SECUNDAIR ONDERWIJS TSO. tweede graad. eerste en tweede leerjaar. Sport SPECIFIEK GEDEELTE. Lichamelijke opvoeding en sport. WW-s.

Transcriptie

1 SECUNDAIR ONDERWIJS Onderwijsvorm: TSO Graad: tweede graad Jaar: eerste en tweede leerjaar Studiegebied Sport SPECIFIEK GEDEELTE Optie(s): Lichamelijke opvoeding en sport Vak(ken): AV Economie 2/2 lt/w Vakkencode: WW-s Leerplannummer: 2005/048 (vervangt 94067) Nummer inspectie: 2005 / 40 // 1 / T / SG / 1 / II / / D/

2 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 1 INHOUD Visie...2 Beginsituatie...2 Algemene doelstellingen...2 Leerplandoelstellingen/leerinhouden...3 Pedagogisch-didactische wenken...17 Handelseconomie...17 ICT...18 VOET...19 Begeleid zelfgestuurd leren...20 Minimale materiële vereisten...22 Evaluatie...23 Bibliografie...24

3 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 2 VISIE Deze studierichting is in de eerste fase een voorbereiding op een loopbaan, die zich voornamelijk richt op de sport- en vrijetijdssector. In de lessen AV Economie worden de diverse aspecten van het economisch leven uitgediept en wordt tevens kennis gemaakt met het gebruik van de hierbij gangbare handelsdocumenten, waardoor de leerlingen inzicht verwerven in het handelsleven. BEGINSITUATIE Een specifieke voorkennis is niet vereist. De leerlingen van het tweede jaar van de eerste graad, basisoptie handel, hebben reeds een initiatie gekregen in economie. ALGEMENE DOELSTELLINGEN Handelseconomie betekent voor de leerlingen een grondige kennismaking met het boeiende economische leven. Het doel van de handelseconomie is de leerlingen kennis en inzicht te verschaffen in het economische mechanisme met zijn entiteiten en instellingen. Waar mogelijk worden de leerinhouden in functie van de studierichting geïnterpreteerd en benaderd. De leerlingen dienen de volgende vaardigheden/attitudes te verwerven: hanteren van de documenten; reken- en cijfervaardigheid; analytisch en kritisch vermogen; sociale en communicatieve vaardigheden; vaardigheid in het zien van details; doorzettingsvermogen; bereidheid eigen fouten te verbeteren; zelfwerkzaamheid en aanpassingsvermogen bij de toepassingen; zin voor afwerking, orde, netheid en nauwkeurigheid. In elk geval moeten zij bijzondere aandacht besteden aan een correct taalgebruik. In aansluiting op het Pedagogisch Project van het Gemeenschapsonderwijs wordt van de leerlingen verwacht dat zij onder begeleiding de volgende attitudes ontwikkelen en nastreven: accuratesse: erop gericht zijn binnen de voorgeschreven tijd een taak nauwkeurig te voltooien; leergierigheid: actief zoeken naar situaties om zijn competentie te verbreden en te verdiepen; resultaatgerichtheid: gedreven naar einddoel van de activiteit toewerken; zelfstandigheid en zin voor initiatief: zelfstandig aan een taak kunnen werken en problemen durven aanpakken; zin voor orde, netheid en nauwkeurigheid: erop gericht zijn nauwkeurig, net en met zin voor orde te werken; zin voor samenwerking: willen bijdragen tot een leef- en werkomgeving als gemeenschap van mensen.

4 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 3 / HANDELSECONOMIE 1e jaar: 2 lestijden/week 2e jaar: 2 lestijden/week De cursief aangeduide leerplandoelstellingen en leerinhouden zijn facultatief en kunnen eventueel aangewend worden als uitbreidingsdoelstellingen. Voorbeelden worden vooral gekozen uit de sport- en vrijetijdssfeer. 1 2 de basisbegrippen economie, behoeften, goederen, diensten, produceren (productie), consumeren (consumptie), arbeidsverdeling, ruil, economische kringloop, omschrijven en concretiseren; het onderscheid tussen welvaart en welzijn toelichten en illustreren; het belang van de vrijetijdsbesteding voor de mens aantonen; de eenvoudige economische kringloop opbouwen; de functionele samenhang tussen de elementen weergeven; de begrippen/macro-economische grootheden Nationaal Inkomen en Bruto Binnenlands Product omschrijven. de inkomensvorming en de inkomensbesteding t.o.v. elkaar situeren; de inkomensvorming uit arbeid omschrijven op grond van dienstverband versus zelfstandige, nominaal en reëel loon, types van vergoeding en koopkracht; de verschillende bestanddelen van het loon (salaris) omschrijven; de loonberekening (salaris) uitwerken via eenvoudige en praktische cijfervoorbeelden (inclusief percentberekeningen); 1 Inleiding en situering 1.1 Basisbegrippen Economie en behoeften Goederen en diensten Produceren en consumeren Arbeidsverdeling en ruil Welvaart en welzijn - vrijetijdsbesteding 1.2 Economische kringloop opbouw functionele samenhang 1.3 Nationaal Inkomen en Bruto Binnenlands Product 2 Gezinnen 2.1 Inkomensvorming Inkomen uit arbeid Vergoeding van arbeid Dienstverband versus zelfstandige ondernemer Nominaal en reëel loon types van vergoeding koopkracht Bestanddelen van het loon Loonberekening

5 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 4 het onderscheid maken tussen goederen- en geldkapitaal; de opbrengsten van goederen- en geldkapitaal omschrijven; de elementen van de inkomensbesteding ordenen; het spanningsveld tussen inkomen en besteding toelichten; het begrip consumptie omschrijven; het begrip belastingen omschrijven en de noodzaak van de belastingen aantonen; schematisch het onderscheid tussen directe en indirecte belastingen aantonen; de directe belastingen bondig omschrijven; de personenbelasting begripsmatig omschrijven; de diverse inkomsten bij de personenbelastingen opsommen, omschrijven en concretiseren (eenvoudig); de werking van de personenbelasting op een algemene wijze aantonen (eenvoudig); de indirecte belastingen bondig omschrijven; de begrippen sparen en beleggen omschrijven en kunnen voorbeelden opzoeken om deze begrippen te illustreren; intrest omschrijven en via de belangrijkste formules berekenen; het waarom van de belegging van spaargelden verwoorden; enkele bepalende factoren bij beleggingen opsommen (inclusief ethisch beleggen); over de aangeduide spaar- en beleggingsvormen informatie opzoeken, ze toelichten en evalueren Inkomen uit kapitaalsverstrekking Onderscheid goederen- versus geldkapitaal Opbrengsten van goederen- en geldkapitaal 2.2 Inkomensbesteding Ordening van de elementen van de inkomensbesteding Spanningsveld tussen inkomen en besteding Consumptie Belastingen Begrip - Noodzaak Directe en indirecte belastingen onderscheid - schema Directe belastingen Personenbelasting Diverse inkomsten bij de personenbelasting Werking van de personenbelasting Indirecte belastingen soorten Sparen en beleggen Begrippen Intrest begrip en berekening Nut bepalende factoren Spaarrekening termijnrekening rekening met opzegtermijn Kasbon Aandelen Obligaties Goud

6 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 5 3 het onderscheid tussen ondernemingen en bedrijven formuleren en concretiseren; de bedrijfskolom begripsmatig omschrijven en opbouwen; aan de hand van de bedrijfskolom de werking van de BTW verklaren (inclusief aftrekmechanisme) en toepassen (inclusief percentberekeningen op de maatstaf van heffing en m.b.t. het terugvinden van het bedrag exclusief - en inclusief BTW); de eenmanszaak situeren t.a.v. de handelsvennootschap; de bijzonderste ondernemingsvormen op basis van hun kenmerken omschrijven (formaliteiten, aansprakelijkheid, continuïteit, kapitaal, winstverdeling); de indeling van bedrijven naar functies beschrijven; de indeling en het belang van de sectoren (van primaire tot en met de quartaire sector) toelichten; de sport- en vrijetijdssector situeren; beroepen uit de sport- en vrijetijdssector beschrijven; de toenemende betekenis van diensteneconomie en de servicebedrijven aantonen; dienstverlenende bedrijven uit de sport- en vrijetijdssector beschrijven en illustreren met voorbeelden. 3 Ondernemingen en bedrijven 3.1 Onderscheid tussen onderneming en bedrijf 3.2 Bedrijfskolom Begrip Werking van de BTW Aftrekmechanisme Maatstaf van heffing BTW inclusief en exclusief 3.3 Ondernemingsvormen Eenmanszaak versus handelsonderneming NV, BVBA, EVBA, CV, VOF Kenmerken 3.4 Bedrijven indeling Indeling van de functies Sectoren en beroepen Indeling en belang van de sectoren Sport- en vrijetijdssector Beroepen in de sport- en vrijetijdssector Betekenis van de diensteneconomie en de servicebedrijven Dienstverlenende bedrijven uit de sport- en vrijetijdssector

7 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 6 4 het begrip handelaar omschrijven; de voornaamste functies van de handel schetsen; de handel indelen op verschillende wijzen en de verschillende indelingen kunnen toelichten en illustreren met voorbeelden; de plichten en rechten van de handelaar omschrijven. 4 Handelaar 4.1 Begrip 4.2 Functies 4.3 Indeling Groot- en kleinhandel Collecterende en distribuerende handel Binnen- en buitenlandse handel Intracommunautaire levering en verwerving Doorvoerhandel en veredelingsverkeer 4.4 Verplichtingen van de handelaar Ondernemingsnummer - Kruispuntbank voor ondernemingen - Ondernemingsloketten Huwelijksstelsel Boekhouding Financiële rekening Fiscale en sociale verplichtingen 4.5 Rechten van de handelaar Rechtbank van koophandel Bescherming tegen oneerlijke concurrentie Gerechtelijk akkoord

8 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 7 5 de begrippen m.b.t. de stappen in het verkoopproces ordenen en toelichten; de verkoopsvoorwaarden opsommen en toelichten; de noodzaak en functie van de documenten aantonen; de documenten herkennen en rangschikken en minstens een drietal ervan invullen. 5 Kopen en verkopen 5.1 De stappen in het verkoopproces Prijsaanvraag Prijsofferte Bestelling Levering Betaling 5.2 Verkoopsvoorwaarden Hoeveelheid Kwaliteit Prijs Levering Betaling 5.3 Documenten noodzaak, functie, herkenning, rangschikking, invulling Prijsaanvraag Offerte, bestek Bestelbon Leveringsbon Factuur Creditnota Debetnota

9 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 8 6 de begrippen i.v.m. rechtstreekse betaling verwoorden en situeren; de (rechtstreekse) betalingsdocumenten herkennen en invullen of opstellen; de rol van de financiële instellingen bij de onrechtstreekse betaling toelichten en de verschillende intresten duiden; de betalingstechnieken opsommen, omschrijven en hanteren (beperkte aandacht voor de cheque). 6 Betaling 6.1 Rechtstreekse betaling Kwitantie kwijtschrift Kwijting ontvangstbewijs 6.2 Onrechtstreekse betaling De tussenkomst van de financiële instellingen intresten Betalingstechnieken Storting Overschrijving Domiciliëring permanente opdracht Cheque Elektronisch betaling (proton, debetkaart, kredietkaart) Zelfbankieren (selfbanking, phonebanking, homebanking) 7 het krediet begripsmatig omschrijven en het belang ervan aantonen; intrest op krediet berekenen; de courante kredietvormen op korte en lange termijn begripsmatig omschrijven en de werking ervan toelichten (minimale aandacht voor de wisselbrief); 7 Krediet 7.1 Begrip en belang 7.2 Kredietvormen - intresten Krediet op korte termijn Kaskrediet Discontokrediet wisselbrief Krediet op lange termijn Lening op afbetaling Koop op afbetaling

10 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 9 8 de mogelijke gevaren van het krediet voor de kredietnemer verwoorden; de bescherming van de kredietnemer aantonen. de verzekeringen begripsmatig omschrijven en het belang ervan aantonen; de basisterminologie inzake contract en partijen verklaren aan de hand van polissen; de soorten van verzekeringen schematisch weergeven en omschrijven; de keuze en verplichting van verzekeringen (van zaken en personen) in functie van de sport- en vrijetijdssector toelichten op basis van concrete eenvoudige contracten Hypothecaire lening Leasing 7.3 Valkuilen voor de kredietnemer 7.4 Bescherming van de kredietnemer 8 Verzekeringen 8.1 Begrip en belang 8.2 Verzekeringscontracten en partijen basisterminologie 8.3 Soorten verzekeringen keuze verplichting Verzekering van zaken Brandverzekering Burgerlijke aansprakelijkheid motorrijtuigen Verzekering eigen schade Diefstalverzekering Verzekering van personen Levensverzekering Hospitalisatieverzekering Rechtsbijstandsverzekering Annulatieverzekering Sportverzekering Burgerlijke aansprakelijkheid gezin Arbeidsongevallenverzekering

11 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 10 9 het begrip markt en haar rol omschrijven; de meest courante marktvormen en marktsoorten indelen, omschrijven en illustreren; de marktsoorten situeren in de economische kringloop; de goederen- en dienstenmarkt begripsmatig omschrijven; de organisatie van de goederen- en dienstenmarkt toelichten; de prijsvorming op de goederen- en dienstenmarkt relateren aan de marktvorm en verklaren; de rol van de overheid in de prijsvorming schetsen; de procedure van de prijsopnamen omschrijven; de invloed van het veranderend bestedingspatroon onderkennen; het indexcijfer berekenen (eenvoudig voorbeeld); de betekenis van het indexcijfer der consumptieprijzen toelichten; de betekenis van andere indexcijfers omschrijven; het begrip en de organisatie van de arbeidsmarkt omschrijven; de prijsvorming op de arbeidsmarkt verklaren; de rol van het indexcijfer van de consumptieprijzen toelichten; de rol van de sociale partners in het Belgisch overlegmodel schetsen; 9 Markten en prijzen 9.1 Markt Begrip Rol van de markt 9.2 Marktvormen Volkomen concurrentie Monopolie Oligopolie 9.3 Marktsoorten Situering in de economische kringloop Goederen- en dienstenmarkt Begrip Organisatie Prijsvorming op de markt van goederen en diensten in relatie tot de marktvormen Rol van de overheid in de prijsvorming Meting van prijzen: prijsopname bestedingspatroon - index - index van de consumptieprijzen Arbeidsmarkt Begrip Organisatie Prijsvorming op de arbeidsmarkt Rol van het indexcijfer van de consumptieprijzen Sociale partners - Overlegmodel

12 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 11 de geld- en kapitaalmarkt begripsmatig omschrijven; de organisatie van de geld en kapitaalmarkt kunnen opzoeken de prijsvorming van kapitaal verklaren en de rol van de NBB/ECB hierin schetsen; de rol van financiële instellingen omschrijven, hun bestaansreden verantwoorden, hun werkdomein en functies weergeven; de essentiële opdrachten van de NBB en de ECB opsommen en omschrijven en hun onderlinge relatie aangeven; de deposito-opneming en kredietverstrekking verklaren; het begrip intrestmarge verklaren; enkele bankdiensten noemen en omschrijven (zoals allerlei vormen van beleggingsadvies, aanbod van verzekeringen, vreemde valuta, safes, belastingadvies, enz.) Geld- en kapitaalmarkt Begrip Organisatie Prijsvorming op de geld- en kapitaalmarkt Rol van de NBB/ECB in de prijsvorming Rol van financiële instellingen Bestaansreden Werkdomein Functies Opdrachten van de NBB/ECB onderlinge relatie Deposito-opneming en kredietverstrekking Intrestmarge Bankdiensten (zoals beleggingsadvies, aanbod van verzekeringen, vreemde valuta, safes, belastingadvies, enz.)

13 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport het begrip overheid omschrijven en illustreren met voorbeelden; het begrip overheid relateren aan de federalisering, de internationalisering en de globalisering; de overheid situeren in de economische kringloop; omschrijven hoe de overheid via de verschillende invalshoeken het algemeen welzijn bevordert; de begrippen economische orde en economische politiek omschrijven en aan elkaar relateren; de verschijningsvormen van economische orde situeren en omschrijven; de begrippen vrijhandel en protectionisme kaderen in de economische politiek; verschijningsvormen van protectionisme omschrijven; het begrip welvaart omschrijven en relateren aan economische politiek historische ontwikkelingen inzake economische politiek bondig situeren en omschrijven; 10 De overheid 10.1 Begrip 10.2 Federalisering internationalisering - globalisering 10.3 Situering in de economische kringloop 10.4 Taken van de overheid Overheid en algemeen welzijn Rechtssysteem Landsverdediging Cultuur Sociale voorzieningen Internationale betrekkingen Milieu Onderwijs Economische orde en economische politiek relatie Economische orde: begrip situering Staatseconomie Vrije markteconomie Gemengde economie Economische politiek Vrijhandel Protectionisme - verschijningsvormen Welvaart Historische ontwikkelingen inzake economische politiek vanaf de 20ste eeuw

14 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 13 aanduiden en motiveren in welke domeinen de overheid optreedt als producent de begrippen federale begroting en Vlaamse begroting omschrijven; het totstandkomen van beide begrotingen beknopt (eventueel schematisch) schetsen; de algemene structuur van de federale begroting inzake inkomsten en uitgaven weergeven en ontleden op basis van statistische bronnen (beknopt); de begrippen bruto en netto te financieren saldo en de gecumuleerde schuld (of overschot) omschrijven (eenvoudig); de algemene structuur van de Vlaamse begroting inzake inkomsten en uitgaven weergeven en ontleden op basis van statistische bronnen (beknopt); de begrippen bruto en netto te financieren saldo en de gecumuleerde schuld (of overschot) omschrijven (eenvoudig) De overheid als producent Domeinen Motivatie 10.5 Begroting Begrip Federale begroting Inkomsten Uitgaven Bruto en netto te financieren saldo Federale schuld Vlaamse begroting Inkomsten Uitgaven Bruto en netto te financieren saldo Vlaams(e) schuld/ overschot 11 het buitenland situeren in de economische kringloop; invoer, uitvoer en intracommunautaire handel begripsmatig omschrijven en illustreren met een voorbeeld (op te zoeken door de leerlingen); het belang van de internationale handel voor België en de regio's omschrijven; de samenstelling van onze internationale handel ontleden en bespreken op grond van statistische gegevens; 11 Het buitenland 11.1 Situering in de economische kringloop 11.2 Internationale handel Invoer uitvoer intracommunautaire handel (begrippen) Belang voor België en de regio s Samenstelling van de internationale handel van België

15 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 14 het begrip betalingsbalans omschrijven; eenvoudige betalingsbalans rubriceren, de onderscheiden rubrieken naar hun betekenis omschrijven op grond van statistische gegevens; enkele oorzaken van de internationale handel (goederen-, diensten- en kapitaaltransacties) opsommen en verklaren; enkele voordelen van de internationale handel opsommen en omschrijven; enkele vormen van internationale economische samenwerking ordenen en omschrijven; de historische evolutie van de EU schetsen; informatie opzoeken over de voornaamste Europese instellingen, en deze op basis daarvan benoemen en omschrijven m.b.t. hun doel, vestigingsplaats en samenstelling; informatie opzoeken over de internationale instellingen met een economisch doel, en deze op basis daarvan benoemen en omschrijven m.b.t. hun doel en samenstelling; 11.3 Betalingsbalans Begrip Eenvoudige voorstelling 11.4 Internationale economische betrekkingen Oorzaken Goederen- en dienstentransacties Kapitaaltransacties Voordelen van internationale transacties 11.5 Internationale economische samenwerking Vormen van samenwerking Vrijhandelszone Douane-unie Economische unie De Europese Unie Historische evolutie Europese instellingen (doel, vestiging en samenstelling) Internationale instellingen met een economisch doel (doel en samenstelling) OESO WHO of WTO IMF Wereldbank

16 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 15 enkele vraagstukken van koper en verkoper bij de internationale goederen- en dienstentransacties schetsen; het verloop van een internationale verkoopovereenkomst beknopt schetsen; de loco-, tijd- en termijnaffaire begripsmatig omschrijven en illustreren met een voorbeeld; verkoopsvoorwaarden opsommen, omschrijven en toelichten; de economische rol van het internationaal vervoer schetsen; bepalende elementen van het internationaal vervoer opsommen en bondig omschrijven; de functie en taken van de expediteur omschrijven (beperkt); de transportwegen en -middelen opsommen, informatie hierover opzoeken en deze op basis daarvan omschrijven (naar belang, documenten en/ of reglementering) en een keuze motiveren op basis van de kenmerken; de verrekening van de goederentransacties ontleden; de begrippen wisselmarkt en wisselkoers omschrijven; de werking van de wisselmarkt omschrijven; de soorten en het ontstaan van een wisselkoers omschrijven (m.b.t. begrippen als appreciatie, depreciatie, revaluatie en devaluatie); de invloed van veranderingen van de wisselkoers op de handel toelichten; de begrippen euro en de eurozone omschrijven; voordelen van toetreding tot de eurozone omschrijven; de deelnemers aan de eurozone kunnen noemen Internationale goederen- en dienstentransacties Vraagstukken voor de koper en verkoper Verloop van de internationale verkoopovereenkomst Loco- en tijdsaffaire, termijnaffaire (begrippen) Verkoopsvoorwaarden (kwaliteit, kwantiteit, conditionering, levering, prijs, vervoer, receptionering, geschillenregeling) Internationaal vervoer Economische rol Bepalende elementen (transportkosten, transportmiddelen, infrastructuur, specialisatie, standaardisatie, internationale samenwerking) De expediteur: begrip, functie en taken Transportwegen en transportmiddelen (wegvervoer, binnen- en zeescheepvaart, spoorvervoer, luchtvervoer) Belang, kenmerken (laadvermogen, overslag, snelheid, kostprijs), voornaamste documenten en/of reglementering Verrekening van de goederentransacties Begrippen Wisselmarkt (werking) Wisselkoersen (soorten, ontstaan, depreciatie, appreciatie, devaluatie, revaluatie) Invloed van koersschommelingen op de handel De euro en de eurozone (begrippen, voordelen, deelnemers)

17 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport didactische uitstappen in groepsverband voorbereiden onder begeleiding van de leerkracht; een overzichtelijk en eenvoudig verslag opstellen en bespreken onder begeleiding van de leerkracht; didactische uitstappen evalueren. 12 Didactische uitstappen 12.1 Voorbereiding 12.2 Rapportering en bespreking 12.3 Evaluatie 13 Facultatief Gezien het facultatief karakter van dit item en de bijhorende vrijheid van de leraar zijn er geen doelstellingen. 13 Uitbreidingsmogelijkheid naar keuze van de leerkracht, eventueel via vakoverschrijdend leren of zelfstandig leren. Onderstaande suggesties zijn bij wijze van voorbeeld gegeven. Het staat de leraar vrij om een andere keuze te maken en bij tijdsgebrek dit facultatieve item niet te behandelen. Suggesties Globalisering versus antiglobalisering Vergelijking van kosten bij diverse instellingen Geïntegreerde oefening i.v.m. documenten (algemeen) OCMW Werknemersparticipatie Inspelen op de socio- economische actualiteit Toepassingen via ICT (informatie- en Communicatietechnologie) Leerlingentijdschrift Fusies en samenwerkingsakkoorden Kostprijs van veiligheids- en milieuaspecten (externe kosten)... Facultatieve doelstellingen (cursief) worden slechts nagestreefd nadat de andere leerplandoelstellingen werden bereikt.

18 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 17 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN HANDELSECONOMIE Nr. Pedagogisch-didactische wenken Dit leerplan geldt voor een lestijdenpakket van 25 weken op schooljaarbasis. De leerstofitems worden zoveel mogelijk ondersteund met voorbeelden uit de sport- en vrijetijdssector De verkenning van het economische leven wordt aangebracht via de goederen- en de geldstroom. Uitgaande van de economische kringloop kan methodologisch aangetoond worden dat in de relatie tussen de economische entiteiten (gezinnen, ondernemingen) een zekere technische ordening (o.a. handelsdocumenten, betalingen) noodzakelijk is. Deze technische elementen sluiten aan bij de praktische benadering van de leerstof in het TSO. De algemene doelstellingen van de handelseconomie kunnen slechts bereikt worden via het actualiteitsprincipe. In deze context kan een begin gemaakt worden met een actualiteitsmap. De actualiteitsmap bevat zowel stukken die de leraar aanbrengt als elementen die door de leerling werden verzameld. Deze actualiteitsmap kan als basis dienen van een onderzoeksopdracht. Steeds zal gewaakt worden over het gebruik van de juiste vakterminologie. Goed voorbereide didactische studie-uitstappen in de sport- en vrijetijdssfeer leveren eveneens een waardevolle bijdrage tot het actualiteitsprincipe. Teneinde een zekere vrijheid voor de leerkracht in dit leerplan in te bouwen kan hij in het facultatieve hoofdstuk 13 opteren voor de uitbreidingsmogelijkheid, die bij voorkeur als vakoverschrijdend leren of zelfstandig leren wordt benaderd. Dit kan op verschillende wijzen gebeuren. Integratie binnen het vak economie. Multidisciplinaire benadering: gezamenlijk thema binnen een beperkt aantal vakken (themaonderwijs). Interdisciplinaire benadering: doorbreken van de vakken en werken met een alternatief roostersysteem (projectonderwijs). Transdisciplinaire benadering: integratie in het hele schoolgebeuren. De leraar dient ICT-gebruik in te lassen voor de hoofdstukken 2 t.e.m. 12 (b.v. opzoeken van gegevens, berichten om informatie op te vragen, zelfstandig leren, grafische voorstelling ). Het verdient aanbeveling om m.b.t. het facultatief hoofdstuk 13, bij behandeling, eveneens ICT-toepassingen te voorzien.

19 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 18 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) ICT 1 Wat? Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren, etc. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen. 2 Waarom? De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie... In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers: het leerproces zelf in eigen handen nemen; zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal; op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie). 3 Hoe te realiseren? In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen adequaat of onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen spontaan gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en kanalen met het oog op de te bereiken doelen. Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. Bepaalde programma s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema s, stilstaande en bewegende beelden, demo... Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen gestructureerde leerstof. Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie...), de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode toevoegen. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Het programma Powerpoint kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via , blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT zo de mogelijkheid biedt om niet alleen interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal) te bevorderen. Sommige programma s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie).

20 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 19 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) VOET 1 Wat? Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die -in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen - niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie, muzisch-creatieve vorming en technisch-technologische vorming (alleen voor ASO). De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). 2 Waarom? Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen. 3 Hoe te realiseren? Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen). Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen.

21 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 20 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) BEGELEID ZELFGESTUURD LEREN 1 Wat? Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling. Dit houdt onder meer in dat: de opdrachten meer open worden; er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn; de leerlingen zelf keuzes leren maken en die verantwoorden; de leerlingen zelf leren plannen; er feedback is op proces en product; er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct. De leraar is ook coach, begeleider. De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter. 2 Waarom? Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken; leerlingen voorbereiden op levenslang leren; het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen. Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk. Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook. Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald Leren leren, vinden we aanknopingspunten als: keuzebekwaamheid; regulering van het leerproces; attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren. In onze (informatie)maatschappij wint het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang. 3 Hoe te realiseren? Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: de leraar als coach, begeleider; de leerling gemotiveerd en aangesproken op zijn leer kracht; de school als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties. De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn Leren leren, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is klein beginnen aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat doelen voorop stellen

22 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 21 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) strategieën kiezen en ontwikkelen oplossingen voorstellen en uitwerken stappenplannen of tijdsplannen uitzetten resultaten bespreken en beoordelen; reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen verantwoorde conclusies trekken keuzes maken en die verantwoorden is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.

23 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 22 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN1 Inzake materiële elementen is er een uitgerust leslokaal met bord, prikbord, kast (met documentatie, tijdschriften, documenten, naslagwerken en boeken) en overheadprojector. Het lokaal wordt zodanig "aangekleed" dat het geheel het uitzicht heeft van een "economische leeromgeving". Daarnaast is er een leerboek, werkschrift of cursus. De leerlingen leggen een documentatiemap aan voor aanvullende informatie en voor de opdrachten. Er wordt gestreefd naar de aanwezigheid van computermateriaal in het vaklokaal. De leerlingen hebben alleszins toegang tot een informaticalokaal met internetaansluiting. 1 Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: - Codex - ARAB - AREI - Vlarem. Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: - de uitrusting en inrichting van de lokalen; - de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: - duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; - alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; - de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; - de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.

24 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 23 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) EVALUATIE Opmerking De school kan best een eigen evaluatiebeleid uitwerken. Algemeen De leraar kan regelmatig mondeling toetsen als controle en herhalingselement of als aanknoping bij de nieuwe les. Het staat de leraar vrij om klastaken te geven, terwijl huistaken de vorm kunnen aannemen van opzoekingswerk of het verder afwerken van toepassingen of opdrachten. Het taxonomisch niveau in de evaluatie dient uitdrukkelijk bewaakt te worden. Bij het toetsen vertrekt de leraar steeds vanuit de leerplandoelstellingen. Niets of niemand belet de leraar om waar mogelijk, de leerlingen cursussen en ander ondersteunend materiaal te laten hanteren tijdens het evalueren. De zelfstandige opdracht dient zowel proces- als productgericht te worden geëvalueerd. De tekorten inzake kennis, inzicht en vaardigheden t.a.v. bepaalde leerplandoelstellingen dienen gedurende het schooljaar deskundig te worden geremedieerd. Het staat de school vrij om te kiezen voor andere vormen van evaluatie, zoals permanente evaluatie. In aansluiting op het Pedagogisch Project wordt van de leerlingen verwacht dat zij de vermelde attitudes ontwikkelen en/of nastreven.

25 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 24 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) BIBLIOGRAFIE Boeken De CNUYDT, I., en DE VELDER, S., Economie vandaag, Gent, Academia Press (enkel voor de leraar) ROMBOUTS, G.en VERBERCKT, F., Didactiek van de handels- en economische wetenschappen, De Boeck VAN DEN BROECK, N.en GEUENS, P., Optimum 2.1, Leer-werkboek boekhouden en handelseconomie, De Boeck VAN DEN BROECK, N.en GEUENS, P., Optimum 2.2, Leerboek en werkboek boekhouden en handelseconomie, De Boeck LENAERT, H., Economische Zaken, Van In, Lier VAN ROMPAY, M. e.a., Consumenten en producentengedrag, Standaarduitgeverij, Antwerpen Tijdschriften en kranten Macro-Micro, Tijdschrift van de vereniging voor leraren in de economische wetenschappen ZO Magazine Het KMO-tijdschrift van de Unie van Zelfstandige Ondernemers Distributie vandaag Belgisch Comité voor de Distributie Tijdschriften van vakverenigingen, mutualiteiten en middenstand Economische didactiek, IDEA/UFSIA, Antwerpen + Didacta, EHSAL, Brussel smelten samen en worden vervangen door het tijdschrift ECONict Info Economie Onderwijs, Gent, RUG Test Aankoop - Budget en Recht Trefpunt Economie, Ministerie van Economische Zaken Statistische publicaties NIS en Nationale Bank van België, Berlaimontlaan 14, 1000 Brussel De tijdschriften Knack, Trends, e.a. De kranten De Tijd, De Standaard, De Morgen, Het Laatste Nieuws, Het Volk, Het Nieuwsblad, e.a Jaaroverzicht, De Tijd Blikopener, leerlingentijdschrift, N.V. Keesing, Keesinglaan 2-20, 2100 Deurne, tel. (03) Kroniek voor het Economisch onderwijs, uitgeverij De Boeck Premium, Centrum voor Informatie in Assuranties (CIA), de Meeûsplantsoen 29, 1040 Brussel

26 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 25 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) NUTTIGE WEBSITES Gemeenschapsonderwijs (zie naar Pedagogische BegeleidingsDienst) Vereniging van Leraren in de Economische Wetenschappen De Standaard (krant) De Tijd Het Belang van Limburg (krant) Het Laatste Nieuws (krant) Gazet van Antwerpen (krant) De Morgen (krant) Het Volk (krant) Het Nieuwsblad (krant) Knack (tijdschrift) Trends (tijdschrift) Nederlandse vereniging voor leraren in de economische wetenschappen Vlaams Economisch verbond Unizo Webgids voor accountancy en fiscaliteit Standaard Wetenschappelijke Uitgeverij (+ MIM) Uitgeverij De Boeck (= Standaard Wetenschappelijke uitgeverij + De Sikkel) Uitgeverij Kluwer Uitgeverij Den Arend Gemeenschapsonderwijs VDAB KBC Fortis Dexia Belgische Vereniging van Banken Nuttige adressen Beroepsvereniging der Verzekeringsondernemingen Economielokaal van de digitale school Internetverwijzingen (op website van het Gemeenschapsonderwijs) UNIZO Unie van Zelfstandige Ondernemers De digitheek Links voor leraren en leerlingen Belgisch Instituut voor Normalisatie (BIN) Belgisch comité voor de Distributie Het Belgisch Staatsblad Touring Club Inventaris van de officiële Belgische sites Toerisme

27 TSO 2de graad Lichamelijke opvoeding en sport 26 AV Economie (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar 2 lestijden/week) Dienst voor Toerisme en informatie van Brussel Toerisme Vlaanderen Office de Promotion du Tourisme Wallonie-Bruxelles Links naar interessante websites Planet Internet Portaalsite Ministerie van Economische Zaken Vademecum voor de beginnende ondernemer D.m.v. Google of een andere zoekrobot kunnen actuele sites gevonden worden m.b.t. sport en vrije tijd.