Angst voor terugkeer van kanker In wetenschap en praktijk

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Angst voor terugkeer van kanker In wetenschap en praktijk"

Nina de Croon
8 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Angst voor terugkeer van kanker In wetenschap en praktijk Workshop NVPO Dag voor de Praktijk Dr. Petra Servaes, GZ-psycholoog i.o. tot Specialist Marieke van de Wal, MSc, onderzoeker Prof. dr. Judith Prins, klinisch psycholoog 18 juni 2015

2 Introductie Marieke van de Wal Onderzoeker / psycholoog Afdeling Medische Psychologie Radboudumc Marieke.vandewal@radboudumc.nl Petra Servaes GZ-psycholoog i.o. tot Klinisch psycholoog Afdeling Medische Psychologie Radboudumc Petra.servaes@radboudumc.nl

3 Angst voor recidief

4 Workshop 13:35 13:55 Inleiding onderwerp (wetenschappelijk) 13:55 14:50 Casuïstiek borstkanker en darmkanker 14:50 15:00 Plenaire discussie

5 Wetenschappelijke inleiding

6 Angst voor terugkeer van kanker Angst of zorgen over de mogelijkheid dat de kanker terug zal komen of zal groeien in hetzelfde orgaan of in een ander deel van het lichaam. (Vickberg, 2003) Universeel aanwezig 1,2 Reële angst Normale angst vs. Klinische angst 1 Langdurig probleem 3,4

7 Prevalentie verhoogde angst Onderzoek Radboudumc: Borstkanker: 31% (curatief, operatie met evt. aanvullende behandeling). Prostaatkanker: 25% (curatief, gelokaliseerde ziekte waarvoor prostatectomie met evt. aanvullend bestraling). Colorectaalkanker: 38% (curatief, operatie met evt. aanvullende behandeling).

Prostaatkanker: 25% (curatief, gelokaliseerde ziekte waarvoor prostatectomie

Gevolgen Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog Slechtere kwaliteit van leven 3 Slechter emotioneel welbevinden 3 Distress 3 Gezondheidszorg specifiek 3,5 Minder tevreden met zorg Meer

8 Gevolgen Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog Slechtere kwaliteit van leven 3 Slechter emotioneel welbevinden 3 Distress 3 Gezondheidszorg specifiek 3,5 Minder tevreden met zorg Meer zorgconsumptie: frequenter medisch contact Meer vraag naar medisch onderzoek Echter, ook positief gedrag : reguliere zelfcontrole van de borst, gebruik van zonbescherming, minder gebruik tabak, leefstijlaanpassing.

zorgconsumptie: frequenter medisch contact Meer vraag naar medisch onderzoek Echter, ook positief

9 FCR in de praktijk Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog FCR in de verpleegkundigen praktijk, wat bevindingen 5 : Frequent probleem 77% van de verpleegkundigen schat dat angst bij 10-25% voorkomt, overige >33%. De helft (52%) van de verpleegkundigen geeft aan meestal door te verwijzen bij FCR. Problemen 5 : Lastig te ontdekken: patiënt bespreekt het niet. Angst is een normale emotie, hoe herken je klinische angst? Wat kun je er aan doen? Naar wie verwijs je door?

De helft (52%) van de verpleegkundigen geeft aan meestal door te verwijzen bij FCR.

10 Angst: bij wie? Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog Factoren die samenhangen met meer FCR 3,4 Jongere leeftijd Vrouw Psychologische comorbiditeit Blijvend last ondervinden van fysieke symptomen bijwerkingen Verminderd psychologische welzijn en emotioneel functioneren Toename in frequentie van contact met zorgverleners.

3,4 Jongere leeftijd Vrouw Psychologische comorbiditeit Blijvend last

11 Angst: bij wie? Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog Onduidelijk 3,4 Objectieve ziekte-kenmerken: Tumortype, tumorstadia, Tijd sinds diagnose. Demografisch: opleidingsniveau.

Angst: Herkennen Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog Vrouwelijk geslacht Onzekere persoonlijkheid Zorgvermijding Blijvend last van bijwerkingen Weinig sociale steun Moeite met maken van

12 Angst: Herkennen Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog Vrouwelijk geslacht Onzekere persoonlijkheid Zorgvermijding Blijvend last van bijwerkingen Weinig sociale steun Moeite met maken van toekomstplannen Veel fysieke klachten Ontevredenheid Pt geeft het zelf aan Frequent medisch contact Jonge leeftijd Psychische kwetsbaarheid (?) Verzoek extra med. onderzoek Herbeleving Dwangmatigheid in handelen

van toekomstplannen Veel fysieke klachten Ontevredenheid Pt geeft het zelf aan Frequent medisch

13 Angst: Vaststellen Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog Screening Cancer Worry Scale (CWS): NL, gevalideerd (+/- 2min) 6 Fear of Cancer Recurrence Inventory (FCRI): NL, gevalideerd (+/- 5min) 1 Klinisch interview 1 Clinical Interview FCRI-SF: Engels (30 min) - Frequentie en duur van angst - Aanwezigheid van gedrag om angst te verminderen - Verstoring op emotioneel vlak door angst - Functionele beperkingen door angst

Klinisch interview 1 Clinical Interview FCRI-SF: Engels (30 min) - Frequentie en duur van angst -

14 Interventies Patiënt Medisch Zorgverlener Psycholoog Bij voorkeur: Stepped Care Model 70% Zelf management Verpleegkundige interventie (o.a. psycho-educatie) 20% blended therapie 10% Gespecialiseerde zorg

15 Interventies Patient Medisch Zorgverlener Psycholoog Geen evidence-based behandeling: wél resultaten pilot studies. Groepstherapie vs. Individueel Acceptance and Commitment Therapy (ACT) Cognitieve Gedrags Therapie (CGT) Mindfulness-Based Stress Reduction (MBSR) Cognitieve Existentiële Therapie (CET)

Individueel Acceptance and Commitment Therapy (ACT) Cognitieve Gedrags

16 Radboudumc Patient Medisch Zorgverlener Psycholoog SWORD-study: Behandeling van verhoogde angst voor terugkeer van kanker. Individuele cognitieve gedragstherapie Kortdurend: 8 sessies Blended therapie: Online + Offline therapie onderdelen

17 CASUS 1

18 Casus 1 mevrouw Pietersen Mevrouw Pietersen. 61 jaar Borstkanker in 2011 Behandeling: borstsparende operatie, radiotherapie, hormoontherapie. Aangemeld door verpleegkundig specialist

19 Casus 1 mevrouw Pietersen Welke thema s zijn aan bod gekomen? Angst identificeren Triggers/uitlokkers van angst Cognities Gedrag Andere zaken die je graag nog zou willen weten van patiënte?

20 PERSOONSKENMERKEN Demografisch 61 jaar, vrouw, LBO opleiding Medisch Borstkanker in 2011 Operatie en radiotherapie Ziet af van chemotherapie Borstkanker bij moeder & zus TRIGGERS Intern: Lichamelijke sensaties Extern: Zien van TV programma s over kanker. Rouwadvertenties. Confrontatie met kanker bij vrienden en kennissen. Controles Mw. Pietersen COGNITIES Niet-helpende gedachten, zoals ik voel iets, dat is vast weer kanker Twijfel over juiste keuze behandeling ANGST Piekeren VOOR TERUGKEER VAN KANKER GEVOLGEN Gedrag Verpleegkundige bellen Dagelijks zelfonderzoek Terugtrekken Geen plannen maken Emotioneel Bezorgdheid over toekomst Stemmingsproblemen

21 Casus 1 Behandeling De behandeling Wat voor behandeling is geïndiceerd? Welke componenten/onderdelen zijn mogelijk geschikt? Wie zou de behandeling kunnen doen? Graag horen wij jullie ideeën.

22 Casus 1 Behandeling Cognitieve gedragstherapie Blended care (5 FTF, 3 chat/tel, 1 fu FTF) Website: Filmpjes, psycho-educatie, opdrachten (lezen, luisteren, doen, testen).

24 Videofragment de psycholoog

25 Videofragment angst

26 Casus 1 behandeling 1) Intake en model angst voor terugkeer van kanker 2) Doelen stellen: Meer grip op angst Minder invloed van angst op mijn stemming Minder mijn leven laten beïnvloeden door angst

27 3. Cognitieve herstructurering a.d.h.v. registratie opdrachten (5G schema)

28 4. Gedragsexperimenten

29 5. Mindfulness & Ontspanning

30 6. Terugval preventie plan en terugblik

31 6. Terugval preventie plan en terugblik

32 Casus 1 metingen 4 metingen Vóór therapie Direct na therapie 6 maanden na therapie 12 maanden na therapie Tussentijdse metingen (grip op angst)

33 CASUS 2

34 Casus 2 Mevrouw Jansen 50 jaar Alleenstaand, 3 kinderen: zoon (8 jaar) zoon (10), dochter (15) Echtgenoot in 2010 overleden tgv een auto-ongeluk Moeder woont naast hen. Betrokken in de zorg. Rectumcarcinoom in 2011, 2013 recidief Behandeld met: chirurgie, chemotherapie & radiotherapie. Na tweede behandeling definitief stoma Angst: continu gevoel dat er steen boven haar hangt. Probeert alles te doen om te voorkomen dat kanker nog een keer terugkomt.

35 Casus 2 mevrouw Jansen Overleg met je buurman/buurvrouw/tafelgenoten: Wat zou je willen weten van deze patiente om een angst voor recidief model te kunnen invullen? Triggers/uitlokkers van angst Cognities Gedrag

36 PERSOONSKENMERKEN Demografisch 46 jaar, vrouw, alleenstaand, man overleden hersentumor, gesloten persoonlijkheid, gericht op anderen. Medisch Rectumcarcinoom in 2011 Operatie, chemo & radiotherapie Recidief behandeling Echtgenoot verloren aan kanker COGNITIES Mw. Jansen ik voel iets, er is vast iets aan het groeien Als ik dit eet, dan roep ik het op mezelf af als ik weer ziek wordt Mijn moeder mag niet wegvallen, ik red het niet alleen. ANGST VOOR TERUGKEER VAN KANKER TRIGGERS Intern: Lichamelijke (pijn)klachten of veranderingen. Extern: Medische controle afspraken. Verslechtering gezondheid moeder. Ongezond eten of drinken GEVOLGEN Gedrag Dwanghandelingen (tandenpoetsen) Vermijding (niet praten) Emotioneel Gespannen, somber, moe. Fysiologisch Lichamelijk onrustig

37 Plenaire discussie Angst bij kinderen? Angst in de palliatieve setting? Ervaring en behandeling vanuit verschillende disciplines?

38 Referenties 1 Simard, S. and J. Savard (2015). "Screening and comorbidity of clinical levels of fear of cancer recurrence." J Cancer Surviv. 2 Skaali, T., et al. (2009). Fear of recurrence in long-term testicular cancer survivors. Psychooncology 18(6): Simard, S., et al. (2013). "Fear of cancer recurrence in adult cancer survivors: a systematic review of quantitative studies." J Cancer Surviv. 4 Savard, J. and H. Ivers (2013). "The evolution of fear of cancer recurrence during the cancer care trajectory and its relationship with cancer characteristics." J Psychosom Res(0). 5 Thewes B, Brebach R, Dzidowska M, Rhodes P, Sharpe L, Butow P. Current approaches to managing fear of cancer recurrence; a descriptive survey of psychosocial and clinical health professionals. Psycho-Oncology. 2014;23: doi: /pon Custers J. The Cancer Worry Scale: Detecting Fear of Recurrence in Breast Cancer Survivors. Cancer Nurs. 2013;00:1 7

Vergelijkbare documenten

BREATH Online zelfhulpprogramma voor vrouwen met borstkanker

BREATH Online zelfhulpprogramma voor vrouwen met borstkanker prof. dr. Judith Prins drs. Sanne vd Berg- dr. Marieke Gielissen dr. Nelleke Ottevanger Medische Psychologie UMC St Radboud Nijmegen 8 maart