EROSIE VAN DE WATER BODEM DOOR SCHEEP- VAARTBEWEGINGEN IN DE HOLLANDSCHE USSEL
|
|
- Christian van den Pol
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling RIZA Vestiging Dordrecht Van Leeuwenhoekweg AV Dordrecht tel. (078) , fax (078) doorkiesnummer (078) EROSIE VAN DE WATER BODEM DOOR SCHEEP- VAARTBEWEGINGEN IN DE HOLLANDSCHE USSEL WERKDOCUMENT X auteur(s): drs. E.J. Houwing datum: oktober 1998
2 riza INHOUDSOPGAVE biz LIJST VAN FIGUREN EN TABELLEN 1 INLEIDING 2 SYSTEEMBESCHRIJVING EROSIE DOOR SCHEEPVAART 4 METINGEN 5 RESULTATEN 6 MODELSTUDIE 7 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN LITERATUUR / wst RIZA werkdocument X
3 riza LIJST VAN FIGUREN EN TABELLEN biz Figuur 2.1 De Hollandsche Ussel (bijlage 1 uit RIZA nota ). 5 Tabel 4.1 Gegevens meetraaien. 10 Figuur 5.1 Het verloop van de concentratie in de tijd gemeten bij de Van Brienenoordbrug en bij Gouda en de corresponderende afvoeren van de Rijn. 11 Tabel 5.1 Concentratie en sedimentsamenstelling zwevend stof gemeten bij Gouda (uitdonar). 12 Figuur 5.2 De korrelgroottesamenstelling van de toplaag van de waterbodem in de Hollandsche Ussel. 13 Figuur 5.3 De diepte van de vaargeul in de Hollandsche Ussel, gemeten op (dunne lijn) en de berekende polynoom (dikke lijn). 14 Figuur 5.4 Kalibratie van de MEX-sensor. 15 Figuur 5.5 Concentratieverloop in de Hollandsche Ussel voor drie meetdagen tijdens hoogwater, tijdens ebfase en tijdens laagwater. 16 Figuur 5.6 Het verloop van de concentratie zwevend stof gemiddeld over ieder kilometervak in de Hollandsche Ussel voor de verschillende metingen. (Voor codegebruik van de meetdata zie tabel 4.1). 17 Figuur 5.7 De gemeten verhoging in concentratie zwevend stof als functie van de bruto kielspeling. 18 Figuur 5.8 Relatie tussen de verhoging in concentratie als functie van de bruto kielspeling gevonden in de Hollandsche Ussel 1996 (A) en het Ketelmeer 1988 ( ). 19 Figuur 6.1 Astronomisch getij voor Krimpen a/d Ussel en Gouda bij springvloed, en een daaruit berekend gemiddeld getij voor de Hollandsche Ussel. 24 Tabel 6.1 Invoerwaarden voor de verschillende parameters gebruikt in de modelstudie. 24 Tabel 6.2 Samenstelling van de toplaag van de waterbodem in de Hollandsche Ussel voor de vakken 20 (monding Hollandsche Ussel) t/m 3 (Goudavoorhaven). 25 Figuur 6.2 Concentratieverloop in de kilometervakken van de Hollandsche Ussel. 26 Figuur 6.3 Concentratieverloop in de kilometervakken van de Hollandsche Ussel en de relatieve bijdrage van de stroming op erosie van de waterbodem. 27 wst RIZA werkdocument X
4 1 INLEIDING De oevers en de waterbodem van de Hollandsche Ussel zijn sterk vervuild. In de zomer van 1997 is door het verdiepen van de vaargeul (nautisch baggeren) een begin gemaakt met de sanering van de Hollandsche Ussel. In het licht van de sanering is de effectiviteit van het nautisch baggeren mede afhankelijk van de mate waarin scheepvaart op de Hollandsche Ussel de nog aanwezige (delen van) de oude vervuilde bodem kan eroderen, waardoor verontreinigd slib zich elders in het watersysteem kan afzetten. Hierdoor kan de effectiviteit van de sanering laag zijn. Gegeven de informatie van het Ketelmeer-onderzoek [Kappe etai., 1989] wordt verwacht dat ook in de Hollandsche Ussel onder invloed van scheepvaart erosie van de waterbodem kan optreden. Uit het Ketelmeer-onderzoek is gevonden dat de bruto kielspeling (de grootte van de vrije waterkolom tussen de kiel van een beladen schip en de toplaag van de waterbodem) een van de belangrijkste parameters voor erosie van de waterbodem is. Daarbij is geconstateerd dat de grootte van erosie van de waterbodem afneemt bij een toename in de bruto kielspeling. Dit gegeven is gebruikt binnen een studie die gericht was op het berekenen van de ontwikkeling in de bodem- en waterkwaliteit van de Hollandsche Ussel voor en na het uitvoeren van een sanering [Van Velzen etai., 1995]. Voor erosie door de scheepvaart is binnen die studie een lineaire functie gebruikt. Op basis van statistisch onderzoek blijkt echter dat deze functie niet lineair is maar logaritmisch met de diepte van de vaargeul (= toename in bruto kielspeling) afneemt [Kok, 1992], waarmee het effect van de scheepvaart mogelijk wordt onderschat. Verbetering van deze erosiefunctie is nodig om het effect van scheepvaart op de grootte van transport van slib in de Hollandsche Ussel beter in te kunnen schatten. In is in de Hollandsche Ussel onderzoek verricht naar het effect van erosie van de waterbodem door de scheepvaart. Er is getracht een relatie te vinden tussen de (lokale) erosie van de waterbodem, en de daarmee samenhangende grootte in concentratie zwevend stof, en de eigenschappen van de schepen en het vaarwater. Met deze relatie is het effect van erosie van de waterbodem door de scheepvaart in de Hollandsche Ussel met behulp van het model ZWENDL-DELWAQ gesimuleerd. Hierbij is ook gekeken in hoeverre het verdiepen van de vaargeul een vermindering van de erosie, en dus verlaging van de concentratie zwevend stof, in de Hollandsche Ussel zal opleveren. Het document is als volgt opgebouwd. In hoofdstuk 2 wordt de Hollandsche Ussel als watersysteem beschreven. In hoofdstuk 3 wordt een overzicht van de theorie gegeven die de opwoeling van bodemmateriaal door scheepsbewegingen beschrijft. In de hoofdstukken 4 en 5 worden achtereenvolgens de metingen en de resultaten gegeven. De modelstudie, waarmee vertroebeling van de Hollandsche Ussel als gevolg van scheepvaart wordt gesimuleerd, wordt in hoofdstuk 6 beschreven. In hoofdstuk 7 worden de conclusies gepresenteerd en worden aanbevelingen gedaan. wst RIZA werkdocument X
5 riza 2 SYSTEEMBESCHRIJVING De Hollandsche Ussel, oorspronkelijk een zijtak van de rivier de Lek, is bij Gouda door een sluis afgesloten. De Hollandsche Ussel is een bochtige rivierarm met een lengte van ongeveer 20 km en staat bij Capelle a/d Ussel in open verbinding met de Nieuwe Maas (figuur 2.1). De gemiddelde breedte van het systeem, gemeten aan het wateroppervlak, verloopt van 130 m benedenstrooms tot 55 m nabij Gouda. De gemiddelde ligging van de bodem van de vaargeul neemt stroomopwaarts af van NAP -7 m ter hoogte van de Nieuwe Maas tot ongeveer NAP -3,5 m nabij Gouda. MM* BtriKlmHMsnclH MMr Oudorkcrk»<d Usstl Kromrrw G#*v m Zifri4 *\.: > j- Figuur 2.1 De Hollandsche Ussel (bijlage 1 uit RIZA nota ). wst RIZA werkdocument X
6 Mmmm.\.^Lm^mmmm^^ammmmi^mBma riza mmtm^^^mmm^amm De waterbeweging in de Hollandsche Ussel wordt voornamelijk door het getij bepaald. Hierbij zijn het verticale getij ter plaatse van de aantakking met de Nieuwe Maas en de effecten van de vorm van de Hollandsche Ussel de bepalende factoren voor de vorm van de getijgolf. Als gevolg van de versmalling van de Hollandsche Ussel (zowel in breedte als in diepte) neemt het verticale getij naar Gouda toe. Afhankelijk van de 14-daagse getijcyclus is de getijamplitude, berekend uit het astronomische getij, bij Gouda gemiddeld 0,30 m hoger dan die bij Krimpen a/d Ussel (gemiddelde amplitude van resp. 1,75 en 1,45 m). De verschillen kunnen hoger zijn bij opstuwing door de wind. De door de getijbeweging geinduceerde watersnelheid neemt in de richting van Gouda af. De snelheden, berekend op basis van het waterbewegingsmodel ZWENDL, liggen rond de 0,50 m/s bij de monding met de Nieuwe Maas en rond 0,2 m/s halverwege de Hollandsche Ussel en nemen verder af tot snelheden beneden de 0,10 m/s bij Gouda [Van Velzen etai., 1995]. Tijdens vloed worden hogere snelheden berekend dan tijdens eb, wat betekent dat er een netto transport van sediment in de richting van Gouda kan optreden. De Hollandsche Ussel speelt een belangrijke rol in de watervoorziening van het westen van midden-nederland. In droge perioden worden, ten behoeve van de landbouw, Delfland, Schieland, de Krimpenerwaard en Rijnland voorzien van zoet water. In natte perioden wordt door die gebieden overtollig water op de Hollandsche Ussel geloosd. In een droge periode zal er voornamelijk water nabij Gouda onttrokken worden waardoor een extra netto transport van de Nieuwe Maas naar Gouda optreedt. In natte perioden zal, vanwege de lozingen, juist een netto transport van water richting de Nieuwe Maas kunnen optreden. De aanvoer van sediment naar de Holandsche Ussel vindt vrijwel uitsluitend vanuit de Nieuwe Maas plaats. In de Nieuwe Maas zijn de zwevend stofconcentraties afhankelijk van het niveau van de rivierafvoeren. Voor zover bekend is, wordt het sediment vooral als zwevend stof naar de Hollandsche Ussel aangevoerd. De Hollandsche Ussel is een sedimentatiegebied, waarbij de hoogste sedimentatie stroomopwaarts wordt gevonden. Naar de monding met de Nieuwe Maas neemt de sedimentatie af [Van Dreumel, 1995]. wst RIZA werkdocument X
7 INSTRUMENT Hewlett-Packard 5890 GC Hewlett-Packard 7673a Autosampler Hewlett-Packard 7673 Controller KOLOM Chrompack CP sil 8cb for PCB (WCOT fused silica 50m x 0,25mm, d f - 0,25 um) Draaggas: Helium Kolomflow: 1 ml/min DETECTOR 63Ni-ECD INJECTOR Injectievolume: 1 u.1 splitless Temperatuur injector: C OVEN Initial temperature: 400C Rate 1: 10 C/min, set temperature 140 C Rate 2: 5 C/min, final temperature 250 C
8 INSTRUMENT Hewlett-Packard 1050 HPLC KOLOM BIJIAGE II INSTRUMENTCONDITIES HPI.C EN GC Vydac 201TP54 Reversed Phase C18 Kolomtemperatuur: 36 C Eluens: Water/Acetonitril Kolomflow: 1 ml/min DETECTOR Hewlett-Packard 1050-VWD Hewlett-Packard 1046A-FLD INJECTOR Injectievolume: 20 u,l ELUENSVERHOUDING Tijd (min) Water (%) Acetonitril (%) GOLFLENGTES Stof VWD FLD X (nm) Naftaleen 220 Fenantreen 229 Fluorantheen 236 Pyreen 240 Chryseen 267 Benz(b)fluorantheen 256 Benz(a)pyreen 295,c (nm) k=m*.c (nm
9 BIJLAGE I GEBRUIKTE APPARATUUR EN CHEMICAUEN Apparatuur: Framo M22/1 Roermotor Hewlett Packard 1050 HPLC Hewlett Packard 1050 VWD Hewlett Packard 1046a FLD Hewlett Packard 5890 GC Eppendorf Varipette 4720 Hitachi U-l 100 Spectrofotometer Kwartscuvetten- weglengte 1cm Chemicalien Chemicalien Specificatie Leverancier Humuszuur-Natriumzout Milli-Q water Stikstof Hexaan Aceton Acetonitril Fenantreen Anthraceen Fluorantheen Pyreen Hexachloorbenzeen PCB 28 PCB 118 PCB 153 PCB 138 PCB 180 Aldrich Hoek-Loos Promochem Promochem Promochem Merck Sigma Aldrich Sigma Promochem Promochem Promochem Promochem Promochem Promochem Technisch Groenband Nanograde Nanograde Nanograde p.a. 99+% 98%-99% 99% 99% 99% 99% 99% 99% 99%
10 BIJIAGEN
11 6. LITERATUUR [1] Baker J.A., S.J. Eisenreich and B.J. Eadie, Sediment trap fluxes and benthic recycling of organic carbon, polycyclic hydrocarbons and polychlorobiphenyl congeners in Lake Superior Environmental Science and Technology, : [2] Butler G.L.; Algea and pesticides, ResiduRev :19-61 [3] Baughman G.L., and D.F. Paris; Microbial bioconcentration of organic pollutants from aquatic systems a critical review Crit. Rev. Microbiol : [4] Elzerman W and J.T, Coates; Hydrofobic organic compounds on sediments equilibria and kinetics of sorption. Advances in Chemistry series 216; ACS 1985:263-31' [5] Hulscher, Th.E.M., PCM. van Noort and LE. van der Velde; Equilibrium partitioning theory overestimates chlorobenzene concentrations in sediment porewater from Lake Ketelmeer, the Netherlands Chemospere, : [6] Stevenson, F.J, Humus Chemistry p. 33 [7] Laor, Y and Rehun. M, Complexation-flocculation: A new methode to determine binding coeffcients of organic contaminants to dissolved humic substances Environmental Sci. Technol : [8] Schwarzenbach, R.P, Gschwend P.M. and Imboden, DM.; Environmental Organic Chemistry p. 275 [9] Freidig et al in press [10] R.J. Ozretich, LM. Smith, and FA Roberts, Environ. Toxicol. Chem., 1995,14, ii
12 5. CONCLUSIES Ten aanzien van de spectrofotometrische bepaling van humuszuur kan worden geconcludeerd dat het bereik ervan binnen de grenzen van de gebruikte concentratie range ligt en dat de lineairiteit uitstekend is. Uit tabel 2 en 3 blijkt dat na complexatie 97% en 93% van het humuszuur uit de waterfase is verwijderd voor een oplossing met een gehalte van respectievelijk 8 mg/l en 100 mg/l. Na contaminatie bedraagt de recovery met uitzondering van fluorantheen 90% of meer. De relatief hoge recovery van PCB 28 is te wijten aan een storende componenten waardoor de integratie enigszins wordt bemoeilijkt., De massabalans van het totale experiment varieert van 83% voor PCB 28 tot 109% voor pyreen. De relatief lagere massabalans voor PCB 28 wordt veroorzaakt door de overschatting van de recovery zoals hierboven is beschreven. In figuur 4 is de log Krjoc grafisch uitgezet tegen de log K ow van de desbetreffende stoffen. Door de afzonderlijke meetpunten is een lijn getrokken waaruit is af te leiden dat log K DOC = 0,82 log K^, + 0,79 ( R 2 = 0,95 en n=10) Uit de literatuur wordt een bijna identieke vergelijking verkregen [8]; log K DOC = 0,82 log K ow + 0,14 ( R 2 = 0,93 en n= 34) Vergelijking van de berekende log K^x*. waarden met literatuurwaarden geven eveneens waarden van gelijke orde zoals vermeld in onderstaande tabel. Tabel 9: Vergelijking van berekende log K, wc' 5 met literatuurwaarden exp.log KDOC lit. log KDOC methode referentie Fenantreen A1 2 (S0 4 ), [7 Anthraceen Al 2 (SO,) 3 [7] Fluorantheen Al 2 (SO,)3 [7 Pyreen A1 2 (S0 4 ) 3 [7] Hexachloorbenzeen emporcdisk 9 PCB PCB reversed phase 1101 PCB reversed phase [10 PCB reversed phase 110] PCB reversed phase [ 10] Uit tabel 9 blijkt dat met name de log K^. waarden voor de PAK's goed overeenkomen met de literatuurwaarden, het verschil bedraagt ten hoogste 0,2 log eenheden Voor de PCB's worden verschillen gevonden van circa 0,5 log eenheid, dit wordt voornamelijk veroorzaakt doordat de genoemde waarden met een andere methode zijn gegenereerd. Uit experimenten met poriewater blijkt dat circa 20% van het DOC in oplossing blijft; het is onbekend of dit lichtere fulvinezuren dan wel hoog moleculaire humuszuren zijn; evenmin is bekend in hoeverre associatie optreedt met organische verontreinigingen. Resumerend kan worden gesteld dat zowel de complexatie-flocculatie methode als het gebruik van humuszuur als modelmateriaal voor DOC zeer geschikt zijn voor het bepalen van de K^ gezien de goede reproduceerbaarheid, recovery en overeenkomst met literatuurwaarden 13
13 Tabel 8: Percentage neergeslagen DOC - Oostvaardersplassen Monster 1 Monster 2 Monster 3 Concentratie DOC (mg/l) Concentratie DOC na complexatie gemiddelde percentage DOC in oplossing na complexatie 19% Met sediment uit een reservekern is een soortgelijk experiment uitgevoerd, maar wegens een misverstand zijn de monsters op TOC geanalyseerd, waarbij slecht reproduceerbare waarden zijn gevonden, zodat een goede interpretatie en vergelijking met reeds gevonden data onmogelijk bleek. 12
14 4.3.5 Verband tussen log KDQC en log KQ W De berekende log K,^ waarden zijn geinterpreteerd door deze grafisch uit te zetten tegen de log K ow van de desbetreffende verbindingen M O y = x R 2 = logk^ Figuur 4: relatie log K ow en log K DOC 4.4 Experimenten met poriewater Gezien het geringe volume poriewater dat uit circa 800 cm' geconsolideerd sediment kan worden verkregen is besloten om met sediment uit de Oostvaardersplassen een complexatie-flocculatie experiment uit te voeren teneinde een indicatie te krijgen van het percentage DOC dat wordt neergeslagen. Daartoe is een hoeveelheid sediment gedurende 20 minuten bij 6000 tpm gecentrifugeerd. Het aldus verkregen poriewater is afgepipetteerd en gesplitst; circa 75 ml is aangeboden voor DOC analyse in triplo en het overige poriewater is gecomplexeerd met aluminiumsulfaat. Na complexatie is het supernatant eveneens in triplo geanalyseerd op het DOC gehalte, de resultaten staan vermeld in tabel 8. II
15 4.3.4 Massabalans Van de complexatie experimenten is een massabalans opgesteld door de concentratie van de contaminanten in het humus-aluminiumsulfaat complex te bepalen en te corrigeren voor het watergehalte. De massabalans is berekend volgens onderstaande formule en staat vermeld in tabel 7. Cw + C Humus-A1 2 (S0 4 ) 3 Massabalans = (4) Cw = absoluut gehalte in water (ug) C Humus-Al 2 (SO,), = absoluut gehalte in complex (ug) CQ = absolute beginconcentratie (ug) Tabel 7: Massabalans KQQC experimenten Component Massabalans (%) Sld.dev Fenantreen 89 # Anthraceen 83 # Fluorantheen 96 # Pyreen 109 # Hexachloorbenzeen 97 3 PCB PCB PCB PCB PCB enkelvoudige bepaling 10
16 4.3.3 Bepaling van het vrij opgeloste gehalte Nadat de recovery is bepaald is 4000 pi alummiumsulfaat oplossing toegevoegd. Om de verdunningsfactor zo klein mogelijk te houden is gebruik gemaakt van een oplossing met een concentratie van 20 g/l. Vervolgens is de oplossing gedurende een half uur krachtig geroerd waarna de oplossing gedurende 24 uur is weggezet bij 20 C. Het bovenstaande water is daarna afgepipetteerd en geanalyseerd volgens 3.2 en 3.3. De fractie vrij opgelost wordt gecorreleerd aan de beginconcentratie in het humuszuur welke is bepaald met de berekende recovery's. Het gehalte organische koolstof van het humuszuur is geschat op 45% en aangezien ook de beginconcentratie in het humuszuur bekend is kan met formule 3 de K^ worden berekend. De resultaten staan vermeld in tabel 6; de data zijn vermeld in bijlage III waarbij dient te worden opgemerkt dat de K^ waarden voor de PAK's zijn berekend aan de hand van een enkelvoudige bepaling; de waarden voor CB's/PCB's zijn gebaseerd op triplo metingen. Tabel 6: log Kpoc's Component Gehalte in water Fractie vrij opgelost Concentratie DOC OgKooc (ug/l) (%) ' (kg/1) (1/kg) Fenantreen *10-' 4.43 Anthraceen *10" Fluorantheen *10" Pyreen *10" Hexach loorb enzeen * PCB *10" PCB * PCB *10* 6.45 PCB *10 s 6.52 PCB *10' 6.57
17 4.3 Bepaling van K^ Contamineren van humuszuur Voor het bepalen van de verdeling van PAK's, PCB's en HCB over DOC en water zijn experimenten uitgevoerd waarbij een humuszuur oplossing van 100 mg/l is gespiked door de desbetreffende stoffen opgelost in methanol met behulp van een pipet onder de vloeistofspiegel te injecteren. Om detectieproblemen te vermijden is het experiment gesplitst in twee afzonderlijke bepalingen voor respectievelijk PAK's en HCB/PCB's. i Het spikevolume en de concentraties staan in onderstaande tabel vermeld. Tabel 4: Spikevolumina en concentraties PAK's, CB en PCB's Component Concentratie standaard Spikevolume Concentratie in humuszuur (mg/l) (M) (Hg/1) Fenantreen Anthraceen Fluorantheen Pyreen Hexachloorbenzeen PCB PCB PCB PCB PCB Recovery Na contaminatie is de oplossing gedurende 72 uur geroerd, waarna twee maal 10 ml is afgepipetteerd en geanalyseerd op PAK's en CB's/PCB's volgens 3.2 teneinde de recovery te kunnen bepalen. De resultaten staan vermeld in tabel 5. Tabel 5: Recovery Component Recovery Std.dev Rel. std. dev (%) (%) Fenantreen Anthraceen Fluorantheen Pyreen Hexachloorbenzeen PCB PCB PCB PCB PCB
18 Aangezien DOC gehaltes in poriewater veelal hoger zijn dan 8 mg/l is eveneens een experiment uitgevoerd met een humuszuur oplossing van 100 mg/l hetgeen een meer reele inschatting van te verwachten DOC gehaltes in poriewater is. De concentratie humuszuur is ten opzichte van het vorige experiment een factor 12,5 hoger en uit vooronderzoek is gebleken dat de hoeveelheid toe te voegen alummiumsulfaat niet lineair is met de toename van de concentratie humuszuur; de hoeveelheid toegevoegd alummiumsulfaat is drie maal de dosis zoals gebruikt in het hiervoor beschreven experiment. Behoudens de wijzigingen in de concentraties humuszuur en alummiumsulfaat is het experiment verder op identieke wijze uitgevoerd. In tabel 3 en figuur zijn respectievelijk de data en de curve weergegeven. «Tabel 3: Data complexatie-jlocculatiecurve - humuszuur 100 mg/l Volume AI 2 (S0 4 ) 3 Concentratie Al 2 (S0 4 )j Absorptie (Mi) (mg/l) (X = 250 nm) E e o tr, U = a - o m < IS Dosering Aluminiumsulfaat (mg/l) Figuur 3: Complexatie-Jlocculatiecurve - humuszuur 100 mg/l
19 4.2 Complexatie-flocculatie experimenten Teneinde een betrouwbare inschatting te maken van de benodigde hoeveelheid alummiumsulfaat om het humuszuur volledig te complexeren is een aantal experimenten uitgevoerd waarbij aan een oplossing met een bekende concentratie humuszuur verschillende hoeveelheden alummiumsulfaat zijn toegevoegd. Daartoe is een humuszuur oplossing van 8 mg/l bereid volgens 3.1. Vervolgens is nauwkeurig tien maal 100 ml oplossing gepipetteerd in maatkolven van 100 ml, waaraan een bekende hoeveelheid alummiumsulfaat oplossingmet een concentratie van 2 g/l is toegevoegd. De maatkolven zijn krachtig geschud en vervolgens 24 uur weggezet. Na flocculatie is het supernatant overgebracht in een kwartscuvet en vervolgens is de absorptie gemeten bij 250 nm Het volume, de concentratie A1 2 (S0 4 )3 en de absorptie zijn weergegeven in tabel 2; de complexatie-flocculatiecurve in figuur 2. Tabel 2: Data complexatie-flocculatiecurve - humuszuur 8 mg/l Volume AI 2 (S0 4 ), Concentratie AI 2 (S0 4 ) 3 Absorptie (Ml) (mg/l) (X = 250nm) r-l 8 a < V 0.02 X. # 0 1! f i i - A = * ( Dosering Aluminiumsulfaat (mg/l) Figuur 2: Complexatie-flocculatiecurve - humuszuur 8 mg/l
20 4. RESULTATEN 4.1 Ijking van de spectrofotometer door middel van een ijklijn Om inzicht te krijgen in het meetbereik van de spectrofotometer en de lineairiteit daarvan is een ijklijn opgesteld. Daartoe is uit een stamoplossing humuszuur (100 g/l) een aantal verdunningen bereid waarvan vervolgens de absorptie is gemeten bij een golflengte van 250 nm, gecorrigeerd voor een bianco bepaling. De verdunningsreeks, de absorptie en de ijklijn zijn weergegeven in respectievelijk tabel 1 en figuur I. i Tabel 1: Data ijklijn humuszuur Concentratie Humuszuur (mg/l) Absorptie (X = 250 nm) E c o IT. e.c < v = R J = Concentratie Humuszuur (mg/l) Figuur I: IJklijn humuszuur
21 3. MATERIAAL EN METHODE 3.1 Bereiding, contaminatie en complexatie van humuszuur Om de partitie over humuszuur en water te bepalen is een humuszuur oplossing bereid door de gewenste hoeveelheid op te lossen in Milli-Q water en de ph te stellen op 6,5-7. Vervolgens is een oplossing van respectievelijk PJ\K'S en PCB's/HCB in methanol met een pipet onder de vloeistofspiegel geinjecteerd, waarna de oplossing 75 uur geroerd bij 20 C. i Na incubering is een overmaat aluminiumsulfaat oplossing toegevoegd; de oplossing is vervolgens gedurende 30 minuten krachtig geroerd en tenslotte weggezet bij 20 C. De gebruikte chemicalien en apparatuur staan vermeld in bijlage I. 3.2 Spectrofotometrische bepaling van het gehalte humuszuur Het percentage humuszuur dat door middel van complexatie is verwijderd wordt bepaald door de absorptie van de stamoplossing en, na complexatie, het supernatant te meten bij een golflengte van 250 nm. Het bereik en de lineairiteit van de spectrofotometer is bepaald door uit de stamoplossing van 100 mg/l een ijkreeks te bereiden en de absorptie te bepalen gecorrigeerd voor een bianco bepaling. 3.3 Analyse van het vrij opgeloste gehalte PAK's en PCB's. Nadat spectrofotometrisch is bepaald hoeveel humuszuur nog in oplossing is, wordt het supernatant afgepipeteerd en gedurende twee uur gerefluxed met hexaan bij 150 C. Voor de PAK analyse wordt het extract met Kuderna-Danish ingedampt tot circa 5 ml en vervolgens onder stikstof verder ingedampt tot 0,5 ml waarna het extract wordt opgenomen in acetonitril en wordt geanalyseerd met hoge prestatie vloeistofchromatografie met ultravioleten variabele golflengte detectie (HPLC-UV-VWD). Voor de PCB analyse geldt dat het extract na indampen onder stikstof rechtstreeks wordt geanalyseerd met behulp van gaschromatografie met electron capture detector (GC-ECD). De instrumentcondities van de HPLC en de GC staan vermeld in bijlage II. 4
22 2.2 Humuszuur Opgelost organisch materiaal (DOM), waaronder humuszuren, zijn alom vertegenwoordigd in oppervlakte-, grond- en afvalwater. Het zijn natuurlijke verbindingen die ontstaan door de transformatie van plantaardig materiaal door micro organismen en als zodanig niet toxisch zijn. De eigenschap van organische microverontreinigingen en metalen om te binden aan DOM is echter van grote invloed op het gedrag en het transport van deze veelal wel toxische stoffen. Humus kan worden onderverdeeld in laag moleculaire fulvinezuren met meer zuurstof en minder koolstof dan de hoog moleculaire humuszuren. Op de voorzijde van dit rapport is een chemische structuur te zien de die de grootte en de complexiteit van humuszuur illustreert. In de literatuur wordt humuszuur gedefinieerd als de donker gekleurde organische fractie die met verdund loog uit grond kan worden geextraheerd en onoplosbaar is in verdund zuur [6]. 2.3 Partitie over humuszuur en water Onderkenning van de associatie van potentieel toxische stoffen met DOM heeft de noodzaak van (analyse)methoden om de gevolgen te kwantificeren en te kwalificeren benadrukt Diverse methoden zijn ontwikkeld, waarbij reversed phase (RP), solubility enhancement (SE), fluorescence quenching (FQ) en solid phase micro extraction (SPME) de belangrijkste zijn.een andere techniek is complexatie-flocculatie (CF) die in deze context minder bekend is, maar in de waterzuivering al zeer geruime tijd wordt toegepast. Colloidale deeltjes worden gecomplexeerd met veelal een zout waama ze eenvoudig van het water te scheiden zijn. Van dezelfde eigenschap wordt gebruik gemaakt bij het bepalen van de partitie over water en humuszuur; door het humuszuur met de daaraan gebonden verontreinigingen te complexeren kunnen deze worden gescheiden van het (porie)water. In de literatuur zijn een aantal experimenten beschreven die de basis vormen voor dit rapport [7].
23 2. THEORIE 2.1 Sorptie Het gedrag van stoffen in het aquatische milieu is ondermeer afhankelijk van sorptie Hydrofobe stoffen zoals PCB's en PAK's kunnen tengevolge van hun structuur en chemische eigenschappen worden gebonden aan sediment, zwevend stof en biota [1,2,3]. De mate van binding aan het sediment wordt bij evenwicht gedefinieerd door de partitiecoefficient K,, [4]: K P = (1) C w K P = partitiecoefficient (1/kg) C s = gehalte in het sediment (ug/kg) C w = gehalte in de waterfase (ug/l) Aangezien sorptie veelal aan organisch materiaal plaatsvindt wordt de partitiecoefficient normaliter genormeerd op het gehalte organisch koolstof in het sediment [4]; uit formule 1 volgt dan: K P Koc= (2) *oc Koe = partitiecoefficient op basis van organisch koolstof (l/kg oc) K P = partitiecoefficient (1/kg) foe = fractie organisch koolstof Naast het organisch koolstof gehalte in het sediment, wordt sorptie mede beinvloed door de oplosbaarheid van de contaminanten en de contacttijd tussen verontreiniging en sediment. Hydrofobe organische verbindingen worden vanwege hun slechte oplosbaarheid in water grotendeels gesorbeerd aan zwevend stof, sediment en biota. Tevens is aangetoond dat veldpartitiecoefficienten significant hoger zijn dan partitiecoefficienten welke met lab gecontamineerd materiaal zijn gemeten [5]. Door de lange contacttijd is het organisch koolstof in staat de contaminanten dusdanig sterk te binden dat desorptie wordt gelimiteerd waardoor het gehalte in het poriewater afneemt, hetgeen eveneens van invloed is op de verdeling over poriewater en DOC Het vrij opgeloste gehalte in (porie)water wordt gedefinieerd volgens onderstaande formule: 1 F vnj = (3) F^ = fractie vrij opgelost KDOC = partitiecoefficient (1/kg) DOC = gehalte DOC (kg/1) 1 + KDOC * DOC
24 1. INLEIDING In dit rapport zijn de resultaten beschreven van het onderzoek naar de partitie van een aantal organische microverontreinigingen over water en humuszuur hetgeen in het kader van het Nader Onderzoek Zuidrand is verricht. Daarbij wordt onderzocht hoe urgent sanering van de waterbodem van het Hollands-Diep/Dordtsche Biesbosch is inzake de bescherming van het grondwater. De saneringsurgentie volgt ondermeer uit transport van de verontreinigingen naar het grondwater, waarbij de snelheid en de omvang van de verspreiding belangrijke parameters zijn, welke door middel van desorptie experimenten zijn bepaald. Een ander belangrijk aspect bij transport naar het grondwater is de rol van opgelost organisch koolstof (DOC); naast de partitie van de verontreinigingen over sediment en (porie)water wordt er eveneens partitie onderscheiden over het (porie)water en daarin aanwezige DOC; waarbij de fractie die niet aan DOC is gebonden het vrij opgeloste gehalte wordt genoemd De hoge affiniteit van organische stoffen voor organisch materiaal kan er toe leiden dat, eenmaal geassocieerd met DOC, de mobiliteit van dergelijke stoffen sterk toeneemt. Voor het bepalen van de verdeling over de desbetreffende matrices is gebruik gemaakt van een methode waarbij het humuszuur, dat als modelmateriaal voor DOC is gebruikt, in oplossing wordt gecomplexeerd waarna het gevormde complex flocculeert en onder invloed van de zwaartekracht bezinkt. Door scheiding van humuszuur en water kan het vrij opgeloste gehalte en analoog daaraan de partitiecoefficient worden bepaald. Nadat deze methode is gevalideerd is eveneens onderzocht in hoeverre deze methode toepasbaar is op poriewater monsters teneinde een inschatting te kunnen geven van de bijdrage van DOC aan verspreiding van de probleemstoffen
25 SAMENVATTING In dit rapport zijn de resultaten beschreven van het onderzoek naar de bepaling van de K^*. waarden van een aantal PAK's, PCB's en hexachloorbenzeen. De waarden zijn bepaald door humuszuur dat als modelmateriaal voor DOC is gebruikt, met de desbetreffende stoffen te contamineren en vervolgens na incubatie te complexeren met alummiumsulfaat. Door complexatie flocculeert het humuszuur dat daarna eenvoudig van het water wordt gescheiden, waardoor onderscheid kan worden gemaakt tussen de fractie vrij opgelost en de fractie welke is geassocieerd met humuszuur. Met behulp van spectrofotometrie wordt i bepaald welk percentage humuszuur is gecomplexeerd, waarna het supernatant wordt geanalyseerd Uit de resultaten blijkt dat de gegenereerde data vergelijkbaar zijn met literatuurwaarden; het onderlinge verschil tussen de log K^. bedraagt circa 0,2 en 0,5 log eenheden voor respectievelijk PAK's en PCB's. Uit de relatie tussen log K^en log KQ W wordt een lijn geconstrueerd met dezelfde richtingscoeffcient als vermeld in de literatuur. Verder blijkt dat 95% van het humuszuur wordt gecomplexeerd en de recovery na contaminatie bedraagd minimaal 90% en de totale massabalans varieert van 83%-109% Resumerend kan worden gesteld dat met de gebruikte methode betrouwbare en reproduceerbare K^'s kunnen worden gegenereerd
26 INHOUDSOPGAVE Samenvatting 1. Inleiding 1 i 2. Theorie 2.1 Sorptie Humuszuur Partitie over humuszuur en water 3 3. Materiaal en methode 3.1 Bereiding, contaminatie en complexatie van humuszuur Spectrofotometrische bepaling van het gehalte humuszuur Analyse van het vrij opgeloste gehalte PAK's en PCB's 4 4. Resultaten 4.1 IJking van de spectrofotometer door middel van een ijklijn Complexatie-flocculatie experimenten Bepaling van K, MM Contamineren van humuszuur Recovery Bepaling van het vrij opgeloste gehalte Massabalans Verband tussen log K DOC en log K ow Experimenten met poriewater Conclusies Literatuur 14 BIJLAGEN Bijlage I: Bijlage U: Gebruikte apparatuur en chemicalien Instrumentcondities HPLC en GC
Bloedalcoholen bepaling met GC-FID op een apolaire kolom
Bloedalcoholen bepaling met GC-FID op een apolaire kolom E Olijslager en R Langen Klinisch Farmaceutisch Laboratorium TweeSteden ziekenhuis Dr. Deelenlaan 5, 5042 AD Tiiburg. EOlyslager@zamb.tsz.nl Inleiding
Nadere informatieOntwikkeling nieuwe minerale olie standaard RIVM-NMi-001
Ontwikkeling nieuwe minerale olie standaard RIVM-NMi-001 Michel van Son NMi Van Swinden Laboratorium B.V. Afdeling MDKV+CH Datum: 22 juni 2007 Rapportcode: S-CH.07.11 De werkzaamheden die worden beschreven
Nadere informatieSPECTROFOTOMETRISCHE BEPALING VAN HET ORGANISCH KOOLSTOFGEHALTE IN BODEM
SPECTROFOTOMETRISCHE BEPALING VAN HET ORGANISCH KOOLSTOFGEHALTE IN BODEM 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED Deze methode beschrijft de spectrofotometrische bepaling van het organisch koolstofgehalte in bodem
Nadere informatieSamenvatting in het Nederlands
Inleiding Zowel door natuurlijke processen (vulkanische activiteit, bosbranden en biologische processen) als menselijke activiteiten (industrie, landbouw en verkeer) zijn verscheidene organische stoffen
Nadere informatieMemo. Datum 21 december 2016 Aantal pagina's 5 Van Bas van der Zaan. Doorkiesnummer +31(0)
Memo Aantal pagina's 5 Van Bas van der Zaan Doorkiesnummer +31(0)88335 7179 E-mail bas.vanderzaan@deltares.nl Onderwerp Samenvatting onderzoek thermische verwarming van de bodem voor stimulatie biologische
Nadere informatieWerkdocument Kd-waarden van zware metalen in zoetwatersediment[riza nr.96.180.x]
Ministerie van Verkeer en WalersUai Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling RIZA doorkiesnummer 0320 298498 Werkdocument Kd-waarden van
Nadere informatieVergisting van eendenmest
Lettinga Associates Foundation for environmental protection and resource conservation Vergisting van eendenmest Opdrachtgever: WUR Animal Sciences Group Fridtjof de Buisonjé Datum: 3 oktober 2008 Lettinga
Nadere informatieA COMPANY OF HASKONING NEDERLAND BV MILIEU. Een ad-hoc Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) voor aluminium in oppervlaktewater. 26 april 2002 RIZA
A COMPANY OF HASKONING NEDERLAND BV MILIEU Een ad-hoc Maximaal Toelaatbaar Risiconiveau (MTR) voor aluminium in oppervlaktewater 26 april 2002 RIZA A COMPANY OF HASKONING NEDERLAND BV MILIEU Barbarossastraat
Nadere informatieWerkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? Wat is de chemische toestand?
Werkt kwaliteitsbaggeren ook voor de chemische toestand van de KRW? Dr. Jaap Postma Wat is de chemische toestand? Er zijn meerdere beschermingsdoelen voor oppervlaktewater i) Normen voor microverontreinigingen
Nadere informatieCapillaire gaschromatografie
1 2 3 Bij kwalitatieve analyse op basis van retentietijd methode wordt de retentietijd van de onbekende component (t r(c) ) vergeleken met de retentietijd van een z.g. standaard (t r(st) ). Indien t r(c)
Nadere informatieMINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN, VOLKSGEZONDHEID EN LEEFMILIEU
MINISTERIE VAN SOCIALE ZAKEN, VOLKSGEZONDHEID EN LEEFMILIEU 4 FEBRUARI 2000. - Koninklijk besluit tot wijziging van het koninklijk besluit van 24 mei 1982 houdende reglementering van het in de handel brengen
Nadere informatieVan STIP chromatografie naar SPE extractie is een kleine stap...
Van STIP chromatografie naar SPE extractie is een kleine stap... Als het verhaal in het vorige extract begrepen is dan klinkt de titel van dit hoofdstuk niet zo vreemd. Uitgelegd is dat de zure/neutrale
Nadere informatieMeten en Maken 1. Toets Harris 26-04-2010
Meten en Maken 1 Toets Harris 26-04-2010 Deze toets bestaat uit vier opgaven die even zwaar tellen. De vier opgaven bestaan allemaal uit deelvragen. Maak elke opgave op een apart antwoordblad. Dit maakt
Nadere informatieBepaling van het Biochemisch Zuurstofverbruik (BZV) in oppervlaktewater
Bepaling van het Biochemisch Zuurstofverbruik (BZV) in oppervlaktewater april 2005 One Cue Systems Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt zonder schriftelijke toestemming
Nadere informatieSamenvatting Zure gassen zijn veelvuldig aanwezig in verschillende concentraties in industriële gassen. Deze moeten vaak verwijderd worden vanwege corrosie preventie, operationele, economische en/of milieu
Nadere informatieDiervoeders - Bepaling van sulfadimidine-na - HPLC. RSVnr A0148, DAMcode 0800302, editie nr. 4, 07-07-94; Bijlagen zijn niet bijgevoegd.
Stofnaam Type methode Te onderzoeken in Minimum bepaalbaarheidsgrens Herhaalbaarheid Reproduceer-baarheid Categorie Titel Sulfadimidine-natrium HPLC Mengvoeders 20 mg/kg 7 % bij 200-600 mg/kg 1,5-2 x herhaalbaarheid
Nadere informatieBerekening van de saliniteit uit de geleidendheid en de temperatuur
Berekening van de saliniteit uit de geleidendheid en de temperatuur Project: NAUTILUS Werkdocument: RIKZ/OS-98.145X Ministerie van Verkeer en Waterstaat In opdracht van: Directie Noordzee Directie Zuid-Holland
Nadere informatieci/) /i z 5c? PROEFSTATION VOOR TUINBOUW ONDER GLAS TE NAALDWIJK ELEX 6361 VLAMFOTOMETER. W.R. van de Woestijne C.W. van Elderen
ci/) ONDER GLAS TE NAALPWIJK Bibliotheek Proefstation Naaldwijk /i z W 5c? PROEFSTATION VOOR TUINBOUW ONDER GLAS TE NAALDWIJK ELEX 6361 VLAMFOTOMETER. W.R. van de Woestijne C.W. van Elderen juli 1991 Intern
Nadere informatieBepaling van Totaal Organische Koolstof (TOC) en/of Opgeloste Organische Koolstof (DOC) in water
Bepaling van Totaal Organische Koolstof (TOC) en/of Opgeloste Organische Koolstof (DOC) in water januari 2005 1/6 WAC/III/D/050 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR
Nadere informatieZeer sterke binding van organische verontreinigingen aan roet en olie in waterbodems: Is saneren wel altijd nodig?
Zeer sterke binding van organische verontreinigingen aan roet en olie in waterbodems: Is saneren wel altijd nodig? Chiel Jonker, Utrecht Universiteit, Institute for Risk Assessment Sciences Bart Koelmans,
Nadere informatieKEURING KUNSTGRASVELDEN. Uitloging zink in het drainage water en de drainage laag.
KEURING KUNSTGRASVELDEN Uitloging zink in het drainage water en de drainage laag. eindrapport Opdrachtgever / Client RecyBEM B.V. t.a.v. de heer drs. C. van Oostenrijk Postbus 418 2260 AK LEIDSCHENDAM
Nadere informatieIII.1. Algemeen Deze bijlage is een detaillering van de beschrijving van de actuele waterkwaliteit die in paragraaf 2.10.
III.1. Algemeen Deze bijlage is een detaillering van de beschrijving van de actuele waterkwaliteit die in paragraaf 2.10. is opgenomen III.2. Waterkwaliteit De meetpunten van het chemische meetnet liggen
Nadere informatieFeNeLab vakdeskundigenoverleg Juni 2008 CONSERVERING VAN TIN IN WATER MET SALPETERZUUR
FeNeLab vakdeskundigenoverleg Juni 2008 CONSERVERING VAN TIN IN WATER MET SALPETERZUUR INHOUDSOPGAVE Pagina SAMENVATTING... 3 1. INLEIDING... 4 2. BESCHRIJVING PROEFOPZET... 4 3. BESCHRIJVING MONSTERS...
Nadere informatieANALYTISCH-CHEMISCHE METHODEN BIJ HET BEPALEN VAN HENRY CONSTANTEN, SEDIMENT/WATER VERDELINGSCOEFFICIENTEN EN DESORPTIEKINETIEK VOOR PAKs
ANALYTISCH-CHEMISCHE METHODEN BIJ HET BEPALEN VAN HENRY CONSTANTEN, SEDIMENT/WATER VERDELINGSCOEFFICIENTEN EN DESORPTIEKINETIEK VOOR PAKs Werkdocument nr. 95.04IX RIZA Hoofdafdeling Watersystemen Auteurs:
Nadere informatieDe bepaling van anti-epileptica met behulp van solid phase extractie.
De bepaling van anti-epileptica met behulp van solid phase extractie. Hai Holthuysen Laboratorium apotheek Viecuri Medisch Centrum voor Noord-Limburg Tegelseweg 210, 5912 BI Venlo hholthuysen@viecuri.nl
Nadere informatieHydraulische randvoorwaarden categorie c-keringen
Opdrachtgever: Ministerie van Verkeer en Waterstaat Hydraulische randvoorwaarden categorie c-keringen Achtergrondrapport Hollandsche IJssel (dijkring 14 en 15) Auteurs: Bastiaan Kuijper Nadine Slootjes
Nadere informatieTernperatuurverdeling Botlek en le, 2e en 3e Petroleumhaven. ( definitieve versie maart 1979) Ir. H.W. Brunsveld van Hulten Fysische Afdeling
' l ~ ~ ~ ~ ~' i. nleiding 2. Doelstelling van het onderzoek 3. Resultaten 4. Conclusies Literatuur directie waterhuishouding en waterbeweging A; L,~'~,, Rapport 04 78-bA RSWS 8 Ternperatuurverdeling Botlek
Nadere informatieUitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 8 UV-VIS spectrometrie bladzijde 1
Hoofdstuk 8 UV-VIS spectrometrie bladzijde 1 Opgave 1 Welke kleur heeft een stof die: a blauw licht absorbeert? Complementaire kleur: oranje. b paars licht absorbeert? Complementaire kleur: geel. c blauw
Nadere informatieValidatie van de conserveringstermijn van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) in bodem definitief
Validatie van de conserveringstermijn van polycyclische aromatische koolwaterstoffen (PAK) in bodem definitief R001-0464953EBA-D01 Verantwoording Titel Validatie van de conserveringstermijn van polycyclische
Nadere informatiePrognose voor de ontwikkeling van de slibbalans in de Beneden Zeeschelde. van de slibverwijdering bij Kallo. Advies hoe nu verder te gaan.
Ministerie van Verkeer en waterstaat Di rectoraat -Generaal Rij kswaterstaat Rijksinstituut voor Kust en Zee/RIKZ Prognose voor de ontwikkeling van de slibbalans in de Beneden Zeeschelde bij continuering
Nadere informatieBepaling van de totale organische koolstof (TOC) en/of de opgeloste organische koolstof (DOC) in water
Bepaling van de totale organische koolstof (TOC) en/of de opgeloste organische koolstof (DOC) in water september 2009 Pagina 1 van 5 WAC/III/D/050 INHOUD 1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 DEFINITIES...
Nadere informatieBAM - Bemonsterings- en analysemethodes voor bodem in het kader van het mestdecreet Bodem Bepaling van snel vrijkomende organische stikstof
- Bemonsterings- en analysemethodes voor bodem in het kader van het mestdecreet Bodem Bepaling van snel vrijkomende organische stikstof VERSIE 3.0 juni 2010 Pagina 1 van 5 BAM/deel 1/12 1 PRINCIPE Het
Nadere informatieC OMES HET LICHTKLIMAAT EN DE SCHELDEBODEM IN BEWEGING
HET LICHTKLIMAAT EN DE SCHELDEBODEM IN BEWEGING Oorsprong van Estuarien Zwevend Materiaal Schelde Estuarium Westerschelde Beneden Zeeschelde Boven-Zeeschelde Noordzee Schelde Rivier terug naar de rivier
Nadere informatieRaad voor Accreditatie (RvA) De sterkte van het zwaarteveld in Nederland
Raad voor Accreditatie (RvA) De sterkte van het zwaarteveld in Nederland Document code: RvA-Tk-2.27 Datum vaststelling: 14 september 2004 Een RvA-Toelichting beschrijft het beleid en/of de werkwijze van
Nadere informatiePotentiometrische bepaling van sulfide
Potentiometrische bepaling van sulfide mei 2008 Pagina 1 van 8 WAC/III/C/040 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR EN MATERIAAL... 3 5 REAGENTIA EN OPLOSSINGEN...
Nadere informatieREKENVOORBEELDEN. http://www.emis.vito.be Ministerieel besluit van 14 mei 2007 --- Belgisch Staatsblad van 06 juli 2007 1 PRESTATIEKENMERKEN
1 PRESTATIEKENMERKEN 1.1 Bepaling van PCB s in olie met GC-MS REKENVOORBEELDEN Bepalingsmethode: verdunning van olie in hexaan, zuivering op gecombineerde zure silica/basische silica, DMSO/hexaan partitie,
Nadere informatieFOTOMETRISCHE BEPALING VAN FLUORIDE MBV EEN DOORSTROOMANALYSESYSTEEM (CFA)
FOTOMETRISCHE BEPALING VAN FLUORIDE MBV EEN DOORSTROOMANALYSESYSTEEM (CFA) 1 TOEPASSINGSGEBIED Deze procedure vervangt de procedure CMA/2/I/C.1.1 van juli 2005. Deze methode beschrijft de bepaling van
Nadere informatieBepaling van opgelost chroom VI in water door ionenchromatografie
Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Bepaling van opgelost chroom VI in water door ionenchromatografie Versie oktober 2013 WAC/III/C/050 1 TOEPASSINGSGEBIED Deze methode beschrijft
Nadere informatieRekenvoorbeelden. Ministerieel besluit van 14 februari Belgisch Staatsblad van 11 april 2019
Compendium voor monsterneming en analyse in uitvoering van het Materialendecreet en het Bodemdecreet Versie maart 2016 CMA/6/C 1 PRESTATIEKENMERKEN 1.1 BEPALING VAN PCB S IN OLIE MET GC-MS Bepalingsmethode:
Nadere informatieFotometrische bepaling van fluoride mbv een doorstroomanalysesysteem (CFA)
Compendium voor monsterneming en analyse in uitvoering van het Materialendecreet en het Bodemdecreet Fotometrische bepaling van fluoride mbv een doorstroomanalysesysteem (CFA) Versie oktober 2010 CMA/2/I/C.1.2
Nadere informatieOnderwerp: Vergelijkend onderzoek tussen spectrofotometrische en HPLC bepaling van natamycine.
Lnh. 80 Additieven Verslag 80G18 80.61 Daturn 1980-11- 10 Pr.nr. 7.476 Project: Method en voor het aantonen en bepalen van schimmelwerende middelen. Onderwerp: Vergelijkend onderzoek tussen spectrofotometrische
Nadere informatieSedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord
Sedimentatie in Harderwijker Bocht ten gevolge van de strekdam bij Strand Horst Noord In het gebied tussen de strekdammen bij Strand Horst Noord en de bebouwing van Harderwijk ligt een klein natuurgebied
Nadere informatieWeerstand tegen strorning in de Gorai rivier
Weerstand tegen strorning in de Gorai rivier Samenvatting In deze studie wordt de weerstand tegen strorning in de Gorai rivier onderzocht. Als basis voor deze studie zijn veldmetingen gebruikt die gedaan
Nadere informatieWaterbodemonderzoek (1)
Waterbodemonderzoek (1) Schutssluis Sluissloot Inspectie civieltechnisch gedeelte sluis. In opdracht van de gemeente Zaanstad heeft Witteveen+Bos, Raadgevend ingenieurs b.v. te Deventer een indicatief
Nadere informatieAL-West B.V. ANALYSERAPPORT. TEC NV Nele Claeys INDUSTRIEPARK ROSTEYNE ZELZATE BELGIQUE. Geachte heer, mevrouw,
TEC NV Nele Claeys INDUSTRIEPARK ROSTEYNE 1 9060 ZELZATE BELGIQUE Datum Relatienr Opdrachtnr. 27.01.2017 35004683 634261 ANALYSERAPPORT Opdracht 634261 Bodem / Eluaat Opdrachtgever Uw referentie Opdrachtacceptatie
Nadere informatieHoe een watersysteemanalyse leidt tot slibmaatregelen
Hoe een watersysteemanalyse leidt tot slibmaatregelen Welke vragen krijgen we als kwaliteitsbeheerders/ecologen? Onderliggende problemen met waterkwaliteit en ecologie Hoe beantwoorden we deze vragen?
Nadere informatieBepaling van het gehalte aan ammoniakale stikstof met behulp van doorstroomanalyse
Bepaling van het gehalte aan ammoniakale stikstof met behulp van doorstroomanalyse mei 2010 Pagina 1 van 8 WAC/III/E/021 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR
Nadere informatieBloedalcoholenbepaling met GC-FID en de medium polaire DB-6
Bloedalcoholenbepaling met GC-FID en de medium polaire DB-6 Hai Holthuysen, Hay Janssen, Josje Hermkens-Laemers Laboratorium apotheek Viecuri Medisch Centrum voor Noord-Limburg Tegelseweg 210 5912 BL Venlo
Nadere informatieColorimetrische bepaling van het kopergehalte van euromunten experiment 5+
Practicum W22 Colorimetrische bepaling van het kopergehalte van euromunten experiment 5+ In experiment 5, blz 102, moet je de kleur van een muntoplossing vergelijken met een aantal buizen met bekende concentratie.
Nadere informatieSamenvatting voor niet-ingewijden
Samenvatting voor niet-ingewijden Overal in de wereld, zelfs op de meest afgelegen plekken, zijn bodems van wateren of sedimenten vervuild met hydrofobe organische chemicaliën (HOCs). Dit zijn organische
Nadere informatieTabel 1 van 2 14,1 19,6
Tabel 1 van 2 Monsterreferenties monster-11 = uw monsterreferentie nr. 11 monster-12 = uw monsterreferentie nr. 12 Opgegeven bemonsteringsdatum : 20/02/2015 20/02/2015 Ontvangstdatum opdracht : 20/02/2015
Nadere informatieEcologische Monitoring Kustverdedigingsproject Oostende. (t 0 -situatie, fase 3) AANVULLENDE STUDIE:
Ecologische Monitoring Kustverdedigingsproject Oostende (t 0 -situatie, fase 3) AANVULLENDE STUDIE: KWANTIFICERING EN KWALIFICERING VAN ORGANISCH MATERIAAL IN MARIENE SEDIMENTEN: HUN ONDERLINGE RELATIES
Nadere informatieBEPALING VAN VELDGEMETEN VERDELINGSFACTOREN VAN ZWARE METALEN BIJ BODEMVERONTREINIGING IN VLAANDEREN
BEPALING VAN VELDGEMETEN VERDELINGSFACTOREN VAN ZWARE METALEN BIJ BODEMVERONTREINIGING IN VLAANDEREN Samenvattende gegevens overgenomen uit een studie in opdracht van OVAM uitgevoerd door: Erik Smolders,
Nadere informatieOrganische vracht continue on-line bewaken. Peter-Jan van Oene, 8 november 2011, nieuwegein
Organische vracht continue on-line bewaken Peter-Jan van Oene, 8 november 2011, nieuwegein Waardeketen Organische stoffen TOC/CZV correlatie Inhoud Afvalwater karakteristiek zuivel-industrie Redenen om
Nadere informatieMeten en Maken 1. Toets Harris
Meten en Maken 1 Toets Harris 20-04-2009 Deze toets bestaat uit vier opgaven die even zwaar tellen. De vier opgaven bestaan allemaal uit deelvragen. Maak elke opgave op een apart antwoordblad. Dit maakt
Nadere informatieValidatie rapport conserveringstermijnen OCB, PCB en CB in afvalwater. ing. J. Meijer, M. Jonker en diverse analisten OMEGAM Laboratoria BV
Validatie van conserveringstermijnen in Afvalwater Houdbaarheid van OCB, PCB en CB (chloorbenzenen) Ons kenmerk Validatie rapport conserveringstermijnen OCB, PCB en CB in afvalwater Datum juli 2009 Uitvoerders
Nadere informatieWijzigingsvoorstel (RfC) op Aquo-lex Wijzigen diverse definities
Wijzigingsvoorstel (RfC) op Aquo-lex Wijzigen diverse definities Auteur: IDsW> Kenmerk: W 0908-0026> Documentbeheer Wijzigingshistorie Datum Versie Auteur Wijziging 18 aug 2009 0.9 Hinne Reitsma Initieel
Nadere informatieBeheer en onderhoud van de W T W ph-meters
Mfnlsterie van Verkeer ed Waterstaat Beheer en onderhoud van de W T W ph-meters nr. 723.00.E001 Serie en ISSN nr. 1383-6749. Goede Meet Praktijk (GMP) is een samenwerkingsverband tussen specialistische
Nadere informatieSamenvatting van: Effecten van het Lozingenbesluit Open Teelt en Veehouderij (LOTV) op de waterkwaliteit.
Ministerie van Verkeer en Waterstaat Directoraat-Generaal Rijkswaterstaat Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer en Afvalwaterbehandeling/RIZA Samenvatting van: Effecten van het Lozingenbesluit
Nadere informatieBEPALING VAN DOXYCYCLINE, TETRACYCLINE, OXYTETRACYCLINE EN CHLOORTETRACYCLINE IN
Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Bestuur Laboratoria I-MET-FLVVT-091 I-MET-FLVVT-091 BEPALING VAN DOXYCYCLINE, TETRACYCLINE, OXYTETRACYCLINE EN CHLOORTETRACYCLINE IN DIERENVOEDERS
Nadere informatieParticles Matter: Transformation of Suspended Particles in Constructed Wetlands B.T.M. Mulling
Particles Matter: Transformation of Suspended Particles in Constructed Wetlands B.T.M. Mulling Zwevende stof vormt een complex mengsel van allerlei verschillende deeltjes, en speelt een belangrijke rol
Nadere informatieBepaling van de elektrische geleidbaarheid
Bepaling van de elektrische geleidbaarheid april 2006 Pagina 1 van 8 WAC/III/A/004 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 DEFINITIES... 3 2.1 SPECIFIEKE GELEIDBAARHEID, ELEKTRISCHE GELEIDBAARHEID (γ)... 3 2.2
Nadere informatieUitwerkingen van de opgaven uit: CHEMISCHE ANALYSE ISBN , 1 e druk, Uitgeverij Syntax Media Hoofdstuk 19 Gaschromatografie bladzijde 1
Hoofdstuk 19 Gaschromatografie bladzijde 1 Opgave 1 a Welke voordelen heeft een capillaire kolom ten opzichte van een gepakte kolom? Veel betere scheiding: hoger schotelgetal b Welk nadeel is aan een capillaire
Nadere informatiede weerstandscoëfficiënt van de bochten is nagenoeg onafhankelijk van het slangtype.
TNO heeft een onderzoek naar de invloed van een aantal parameters op de wrijvings- en weerstandscoëfficiënten van DEC International -slangen en -bochten uitgevoerd (rapportnummer 90-042/R.24/LIS). De volgende
Nadere informatieThermische Desorptie als alternatief voor Solventextractie
Perspectieven in de Organische Milieuanalyse Grobbendonk - 14 oktober 2005 Thermische Desorptie als alternatief voor Solventextractie Dr. Gilbert Desmet Vlaamse Milieumaatschappij Labo Gent Krijgslaan
Nadere informatieMeten en Monitoren. Weet wat je meet. Startsymposium Expertisecentrum PFOS. Virtualisatie project Omegam Eline Klooster.
Meten en Monitoren Weet wat je meet Inhoud presentatie Omegam Laboratoria Proces ontwikkelen analyse methoden De analyse /PFOA Prestatiekenmerken /PFOA bij Omegam De praktijk : Weet wat je meet Omegam
Nadere informatieANORGANISCHE ANALYSEMETHODEN/WATER GELEIDBAARHEID
1 TOEPASSINGSGEBIED GELEIDBAARHEID Deze procedure beschrijft de bepaling van de elektrische geleidbaarheid in water (bijvoorbeeld grondwater, eluaten, ). De beschreven methode is bruikbaar voor alle types
Nadere informatieOpgave 1. Opgave 2. Bereken het chloorgehalte in de droge grond in μg/kg.
Hoofdstuk 2 Monstervoorbehandeling bladzijde 1 Opgave 1 Bij de meting van chloorhoudende verbindingen in grond weeg je 2,05 g vochtige grond af. Dit wordt met aceton en petroleumether geëxtraheerd en ingedampt
Nadere informatieFijn stof in Nederland: stand van zaken en beleidsimplicaties na het tweede BOP. onderzoeksprogramma
Fijn stof in Nederland: stand van zaken en beleidsimplicaties na het tweede BOP onderzoeksprogramma Fijn stof in Nederland: stand van zaken en beleidsimplicaties na het tweede BOP onderzoeksprogramma
Nadere informatieWaterkwaliteit 2: Natuur/chemie
Waterkwaliteit 2: Natuur/chemie Prof. ir. Hans van Dijk 1 Afdeling Watermanagement Sectie Gezondheidstechniek Inhoud hydrologische kringloop kwalitatief 1. regenwater 2. afstromend/oppervlaktewater. infiltratie
Nadere informatie2 Concentratie in oplossingen
2 Concentratie in oplossingen 2.1 Concentratiebegrippen gehalte Er zijn veel manieren om de samenstelling van een mengsel op te geven. De samenstelling van voedingsmiddelen staat op de verpakking vermeld.
Nadere informatieSchoonmaakvalidatie. Door Nicole Vink en Annemarie van Diepen
Schoonmaakvalidatie Door Nicole Vink en Annemarie van Diepen Inhoud Schoonmaakprocedure Risico-analyse Keuze worst case product Berekening MTR Controle effectiviteit schoonmaakprogramma Keuze en validatie
Nadere informatie2 De zuivering van afvalwater Typen bedrijfsafvalwater De zuivering in vogelvlucht Afsluiting 21
Inhoud Voorwoord 5 Inleiding 6 1 Waterverontreiniging: aard en omvang 9 1.1 Oorzaken van de waterverontreiniging 9 1.2 Om welke stoffen gaat het? 10 1.3 Kengetallen van waterverontreiniging 12 1.4 Afsluiting
Nadere informatieOmgaan met verdelingscoëfficiënten voor organische verbindingen
Omgaan met verdelingscoëfficiënten voor organische verbindingen Variaties op een Constante sorptie-onderzoek RWS/RIZA 1994-1999 september 1999. Auteurs: J.M. van Steenwijk G. Cornelissen Th.E.M. Ten Hulscher
Nadere informatieGearchiveerde versie
I-MET-FLVVT-031 Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Bestuur Laboratoria I-MET-FLVVT-031 BEPALING VAN AMOXICILLINE IN DIERENVOEDERS (HPLC) Versie 02 Datum van toepassing 2012-01-31
Nadere informatieBAM - Bemonsterings- en analysemethodes voor bodem in het kader van het mestdecreet Bodem Bepaling van nitraatstikstof
- Bemonsterings- en analysehodes voor bodem in het kader van het mestdecreet Bodem Bepaling van nitraatstikstof VERSIE 3.1 juni 2010 Pagina 1 van 5 BAM/deel 1/04 1 PRINIPE Voor de bepaling van nitraatstikstof
Nadere informatieMaatregelverkenning. Economie en Ecologie in balans. Petra Dankers 08 november 2013
Maatregelverkenning Economie en Ecologie in balans Petra Dankers 08 november 2013 Kader Eerste bijeenkomst Programma Rijke Waddenzee in juni veel maatregelen geidentificeerd Royal HaskoningDHV heeft in
Nadere informatieVerkorte ZAHN- WELLENS test voor afvalwaters
Verkorte ZAHN- WELLENS test voor afvalwaters februari 2010 Pagina 1 van 7 WAC/V/B/005 INHOUD 1 INLEIDING... 3 2 PRINCIPE... 3 3 BIODEGRADATIEVOORWAARDEN... 3 4 TESTVOORWAARDEN... 3 5 MATERIAAL... 4 5.1
Nadere informatieORGANISCHE ANALYSEMETHODEN AMINES
1 DOEL EN TOEPASSINGSGEBIED AMINES Deze methode wordt gebruikt voor het bepalen van amines, vooral in afvalwaters en eventueel in vaste afval of slibmonsters. Deze methode wordt gebruikt voor het bepalen
Nadere informatieMemo. Inleiding. Opzet berekeningen
Memo Aan Bart Grasmeijer Van Thijs van Kessel Aantal pagina's 7 Doorkiesnummer +31 (0)88 33 58 239 E-mail thijs.vankessel @deltares.nl Onderwerp notitie specieverspreiding Eemshaven Inleiding Deze beknopte
Nadere informatieBepaling van petroleumetherextraheerbare stoffen in water
Compendium voor de monsterneming, meting en analyse van water Bepaling van petroleumetherextraheerbare stoffen in water Versie januari 2012 WAC/IV/B/005 Inhoud INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED 3 2 PRINCIPE 3
Nadere informatieSEDIMENTATIE INVAAROPENING EN PLAS WAALWAARD IN BESTAANDE EN VERDIEPTE EN VERBREDE SITUATIE (VARIANT 0+)
SEDIMENTATIE INVAAROPENING EN PLAS WAALWAARD IN BESTAANDE EN VERDIEPTE EN VERBREDE SITUATIE (VARIANT 0+) RIJKSWATERSTAAT 13 juni 2014 077748870:0.2 - Concept, vertrouwelijk C03021.000232.0300 Inhoud 1
Nadere informatieI-MET-FLVVT-031. Versie 03 Datum van toepassing
Federaal Agentschap voor de Veiligheid van de Voedselketen Bestuur Laboratoria I-MET-FLVVT-031 I-MET-FLVVT-031 BEPALING VAN AMOXICILLINE IN DIERENVOEDERS (HPLC) Versie 03 Datum van toepassing 2014-04-08
Nadere informatieBepaling van het gehalte aan orthofosfaat met behulp van doorstroomanalyse
Bepaling van het gehalte aan orthofosfaat met behulp van doorstroomanalyse november 2008 Pagina 1 van 8 WAC/III/C/010 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR EN
Nadere informatieAanslibbing Deurganckdok. Numerieke modelsimulaties met Slib3D
Aanslibbing Deurganckdok Numerieke modelsimulaties met Slib3D Inhoud Beschrijving Slib3D Calibratie hydrodynamica en sediment transport Effect dokconfiguratie op aanslibbing Effect CDW op aanslibbing Belangrijkste
Nadere informatieOptimalisatie van de eerste klinische studies in bi ondere patie ntengroepen: op weg naar gebruik van semifysiologische
Nederlandse samenvatting Optimalisatie van de eerste klinische studies in bi ondere patie ntengroepen: op weg naar gebruik van semifysiologische farmacokinetische modellen Algemene inleiding Klinisch onderzoek
Nadere informatieBijlage 1.3 Bodemdaling in het Eems-Dollardgebied in relatie tot de morfologische ontwikkeling
Bijlage 1.3 Bodemdaling in het Eems-Dollardgebied in relatie tot de morfologische ontwikkeling........................................................................................ H. Mulder, RIKZ, juni
Nadere informatieGC of HPLC, that s the question?!
GC of HPLC, that s the question?! door Ir. Nico Vonk Avans+ Breda. Toepassingsgebied van de chromatografische technieken WP HT- GC Monster matrix Mengbaarheid met de mobiele fase (HPLC) Vluchtig (GC,
Nadere informatieRapportage Sanscrit.nl
Rapportage Sanscrit.nl Instrument ter bepaling van spoedeisendheid van saneren V. Sanscrit 2.5.4 V. rapport 2.16 Algemeen Naam dossier: Waalbanddijk Nijmegen GROND Code: 20165144 Beoordelaar: buist@bioclear.nl
Nadere informatieLaboratoriumanalyses voor grond- en grondwateronderzoek
Accreditatieschema Laboratoriumanalyses voor grond- en grondwateronderzoek SIKB Protocol 3140 Aanvullend III 1 2 3 40 Dit document, versie 1, is op april 06 vrijgegeven voor een openbare kritiekronde door
Nadere informatieinbreng en heeft als gevolg minder scaling (kalkafzetting in de vorm van calciumcarbonaat).
Mest verwerken Dierlijke mest is vaak vloeibaar en bevat onder andere ammoniak en ammoniumzouten. Men kan uit deze drijfmest ammoniumsulfaat maken dat als meststof kan dienen. Omdat de prijs van kunstmest
Nadere informatieHPLC- UV- screening: geharmoniseerde analysemethode voor efficiënte waterkwaliteitsbewaking
HPLC- UV- screening: geharmoniseerde analysemethode voor efficiënte waterkwaliteitsbewaking Annemieke Kolkman (KWR), Erik Emke (KWR), Gerard Stroomberg (Rijkswaterstaat), Henk Ketelaars (Evides) Bij een
Nadere informatieDRUKVERLIES GELAMINEERDE FLEXIBELE SLANGEN
TNO heeft een onderzoek naar de invloed van een aantal parameters op de wrijvings- en weerstandscoëfficiënten van EC -slangen en -bochten uitgevoerd (rapportnummer 90-042/R.24/LIS). e volgende parameters
Nadere informatieBepaling van ammoniakale stikstof door manuele spectrofotometrie
Bepaling van ammoniakale stikstof door manuele spectrofotometrie januari 2005 1/8 WAC/III/E/020 INHOUD 1 TOEPASSINGSGEBIED... 3 2 PRINCIPE... 3 3 OPMERKINGEN... 3 4 APPARATUUR EN MATERIAAL... 4 4.1 APPARATUUR...
Nadere informatieI I. 'l"0-2/" r '6^n x NN31545,1824. STt&n - 5. ICW nota c > december 1987
1 NN31545,1824 I I :* iri" ICW nota 1824 STt&n - 5 december 1987 j CO o c DE INVLOED VAN KOLOMKEUZE EN DE WIJZE VAN INTEGREREN BIJ DE GASCHROMATOGRAFISCHE BEPALING VAN "MINERALE OLIE' C CD O) C 'c CD ÎÏ
Nadere informatieSuspensietransport in de waterloop
Suspensietransport in de waterloop Wat willen we weten? Elin Vanlierde Universiteit Gent Vakgroep Geologie en Bodemkunde Sedimentaire Geologie en Ingenieursgeologie Wat willen we weten? Doelstellingen
Nadere informatieProjectnummer: B02047.000031.0100. Opgesteld door: dr.ir. B.T. Grasmeijer. Ons kenmerk: 077391437:0.3. Kopieën aan:
MEMO ARCADIS NEDERLAND BV Hanzelaan 286 Postbus 137 8000 AC Zwolle Tel +31 38 7777 700 Fax +31 38 7777 710 www.arcadis.nl Onderwerp: Gevoeligheidsanalyse effecten baggerspecieverspreiding (concept) Zwolle,
Nadere informatieNotitie. 1 Inleiding. Techniek, Onderzoek & Projecten Onderzoek & Advies. Projectteam Ronde Hoep. 5 januari 2015. J.W. Voort
Aan Projectteam Ronde Hoep Contactpersoon J.W. Voort Onderwerp Onderzoek kwaliteit zwevend slib in de Amstel en risico interpretatie calamiteitenberging Ronde Hoep 1 Inleiding Doorkiesnummer 020 608 35
Nadere informatieEindexamen scheikunde vwo II
Beoordelingsmodel aarverzorging maximumscore 3 Een juist antwoord kan er als volgt uitzien: N 2 2 2 N N 2 2 S de peptidebindingen juist getekend de zijketens juist getekend het begin van de structuurformule
Nadere informatieRapportage Sanscrit.nl
Rapportage Sanscrit.nl Instrument ter bepaling van spoedeisendheid van saneren V. Sanscrit 2.5.4 V. rapport 2.16 Algemeen Naam dossier: Waalbanddijk Nijmegen GRONDWATER Code: 20165144 Beoordelaar: buist@bioclear.nl
Nadere informatie