2015 (iets meer dan in de hele provincie). Ontwikkeling (beroeps-)bevolking van jaar in de periode Food Valley beroepsbevolking jaar bevolking jaar Bron: Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland ( o.b.v. EBB, CBS) Het opleidingsniveau is vergelijkbaar met die in de hele provincie Gelderland. Het aandeel met een laag niveau is wat kleiner en het aandeel met een hoog niveau is iets groter. Beroepsbevolking naar opleidingsniveau ( ) Bron: CBS Uit onderzoek van het CPB blijkt dat de arbeidsmarktpositie van MBO ers in Nederland onder druk komt te staan. Waar hoogopgeleid werk door de diensteneconomie stijgt, nemen de banen voor middelbaar opgeleiden steeds verder af. Dit wordt onder meer veroorzaakt door outsourcing naar lagelonenlanden en het steeds grotere aanbod van hoger opgeleiden op de Nederlandse arbeidsmarkt dat de concurrentiepositie van MBO ers verslechterd. 4

6 Het aantal bij het UWV ingeschreven niet-werkende werkzoekenden (nww ers) ligt in de hele regio, uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking, lager dan in de provincie en heel Nederland. De trend in de regio, de provincie en Nederland lopen gelijk. Daarbij zien we in de aantallen de laatste maanden een sterke toename. In de laatste update van de UWV landelijke arbeidsmarktprognose 2013 wordt voor de arbeidsmarktregio Food Valley een veel minder grote stijging van het werkzoekendenpercentage verwacht tot 5,5% ultimo 2013 voor de Food Valley en 8,2% landelijk. Niet werkende werkzoekenden, indexcijfer, jan. 2007= Bron: UWV FoodValley Gelderland Nederland Niet werkende werkzoekenden als % beroepsbevolking 9,0% 8,0% 7,0% 6,0% 5,0% 4,0% 3,0% 2,0% 1,0% 0,0% Bron: UWV, CBS FoodValley Gelderland Nederland De gegevens over nww ers, als indicator voor werkloosheid worden steeds onvollediger. De definitie van nww ers is gelijk gebleven (mensen ingeschreven bij UWV die geen werk hebben of werk voor minder dan 12 uur) maar het blijkt dat niet iedereen die aan deze definitie voldoet zich inschrijft bij het UWV. Jongeren schrijven zich lang niet altijd in omdat zij minder snel recht op een uitkering hebben en ook worden inschrijvingen van WWB- klanten die langer dan 1 jaar werkloos zijn niet altijd verlengd. Er zijn zodoende mensen die wel werkzoekend zijn maar nog niet staan ingeschreven bij UWV WERKbedrijf. Genoemde zaken kunnen per gemeente verschillen en er kunnen er schommelingen optreden in de NWW- 5

7 cijfers. Voor een beeld van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt geeft de ontwikkeling van de WW-uitkeringen op dit moment een beter beeld. Informatie van Niet-werkende Werkzoekenden geeft wel inzicht in de structuur. De stijging van het aantal nww ers lijkt vooral veroorzaakt te worden door de toename van het aantal WW-uitkeringen. Dit komt overeen met het provinciale en landelijke beeld. Op basis van landelijke cijfers is door de RUG een inschatting gemaakt van de afstand tot de arbeidsmarkt voor de doelgroepen voor de Participatiewet (WWB, WSW en Wajong). Voor de regio Food Valley is op basis van dat onderzoek de inschatting dat ca. 13% van deze doelgroep direct beschikbaar is voor de arbeidsmarkt en dat bij 45-60% de afstand tot de arbeidsmarkt overbrugbaar is. De nieuwe Participatiewet die aanstaande is zet in op maximaal meedoen naar vermogen. Voor de doelgroep blijkt dus dat dit in ruim de helft van de gevallen min of meer mogelijk is. Belangrijk aspect bij uitstroom naar werk voor uitkeringgerechtigden is de aanwezigheid van werk. Tot slot is er nog het toekomstige aanbod op de arbeidsmarkt. Het aantal deelnemers in het MBO is de afgelopen vier jaar met 2,6% gedaald. Met uitzondering van de kleine sector Agrarisch (+15%), is er in alle sectoren sprake vaneen afname (Zorg -1%, Economie -6,2% en Techniek -3,4%). De vraagzijde In de arbeidsmarkt van de regio Food Valley is de sector Zakelijke Dienstverlening het grootst (16% van de banen van 12 uur of meer per week). Industrie (14%) en Zorg (12%) zijn andere grote sectoren in deze regio. Daarnaast zijn de Detail- en Groothandel, Bouw en Onderwijs met een percentage tussen 8 en 10% ook belangrijke sectoren. Het aantal banen is de regio is in de afgelopen 5 jaar ( ) met 3,3% toegenomen. Dit is meer dan de +2,4% in de hele provincie. Ontwikkeling aantal banen 12 upw, Ontwikkeling banen (2000=100) FoodValley Gelderland Nederland Bron: PWE 2012, provincie Gelderland, LISA Vanaf 2004 is het aantal banen in de Zakelijke dienstverlening in de regio groter dan in de provincie en landelijk. Het verschil was echter niet groot. Vanaf 2009 is er sprake van een sterke toename en wordt het verschil met de provinciale en landelijke trend groter. 6

8 De ontwikkeling in de Industrie volgt in de regio Food Valley de landelijke en provinciale trend. Ook in deze sector wordt het verschil vanaf 2004 groter. Vanaf 2009 stabiliseert het aantal banen in de Industrie. In de zorgsector volgt het aantal banen in de regio de landelijke en provinciale trend. De landelijke toename van het aantal banen is heel gelijkmatig. In 2004 was er zowel in de provincie als de regio sprake van een sterkere toename. Sindsdien is het verschil tussen het aantal banen in de provincie en landelijk beduidend groter geworden. Werkgelegenheidsontwikkeling in de grootste sectoren: Zakelijke dvl, Industrie en Zorg Ontwikkeling banen Zakelijke dienstverlening (2000=100) FoodValley Gelderland Nederland Ontwikkeling banen Industrie (2000=100) FoodValley Gelderland Nederland Ontwikkeling banen Zorg (2000=100) FoodValley Gelderland Nederland Bron: PWE, Provincie Gelderland, LISA 7

9 De verwachte krimp van de industriële sector en de negatieve vooruitzichten voor de bouw en landbouw die uit verschillende onderzoeken, en nieuwsberichten naar voren komt duiden op het (nog) ruimer worden van de arbeidsmarkt. De zorg groeit, maar dit is geen marktsector, maar een budgetgestuurde sector en daarmee sterk afhankelijk van het gevoerde overheidsbeleid. De aangekondigde bezuinigingen op onder meer de AWBZ en de kinderopvang zijn hierbij geen goede voortekenen en de kans is groot dat ook hier de werkgelegenheid stabiliseert, hetgeen wordt bevestigd door recente cijfers van het UWV. Wanneer we de werkgelegenheid naast de eerdere genoemde deelname aan het MBO leggen dan valt op dat de deelname aan opleidingen in de sector Zorg iets daalt. Dat is niet in lijn met de toename van het aantal banen in die sector. Topsectoren In Gelderland zijn een viertal topsectoren gedefinieerd: Energie en Milieutechnologie (EMT) Maakindustrie Agro & Food Health (life sciences) En een drietal aandachtssectoren: Vrijetijdsindustrie Creatieve Industrie Logistiek en Transport Naast de bovengenoemde Health-sector is ook nog gekeken naar de veel ruimere sector Health en Medische zorg, waarin ook worden meegenomen gezondheidszorg, medisch technologische bedrijven en gezondheidszorg ondersteunende bedrijven. Top- en aandachtssectoren, percentage in werkgelegenheid (2012) 7% 13% EMT Maak Food Health 12% 12% 11% 1% HenM TenR Creatief TenL 9% 4% Overig Bron: PWE 2012 In Food Valley is sector Maakindustie, met banen van 12 uur of meer per week en een aandeel van 13% in de werkgelegenheid, prominent aanwezig. Ook de sectoren Health en Medische zorg, Transport en Logistiek (beide 12%) en Food (11%) hebben een groot aandeel 8

10 in de werkgelegenheid. In de afbakening van de top- en aandachtssectoren kunnen overlappingen zitten. Pendel Banen in de regio Food Valley worden voor twee derde vervuld door mensen die in die regio wonen. De inkomende pendel (ca personen) komt vooral uit Utrecht (14.000), de regio s Arnhem-Nijmegen (10.400) en Noord-Veluwe (4.800). Van de mensen in de regio Food Valley werkt ongeveer driekwart ook in deze regio. Bijna personen werken buiten de regio, vooral in Utrecht (14.000). Vacatures Op basis van gegevens van UWV WERKbedrijf blijkt dat het aantal vacatures sterk schommelt en vanaf april 2012 sneller daalt dan in de hele provincie. Het laatste halfjaar is het aantal openstaande vacatures gedaald, maar vanaf het einde van 2012 is er weer sprake van een toename. In januari 2013 waren er 700 vacatures in de regio Food Valley. Openstaande vacatures bij UWV WERKbedrijf, indexcijfer april 2011 = apr-11 jul-11 okt-11 jan-12 apr-12 jul-12 okt-12 jan-13 FoodValley Gelderland Nederland Bron: UWV De mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt blijft de komende jaren actueel. Door de recessie zal het aanbod op de arbeidsmarkt alleen maar toenemen en is er volgens UWV-WERKbedrijf zelfs sprake van een ruime arbeidsmarkt. Het ruime aanbod op de arbeidsmarkt zorgt vooral voor de onderkant van de arbeidsmarkt voor problemen. Zij krijgen een nog sterkere concurrentie, van mensen die goed opgeleid zijn, recente werkervaring hebben of jong en daarmee relatief goedkoop zijn. De ruime arbeidsmarkt in de regio zal in elk geval zo lang blijven bestaan als de huidige crisis doorgaat. Pas daarna zullen de effecten van de vergrijzing ook op de arbeidsmarkt te merken zijn. 9

11 Conclusies De regio lijkt sterk conjunctuurgevoelig. De sterke sectoren Industrie, Zakelijke dienstverlening en Bouw zijn sectoren die beïnvloed worden door de conjunctuur. Als de economie verslechtert daalt de werkgelegenheid relatief sterker, omgekeerd zal bij een verbetering de werkgelegenheid ook sterker groeien. Sterke sectoren groeien: Sterke sectoren als Zakelijke dienstverlening en Zorg groeien. De industrie is na een lichte daling in 2008, vanaf 2009 gestabiliseerd. Het beeld in deze sector is door de jaren heen gunstiger dan in de provincie en landelijk. Ook in een krimpende sector blijven er baanopeningen bestaan, er zullen ook daar mensen in- en uitstromen. Ook is het heel goed mogelijk dat er binnen bepaalde onderdelen van sector sprake is van een krappe arbeidsmarkt. Specialisten zijn altijd nodig. Groei zorgsector minder zeker: de sector die de afgelopen jaren het sterkst is gegroeid is de zorg. Echter wordt er op dit moment door de centrale overheid hard bezuinigd ondermeer op het vlak van de AWBZ, de WMO en kinderopvang. Daarmee komt bv. thuiszorg en de kinderopvang onder druk te staan. Juist hier is de groei de laatste tijd sterk geweest, De zorg is geen marktsector en de afhankelijk van het rijksbeleid. Een nog groeiende beroepsbevolking: Heel Nederland krijgt te maken met vergrijzing en ontgroening. Voor de regio Food Valley geldt echter dat het aandeel 25 tot 45 jarigen slechts licht daalt en nog het grootst is. Driekwart van de mensen uit de regio Food Valley heeft hier ook een baan. Mensen met een baan buiten de regio, werken met name in Utrecht. Ontwikkeling op de arbeidsmarkt en in het onderwijs tegengesteld in de zorgsector:. Wanneer we de werkgelegenheid naast de eerdere genoemde deelname aan het MBO leggen dan valt op dat de deelname aan opleidingen in de sector Zorg iets daalt. Dat is niet in lijn met de toename van het aantal banen in die sector. In een krimpende economie en arbeidsmarkt wordt het steeds belangrijker om te zoeken naar de onderdelen waar succes te halen valt. Het richten op een hele sector is veel minder effectief. Juist specialistisch beleid en maatwerk per bedrijf of subsector kunnen kansen bieden. Uniform beleid is veel minder van belang. Trends op de arbeidsmarkt Ruime arbeidsmarkt maakt het moeilijker om weer aan het werk te komen Kansen door vervangingsvraag en door onvoldoende aanbod in bepaalde beroepen Gemiddeld gevraagde opleidingsniveau neemt toe Strikte beroepseisen in de zorg maken instroom uit andere sectoren moeilijker Verdringingseffect: deel vacatures wordt ingenomen door mensen met te hoge opleiding 10

12 Aanbevelingen 1. De uitgangspositie van de Food Valley is goed (lage werkloosheid, relatief weinig uitkeringen), maar situatie wordt ook hier nu slechter. Dat betekent bv. zoeken naar maatregelen om ouderen op de arbeidsmarkt te houden (eenmaal uit het arbeidsproces is het heel moeilijk om terug te keren) en maatregelen voor jongeren om ze op de arbeidsmarkt te krijgen (bv. door verlengde stages). 2. Samenwerking is belangrijk voor een goed arbeidsmarktbeleid, niet alleen tussen partijen in de regio maar ook over de grenzen heen (zie ook grote pendelstromen). In samenwerkingsverbanden kunnen werkzoekenden bredere kansen geboden worden, bv. in een andere sector, in een ander regio of in een ander soort dienstverband 3. Er is relatief veel werkgelegenheid in de top- en aandachtssectoren. Dat biedt kansen om bv. via scholing werkzoekenden daarvoor beter gekwalificeerd te maken; Samenwerking binnen een topsector kan deze nog versterken. 4. Werkgelegenheid is per sector bekeken. Daarbinnen zitten grote verschillen (bv. in de Zorg delen die groeien en delen waar de financiering onder druk staat). Het verdient aanbeveling om de sectoren verder uit te splitsen voor een beter beeld van kansrijke beroepen 11

13 Hoofdstuk 1 Een schets van de economische ontwikkelingen De economische vooruitzichten blijven onverminderd somber. Volgens de laatste cijfers van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) van medio februari is de economie in het vierde kwartaal van 2012 met 0,9% gekrompen ten opzichte van het voorgaande kwartaal, nadat er in de eerste twee kwartalen van 2012 nog sprake was van lichte groei. Economische groei, in % t.o..v. voorgaande periode 1 0,5 0-0,5-1 -1,5-2 -2, Daarmee belandt Nederland voor de derde keer in drie jaar in een recessie. Was er vorig jaar nog sprake van een dubbele dip, nu bereikt ons land dus een triple dip. Oorzaken van de Nederlandse malaise liggen enerzijds in het feit dat Nederland minder profiteerde van export. Anderzijds zien we ook binnen onze grenzen, dat bedrijven minder investeerden en dat consumenten minder uitgaven. Met uitzondering van de overheid en de zorg was de productie in alle bedrijfstakken lager dan een jaar eerder. In de bouw is de daling met 8% het grootst. De werkloosheid is in december 2012 ook weer verder gestegen tot 7,2% van de beroepsbevolking. Ruim de helft van de mensen die hun baan verloren was ouder dan 45 jaar. De jeugdwerkloosheid is opgelopen tot 13,7%. Ook springt de bouw er uit met de grootste daling van het aantal banen (het aantal WW-uitkeringen in de bouw steeg landelijk in een jaar tijd met ruim 70%). Onder jongeren tot 25 jaar nam in Gelderland en Overijssel het aantal uitkeringen relatief sterk toe. De stijging van het aantal WW-uitkeringen ten opzichte van december 2011 is in de provincie Gelderland met bijna 32%, na Overijssel met 37%, de op een na hoogste van Nederland. De gemiddelde toename was 26%. De laatste prognoses van het CPB uit december 2012 geven aan dat de Nederlandse economie ook in 2013 nog krimpt met ½%. Pas in de tweede helft van 2013 wordt enig herstel verwacht. UWV heeft op basis van die prognose haar arbeidsmarktprognose voor 2013 bijgesteld. UWV verwacht in 2013 in vrijwel alle sectoren afnemende of gelijkblijvende werkgelegenheid. UWV ziet de sterkste teruggang van het aantal banen in de industrie, de bouw en het openbaar bestuur. In het onderwijs, informatie en communicatie-, vervoer- en opslagsector blijft het aantal banen op peil. Alleen de sector zorg en welzijn laat met een plus van 15 duizend banen (+1 procent) enige groei van betekenis zien. Deze groei is beduidend lager dan in de periode toen de werkgelegenheid in zorg en welzijn jaarlijks meer dan dubbel zoveel toenam. Het beleid gericht op terugdringen van de zorgkosten leidt tot lagere werkgelegenheidsgroei. Daarbij zijn de vooruitzichten in de welzijnssector ongunstiger dan in de zorg. 12

14 Hoofdstuk 2 Schets economie en arbeidsmarkt in Food Valley Dit hoofdstuk bevat een aantal kengetallen over de regio Food Valley. Het betreft hier cijfers over de demografische ontwikkeling, de beroepsbevolking, de participatiegraad, de werkgelegenheid, de in- en uitgaande pendel, werkloosheid, uitkeringen, vacatures en onderwijs. Om de ontwikkeling van de regio in kaart te brengen, zijn daar waar mogelijk ook prognoses voor de ontwikkeling tot 2015 meegenomen. Voor een aantal onderwerpen waren deze gegevens niet voor handen. Om cijfers beter te kunnen plaatsen, is zoveel mogelijk een vergelijking gemaakt met de provincie Gelderland in zijn geheel. 2.1 Demografische ontwikkeling De totale bevolking van de regio Food Valley 1 bedraagt in personen. Van 2012 op 2015 zal de bevolking volgens een prognose van het Bureau Economisch Onderzoek met 2,0% stijgen tot personen. In de provincie Gelderland in zijn geheel is er sprake van een iets lagere bevolkingsgroei, namelijk met 0,9%. Ontwikkeling bevolking: aandeel leeftijdsgroepen in % van de totale bevolking FoodValley FoodValley FoodValley Nederland Gelderland FoodValley ,0% -0,5% 0,0% 0,5% 1,0% 1,5% Bron: CBS (2011) en prognose Provincie Gelderland /Primos Prognose ABF Research ( ). 1 De cijfers voor Food Valley hebben betrekking op de gemeenten Barneveld, Ede, Nijkerk, Scherpenzeel, Wageningen, Renswoude, Rhenen en Veenendaal. 13

15 De bevolking vergrijst en ontgroent. Dat is een trend die in de hele Westerse wereld plaats vindt. Food Valley heeft hier ook mee te maken. In de hele regio groeit vooral het aantal 65+ ers. De leeftijdsgroep tussen 25 en 44 is die enige die tot 2015 zal dalen. 2.2 Beroepsbevolking en participatiegraad In 2012 bedraagt de beroepsbevolking in Food Valley personen. De verwachting is dat dit aantal in 2015 gestegen zal zijn naar personen (+2,3). De beroepsbevolking in de provincie Gelderland zal iets minder stijgen, namelijk met 1,1%. Ontwikkeling beroepsbevolking Bron: Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland Belangrijk aandachtspunt voor de arbeidsmarkt is dat de beroepsbevolking vergrijst. Uit de onderstaande grafiek blijkt dat het aantal mensen in de beroepsbevolking tussen 25 en 44 jaar daalt tot 2015 (met 800 personen, 1,1%), terwijl het aantal mensen van 45 tot 65 jaar snel stijgt (met personen, 6,5%). In de provincie is de relatieve afname van de groep jaar bijna vier keer zo groot. In de Food Valley is de vergrijzing dus nog minder groot. Wel is het zo, dat er in de komende jaren steeds meer mensen met pensioen zullen gaan, waar niet dezelfde aantallen jongeren tegenover staan die de vrijkomende banen kunnen invullen. Er gaat echter ook veel kennis en ervaring verloren met de vergrijzing. In kennisintensieve sectoren is dit net zo n groot probleem als de kwantiteit. Beroepsbevolking naar leeftijd FoodValley 2011 FoodValley 2012 FoodValley Bron: Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland 14

16 Zoals gezegd stijgt de beroepsbevolking de komende jaren nog en ook meer dan de potentiële beroepsbevolking (iedereen tussen 15 en 64 jaar), die nog groeit met 0,4%. De participatiegraad neemt daardoor een weinig toe. Voor vrouwen die nog een achterstand hebben ten opzichte van mannen, neemt de deelname iets meer toe dan voor mannen (resp. +1,5 en 1,0 procentpunt). Daarmee wordt een deel van de krapte opgevangen die veroorzaakt wordt door de vergrijzing. Bruto participatiegraad jaar naar geslacht totaal man vrouw FoodValley Bron: Raming Bureau Economisch Onderzoek, Provincie Gelderland De opleiding van de beroepsbevolking in Food Valley is vergelijkbaar met die in de hele provincie Gelderland. Het aandeel lager is zelfs wat kleiner, het aandeel hoog is juist iets groter. Beroepsbevolking naar opleidingsniveau 2 Bron: CBS (driejaargemiddelde , resp ) 2 Lager onderwijs: basisonderwijs, lbo/ vbo/ vmbo, mulo/ mavo, eerste 3 leerjaren havo/vwo, laagste niveau van het beroepsonderwijs mbo kwalificatieniveau 1). Middelbaar onderwijs: bovenbouw havo/vwo en opleidingen vergelijkbaar met mbo 2, 3 en 4. Hoger onderwijs: hbo- en wo opleidingen en beroepsopleidingen die daarmee vergelijkbaar zijn 15

17 2.3 Werkgelegenheid Het aantal banen in Food Valley is in de periode met 3,3% toegenomen tot Het aantal banen van 12 uur en meer per week is in die periode in Food Valley met 3,4% gestegen (van naar ). De groei vond vooral van 2007 naar 2008 plaats. In de provincie Gelderland als geheel stijgt het aantal banen van 12 uur en meer per week met 2,4%. De groei van de werkgelegenheid in de regio Food Valley is dus groter. Het aantal vestigingen steeg in de beschouwde periode met 23%, met de grootste stijging in de Zorg (66%), Onderwijs (43%) en Zakelijke dienstverlening (40%). Deze grote stijging hangt mede samen met de verplichting dat ook medisch specialisten en advocaten zich moeten inschrijven bij de Kamer van Koophandel. Het aantal vestigingen daalde in de Landbouw (-2%) en de Financiële Instellingen (-13%). Ontwikkeling van het aantal banen van 12 uur of meer per week, (2000=100) 115 Ontwikkeling banen (2000=100) FoodValley Gelderland Nederland Bron: PWE 2012, Provincie Gelderland Het aantal banen van minder dan 12 uur per week is in genoemde periode gestegen met 3,8% naar In de hele provincie is die stijging 4,7%. Het aantal kleine banen stijgt minder dan in de provincie en iets sterker dan de grote banen. Werkgelegenheidsstructuur (aandeel in de totale werkgelegenheid, banen >= 12 upw) Landbouw Industrie Bouwnijverheid Groothandel Detailhandel Transport Horeca Financiële dienstverlening Zakelijke diensten Overheid Onderwijs Zorg Overige dienstverlening 0% 2% 4% 6% 8% 10% 12% 14% 16% 18% FoodValley Gelderland 2012 Bron:PWE 2012, Provincie Gelderland 16

18 Zakelijke Dienstverlening is met een aandeel van 16% de grootste sector in de regio Food Valley en het aantal banen van 12 uur of meer per week in die sector is in de periode met bijna 18% toegenomen. Andere grote sectoren zijn Industrie met een aandeel van 14% en Zorg met 12%.Verder dragen Detail- en Groothandel, Bouw en Onderwijs met een aandeel tussen 8 en 10% ook een belangrijk steentje bij. Financiële Dienstverlening, een relatief kleine sector, is een krimp van 43% bijna gehalveerd sinds Topsectoren In het Gelderse coalitieakkoord (2011) is een aantal speerpuntsectoren benoemd. Het gaat daarbij om een viertal topsectoren: Energie en Milieutechnologie (EMT) Maakindustrie (Maak) Food Health (life sciences) en een drietal aandachtssectoren: Vrijetijdsindustrie Creatieve Industrie Logistiek en Transport Naast de bovengenoemde kleine sector Health-sector wordt ook nog gekeken naar de veel ruimere sector Health en Medische zorg, waarin ook gezondheidszorg, medisch technologische bedrijven en gezondheidszorg ondersteunende bedrijven worden meegenomen. Werkgelegenheid in de topsectoren in Food Valley (banen >= 12 uur per week) Banen Banen Aandeel Sector Groei # Groei % Aandeel provinciaal EMT ,2% ,1% 5,6% Maak ,5% 140 1,0% 12,7% Food ,1% 450 3,8% 5,1% Health ,3% 90 7,0% 1,9% Health/ Medische zorg ,6% ,0% 13,7% Toerisme en Recreatie ,7% 360 9,7% 4,2% Creatief ,5% ,9% 6,3% Transport en Logistiek ,4% ,4% 10,6% Totaal aantal banen ,1% Bron: PWE 2012 De sectoren Maakindustrie en Transport & Logistiek zijn in de regio Food Valley met ruim grote banen en een aandeel van 12,5% in de werkgelegenheid het grootst. Deze sector laten over de periode vanaf 2007 een groei zien van 1% resp. een achteruitgang van ruim 3%. In de op twee na grootste sector, de Health en Medische zorg, is het aantal banen met 17% toegenomen. 17

19 groei Aandeel speerpuntsectoren in de werkgelegenheid in de regio Food Valley, 7% 13% EMT Maak Food Health 12% 12% 11% 1% HenM TenR Creatief TenL 9% 4% Overig 40% 30% 20% 10% 0% -10% -20% aantal banen >= 12 upw (2012) bron: PWE 2.4 Pendel Eenmaal in de vier jaar wordt het PWE-werkgelegenheidsonderzoek uitgebreid met een vraag over de herkomst van de medewerkers bij het bedrijf. Dit levert inzicht in de pendelstromen naar Gelderse bedrijven. Het laatste pendelonderzoek dateert van Er zijn voor de inkomende pendel alleen cijfers bekend voor de stadsregio, d.w.z. de regio s Arnhem en Nijmegen samen; voor de inkomende pendel zijn er wel cijfers voor de regio Arnhem apart. Van de banen in de regio Food Valley wordt tweederde bezet door mensen die in de regio wonen. De inkomende pendel (ca personen) is vooral afkomstig uit Utrecht (14.000), Arnhem-Nijmegen ( en de Noord-Veluwe (4.800). 18

20 Woonregio inkomende pendel Food Valley 8% 12% bron: PWE % FoodValley Utrecht Arnhem-Nijmegen Noord Veluwe Stedendriehoek Rivierenland Flevoland Overijssel Noord-Holland Zuid-Holland Noord-Brabant Overig Vanuit de regio Food Valley werken ca mensen buiten de regio, vooral in Utrecht,de regio Arnhem, Noord-Veluwe en Stedendriehoek. Regio waar mensen werken die in de regio Food Valley wonen 12% 4% 76% FoodValley Utrecht Arnhem/ De Liemers Noord-Veluwe Stedendriehoek Zuid-Holland Rivierenland Flevoland Nijmegen Overijssel bron: PWE 2011 Per saldo zijn er in de Food Valley dus meer banen dan dat er mensen wonen die werken. 19

21 2.5 Spanningsindicator Arbeidsmarkt UWV Sinds kort werkt UWV met de term "Spanningsindicator Arbeidsmarkt". Die geeft de verhouding weer tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal korter dan een half jaar bij UWV ingeschreven niet-werkende werkzoekenden. UWV heeft in samenwerking met Panteia daartoe een methodiek ontwikkeld voor de bepaling van het totaal aantal ontstane vacatures per sector, beroepsgroep en regio. De eerste resultaten zijn nu bekend. Per beroepsklasse levert dat voor de arbeidsmarktregio Food Valley onderstaand beeld van de beroepsklassen waarvoor een indicator berekend kon worden. Een krappe arbeidsmarkt wil zeggen dat de personeelsvraag van werkgevers groter is dan het aantal werkzoekenden, dus er zijn dan relatief weinig kandidaten per vacatures, bij een ruime arbeidsmarkt zijn er juist veel kandidaten per vacature. Spanningsindicator Arbeidsmarkt per beroepsklasse Food Valley elementaire beroepen lagere beroepen lagere agrarische beroepen lagere technische beroepen lagere transportberoepen lagere administratieve, commerciële lagere verzorgende beroepen middelbare beroepen middelbare docenten transport-, middelbare technische beroepen middelbare (para)medische beroepen middelbare administratieve, middelbare juridische, bestuurlijke, middelbare beroepen op het terrein middelbare verzorgende beroepen ed hogere beroepen wetenschappelijke beroepen Totaal 0 0,5 1 1,5 2 Bron: UWV, 4 e kwartaal 2012 Bij een indicator <0,5 wordt de arbeidsmarkt als zeer ruim getypeerd. Tussen 0,5 en 1,0 is dat ruim, van 1,0 tot 1,5 gemiddeld (geel), 1,5 tot 2,0 is krap (oranje) en vanaf 2,0 zeer krap (rood). Ook in een beroepsklasse waarvoor de arbeidsmarkt ruim is kunnen beroepsgroepen zitten waarvoor die wel krap is of omgekeerd. Volgens bovenstaand criterium is voor de volgende beroepsgroepen t/m middelbaar niveau de arbeidsmarkt (zeer) krap. Er wordt alleen naar beroepen t/m middelbaar niveau gekeken omdat lager en middelbaar opgeleiden in het algemeen in hun directe woonomgeving naar werk zoeken. 20

22 Spanningsindicator Arbeidsmarkt Food-Valley, (zeer) krappe beroepsgroepen) Openstaande Kort Vacatures Werkzoekend Typering Arbeidsmarkt lagere elektrotechnische beroepen zeer krap middelbare algemene (para)medische beroepen krap middelbare administratieve beroepen (automatisering ed) ed krap Totaal zeer ruim Bron: UWV, ultimo 4 e kwartaal 2012 De beroepsgroepen waarvoor de arbeidsmarkt in Midden Gelderland als (zeer) krap wordt gekenschetst op basis van deze spanningsindicator zijn gelijk aan die in de provincie. Belangrijkste conclusie is dat het wel gaat om grote krapte, maar in kleine aantallen (weinig beroepsgroepen, relatief weinig vacatures). Voor de volledigheid wordt onderstaand ook aangegeven welke beroepsgroepen op provinciaal niveau als (zeer) krap worden gekenschetst. Spanningsindicator Arbeidsmarkt provincie Gelderland Openstaande Vacatures Kort Werkzoekend Typering Arbeidsmarkt lagere elektrotechnische beroepen zeer krap middelbare elektrotechnische beroepen 22 <10 zeer krap (automatisering ed) middelbare administratieve beroepen (automatisering krap ed) ed middelbare commercieel-verzorgende beroepen ed krap hogere elektrotechnische beroepen (automatisering zeer krap ed) wetenschappelijke economische, administratieve zeer krap beroepen ed wetenschappelijke algemeen-economische, zeer krap commerciële beroepen ed wetenschappelijke (technisch-) bedrijfskundige, 33 <10 zeer krap wiskundig-economische beroepen wetenschappelijke administratieve beroepen 76 <10 zeer krap (automatisering ed) wetenschappelijke administratieve beroepen (excl zeer krap automatisering ed) Totaal zeer ruim Bron: UWV, 4 e kwartaal

23 2.6 Vacatures bij het UWV Deze paragraaf bevat gegevens over vacatures die aan het einde van iedere maand bij het UWVwerkbedrijf openstaan. Vergelijking met de cijfers uit de vorige paragraaf laat zien, dat over het algemeen ca. een derde van het totale aantal openstaande vacatures daar bekend is. Het marktbereik van het UWVwerkbedrijf verschilt per sector en per beroepsgroep. Zo zijn vacatures binnen de sector zakelijke dienstverlening oververtegenwoordigd. Vacatures voor hoger opgeleiden zijn bij het UWVwerkbedrijf ondervertegenwoordigd. De vacatures die bij het UWVwerkbedrijf geregistreerd staan geven zodoende een indicatief beeld van alle vacatures in de regio. Het startmoment van de grafiek ligt in april 2011, omdat vanaf die datum het UWV WERKbedrijf ook de vacatures die rechtstreeks op werk.nl worden gepubliceerd, meetelt in de cijfers. Er waren op dat moment in Food Valley vacatures op een totaal van banen van 12 uur of meer. In de provincie Gelderland waren er toen vacatures op banen. Het aantal vacatures in Food Valley ligt onder het niveau van de provincie. Het gaat in januari 2013 om 700 vacatures in Food Valley. In onderstaande grafiek is het aantal vacatures uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking. Openstaande vacatures bij UWV WERKbedrijf, als % beroepsbevolking Bron: UWV, CBS 22

24 2.7 Niet werkende werkzoekenden Het aantal bij het UWV ingeschreven niet-werkende werkzoekenden (nww ers) in Food Valley bedroeg in januari personen, dit is 5,2% van de beroepsbevolking. In de hele provincie is dat percentage hoger, nl. 7,3%. In onderstaande figuur zien we dat de trend voor Food Valley en de provincie redelijk gelijk loopt. In de tweede helft van 2012 loopt het aantal nww ers sterk op (min of meer als spiegelbeeld van het aantal vacatures in paragraaf 2.6). Niet werkende werkzoekenden, indexcijfer, jan. 2007= FoodValley Gelderland Nederland FoodValley Gelderland Nederland Bron: UWV De trend in de bovenste grafiek loopt parallel aan die voor de WW (zie 2.7), een piek begin 2010 en daarna een lichte daling, met weer een stijging in De gegevens over nww ers, als indicator voor werkloosheid worden steeds onvollediger. De definitie van nww ers is gelijk gebleven (mensen ingeschreven bij UWV die geen werk hebben of werk voor minder dan 12 uur) maar het blijkt dat niet iedereen die aan deze definitie voldoet zich inschrijft bij het UWV. Jongeren schrijven zich lang niet altijd in omdat zij minder snel recht op een uitkering hebben en ook worden inschrijvingen van WWB- klanten die langer dan 1 jaar werkloos zijn niet altijd verlengd. Er zijn zodoende mensen die wel werkzoekend zijn maar nog niet staan ingeschreven bij UWV WERKbedrijf. Genoemde zaken kunnen per gemeente verschillen en er kunnen er schommelingen optreden in de NWWcijfers. Voor een beeld van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt geeft de ontwikkeling van 23

25 de WW-uitkeringen op dit moment een beter beeld. Informatie van nww ers geeft wel inzicht in de structuur. Het aantal WW ers in Food Valley groeit ook sterk in 2012, maar de sterkste groei vindt al in het eerste kwartaal plaats. De sterke toename van de werkloosheid in de afgelopen periode hangt voor een deel samen met het fenomeen, dat bedrijven in eerste instantie werknemers in dienst hielden vanwege de verwachtte schaarste en de inspanningen die het kost om goed personeel aan te trekken. Nu de crisis aan lijkt te houden worden de kosten van het aanhouden van boventallig personeel te hoog en volgt toch ontslag. Aantal mensen met een WW-uitkering aan het eind van het kwartaal (2007=100) Bron: CBS Om te laten zien dat er regionale verschillen zijn in het aantal nww ers is op gemeenteniveau het aantal nww ers als percentage beroepsbevolking weergegeven: Aantal NWW ers als % beroepsbevolking (januari. 2013) bron: UWV In Food Valley is het beeld per gemeente nogal verschillend, van laag tot juist hoog. 24

26 Kenmerken niet werkende werkzoekenden Kenmerken NWW ers (januari 2011 en januari 2013), Food Valley Bron: UWV Kijkend naar de duur van de werkloosheid zien we in de hele regio dat alle groepen wat groter worden, maar dat de groep <6 maanden fors groeit. Dit past in het beeld van de sterke toename in de laatste maanden van Bij de verdeling naar leeftijd zien we dat alle groepen proportioneel toenemen, waarbij de groep het meest toeneemt. Bij het opleidingsniveau valt op, dat vooral de groep MBO ers de afgelopen 2 jaar in omvang is toegenomen, een beeld dat over de hele linie speelt. 25

27 2.8 Uitkeringen Het aantal uitkeringen als percentage van de bevolking geeft als beeld, dat Food Valley in vergelijking met de hele provincie op alle uitkeringen, relatief lager scoort. In deze categorieën zit een groot deel van de arbeidsreserve. De WW ers en WWB ers zijn daarbij het makkelijkst te bereiken, de WAO ers en Wajong ers vergen extra inspanning. Bron: CBS 6% Uitkeringen als % van bevolking jaar 5% 4% 3% 2% 1% WW 2012 IV WWB 2012 III WAO + WIA 2012 III Wajong 2012 III WSW % FoodValley Gelderland Nederland De ontwikkeling in WW- uitkeringen laat voor de Food Valley een gelijke trend zien als in de provincie Gelderland, de WWB-uitkeringen zijn sinds 2010 min of meer stabiel tegenover de toename van 10% in de provincie. In de regio Food Valley waren er aan het eind van het vierde kwartaal van personen met een WW-uitkering (2,4% van de potentiële beroepsbevolking). Voor de WWB zijn die cijfers (1,9% van de potentiële beroepsbevolking). De stijging in het aantal WW ers sinds medio 2011 is opmerkelijk. Het aantal WWB ers is de laatste kwartalen geleidelijk afgenomen. Ontwikkeling WWB en WW uitkeringen (indexcijfer 1 e kwartaal 2007 = 100) Bron: CBS Voor de Wajong en WAO+WIA-uitkeringen zien we dezelfde trend als in de provincie, een voortdurend stijgend resp. dalend niveau. In het derde kwartaal van 2012 waren er in de regio Food Valley personen met een Wajong-uitkering (2,0% van de potentiële beroepsbevolking). Het aantal WAO ers + WIA ers bedroeg in de hele regio (4,0% van de potentiële beroepsbevolking). 26

28 Ontwikkeling WAO+WIA en Wajong uitkeringen (indexcijfer 1 e kwartaal 2007 = 100) Bron: CBS 2.9 Afstand tot de arbeidsmarkt We maken voor de verschillende doelgroepen van de Participatiewet (WWB, WSW en Wajong) een inschatting van de afstand naar de arbeidsmarkt en de mate waarin deze afstand te overbruggen is op basis van onderzoek van de RUG. Het gaat om de afstand naar reguliere, reële en algemeen geaccepteerde arbeid. Op basis van landelijke cijfers, vertaald naar regionaal niveau, geven we een indicatie van de afstand naar de arbeidsmarkt voor de verschillende doelgroepen in Food Valley. Wanneer er een afstand tot de arbeidsmarkt is, wordt onderscheid gemaakt tussen een overbrugbare en niet overbrugbare afstand. Bij een niet overbrugbare afstand naar de arbeidsmarkt zijn mensen aangewezen op beschut werk of een uitkering. Een overbrugbare afstand wordt veroorzaakt door een gebrek aan vaardigheden, sociaalpsychologische problemen of onvoldoende productiviteit. Het is dan zaak om deze problemen weg te nemen of in het geval van een lage productiviteit, te compenseren door middel van loondispensatie. Afstand tot de arbeidsmarkt, regio Food Valley Afstand tot de arbeidsmarkt? Studie nee ja totaal overbrugbaar niet overbrugbaar WWB WSW Wajong oud Wajong nieuw Totaal In totaal zijn er circa personen in de WWB, WSW of Wajong. Van deze groep hebben circa personen (13%) geen afstand tot de arbeidsmarkt. Bij het wegnemen van belemmeringen en voldoende werkgelegenheid kunnen zij aan het werk bij een reguliere werkgever. In de verdeling van personen met een overbrugbare en niet overbrugbare afstand 27

29 maken we onderscheid in een minimale en maximale variant. In de minimale variant (minimaal voor wat betreft het aantal mensen met een niet overbrugbare afstand tot de arbeidsmarkt) zijn er ca personen met een overbrugbare en ca personen met een niet overbrugbare afstand naar de arbeidsmarkt. In de maximale variant zijn er ca personen met een overbrugbare en ca personen met een niet overbrugbare afstand naar de arbeidsmarkt. In beide varianten zien we dat een aanzienlijk deel van de doelgroep, gemiddeld ruim de helft, de mogelijkheden heeft om bij een reguliere werkgever te werken. Tussen doelgroepen bestaan hierin wel verschillen. In de Wajong zien we in vergelijking met de andere doelgroepen het grootste aandeel met een overbrugbare afstand naar de arbeidsmarkt. In de WWB is het aandeel met een overbrugbare afstand het kleinst. Daarentegen is de groep zonder afstand naar de arbeidsmarkt in de WWB het grootst in vergelijking met de WSW en Wajong. Er zijn dus veel baanopeningen nodig om de doelgroep te activeren en uit te laten stromen naar regulier werk. 28

30 2.10 Onderwijs In onderstaande paragraaf worden cijfers over deelnemers aan het VMBO en het MBO in de regio Food Valley genoemd. MBO-opleidingen zijn zeer relevant voor de regionale arbeidsmarkt, omdat ongeveer 60% van de mensen die de arbeidsmarkt betreedt een opleiding op MBO-niveau heeft afgerond. Deelnemers VMBO Voor het VMBO zijn gegevens beschikbaar per vestigingsplaats van de VMBO-instelling voor de verschillende leerwegen (VMBO BL, de basisberoepsgerichte leerweg, VMBO GL, de gemengde leerweg, VMBO KL, de kaderberoepsgerichte leerweg en VMBO TL, de theoretische leerweg) en dat uitgesplitst naar de leerjaren 3 en 4. Aantal deelnemers in het VMBO naar instellingsgemeente 2008/ / leerjaar VMBO BL VMBO GL VMBO KL VMBO TL leerjaar VMBO BL VMBO GL VMBO KL VMBO TL Bron: DUO, bewerking Bince/CAB In het VMBO is het aantal leerlingen gedaald, zowel in leerjaar 3 (-7%) als leerjaar 4 (-8%). De grootste daling zien we in de basisberoeps gerichte (-39% in leerjaar 3 en -29% in leerjaar 4) en de gemengde leerweg (-13% in leerjaar 3 en -18% in leerjaar 4). Bij de theoretische leerweg is er juist sprake van een toename (+13% in leerjaar 3 en +5% in leerjaar 4). Bij deze leerweg is het aantal leerlingen in leerjaar 3 is toegenomen van 2010/11 naar 2011/12. In de jaren ervoor was er sprake van een afname. 29

31 Deelnemers MBO In totaal volgen in het schooljaar 2011/ 12 ca scholieren in de regio Food Valley een MBO-opleiding, een afname van 2,6% t.o.v. 4 jaar geleden. Dit komt niet overeen met de ontwikkeling in de hele provincie, waar het aantal MBO deelnemers met bijna 2% is toegenomen. Tussen sectoren zijn verschillen op te merken. De grootste afname zien we in de sector Economie ( -6%). In de sector Agrarisch is sprake van een toename van bijna 15%. Aantal deelnemers in het MBO naar woongemeente 2007/ /2012 Bron: DUO, bewerking Bince/CAB De sector Techniek is in de Food Valley relatief groter dan op provinciaal niveau (28 tegen 26%). De sector Economie daarentegen kleiner (28 tegen 30%).. Relatief aantal deelnemers MBO naar woongemeente 2011/2012 Bron: DUO, bewerking Bince/CAB 30

32 Qua niveau heeft techniek ca. 40% van de leerlingen in niveau 1 en 2, in de andere sectoren zit meer dan driekwart op niveau 3 of 4.. In de begrippenlijst (bijlage 1) is een nadere omschrijving van deze niveaus te vinden. Verhouding naar sector en niveau, scholjaar 2011/12 Bron: CBS Het is overigens van groot belang om onderwijs en (MKB)bedrijven zo direct mogelijk te koppelen. Dit kan bijvoorbeeld gerealiseerd worden door stages en leerwerkplaatsen. Maar ook door docentstages of vakdocenten die les geven op het MBO. In de provincie Gelderland als geheel zijn er relatief iets meer MBO ers in de richtingen Economie en minder in Zorg en in Techniek in vergelijking met Food Valley. 31

33 Voortijdige schoolverlaters als percentage van het aantal deelnemers 11% 10% 9% 8% 7% 6% 5% 2006/ / / / / /2012 Food Valley Gelderland Nederland Bron: VSV-verkenner, Ministerie van OCW In het schooljaar 2006/07 was het percentage vroegtijdig schoolverlaters vanuit het MBO in de regio Food Valley 8,5%. In de provincie Gelderland en Nederland lagen deze percentages in dat schooljaar hoger op respectievelijk 9,1% en 9,0%. In het schooljaar 2011/12 is het percentage vroegtijdig schoolverlaters in de regio 1 procentpunt lager met 7,5%. Het percentage vroegtijdig schoolverlaters is in de provincie Gelderland is in het schooljaar 2011/12 met 1,3 procentpunt gedaald naar 7,7%. Het percentage vroegtijdig schoolverlaters in Nederland laat een daling zien met 2,1 procentpunt naar 6,9% in 2011/12. 32

34 Hoofdstuk 3 Discrepantieanalyse Vorig jaar is door CAB in samenwerking met de Rijksuniversiteit Groningen een onderzoek uitgevoerd naar de aansluiting van vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in Gelderland voor de jaren Waar voor hogere en wetenschappelijke banen vaak een landelijke arbeidsmarkt geldt, is dat voor elementaire, lagere en middelbare beroepen juist een vrij lokale arbeidsmarkt direct rondom de woonplaats. Daarom is voor deze beroepsgroepen een discrepantieanalyse uitgevoerd op het niveau van de regio s zoals die ook in de regiorapporten wordt gehanteerd. 3.1 Food Valley t/m middelbaar niveau De resultaten voor Food Valley voor de beroepen t/m middelbaar niveau in 2012 staan kort weergegeven in onderstaande tabel. Discrepantie tussen vraag en aanbod per beroepsgroep, regio Food Valley Vraag 2012 Aanbod 2012 Index 2012 Index Totaal elementaire beroepen Agrarisch Technisch Transport (Para)medisch Administratief, commercieel e.d Beveiliging Verzorgend /3 Totaal lagere beroepen Agrarisch Technisch Transport e.d (Para)medisch Administratief, commercieel e.d Juridisch, bestuurlijk, beveiliging Taalkundig, cultureel Gedrag en maatschappij Verzorgende e.d /5 Totaal middelbare beroepen /5 Totaal elem., lagere, middelbare beroepen Uitleg: --: zeer ruime arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0 en 0,4 - : ruime arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0,4 en 0,8 0: neutrale arbeidsmarkt; krapte-index tussen 0,8 en 1,2 +: krappe arbeidsmarkt; krapte-index tussen 1,2 en 1,6 ++: zeer krappe arbeidsmarkt krapte-index hoger dan 1,6 Op een krappe arbeidsmarkt is de vraag naar arbeid dus hoger dan het aanbod. 33

35 3.2 Gelderland In totaal is de arbeidsmarkt in Food Valley voor elementaire, lagere en middelbare beroepen neutraal te noemen, met enkele uitschieters. In aantallen gemeten is de arbeidsmarkt in Food Valley vooral krap in een aantal beroepsgroepen op middelbaar niveau, nl. technische en paramedische beroepen. Voor verzorgende beroepen op middelbaar niveau in Food Valley is de markt ruim te noemen. Voor alle middelbare beroepen is de arbeidsmarkt krap. Voor 2015 wordt in de lagere verzorgende beroepen en verschuiving van rui naar neutraal voorzien, in de middelbare juridische en transport beroepen een verschuiving van zeer krap naar krap en voor de middelbare beroepen op het gebied van gedrag en maatschappij een verschuiving van ruim naar neutraal. Verder is het beeld gelijk aan dat van Voor heel Gelderland zijn de cijfers voor 2012 uit de discrepantieanalyse als volgt: Vraag Aanbod Index 2012 Index Totaal elementaire beroepen Agrarisch Technisch Transport (Para)medisch Administratief, commercieel e.d Beveiliging Verzorgend /3 Totaal lagere beroepen Agrarisch Technisch Transport e.d (Para)medisch Administratief, commercieel e.d Juridisch, bestuurlijk, beveiliging Taalkundig, cultureel Gedrag en maatschappij Verzorgende e.d /5 Totaal middelbare beroepen Pedagogisch Technisch (Para)medisch Administratief, commercieel, economisch Taalkundig, cultureel e.d Gedrag en maatschappij e.d Managers e.d /7 Totaal hogere beroepen Pedagogisch Technisch (Para)medisch e.d Economisch, administratief e.d Juridisch, bestuurlijk Gedrag en maatschappij e.d Managers /9 Totaal wetenschappelijke beroepen Totaal

36 De confrontatie van vraag en aanbod, de discrepantieanalyse, laat zien dat de arbeidsmarkt nog vrij ruim is voor elementaire en lagere beroepen. Het gaat hierbij in 2012 om ca beschikbare banen en bijna baanzoekers. Dus in grote lijnen een ruime arbeidsmarkt. Een uitzondering vormen lagere medische en lagere beveiligingsberoepen (leerlingverpleegkundigen, militairen). Voor de middelbare beroepen zijn vraag en aanbod qua aantallen goed op elkaar afgestemd. In 2012 is het aanbod zo n middelbare banen en de vraag ca In 2015 moeten ruim middelbare banen worden vervuld maar zijn er nog steeds middelbare baanzoekers. De arbeidsmarkt voor middelbare beroepen wordt dus steeds iets krapper. Er blijkt vooral krapte te bestaan voor middelbare agrarische en beveiligingsberoepen. De arbeidsmarkt is nog ruim voor middelbare beroepen voor taalkunde, gedrag en maatschappij en verzorging. Echt krap wordt de arbeidsmarkt voor hogere en vooral voor wetenschappelijke beroepen. De vraag naar hogere beroepen zal in 2012 uitkomen op banen, het aanbod op bijna baanzoekers. Voor 2015 is dat resp. een vraag bijna en een aanbod van ruim De vraag naar arbeid stijgt nog wel tussen 2012 en 2015, maar dat het aanbod daalt. Met andere woorden, de arbeidsmarkt voor hogere beroepen in Gelderland wordt krapper. Ditzelfde geldt in nog sterkere mate voor de wetenschappelijke beroepen. In 2012 komt de vraag naar wetenschappelijke banen uit op en is het aanbod van dat niveau nog geen baanzoekers. In 2015 is dit verschil nog verder opgelopen met een arbeidsvraag van banen en een aanbod van ongeveer baanzoekers. In de hogere beroepen zit de krapte vooral in medisch personeel en in mindere mate in docenten en administratief personeel. De krapte voor lagere schooldocenten zal in de komende jaren zelfs behoorlijk afnemen door de verwachte daling in het aantal basisschoolleerlingen. De markt voor personeel met een hogere opleiding op het vlak van taalkunde en gedrag en maatschappij relatief ruim, net als voor hogere (hbo) managers. Voor vrijwel alle wetenschappelijke beroepen is de arbeidsmarkt in Gelderland zeer krap te noemen. Echter, wetenschappelijke baanzoekers van buiten de provincie komen ook in Gelderland zoeken naar werk, net als voor beschikbare wetenschappelijke banen ook buiten de provincie wordt geworven. Dus voor wetenschappelijke banen geldt eigenlijk een nationale arbeidsmarkt. 35

37 3.3 Kwalitatieve vertaling In aanvulling op de discrepantieanalyse heeft het CAB in 2012 nog een kwalitatieve vertaling gemaakt, waarin de beroepen uit de discrepantieanalyse vertaald zijn naar MBO-opleidingen en naar clusters. Daarmee wordt een antwoord gegeven op de vraag; wat betekent de geconstateerde krapte in een bepaalde beroepsgroep in de discrepantieanalyse voor MBOopleidingen en clusters in de provincie Gelderland? Het resultaat van die kwalitatieve analyse gaf op provincieniveau een indicatie voor welke opleidingen en op welke niveaus een grote vraag ontstaat in de genoemde clusters en welk aanbod daar tegenover staat. Er is daarbij vooral naar het MBO-niveau gekeken, omdat mensen met een MBO-opleiding vaak in de buurt van hun woonplaats naar school gaan en ook in die buurt naar werk zoeken, terwijl studenten aan het HBO en de universiteit vaker bereid zijn verder te reizen en te verhuizen voor studie en werk. Hun mobiliteit is dus veel groter en dit maakt het voor deze groepen lastiger om vraag en aanbod op provinciaal niveau met elkaar te vergelijken. N.B. de in deze paragraaf vermelde werkgelegenheidscijfers zijn afkomstig van het PWE onderzoek 2011 en wijken dus af van de uitkomsten zoals weergegeven in hoofdstuk 2 die gebaseerd zijn op de uitkomsten van het PWE onderzoek De volgende clusters komen achtereenvolgend aan de orde: Energie en Milieutechnologie (EMT) Maakindustrie Logistiek en Transport Food (=Pieken in de Delta Food+WUR) Health (zorg en life sciences) Zorg (het zorggedeelte van de medische sector, eigenlijk geen cluster) 36

38 Cluster EMT De hoofdpunten uit de bevindingen voor dit cluster: Het cluster EMT beslaat 5,4% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee niet een hele grote speler wat betreft het aantal banen; De werkgelegenheid in het cluster EMT valt onder de technische beroepsgroep van de discrepantieanalyse. De opleidingen die gediplomeerden leveren voor het cluster EMT, zijn opleidingen die vallen onder de bedrijfstakken: o metaal, electro- & installatietechniek o proces-, milieu-, laboratoriumtechniek & fotonica. Er is nu en de toekomst sprake van grote krapte in de technische beroepsgroepen (middelbaar en hoger). Vertaald naar MBO geldt dit voor niveau 3 en 4 (deze sluiten aan bij de middelbare beroepen); De vraag naar arbeid in de middelbare technische beroepsgroep is relatief groot; De rol van schoolverlaters in het totale arbeidsaanbod op technisch, middelbaar niveau is relatief klein; De relatief grote vraag tegenover het relatief kleine aandeel schoolverlaters in het aanbod biedt kansen voor aanbieders van opleidingen op middelbaar technisch niveau; De opleidingen die aansluiten bij het cluster EMT leverden in gediplomeerden af. De meeste van hen komen uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek. MBO-gediplomeerden ten behoeve van cluster EMT, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB Het merendeel van de gediplomeerden, dat geschikt is voor het cluster EMT komt uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek. Het gaat hier om ruim 89%.. 37

39 Cluster Maakindustrie De hoofdpunten uit de bevindingen voor dit cluster: De maakindustrie beslaat 12% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee een grote speler wat betreft het aantal banen. De werkgelegenheid in de maakindustrie valt vooral binnen de technische beroepsgroep van de discrepantieanalyse. Alle opleidingen uit de bedrijfstakken: o carrosserie & autoschadeherstel, o hout & interieur, o metaal, electro- & installatietechniek, o proces-, milieu-, laboratoriumtechniek & fotonica en o motorvoertuigen-, tweewielertechniek & autohandel vallen onder de maakindustrie plus een aantal opleidingen uit de bedrijfstakken grafische beroepen en voedsel & leefomgeving. Er is nu en in de toekomst sprake van grote krapte in de technische beroepsgroepen (middelbaar en hoger). Vertaald naar MBO geldt dit voor niveau 3 en 4 (deze sluiten aan bij de middelbare beroepen. De vraag naar arbeid in de middelbare technische beroepsgroep is relatief groot. De rol van schoolverlaters in het totale arbeidsaanbod op technisch, middelbaar niveau is relatief klein. Ook hier geldt, dat de relatief grote vraag tegenover het relatief kleine aandeel schoolverlaters in het aanbod kansen biedt voor aanbieders van opleidingen op middelbaar technisch niveau. De opleidingen die aansluiten bij de maakindustrie leverden in gediplomeerden af. De meeste van hen komen uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek. Dit geldt vooral voor niveau 3+4. MBO-gediplomeerden ten behoeve van cluster maakindustrie, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB In totaal komen veruit de meeste gediplomeerden (42%) die geschikt zijn voor de maakindustrie uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek Verdeling gediplomeerden voor maakindustrie, % 11% 2% 0% 5% Niveau % 44% Carrosserie en autoschadeherstel Hout en interieur Motorvoertuigen- en tweewielertechniek en autohandel Voedsel en leefomgeving Grafische beroepen Metaal, elektro- en installatietechniek Proces-, milieu-, laboratoriumtechniek en fotonica Combinatie bedrijf 38

40 Cluster Logistiek & Transport De hoofdpunten uit de bevindingen voor dit cluster: Het cluster L&T beslaat 11% van de totale werkgelegenheid in de provincie en is daarmee relatief groot; De werkgelegenheid in het cluster L&T valt zowel onder de beroepsgroep transport e.d. als onder de beroepsgroep administratief, commercieel e.d. van de discrepantieanalyse; De MBO-opleidingen die gediplomeerden leveren die geschikt zijn voor het cluster L&T zijn te vinden in de bedrijfstakken o detailhandel, groothandel & internationale handel, mode & textiel, o horeca, toerisme & voeding, o transport & logistiek en o combinatiebedrijf Er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in de middelbare transportberoepen en in de hogere en wetenschappelijke administratieve, commerciële en economische beroepen; De vraag naar arbeid in de middelbare transportberoepen is erg klein en in de beroepsgroep administratief, commercieel e.d. juist erg groot; De rol van schoolverlaters in het totale arbeidsaanbod in de middelbare transportberoepen is redelijk groot en in de beroepsgroep administratief, commercieel, e.d. juist relatief klein; Er liggen kansen voor opleidingen in de richting administratief, commercieel e.d. De opleidingen die aansluiten bij het cluster L&T leverden in gediplomeerden af. De meeste van hen komen uit de bedrijfstak detailhandel, groothandel & internationale handel, mode & textiel, dit geldt vooral voor niveau 3+4 van het MBO. MBO-gediplomeerden ten behoeve van cluster L&T, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB++ Verdeling gediplomeerden voor cluster L&T, % 23% Niveau % 1% Niveau 3+4 0% 32% 56% 76% Detailhandel, groothandel en internationale handel, mode en textiel Transport en logistiek Horeca, toerisme en voeding Combinatie bedrijf 39

41 Cluster Food De hoofdpunten uit de bevindingen voor dit cluster: Het Food-cluster beslaat 4% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee relatief klein; De werkgelegenheid in het Food-cluster valt zowel onder de technische beroepsgroep als onder de beroepsgroep administratief, commercieel e.d. van de discrepantieanalyse; Er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in de middelbare, hogere en wetenschappelijke technische beroepen en in de hogere en wetenschappelijke administratieve, commerciële en economische beroepen; De gediplomeerden die geschikt zijn voor het Food-cluster zijn afkomstig uit de bedrijfstakken o metaal, electro- & installatietechniek o motorvoertuigen-, tweewielertechniek & autohandel en o proces-, milieu-, laboratoriumtechniek & fotonica De vraag naar arbeid in zowel de middelbare technische beroepsgroep als de beroepsgroep administratief, commercieel e.d is relatief groot; De rol van schoolverlaters in beide beroepsgroepen is relatief klein; Ook hier liggen kansen voor opleidingen op middelbaar niveau in de richtingen techniek en administratief, commercieel; De opleidingen die aansluiten bij het cluster L&T leverden in gediplomeerden af. De meeste van hen komen uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek. MBO-gediplomeerden ten behoeve van Food-cluster, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB Verdeling gediplomeerden voor Food-cluster,

42 Cluster Health Een samenvatting van de bevindingen voor dit cluster: Het Health-cluster beslaat 1,9% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee relatief klein; De werkgelegenheid in het Health-cluster valt zowel onder de technische als de (para)medische beroepsgroep van de discrepantieanalyse; De opleidingen die gediplomeerden leveren die geschikt zijn voor het Health-cluster, bevinden zich in de bedrijfstakken o gezondheidszorg, dienstverlening, welzijn & sport (alleen apothekersassistente), o metaal, electro- & installatietechniek en o proces-, milieu-, laboratoriumtechniek & fotonica. Er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in de middelbare, hogere en wetenschappelijke technische beroepen en op alle niveaus in de (para)medische beroepen; De vraag naar arbeid in de middelbare technische beroepsgroep is relatief groot, in de (para)medische beroepsgroep is sprake van een gemiddelde vraag; De rol van schoolverlaters in de middelbare technische beroepsgroep is relatief klein en in de (para)medische beroepsgroep juist relatief groot; De relatief grote vraag tegenover het relatief kleine aandeel schoolverlaters in het aanbod biedt ook binnen dit cluster kansen voor aanbieders van opleidingen op middelbaar technisch niveau; De opleidingen die aansluiten bij het Health-cluster leverden in gediplomeerden af. Het overgrote merendeel komt uit de bedrijfstak metaal, electro- & installatietechniek MBO-gediplomeerden ten behoeve van Health-cluster, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: DUO, bewerking CAB Verdeling gediplomeerden voor Health-cluster, % Niveau % Gezondheidszorg, dienstverlening, welzijn en sport Metaal, elektro- en installatietechniek Proces-, milieu-, laboratoriumtechniek en fotonica 41

43 Sector Zorg Een samenvatting van de bevindingen voor dit cluster: De zorgsector beslaat 17% van de totale werkgelegenheid in de provincie Gelderland en is daarmee een grote sector; De werkgelegenheid in de zorgsector valt grotendeels onder de (para)medische beroepsgroep van de discrepantieanalyse, een deel valt onder de beroepsgroep verzorgende e.d. ; De MBO-opleidingen die gediplomeerden leveren die geschikt zijn voor de zorg bevinden zich allemaal in de bedrijfstak gezondheidszorg, dienstverlening, welzijn en sport. Er is sprake van een krappe arbeidsmarkt in de lagere, middelbare, hogere en wetenschappelijke (para)medische beroepen en van een ruime arbeidsmarkt in de verzorgende beroepen; De vraag naar arbeid in zowel de (para)medische als de verzorgende beroepsgroep is gemiddeld te noemen; De rol van schoolverlaters in zowel de middelbare (para)medische als verzorgende beroepsgroep is groot; De gemiddelde vraag tegenover het relatief grote aandeel schoolverlaters in het totale aanbod maakt de krapte in de (para)medische beroepsgroepen vrij serieus. Opleidingen zouden hun rol in het aanbod verder kunnen vergroten, bijvoorbeeld door de omscholing van werklozen; De opleidingen die aansluiten bij de zorgsector leverden in gediplomeerden af. MBO-gediplomeerden ten behoeve van zorgsector, 2011 Niveau Totaal Totaal Bron: Duo, bewerking CAB 42

44 Bijlage 1 Begrippenlijst Beroepsbevolking: de mensen die minstens 12 uur per week werken (de werkzame beroepsbevolking) plus de mensen die actief op zoek zijn naar een baan van minstens 12 uur per week (de werkloze beroepsbevolking). Bruto participatiegraad: het aandeel van de (werkzame en werkloze) beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. MBO niveau 1: eenjarige Assistentenopleiding MBO niveau 2, tweejarige basisberoepsopleiding (startkwalificatie) MBO niveau 3, driejarige vakopleiding MBO niveau 4, vierjarige middenkader- of specialistenopleiding Netto participatie graad: het aandeel van de werkzame beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking. Niet werkende werkzoekenden (NWW): alle werkzoekenden die ingeschreven staan bij het UWV WERKbedrijf én die niet werken of minder dan twaalf uur per week werken. Participatiewet (PW): In de Participatiewet (beoogde invoerdatum ) voegt het kabinet Rutte 2 de Wet werk en Bijstand, de Wet sociale werkvoorziening en een deel van de Wajong samen. Pendel: Eenmaal in de vier jaar wordt het PWE-werkgelegenheidsonderzoek uitgebreid met een vraag over de herkomst (de woonplaats) van de medewerkers bij het bedrijf. Potentiële beroepsbevolking: de bevolking in de leeftijd van 15 tot en met 64 jaar. Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO): Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering, in 2006 vervangen door de WIA. VMBO BL (Basisberoepsgerichte leerweg) De basisberoepsgerichte leerweg bereidt leerlingen uitsluitend voor op de basisberoepsopleidingen in het mbo (niveau 2). Deze leerweg kunnen leerlingen kiezen als ze heel praktisch ingesteld zijn. Leerlingen kunnen in deze leerweg een leer-werktraject volgen (leren en werken). Een groot deel van het onderwijs volgen ze buiten school in een leerbedrijf. 43

45 VMBO KL (Kaderberoepsgerichte leerweg) De kaderberoepsgerichte leerweg is voor leerlingen die het liefst kennis opdoen in de praktijk. Deze leerweg bereidt de leerling voor op de vakopleidingen en middenkaderopleidingen in het mbo (niveau 3 en 4). VMBO GL (Gemengde leerweg) Leerlingen kunnen de gemengde leerweg kiezen als ze weinig moeite hebben met studeren en zich willen voorbereiden op bepaalde beroepsopleidingen. Deze leerweg bereidt voor op de vakopleidingen en middenkaderopleidingen in het mbo (niveau 3 en 4). VMBO TL (Theoretische leerweg) Leerlingen kunnen de theoretische leerweg kiezen als ze weinig moeite hebben met studeren en nog geen specifieke beroepsopleidingen wil kiezen. De theoretische leerweg bereidt de leerling voor op de vakopleidingen en de middenkaderopleidingen (niveau 3 en 4) in het mbo. Soms kan een leerling ook doorstromen naar de havo. Havo-scholen kunnen hiervoor zelf regels opstellen. Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten (Wajong): wettelijke voorziening in de financiële gevolgen van langdurige arbeidsongeschiktheid van mensen die geen aanspraak kunnen maken op de WAO omdat er geen arbeidsverleden is opgebouwd. Dit zijn mensen die arbeidsongeschikt zijn op de dag dat zij 17 jaar worden, of na hun 17e jaar arbeidsongeschikt worden én een opleiding/studie volgen Werkloosheidswet (WW): de wet heeft tot doel werknemers te verzekeren tegen de financiële gevolgen van werkloosheid. De wet voorziet in een uitkering die gerelateerd is aan het laatstverdiende inkomen uit dienstbetrekking. De duur van de uitkering is afhankelijk van het arbeidsverleden van de verzekerde. Het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) beoordeelt of men voor een WW-uitkering in aanmerking komt Wet werk en bijstand (WWB): wettelijke sociale voorziening die op 1 januari 2004 in werking is getreden ter vervanging van de Algemene bijstandswet (ABW), de Wet inschakeling werkzoekenden (WIW) en het Besluit In- en Doorstroombanen (ID-banen). Wet Werk en Inkomen naar Arbeidsvermogen (WIA): de WAO is in 2006 vervangen door de WIA. De WAO had als doel om personen in loondienst te verzekeren van een loonvervangende uitkering bij langdurige arbeidsongeschiktheid (langer dan een jaar). Verandering is dat bij de WIA werken naar vermogen centraal staat en ook beloond wordt. 44

46 Bijlage 2 POA- en COROP-gebieden 45