O 2 opera e seizoen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "O 2 opera-2 2013-2014 53e seizoen"

Transcriptie

1 O 2 opera e seizoen DE GEEST VAN CALIGULA zaterdag 14 december uur Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Markus Stenz dirigent Edward Caswell koordirigent Caligula 30 jaar, keizer Peter Coleman-Wright bariton Caesonia 35 jaar, Caligula s vrouw Ursula Hesse von den Steinen mezzosopraan Helicon 22 jaar, slaaf Martin Wölfel countertenor Cherea 40 jaar, staatsprocureur Johannes Schmidt bariton Mucius 75 jaar, senator Marcel Beekman tenor Scipio 18 jaar, een jonge patriciër Cécile van de Sant mezzosopraan Mereia/Lepidus 60 jaar, Romeinse edellieden (dubbelrol) Quentin Hayes bariton Livia 25 jaar, Mucius vrouw Ruth Fiedler sopraan Vier Dichter Henk van Heijnsbergen, Sebastian Brouwer, Pieter Hendriks, Aart Mateboer (leden Groot Omroepkoor) Detlev Glanert 1960 Caligula Oper in vier Akten frei nach Albert Camus; Libretto von Hans-Ulrich Treichel PAUZE NA DE TWEEDE AKTE Nathalie Doucet repetitor Jurjen Stekelenburg boventiteling Jan Panis geluidstechniek

2 afbeelding titelpagina Romeinse olielamp met erotisch motief (Römisch-Germanischen Museum, Keulen) NTR Podium documentaires en concertregistraties op ned 2 Facebook en Twitter Volg het laatste nieuws rond de NTR Zaterdag- Matinee op onze eigen Facebook-pagina en klik vind ik leuk!... en op zo 15 december uur NTR Operamaand: Die Zauberflöte Registratie van de productie uit het vorige seizoen bij De Nederlandse Opera. De regie van Simon McBurney werd met luid applaus onthaald bij de pers. Het Parool: De nieuwe enscenering [ ] is een van die zeldzame producties waarop niets valt af te dingen. Wonderschoon was het. Ook de Nederlandse bariton Thomas Oliemans kreeg opvallend veel bijval voor zijn rol als Papageno. Nederlands Kamerorkest o.l.v. Marc Albrecht; Koor van De Nederlandse Opera. Voorafgaand een reportage van Sandra Parry. Presentatie: Hans Haffmans. ma 16 december uur Bosch Requiem - Robert Zuidam Registratie van de wereldpremière (8 november j.l.) van Zuidams nieuwe werk, geschreven voor de festiviteiten rond Jheronimus Bosch 500. Asko Schönberg o.l.v. Reinbert de Leeuw; vocale solisten. ntrpodium.ntr.nl KAROLY EFFENBERGER Radio 4 Concerthuis - Legendary Archive: Eugen Jochum De Duitse dirigent Eugen Jochum ( ) is één van de belangrijkste dirigenten van zijn generatie. Vooral met zijn uitvoeringen van de symfonieën van Anton Bruckner maakte hij naam. Luister in het Radio 4 Concerthuis naar een drieluik met legendarisch archief materiaal uit het omroeparchief. Eugen Jochum dirigeert het Concertgebouworkest in drie symfonieën van Anton Bruckner: de Zesde, Zevende en Achtste symfonie. Ga naar radio4.nl/concerthuis 2

3 O 2 53e seizoen 14 december 2013 Een tragedie van de grundlose vernietiging Wir leben grundlos und wir sterben grundlos. Dat laten componist Detlev Glanert en librettist Hans-Ulrich Treichel hun hoofdpersonage, de lugubere Romeinse keizer Caligula, ergens in het tweede bedrijf van hun gelijknamige opera zeggen. De frase is vol ironie en tegelijkertijd tragisch. Tijdens een banket kondigt de keizer aan dat er na het eten terechtstellingen zullen plaatsvinden. Iedereen raakt in paniek, want de willekeur van de tirannieke heerser kan iedereen treffen, en daarom doen ze er allen plots het zwijgen toe. Dat amuseert Caligula: Jullie vragen niet waarom? Dat is pas intelligent! Jullie schijnen te begrijpen dat men ook zonder reden moet sterven. Dat woordje grundlos zonder reden, ongegrond, zinloos is hier van groot belang, want daarmee wordt een existentiële vraag gesteld naar het wezen van het bestaan. Die fundamentele vraag van de zinloosheid kwelt de keizer. In zijn positie als heerser met absolute macht wordt de vraag nog kwellender. Deze vraag stond niet alleen voor Glanert centraal, maar meer nog voor Albert Camus, de auteur van het toneelstuk Caligula, waar de opera op gebaseerd is. Camus ( ) wordt samen met Jean-Paul Sartre gerekend tot de Franse existentialisten een kwalificatie die hij zelf niet kon waarderen. Voor Camus was de existentialistische zinloosheid van het bestaan geen conclusie of eindpunt van zijn denken, maar een beginpunt, een opgave, een morele uitdaging. Camus, een Fransman die in Algerije opgroeide, noemt zijn Caligula een tragedie van de logische waanzin. Caligula belichaamt de absurde mens die door zijn totale vrijheid van handelen onvermijdelijk tot nihilisme wordt gebracht. Keerpunt in het toneelstuk is de dood van Caligula s geliefde zuster en minnares Drusilla. In plaats van zich neer te leggen bij dit verlies, wordt de keizer opstandig tegen iedereen om hem heen. Hij wordt opstandig tegen het leven zelf, en hij ondermijnt met deze logica van de waanzin de bestaanswaarde van het leven, wat onherroepelijk leidt tot nihilisme. De keizer kan hieruit zelf maar een enkele conclusie trekken: zijn eigen leven opgeven. Tweede Wereldoorlog Camus schreef de eerste versie van Caligula in de jaren , vlak voor de oorlog. Hij baseerde zich voor het stuk voornamelijk op het klassieke werk Keizers van Rome (121) van Suetonius. Het toneelstuk behoort tot de zogenaamde cyclus van het absurde, 3

4 Albert Camus Detlev Glanert IKO FREESE samen met de roman De vreemdeling en het essay De mythe van Sisyphus, beide uit In deze periode introduceert Camus de notie van het absurde, dat voor hem verbonden is met de zinloosheid: gebeurtenissen lijken toevallig ad absurdum een leven te bepalen. Maar er is ook een duidelijk dualisme tussen het menselijke streven en de harde, weerbarstige werkelijkheid zoals er bij Caligula enerzijds het, vergeefse, absolute streven is om de wereld naar zijn hand te zetten, en anderzijds de onvoorziene dood van zijn geliefde Drusilla. De eerste, drie-aktige, versie van het toneelstuk werd nooit uitgevoerd. In 1944 voltooit Camus een tweede versie, die is verrijkt met de ervaringen van de Tweede Wereldoorlog. Met het nationaal-socialisme was het absolute nihilisme aan de macht gekomen, met alle desastreuze gevolgen van dien en zo n nihilisme kan Camus niet accepteren. Daardoor werd de tweede versie in politiek opzicht actueler. De rol van Chaerea, de staatsprocurator die tegen Caligula ingaat en hem uiteindelijk ook vermoordt, wordt groter. Chaerea weigert de nihilistische conclusies omtrent mens en leven te volgen. Hij blijft naar betekenis van het leven zoeken, zelfs als alle waarden verloren zijn gegaan. De eerste uitvoering van de herziene versie van Caligula vond in 1945 in Parijs plaats, met de befaamde, jong gestorven acteur Gérard Philipe in de titelrol. Velen veronderstelden dat Caligula een belichaming was van de tirannen van die tijd: Hitler, Stalin, Mussolini en Franco. Deels is dat waar, maar het stuk van Camus is veel complexer en psychologischer. Door de dood van Drusilla realiseert Caligula zich dat de mensen sterven en niet gelukkig zijn. Dát verandert hem in een tiran. Hij verwerpt vriendschap en liefde, menselijke solidariteit, goed en kwaad. In de veronderstelling het lot naar zijn hand te kunnen zetten, maakt hij de grote fout de mensen om zich heen te vernietigen. Maar Camus weet: Men kan niet 4

5 vernietigen zonder zichzelf te vernietigen. Trouw aan zijn eigen logica werkt Caligula samen met degenen die hem uiteindelijk zullen doden: Caligula is het verhaal van een superieure zelfmoord. Vrijheid = vernietiging De Duitse componist Glanert stelt de verbinding tussen Caligula en Stalin/ Hitler meer centraal dan Camus deed. Glanerts grote vraag was: wat veroorzaakt een dictatuur? Het stuk is voor hem geen Romeinse tragedie, maar een verhaal dat alles met onze tijd te maken heeft. Volgens Glanert onderzocht Camus met Caligula hoe de twintigste eeuw zulke verschrikkelijke dictaturen heeft kunnen voortbrengen. Glanert: Caligula [...] is de eerste opera die ik heb geschreven over de binnenwereld, de zielentoestand, van een enkel personage, en de invloed die die op anderen heeft. Niet wat met het personage zelf gebeurt, maar wat het met de anderen doet wordt hier tot uitdrukking gebracht. Toch is de opera Caligula [...] geen innerlijke monoloog. Wij zien de wereld door Caligula s ogen, begeven ons diep in zijn brein. Wat Glanert zo boeit, vanuit zijn traditie van het Duitse idealisme, Nietzsche én de pervertering van beide door de nazi s, is het fenomeen dat al dan niet goedbedoelende politici tot totaal verkeerde beslissingen kunnen komen: Caligula erkent een mogelijkheid om het leven te verbeteren door de mens een waarachtig vrije mens te tonen, namelijk hemzelf. Caligula verkondigt het eigen Ik als totaal en allesomvattend. Maar juist deze totaliteit leidt noodzakelijkerwijs tot het sterke vermoeden dat waarheid alleen in het innerlijk kan existeren. Buiten het Ik heerst de universele leugen. Daarom moeten volgens een onverbiddelijke logica alle anderen sterven. Caligula beseft dat aan het slot. Kort voor zijn dood realiseert hij zich dat hij gefaald heeft; niet omdat hij de mensen vernietigd heeft, maar omdat zijn strijd om de waarheid tot falen gedoemd is. De dwingende consequentie is: als je de absolute vrijheid wil vestigen, betekent dat de vernietiging van alle anderen, en uiteindelijk de zelfvernietiging. Aldus de componist, die hier duidelijk Hitlers psyche probeert te doorgronden. Suetonius Caligula De historische keizer Gaius Caesar, ofwel Caligula, hoort thuis in het rijtje van lugubere en sadistische Romeinse heersers, tot wie ook Tiberius, Nero en Heliogabalus behoren. Caligula was gelieerd aan Tiberius, die hij opvolgde. Ook was hij de oom van Nero, die hem, na zijn oom Claudius, op zijn beurt zou opvolgen. De eerste tijd schijnt hij een wijs en mild heerser te zijn geweest, hoewel enig sadisme vanaf het begin aanwezig was. Hij leefde van het jaar 12 tot het jaar 41, waarvan de laatste drie jaren als keizer van Rome. In deze korte periode vestigde hij zijn reputatie als gewelddadige heerser. Hij schijnt verzot te zijn geweest op dans en muziektheater. Tot diep in de nacht organiseerde hij toneelvoorstellingen, waarbij de 5

6 Caligula hele stad werd verlicht. In het hele rijk hield hij spelen om het volk te vermaken. Tot zover over keizer Caligula, de rest zal over het monster Caligula moeten gaan, schrijft Suetonius in zijn Keizers van Rome. De historicus vertelt hoe de macht Caligula naar het hoofd steeg: Hij gaf opdracht godenbeelden [...] uit Griekenland over te brengen, waarna hij de hoofden eraf haalde, en ze verving door het zijne. Zijn familieleden liet hij grotendeels ombrengen en met zijn zusters pleegde hij bij herhaling ontucht. [...] Men gelooft dat hij zich aan Drusilla heeft vergrepen toen hij nog een minderjarige knaap was. [...] Later, toen zij getrouwd was met Cassius Longinus, haalde hij haar bij hem weg en leefde openlijk met haar alsof ze zijn wettige echtgenote was. Na haar dood was hij ziek van verdriet, en nadien heeft hij nooit [...] een eed afgelegd [...] zonder Drusilla als godin aan te roepen, aldus Suetonius, die overigens pas een kleine twintig jaar ná Caligula s dood werd geboren. Het ging van kwaad tot erger. Caligula organiseerde rampen, epidemieën, branden en hongersnoden omdat er volgens hem te weinig gebeurde tijdens zijn heerschappij. Leden van zijn politieke elite liet hij opsluiten, brandmerken en doorzagen omdat ze kritiek hadden gehad op zijn voorstellingen of nooit een eed hadden gezworen bij zijn genius. Zijn devies was een versregel uit de tragedie Atreus van de schrijver Accius: Laten ze me maar haten, als ze maar bang voor me zijn. De waanzin slaat uiteindelijk toe. Caligula opent bordelen in het paleis om zijn onderdanen af te persen, en hij houdt ervan, als een Dagobert Duck avant la lettre, in bergen goudstukken te baden. Op zijn negenentwintigste wordt hij vermoord omdat zijn megalomanie en vernietigingsdrang onbeheersbaar zijn geworden. Organische muziek Detlev Glanert (Hamburg, 1960) is geen grote bekende in Nederland. Hij gaat een beetje schuil achter grootheden als Stockhausen, Reimann en Trojahn. Eind jaren 80 werd hij een leerling van Hans Werner Henze, die meer in een melodische traditie werkte dan zijn avantgardistische collega s. Ook Glanerts oeuvre kenmerkt zich door een milder modernisme dan, pakweg, dat van Wolfgang Rihm. Ik ben geen revolutionaire componist die het verleden vernietigt om zijn eigen wereld te creëren, aldus Glanert: Ik heb altijd 6

7 willen weten waar ik vandaan kom, waar mijn wortels liggen, op welke grond mijn boom staat. Dat maakt me vrij. Als zijn lichtende voorbeelden noemt hij Mahler en Ravel. Deze mildheid uit zich niet alleen in zijn schrijfstijl, maar ook in de aard van zijn werken. Zo schreef hij, eveneens in tegenstelling tot veel van zijn Duitse collega s, symfonieën en solo-concerten voor viool of piano. In 2011 werd, in aanwezigheid van de componist, het orkestwerk Insomnium in Amsterdam uitgevoerd, geschreven voor en in opdracht van het Koninklijk Concertgebouworkest. Over zijn stijl zegt de componist: Ik beschouw muziek als een spier, bestaande uit emotie, constructie en materiaal. Van deze drie dingen domineert soms het ene, dan weer het andere. Hierdoor begint het te bewegen. Voor mij is muziek compleet organisch. Glanert schreef veel voor het muziektheater, komische werken evengoed als tragische opera s. In 2000 ging bijvoorbeeld zijn humoristische opera Scherz, Satire, Ironie und tiefere Bedeutung in première. In 2006 volgde de wereldpremière van Caligula in de Oper Frankfurt, die samen met de opera van Keulen de compositieopdracht had verstrekt. Deze Uraufführung werd geleid door dirigent Markus Stenz. Het libretto werd samengesteld door de romancier en dichter Hans-Ulrich Treichel, die eerder libretti voor onder andere Henze schreef, zoals Das verratene Meer, Venus und Adonis en Sinfonia N. 9. Glanerts meest recente grote opera is Solaris, gebaseerd op het science fictionboek van Stanislav Lem, dat eerder ook Andrej Tarkovski inspireerde tot zijn gelijknamige film. Solaris speelt in een ruimtestation, waarin de personages met hun herinneringen experimenteren en verontrustende ontdekkingstochten naar hun innerlijk maken. De rollen Over Solaris, dat in 2012 tijdens de Bregenzer Festspiele in première ging, schreef de pers: Glanert legt een grote nadruk op de begrijpelijkheid van de tekst, en vindt een bekwame balans tussen recitatief-achtig arioso en muzikaal-dramatische elementen, die elkaar op een perfecte manier mogen afwisselen. Deze zaken gelden evenzeer voor Caligula, want ook hier is de tekst uitermate goed verstaanbaar, in de passages met Sprechstimme, maar ook in de recitativische en de gezongen delen. De rol van de keizer staat natuurlijk centraal. Glanert schrijft voor deze bariton emotioneel ambivalente frasen, die de verscheurde psyche ten volle illustreren. Naast hem, bijna als secondant of alter ego, is er Helicon, gezongen door een countertenor. Hij countert letterlijk het psychologisch complexe timbre van Caligula. Helicon moet in opdracht van de keizer de maan voor hem naar beneden halen, een metafoor voor de onbereikbare liefde voor de gestorven Drusilla en voor het onvervulde levensverlangen. Het koor, dat de zanglijnen van de keizer vaak als een echo letterlijk herhaalt, lijkt de 7

8 chaotische stemmen in het hoofd van de keizer te verklanken. Van groot belang is de rol van keizerin Caesonia, Caligula s vrouw. Zij wordt gezongen door een mezzosopraan met een diepe, donkere ligging. Daarmee vervult zij, naast de rol van ervaren echtgenote, ook die van de moeder een element dat versterkt wordt door Caligula s incestueuze liefde voor zijn zuster Drusilla. Caesonia heeft vooral in het eerste bedrijf enkele monologen die qua psychologische kleuring in de buurt komen van Klytaimnestra uit Strauss Elektra. Naast deze centrale driehoek (met koor eigenlijk vierhoek) van Caligula is er het vocale spectrum van het tegenkamp, met de bas Cherea als symbolisch fundament, waarna de lijn oploopt via bariton Mereia, tenor Mucius, alt Scipio en de sopraan Livia. Dit kwintet van dissonante karakters en even dissonante stemmen komt in het tweede bedrijf stilistisch soms in de buurt van het befaamde Jodenkwintet uit Strauss Salome. Aan het einde van het tweede bedrijf begint Caligula te flirten met de jonge patriciër Scipio, wiens vader hij heeft vermoord. Dit sinistere liefdesspel gaat ironisch vergezeld van Tristan-harmonieën in het orkest, er zijn met name echo s uit de liefdesnacht van Tristan en Isolde te horen. In het derde bedrijf vindt de grote confrontatie tussen de bas Cherea en de bariton Caligula plaats, een scène die herinnert aan Seneca en Nero in Monteverdi s L incoronazione di Poppea. Caligula, afgebeeld op een munt Centrifugale kracht Al deze stemmen worden orkestraal begeleid, gekleurd en gestuurd door een groot symfonieorkest. Glanert is een meesterlijk orkestrator en hij creëert soundscapes die reiken van ijzingwekkend schreeuwende stiltes tot wilde orgiastische uitbarstingen. Het palet van het orkest bevat, naast de klassieke instrumenten, een dertigtal bijzondere instrumenten, die opgesomd een goede indruk geven van Glanerts kleurrijke palet: vijf pauken, aambeeld, grote trom, acht gongs, drie tamtams, buisklokken, hangende bekkens, bekkens, drie woodblocks, twee tomtoms, maracas, guiro, castagnetten, crotales, sizzle-bekkens, marimba, zweep, Glockenspiel, triangel, vibrafoon, ratel, claves, twee bongo s, twee harpen, orgel, geluidsband en keyboard. Vooral in het expressieve derde bedrijf, met de circusachtige vergoddelijking van Caligula aan het begin en het afsluitende dansfeest, komen de klankkwaliteiten van deze instrumenten goed tot hun recht. Het orkest werkt volgens de componist als een centrifugale kracht, die overeenkomt met het brein van Caligula. Glanert: Het orkest zelf is Caligula. Het verklankt zijn zenuwen, zijn aders, zijn 8

9 hersencellen, het is zijn in muziek getransformeerde lichaam. Als de andere personages optreden, horen wij ze zoals hij ze hoort. Vanaf dit vertrekpunt laat de componist het orkest duidelijk evolueren: Caligula is door de dood van zijn geliefde Drusilla in een soort vrije val terechtgekomen, uit zijn evenwicht geraakt, en hij wordt steeds verder naar buiten geslingerd. Precies dit probeer ik te verklanken, waarbij ik in het orkest geen centrum toelaat. De instrumenten die de middenstemmen vertegenwoordigen, heb ik geschrapt. In alle instrumentengroepen zijn er voortdurend alleen maar hoogten en laagten te horen een extreme techniek. De tweede muzikale techniek die Glanert toepaste, richt zich op het innerlijk van de keizer: De opera is gebaseerd op één enkel akkoord. Dit akkoord bestaat uit 28 tonen, die over elkaar geschoven zijn en zeer gecompliceerde intervalverhoudingen creëren. Zij lijken zich te verhouden als spieruitzettingen en spiersamentrekkingen van het lichaam. [...] Deze lichaamstaal heb ik van Caligula afgeleid en in de muziek weergegeven. Toneelspelen Het feit dat Caligula zelf net als Nero zo enorm geïntereseerd was in theater en acteren, vormde voor Glanert een bijzondere extra motivatie voor het schrijven van zijn opera: Ik denk dat het toneelspelen, het zich-op-de-bühnepresenteren, zingen, een diepgewortelde wens van de mens is. Het is de voortzetting van de jeugd met intellec- Ik denk dat het toneelspelen, het zich-opde-bühne-presenteren, zingen, een diepgewortelde wens van de mens is. Het is de voortzetting van de jeugd met intellectuele middelen, gezien door een intellectuele filter. Detlev Glanert tuele middelen, gezien door een intellectuele filter. Het blijft natuurlijk spel. Wij verifiëren onze existentie in de vorm van een spel. Daarmee lijken we allemaal een beetje op Caligula, wiens diepste passie, behalve hemzelf, het theater was. We werpen ideeën, gedachten, gezongen woorden heen en weer, we voeren op, doen alsof dat is een proefopstelling in de vorm van een spel. Wie zei dat ook alweer: Het spelende kind raakt aan het goddelijke. Albert Camus vertelde ooit dat het zijn droom was, muziek voor de koortsachtige stemmen van moderne mensen te schrijven. Glanerts emotioneel-filosofische opera komt daar aardig bij in de buurt. Het is een werk vol moderne mensen geworden, waarbij sommigen ver verwijderd zijn geraakt van hun spelende kinderziel. Willem Bruls 9

10 O 2 53e seizoen 14 december 2013 synopsis Eerste bedrijf De wanhoop van Caligula In het paleis van Caligula. Tijdens een vollemaansnacht sterft Caligula s geliefde zuster Drusilla. De keizer verdwijnt drie dagen en is onvindbaar. Volledig veranderd en vervuild keert hij terug, gekweld door visioenen van zijn overleden zuster. Eerst ontmoet hij alleen zijn slaaf Helicon. In de veronderstelling verkerend dat alles mogelijk is als hij het onmogelijke weet te bereiken, geeft hij Helicon de opdracht hem de maan te brengen. Anderen ontdekken dat Caligula is teruggekeerd. Zijn vrouw Caesonia, de patriciër Scipio, senator Mucius en diens vrouw Livia, de aristocraat Lepidus en staatsprocurator Cherea dringen er bij hem op aan weer te gaan regeren. Dat doet Caligula, maar anders dan verwacht. Hij vaardigt absurde, onrechtvaardige wetten uit: iedereen die zijn vermogen niet aan de staat overdraagt, zal ter dood worden veroordeeld. Alleen aan Caesonia onthult hij deels zijn ware bedoelingen. Hij wil het ongeluk in de wereld met geweld uitroeien en daarna een groot feestmaal aanrichten. Zijn verhaal choqueert haar, maar zij verzekert hem toch van haar liefde en steun. Tweede bedrijf Het spel van Caligula Tijdens een diner bereiden Livia, Scipio, Mucius en Cherea een algehele opstand voor tegen de ogenschijnlijk waanzinnig wordende Caligula. Plotseling verschijnt de keizer zelf met Caesonia, en hij nodigt zichzelf bij het diner uit. Hij doorziet wat de plannen zijn. Door de duidelijke provocaties van Caligula wordt de situatie steeds pijnlijker. Op het hoogtepunt van de spanningen grijpt hij Livia en neemt hij haar mee naar een zijkamer. Er heerst een geladen stilte, en alleen Caesonia probeert te doen alsof er niets aan de hand is. Dan staat Caligula weer voor hen, terwijl de verkrachte Livia door haar man wordt weggeleid. Het volgende slachtoffer is Mereia, die er door Caligula van wordt beschuldigd dat hij uit angst voor vergiftiging alvast een tegengif heeft ingenomen. Mereia ontkent dit en zegt dat hij alleen maar een middel tegen astma heeft geslikt. Dan dwingt Caligula hem gif te drinken. De keizer probeert de mooie, jonge Scipio te verleiden door eerst naar zijn gedichten te informeren, maar Scipio dient hem genadeloos van repliek. Alleen achtergebleven, herdenkt Caligula de doden die hem omgeven. Hij zal zich niet tegen de dood verzetten en duizenden mensen laten executeren. 10

11 Hij waant zich onsterfelijk; zijn leven kent nu nog slechts één principe: de verachting. Derde bedrijf De goddelijkheid van Caligula Caesonia en Helicon kondigen met veel misbaar het optreden van Caligula als Venus aan, omdat deze heeft besloten met de maan te trouwen. Alle aanwezigen worden gedwongen offergaven te brengen en de keizer te vereren. Als Caligula alleen met Helicon is achtergebleven, hoort hij dat die de maan nog steeds niet heeft gehaald. Helicon heeft wel een schrijftafeltje onderschept. In de waslaag zijn de samenzweringsplannen van Cherea opgeschreven. Cherea wordt ontboden; hij zegt dat iemand anders Caligula wel zal vermoorden als hij wordt terechtgesteld. Caligula doet nu alsof hij openhartig met Cherea spreekt. Om zijn absolute macht te tonen, vernietigt hij het schrijftafeltje als bewijsstuk en laat hij Cherea vertrekken. De rituele dans van Caligula in de gedaante van de maangodin Venus begint en iedereen, óók de samenzweerders, moet meedansen tot de extase volgt. Vierde bedrijf De dood van Caligula Caligula is vertwijfeld. Hij vermoedt dat het einde nabij is. Woedend draagt hij Helicon op alsnog de verlossende maan voor hem te halen. Ter verstrooiing laat hij vier dichters en publiek brengen, om ze na enkele dichterspogingen allemaal te executeren. De samenzweerders besluiten deze nacht een einde aan het leven van de keizer te maken. Dan brengt Caesonia hen het bericht van de dood van Caligula. Iedereen voelt zich hierdoor opgelucht, maar op hetzelfde moment komt de keizer zelf binnen: de mededeling was slechts een schijnbeweging. Iedereen biedt hem zijn hulp aan. Mucius is zelfs zo lichtzinnig dat hij aanbiedt zijn leven voor Caligula te willen opofferen, waarop de keizer hem meteen ter dood veroordeelt. De wanhopige Caesonia doet nog een vergeefse poging om contact met Caligula te krijgen, maar als ultiem bewijs van liefde eist de keizer dat zij sterft. Ze laat zich vrijwillig door hem wurgen. In het paleis zijn van verre de naderende opstandelingen te horen. Helicon arriveert om Caligula te waarschuwen, maar hij wordt meteen door hem doodgestoken. De opstandelingen dringen het paleis binnen en vermoorden de keizer met talloze dolkstoten. Voordat hij sterft richt Caligula zich nog één keer op en zegt: Nog leef ik! (vrij naar Detlev Glanert) 11

12 O 2 53e seizoen 14 december 2013 uitvoerenden Markus Stenz Markus Stenz is tot 2014 Generalmusikdirektor van de stad Keulen en Gürzenich-Kapell meister (chef-dirigent van het Gürzenich-Orchester en de Opera van Keulen). Sinds september 2012 is hij chef-dirigent van het Radio Filharmonisch Orkest. Hij is bovendien eerste gastdirigent van het Hallé Orchestra. Eerder was Markus Stenz artistiek leider van het Montepulciano Festival ( ) en chef-dirigent van London Sinfonietta ( ). Beide functies vervulde hij bij het Melbourne Symphony Orchestra ( ), dat hij in 2000 leidde tijdens de eerste tournee door Europa. Stenz bracht het Gürzenich-Orchester in 2008 naar China, en dirigeerde in datzelfde jaar het eerste optreden dat het orkest maakte tijdens de BBC-Proms in de Londense Royal Albert Hall. In 2010 leidde hij in China de Keulse Opera in de complete Ring des Nibelungen in Sjanghai en Don Giovanni in Peking, plus nog concerten in beide steden. Om het 25-jarige bestaan van het gebouw van de Kölner Philharmonie luister bij te zetten, dirigeerde hij tweemaal Mahlers Achtste symfonie met het Gürzenich-Orchester en 400 zangers uit de regio Keulen/Bonn. Stenz trad op in de Scala in Milaan, in de Munt in Brussel, bij English National Opera, de Lyric Opera of Chicago, San Marcus Stenz Francisco Opera, de opera s van Stuttgart en Frankfurt, bij de Glyndebourne Festival Opera en tijdens de festivals van Edinburgh en Salzburg. Sinds zijn debuut als operadirigent in La Fenice in Venetië met Elegy for Young Lovers van Hans Werner Henze leidde hij vele (wereld-)premières, waaronder Henze s MOLINA VISUALS 12

13 Das verratene Meer in Berlijn, Venus und Adonis bij de Bayerische Staatsoper in München en L Upupa und der Triumph der Sohnesliebe tijdens de Salzburger Festspiele van In Keulen bracht Stenz onder andere de Ring des Nibelungen, Lohengrin, Tannhäuser en Die Meistersinger von Nürnberg, Jenu fa en Kát a Kabanová, Don Giovanni, en Love and other Demons van Peter Eötvös. Ook bij de Lyric Opera of Chicago leidde hij Kát a Kabanová, en in december 2009 bracht hij Mahlers Vierde symfonie met het Chicago Symphony Orchestra. Markus Stenz dirigeerde orkesten als het Koninklijk Concertgebouworkest, de Münchner Philharmoniker, het Gewandhausorchester Leipzig, de Berliner Philharmoniker, het Tonhalle-Orchester Zürich, Los Angeles Philharmonic, Boston Symphony, Minnesota Orchestra en de symfonieorkesten van Dallas, Houston en Seattle. Markus Stenz studeerde aan de Hochschule für Musik in Keulen bij Volker Wangenheim, en in Tanglewood bij Leonard Bernstein en Seiji Ozawa. Hij is drager van het Honorary Fellowship van het Royal Northern College of Music. Eerder in de Matinee: Henze Venus und Adonis (2001), Henze The Bassarids (2002), Adès Scenes from The Tempest (2006), Birtwistle Earth Dances (2006), Kagel Sankt-Bach-Passion (2008), Adès The Tempest (2009), Mahler Tiende symfonie (Adagio) & Braunfels Te Deum (2011), Henze L Upupa und der Triumph der Sohnesliebe (2012), Hartmann Simplicius Simplicissimus (2012), Hartmann Eerste symfonie & Mahler Vierde symfonie (2012), Adams The Gospel According to the Other Mary (2013), Chabrier España, Dutilleux Celloconcert Tout un monde lointain & Stravinsky De vuurvogel (2013) Edward Caswell Edward Caswell werkte in het seizoen voor het eerst met het Groot Omroepkoor, toen hij het instudeerde voor Händels L Allegro, il Penseroso ed il Moderato onder leiding van Kenneth Montgomery in De Vrijdag van Vredenburg. Sindsdien studeerde hij het koor in voor uitvoeringen door onder anderen Bernard Haitink, Riccardo Chailly en Markus Stenz. Caswell studeerde zang bij Norman Bailey aan het Royal College of Music in Londen, en was aanvankelijk als zanger werkzaam. Als koordirigent werkte hij inmiddels samen met koren als het MDR Rundfunkchor Leipzig, de BBC singers, het Philharmonia Chorus, het Chor der Bamberger Symphoniker, het Choeur de l Orchestre de Paris, het WDR Rundfunkchor (Keulen) en het Deens Nationaal Koor. Edward Caswell doceert aan het Royal Conservatoire of Scotland en de University of Glasgow en is lid van de adviesraad van de Association of British Choral Directors. Edward Caswell 13

14 Peter Coleman-Wright JOM Ursula Hesse von den Steinen Peter Coleman-Wright De bariton Peter Coleman-Wright trad op in de grote operahuizen van de wereld, van Metropolitan Opera (o.a. Belcore) tot het Royal Opera House Covent Garden (o.a. Papageno, Billy Budd, Donner, Beckmesser), bij de English National Opera (Jevgeni Onegin, Don Giovanni, Scarpia, Rossini s Figaro) en in zijn geboorteland Australië (o.a. Scarpia, Macbeth, Almaviva). Hij zong moderne opera s als Dallapiccola s Il prigioniero en Der Prinz von Homburg van Henze, en was de eerste die de rollen van John in Jonathan Harvey s Inquest of Love en Colin in David Blake s The Plumbers Gift zong. De rol van Caligula zong hij eerder bij de English National Opera en zal hij komend voorjaar vertolken in het Teatro Colón in Buenos Aires. Ook in Parijs (Sharpless), München, de Scala in Milaan (Death in Venice) en tijdens de festivals van Aix-en-Provence en Bregenz was hij te gast. Bij De Nederlandse Opera was Peter Coleman-Wright te horen als Busoni s Faust, als Schaunard in La bohème en Chorèbe in Les Troyens. Concert optredens gaf hij in het Londense South Bank Centre, de Wigmore Hall en het Barbican Centre, de Avery Fisher Hall in New York, het Amsterdamse Concertgebouw, het Sydney Opera House en de Melbourne Concert Hall. Eerder in de Matinee: Britten The rape of Lucretia (Tarquinius, 1998), Strauss Die Liebe der Danae (Jupiter, 2002), Delius Idyll, Mahler Rückerlieder (2009) Ursula Hesse von den Steinen Tot 2002 was de mezzosopraan Ursula Hesse von den Steinen aangesloten bij de Semperoper in Dresden, daarna ging zij zelfstandig verder. Zij studeerde in Berlijn en volgde masterclasses bij Brigitte Fassbaender en Aribert Reimann. In 2002 debuteerde zij in de Opéra Bastille in Parijs als Anna in Weills Die sieben Todssünden. In 2006 zong zij Orlofsky in Die Fledermaus bij het Glyndebourne Festival. Zij vertolkte de rol van Marie in Wozzeck in Tokyo en de titelrol in Carmen bij de Volksoper Wien. Bij de Bayerische Staatsoper in München zong zij de rol van Lucy in de première van Peter Eötvös Die Tragödie des Teufels, en bij de Deutsche Oper am Rhein de titelrol in Phaedra van Henze. Zij gaf concerten met het London Philharmonic Orchestra, de Berliner Philharmoniker en het Konzerthausorchester Berlin en werkte samen met dirigenten als Claudio Abbado, Herbert Blomstedt, Semyon Bychkov, Vladimir Fedosejev, Michael Gielen, Eliahu Inbal, Vladimir Jurowski, Giuseppe Sinopoli, Markus Stenz, Pierre Boulez, Riccardo Chailly en James Levine. 14

15 Martin Wölfel Johannes Schmidt Marcel Beekman MARCO BORGGREVE Martin Wölfel Martin Wölfel, in Potsdam geboren, legde zich tijdens zijn studie in Dresden op het tenorvak toe. Na het bijwonen van een recital van Axel Köhler besloot hij zich tot countertenor te ontwikkelen. Hij volgde onder andere masterclasses bij Paul Esswood, genoemde Axel Köhler, Jessica Cash en Brigitte Fassbaen der. Hij trad sindsdien op als Tolomeo in Giulio Cesare (Karlsruhe) en Edgar in Lear van Aribert Reimann (bij Oper Frankfurt en de Komische Oper in Berlijn), als Fjodor in Boris Godoenov (Semperoper Dresden) en eerder als Helicon tijdens de première van Caligula (Frankfurt en Keulen). Martin Wölfel zong bovendien met ensembles en orkesten als La Grande Écurie et la Chambre du Roy, de Academy of St. Martin in the Fields, het Klangforum Wien en het Gewandhausorchester in Leipzig, en tijdens het Aldeburgh Festival en het Festival van Vlaanderen. Johannes Schmidt Johannes Schmidt studeerde in München en zong vroeg in zijn carrière de rol van Papageno in het Opernhaus Graz. Als vaste medewerker van de operahuizen in Essen, Berlijn en Hannover zong hij alle grote basrollen. Gastrollen, concerten en liedrecitals brach- ten hem naar de grote zalen van Europa, naar Japan, Singapore en de Verenigde Staten. Zo debuteerde hij in het seizoen in Wagners Ring des Nibelungen als Hagen, Hunding en Fafner in Parijs, Porto, Straatsburg, Luxemburg, Caen, Reims, Trento en Reggio Emilia, en zong de rol van Gurnemanz (Parsifal) bij de Tiroler Festspiele. Dit jaar zingt hij onder andere in de Opéra National de Paris en het Palau de les Arts Reina Sofia in Valencia. Hij werkte samen met dirigenten als Thomas Hengelbrock, Michail en Vladimir Jurowski, Sir Charles Mackerras, Kirill Petrenko, Leonard Slatkin en Hans Zender. Eerder in de Matinee: Rihm Jakob Lenz (Oberlin, 2012) Marcel Beekman Marcel Beekman zingt zowel het barokke en klassieke, als het hedendaagse concert- en operarepertoire. De tenor trad op met de Berliner Philharmoniker, het Koninklijk Concertgebouworkest, het Orkest van de Achttiende Eeuw, Les Arts Florissants, de orkesten van de (Nederlandse) omroep en het ASKO Schönberg. Hij bracht veel nieuw werk in première van componisten als Calliope Tsoupaki (Lucas Passie, Greek Love Songs), Elmer Schönberger, Roderik 15

16 PAUL FOSTER-WILLIAMS Cécile van de Sant Quentin Hayes Ruth Fiedler GERALD PLACE de Man, Maarten Altena en Martijn Padding en produceert eigen hedendaagse-muziekprogramma s. Marcel Beekman heeft operarollen op zijn repertoire als Berenice in Cavalli s L ipermestra, Valère/Damon in Les indes galantes van Rameau, Laki Topalović in Maratonci van Isidora Žebeljan, de titelrol in Willem Breukers Jona, Voedster in Granida van P. C. Hooft, Casella in La Commedia van Louis Andriessen en Zamar in Legende van Peter-Jan Wagemans. Beekman zong bij De Nederlandse Opera, in het Theater an der Wien en tijdens de Bregenzer Festspiele, de Salzburger Osterfestspiele en het Saito Kinen Festival in Japan. Eerder in de Matinee: o.a. Gebel Der leidende, sterbende und begrabene Jesus (2007), Martin Der Sturm (Adrian, 2008), Stravinsky Canticum Sacrum (2009), Rameau Les Indes galantes (Damon/Valère, 2010), Stravinsky Les Noces (2010), Strauss Salome (1. Jude, 2011) Cécile van de Sant Mezzosopraan Cécile van de Sant studeerde bij Cora Canne Meijer in Amsterdam en Marlena Kleinmann Malas in New York. Zij zong de meest uiteenlopende operarollen: vele Händelrollen, maar ook bij voorbeeld La Messagiera en Proserpina in Montever- di s L Orfeo (Bayerische Staatsoper, München) en Speranza (Teatro Liceu, Barcelona), Orfeo in Glucks Orfeo ed Euridice (Scottish Opera), Diana in Iphigénie en Tauride (Royal Opera House, Covent Garden), Derde dame in Die Zauberflöte (Opéra National de Paris), Rossweisse in Die Walküre (De Nederlandse Opera) en de titelrol in La Cenerentola in Kaiserslautern. Haar concerten oratoriumreperoire omvat werken als Bachs Matthäus-Passion (Residentie Orkest, John Nelson), de Hohe Messe (Jordi Savall) en het Weihnachtsoratorium (Combattimento Consort, Jan Willem de Vriend), Händels Messiah (Paul McCreesh), Mahlers Kindertotenlieder (Neeme Järvi) en de Nederlandse première van Rihms Deus Passus (Rotterdams Philharmonisch Orkest, Markus Stenz). Recentelijk zong zij Erda in Das Rheingold (Rheingold op de Rijn). Eerder in de Matinee: o.a. Britten Owen Wingrave (Kate, 2003), Wagner Parsifal (2. Knappe, 2012), Jeths Hôtel de Pékin (Versace, 2012) Quentin Hayes Met het winnen van de Vara Radio-prijs bij de Belvedere Singing Competition in Wenen (1992) maakte Quentin Hayes internationale carrière een vliegende start. De bariton was van 1999 tot

17 gecontracteerd als vaste zanger van het Royal Opera House in Londen, waar hij rollen zong als Ned Keene in Peter Grimes, Schaunard in La bohème, Angelotti in Tosca en Francis in Boulevard Solitude van Henze. Verder zong hij de titelrol in Rigoletto (Luxemburg), Figaro in Il barbiere di Siviglia (o.a. Deutsche Oper am Rhein en Glyndebourne on Tour), Papageno in Die Zauberflöte en Ford in Falstaff (English National Opera) en Don Fernando in Fidelio (Welsh National Opera). Quentin Hayes zong een aantal rollen in wereldpremières: Eddy in Greek van Mark-Anthony Turnage (Biennale München), Leonardo in Blood Wedding van Nicola Lefanu, Flaminius in Stephen Olivers Timon of Athens (English National Opera) en Achilles in René Koerings Scènes de chasse (Opéra de Montpellier). Hij zong bovendien rollen in Life with an idiot van Schnittke, Elegy for Young Lovers van Henze, en St. François d Assise van Messiaen. Eerder in de Matinee: o.a. Henze The Bassarids (2002), Adès The Tempest (2009) Ruth Fiedler Dit concert betekent Ruth Fiedlers Concertgebouwdebuut. Dit seizoen zingt zij de titelrol in Lucia di Lammermoor en Koningin van de Nacht in Die Zauberflöte in het Theater Lüneburg, waar zij sinds vorig seizoen deel uitmaakt van de vaste zangersgroep. Zij zong daar ook rollen als Cleopatra in Händels Giulio Cesare, Adele in Die Fledermaus, Marie in Zar und Zimmermann en de titelrol in Esther Hilsbergs kinderopera Die chinesische Nachtigall. Ruth Fiedlers repertoire bestrijkt het gebied van de vroege barok, via Bach tot Mozart, maar zij zingt ook eigentijdse muziek. Zij werkte samen met dirigenten als Markus Stenz, Philippe Herreweghe, Helmuth Rilling en René Jacobs. Ruth Fiedler studeerde zang aan de Hochschule für Künste in Bremen en oude muziek bij Harry van der Kamp. Radio Filharmonisch Orkest Het Radio Filharmonisch Orkest (RFO) bezet een prominente plaats in het Nederlandse muziekleven. Door een onuitputtelijk streven naar de hoogste artistieke kwaliteit en een uitgebalanceerde programmering groeide het momenteel honderd musici sterke orkest uit tot een van de beste orkesten van Nederland. Het orkest werd in 1945 opgericht door Albert van Raalte en werd nadien geleid door achtereenvolgens Paul van Kempen, Bernard Haitink, Jean Fournet, Willem van Otterloo, Hans Vonk, Sergiu Comissiona, Edo de Waart en Jaap van Zweden. In 2012 werd Markus Stenz aangesteld als chef-dirigent. De Amerikaanse dirigent James Gaffigan is vaste gastdirigent sinds het seizoen Met ingang van augustus 2013 maakt het RFO deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Groot Omroepkoor en de productie-afdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR, Avro en Tros). Het RFO werkte samen met befaamde gastdirigenten als Leopold Stokowski, Kirill Kondrashin, Antal Doráti, Riccar do Muti, Kurt Masur, Charles Dutoit, Mariss 17

18 Jansons, Michael Tilson Thomas, Gennady Rozhdestvensky, Peter Eötvös, Vladimir Jurowsky en Valery Gergiev. Het RFO levert belangrijke bijdragen aan de NTR ZaterdagMatinee en Het Zondagochtend Concert in het Amsterdamse Concertgebouw, en aan De Vrijdag van Vredenburg te Utrecht. Het RFO excelleert in bijzonder geprogrammeerde symfonische concerten en concertante opera-uitvoeringen, waarbij het regelmatig eerste uitvoeringen in Nederland en wereldpremières betreft. Naast de concerten in de omroepseries was het RFO onder andere te horen op het Festival Musica 2008 en tijdens de BBC Proms 2011 in de Royal Albert Hall. Het Radio Filharmonisch Orkest heeft een indrukwekkende plaat- en cd-catalogus opgebouwd. Op verschillende labels verschenen vanaf de jaren 70 legendarische grammofoonplaten met dirigenten als Leopold Stokowski en Antal Doráti. Onder leiding van Jean Fournet werd een serie cd s gerealiseerd met Frans repertoire. Opnamen van de complete symfonieën van Mahler onder leiding van Edo de Waart verschenen op cd, alsook een unieke Wagner-box en de complete orkestwerken van Rachmaninov. Cd s met werken van hedendaagse componisten als Jonathan Harvey, Klas Torstensson en Jan van Vlijmen werden onderscheiden met prijzen en eervolle vermeldingen. Met dirigent Mark Wigglesworth werden de symfonieën van Sjostakovitsj op cd vastgelegd, en onder leiding van Jaap van Zweden verscheen een Bruckner-cyclus. De live-registratie van Wagners Parsifal, in de NTR ZaterdagMatinee onder leiding van Van Zweden, werd onderscheiden met de Edison Klassiek 2012 in de categorie Opera. volg het Radio Filharmonisch Orkest op twitter (@radiofilhorkest) en facebook Groot Omroepkoor Het Groot Omroepkoor is met zestig vocalisten het grootste professionele koor van Nederland. Sinds de oprichting in 1945 brengt het koor een breed repertoire, uiteenlopend van barok tot en met eigentijdse muziek. Voor de uitvoering van dit repertoire werkt het koor in wisselende bezettingen, afhankelijk van het werk en de wens van de dirigent. Het Groot Omroepkoor werkte samen met gastdirigenten als Marcus Creed, Peter Dijkstra, Stefan Parkman en Kaspars Putniņš, met oude-muziekspecialisten als Frans Brüggen, Philippe Herreweghe, Nikolaus Harnoncourt en Ton Koopman. In het grote koor-symfonische repertoire en concertante operaproducties werd opgetreden onder leiding van dirigenten als Jaap van Zweden, Riccardo Chailly, Peter Eötvös, Sir Simon Rattle en Mariss Jansons. Het Groot Omroepkoor treedt veelal op met het Radio Filharmonisch Orkest in de concertseries van de publieke omroep, en wordt daarnaast met enige regelmaat uitgenodigd door het Koninklijk Concertgebouworkest, het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Berliner Philharmoniker. In de NTR ZaterdagMatinee voerde het koor vele 18

19 wereldpremières uit, en werken van hedendaagse componisten als Ligeti, Boulez, Birtwistle, Kagel, Reich, Wagemans, Adès en Adams. Op cd s schittert het Groot Omroepkoor in een breed repertoire, met opnamen van onder meer Keuris, MacMillan, Mahler, Poulenc, Rossini en Wagner. De eerste officiële chef-dirigent van het Groot Omroepkoor was Kenneth Montgomery. Na hem waren respectievelijk Robin Gritton, Martin Wright, Simon Halsey en Celso Antunes chef-dirigent van het koor. Sinds het seizoen is Gijs Leenaars chef-dirigent. Michael Gläser is vaste gastdirigent van het koor sinds september Vanaf augustus 2013 maakt het Groot Omroepkoor deel uit van de Stichting Omroep Muziek, samen met het Radio Filharmonisch Orkest en de productieafdeling van de concertseries van Radio 4 (NTR, Avro en Tros). volg het Groot Omroepkoor op twitter (@grootomroepkoor) en facebook 19

20 Radio Filharmonisch Orkest BESCHERMHEER Bernard Haitink CHEF-DIRIGENT Markus Stenz HONORARY CHIEF CONDUCTOR Jaap van Zweden ERE-DIRIGENT Edo de Waart VASTE GASTDIRIGENT James Gaffigan ASSISTENT-DIRIGENT Karel Deseure EERSTE VIOOL Joris van Rijn Semjon Meerson Alexander Baev Fred Gaasterland Roswitha Devrient Mariska Godwaldt Josje ter Haar Anna Korpalska Leonie Mensink Pedja Milosavljevic Theo Ploeger Gerrie Rodenhuis Pieter Vel Ruud Wagemakers Iina Laasio Janneke Van Prooijen TWEEDE VIOOL Casper Bleumers Eveline Trap Sarah Loerkens Esther de Bruijn Michiel Eekhof Wouter Groesz Yvonne Hamelink Annemarie van Helderen Esther Kövy Dana Mihailescu Guido Muller Renate van Riel Alexander van den Tol Eva Bengtsson Robbert Honorits CELLO Michael Müller Anton Istomin Eveline Kraayenhof Harm Bakker Winnyfred Beldman Crit Coenegracht Anneke Janssen Ansfried Plat Rebecca Smit Arjen Uittenbogaard CONTRABAS Rien Wisse Walter van Egeraat Annika Hope Edward Mebius Jim Schultz Sjeng Schupp Stephan Wienjus Marijn van Prooijen FLUIT Ingrid Geerlings Carla Meijers Maike Grobbenhaar HOBO Hans Wolters Yvonne Wolters KLARINET Diede Brantjes Sergio Hamerslag FAGOT Hajime Konoe Jos Lammerse Freek Sluijs Desirée van Vliet WAGNERTUBA Petra Botma-Zijlstra Toine Martens TROMPET Hans van Loenen Bob Koertshuis Raymond Rook Jacco Groenendijk Hans Verheij Niek Jacobs TROMBONE Herman Nass Jaume Gavilan Agullo Rommert Groenhof TUBA Bernard Beniers PAUKEN Paul Jussen SLAGWERK Hans Zonderop Mark Haeldermans Vincent Cox Esther Doornink Paula Brouwer HARP Ellen Versney Kerstin Scholten PIANO Stephan Kiefer ORGEL Richard Ram CELESTA Ana Maria Sanchez Donate TECHNIEK Jan Panis SYNTHESIZER Hans Erblich 20

21 Groot Omroepkoor CHEF-DIRIGENT Gijs Leenaars VASTE GASTDIRIGENT Michael Gläser SOPRAAN Annelie Brinkhof Elma van den Dool Daphne Druijf Loes Groot Antink Anitra Jellema Marielle Kirkels Simone Manders Judith Petra Margo Post Maja Roodveldt Annette de Rozario Mijke Sekhuis Jolanda Sengers Liesbeth Vanderhallen Dorien Verheijden Esther de Vos Yuko Yagishita ALT Yvonne Benschop Femke de Boer Nicoline Bovens Ans van Dam Marjan van Eldik Anne Marieke Evers Kazue Goto Anneke Leenman Els Liebregt Marga Melerna Suzanne Meessen Maria de Moel Anjolet Rotteveel Janneke Vis Lisinka de Vries Harda van Wageningen Anke Zuithoff Pierrette de Zwaan TENOR Alan Belk Ambrož Bajec-Lapajne Sebastian Brouwer Kevin Doss Boguslaw Fiksinski Gerben Houba Peter-Paul Houtmortels Marius Kwaks Jelle Leistra Aart Mateboer Matthew Minter Albert van Ommen Eric Reddet Geraint Roberts Matthew Smith John Vredeveldt Deniz Yilmaz BAS Gert-Jan Alders Math Dirks Jelle Draijer Peter Duyster Joep van Geffen Geert van Hecke Henk van Heijnsbergen Pieter Hendriks Palle Fuhr Jørgensen Hans Pootjes Ludovic Provost Mitchell Sandler Lars Terray Luuk Tuinder Hans de Vries Tiemo Wang Jan van Zelm 21

22 zaterdag 21 december, uur Concertgebouw Amsterdam FEESTELIJKE MONTE- VERDI MET MARCON La Cetra, Barockorchester & Vokalensemble Basel Andrea Marcon dirigent Monteverdi Kerstvespers (uit Selva morale e spirituale) De reikwijdte van Monteverdi s muziek, zowel wat betreft haar emotie als haar architectuur, betekent een nieuwe dimensie. Daarmee vergeleken vallen de grootste ideeën, de meest geïnspireerde koortsaanvallen en droefgeestigheden van zijn tijdgenoten in het niet. Aan het woord is een liefhebber: Igor Stravinsky. Monteverdi was met werken als Orfeo en L incoronazione di Poppea een pionier van de opera. Zijn psychologische invoelingsvermogen en zijn gevoel voor menselijke emoties laten hem echter niet in de steek bij het componeren van madrigalen en sacrale werken. Monteverdi, die verbonden is aan de Chiesa di San Marco te Venetië, schrijft veel missen en andere werken voor kerkelijke gelegenheden. In 1641, twee jaar voor zijn dood, wordt de verzameling Selva morale e spirituale gepubliceerd. Andrea Marcon en La Cetra presenteren met het oog op kerst een feestelijke bloemlezing uit deze bos van morele en spirituele gezangen. En laten, uiteraard zo authentiek mogelijk, Monteverdi en zijn tijd herleven. OM 4 oude muziek

23 zaterdag 11 januari, uur Concertgebouw Amsterdam TRADITIE À LA ENSEMBLE INTERCONTEMPORAIN Ensemble intercontemporain Pablo Heras-Casado dirigent Susan Graham mezzosopraan Dallapiccola Piccola musica notturna Maderna Serenata nr. 2 voor 11 instrumenten Schönberg Lied der Waldtaube (uit Gurrelieder) Chauris Un minimum de monde visible (wereldpremière) Mahler/Kloke Lieder eines fahrenden Gesellen Het fameuze Ensemble intercontemporain heeft een naam hoog te houden als het op het uitvoeren van de nieuwste muziek aankomt. Die muziek is echter niet losgezongen van de traditie. Ik geloof sterk in de eeuwige vernieuwing van kunst. Maar het is krankzinnig om de traditie de rug toe te keren, vond Luigi Dallapiccola al. In zijn dromerige Piccola musica notturna is de invloed van zowel Schönberg als Debussy te bespeuren. Schönberg op zijn beurt borduurt in het Lied van de woudduif uit Gurrelieder voort op Gustav Mahler. Meer nog dan Schönbergs transcriptie van de Lieder eines fahrenden Gesellen behoudt de versie van Eberhard Kloke de kamermuzikale kleuren van Mahlers origineel. Yves Chauris componeerde voor het Ensemble intercontemporain een orkestwerk dat schittert in alle kleuren, het licht van de glazen façades van het moderne Parijs weerkaatsend. Beethoven was de jeugdheld van de jonge Fransman, maar qua verbeeldingskracht treedt Chauris in de voetstappen van Debussy. H 3 hedendaags

24 vrijdag 20 december 2013, uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht KERSTCONCERT: BERLIOZ TEDERE L ENFANCE DU CHRIST Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor James Gaffigan dirigent Blandine Staskiewicz mezzosopraan Thomas Oliemans bariton Jean Teitgen bas Stanislas de Barbeyrac tenor Arnaud Richard bas Berlioz L Enfance du Christ vrijdag 10 januari 2014, uur Vredenburg Leidsche Rijn, Utrecht HET MOOISTE ALTVIOOL- CONCERT OOIT? Radio Filharmonisch Orkest Edward Gardner dirigent Lawrence Power altviool R. Strauss Macbeth Walton Concert voor altviool en orkest Brahms Symfonie nr.3 24

J.S. Bach - Matthäus Passion

J.S. Bach - Matthäus Passion J.S. Bach - Matthäus Passion Opname van 23 april 2011, Dr. Anton Philipszaal, Den Haag Reinhard Goebel dirigent Marcel Beekman tenor, evangelist Lukas Jakobski bas, Christus Johannette Zomer sopraan Cécile

Nadere informatie

Historie Groot Omroepkoor Deel 16 - Nog meer dirigenten en componisten

Historie Groot Omroepkoor Deel 16 - Nog meer dirigenten en componisten Historie Groot Omroepkoor Deel 16 - Nog meer dirigenten en componisten - Ria Raven - Niet alleen koordirigenten spelen een belangrijke rol in de bestaansgeschiedenis van het koor, maar natuurlijk ook de

Nadere informatie

Jaaroverzicht activiteiten Stichting Vrienden van het Radio Filharmonisch Orkest

Jaaroverzicht activiteiten Stichting Vrienden van het Radio Filharmonisch Orkest Jaaroverzicht activiteiten Stichting Vrienden van het Radio Filharmonisch Orkest Na de oprichting in november 2014 was 2015 het eerste jaar waarin we activiteiten georganiseerd hebben voor onze vrienden.

Nadere informatie

Historie Groot Omroepkoor Deel 22 - Op naar de eeuwwisseling - dl 3

Historie Groot Omroepkoor Deel 22 - Op naar de eeuwwisseling - dl 3 Historie Groot Omroepkoor Deel 22 - Op naar de eeuwwisseling - dl 3 - Ria Raven - We zitten in het tijdperk dat er veel meer foto's werden gemaakt van het koor dan in het verleden. Ook de koordirigenten

Nadere informatie

Stichting Vrienden Groot Omroepkoor. Financieel verslag 2015

Stichting Vrienden Groot Omroepkoor. Financieel verslag 2015 Stichting Vrienden Groot Omroepkoor Financieel verslag 2015 Inhoudsopgave Jaarverslag van de het bestuur Jaarverslag van het bestuur Jaarrekening Balans per 31 december 2015 Staat van baten en lasten over

Nadere informatie

Basiscursus Klassieke muziek

Basiscursus Klassieke muziek Basiscursus Klassieke muziek George Frideric Handel (1685-1759) Watermusic (1717) Door Hélène Codjo Les 02 Kenmerken van de Barok 1. Instrumenten Violoncello, contrabas en klavecimbel = Basso continuo

Nadere informatie

Stichting Vrienden Groot Omroepkoor. Financieel verslag 2014

Stichting Vrienden Groot Omroepkoor. Financieel verslag 2014 Stichting Vrienden Groot Omroepkoor Financieel verslag 2014 Inhoudsopgave Jaarverslag van de het bestuur Jaarverslag van het bestuur Jaarrekening Balans per 31 december 2014 Staat van baten en lasten over

Nadere informatie

H 5 hedendaags-5 2013-2014 53e seizoen

H 5 hedendaags-5 2013-2014 53e seizoen H 5 hedendaags-5 2013-2014 53e seizoen DE NIEUWE PASSIE VAN JAMES MACMILLAN zaterdag 15 maart 2014 14.15-15.25 uur Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor Nationaal Jeugdkoor Markus Stenz dirigent

Nadere informatie

Historie Groot Omroepkoor Deel 22 - Op naar de eeuwwisseling - dl. 2

Historie Groot Omroepkoor Deel 22 - Op naar de eeuwwisseling - dl. 2 Historie Groot Omroepkoor Deel 22 - Op naar de eeuwwisseling - dl. 2 - Ria Raven - Nog even een kleine greep terug. In het begin van de jaren negentig verscheen een nieuw blad Entr acte, Muziekjournaal.

Nadere informatie

vrijdag 20 november 2015, 20.15 uur voorprogramma kamermuziek 19.00-19.30 uur uitloopfoyer inleiding Madeleine Pfundt 19.30 uur

vrijdag 20 november 2015, 20.15 uur voorprogramma kamermuziek 19.00-19.30 uur uitloopfoyer inleiding Madeleine Pfundt 19.30 uur HET RUSSISCHE RIJK GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA AVROTROS KLASSIEK I AVROTROS KLASSIEK II GROTE VIOLISTEN CARL NIELSEN AVROTROS VOCAAL MUZIKALE MEESTERWERKEN TWEE BIJZONDERE CONCERTEN vrijdag 20 november

Nadere informatie

Het Symfonie orkest. Lessuggestie bovenbouw: Lesdoelen: Lesopbouw:

Het Symfonie orkest. Lessuggestie bovenbouw: Lesdoelen: Lesopbouw: Lessuggestie bovenbouw: Het Symfonie orkest Lesdoelen: Kinderen maken kennis met klassieke muziek. Ze weten welke instrumenten er in een symfonieorkest te vinden zijn. De kinderen kunnen de verschillende

Nadere informatie

Aan de slag bij het orkest

Aan de slag bij het orkest Aan de slag bij het orkest Een introductie van het symfonieorkest Groep 7-8 en VO onderbouw Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Introductie van het symfonieorkest

Nadere informatie

JAAROVERZICHT Stichting

JAAROVERZICHT Stichting JAAROVERZICHT 2015 Stichting In 2015 organiseerde Stichting Opera aan de Schie Een bootcamp La Mélodie Française o.l.v. Jean-Baptiste Milon Zes maal het Klassiek Open Podium Een tweedaagse workshop met

Nadere informatie

Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14

Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Twee prachtige lezingen vanochtend. Er

Nadere informatie

Seizoen voor Kringleden

Seizoen voor Kringleden Seizoen 2018-2019 voor Kringleden Seizoen 2018-2019 voor Kringleden De Kringconcerten seizoen 2018-2019 In dit boekje worden allereerst de concerten en activiteiten vermeld waarvoor alle Kringleden genodigd

Nadere informatie

Blazers in de balzaal

Blazers in de balzaal Maandagenda december 2015 Kijk voor actuele informatie op www.hetgeldersorkest.nl Blazers in de balzaal Het Gelders Blaaskwintet Gudrun Bourel fluit Bram Kreeftmeijer hobo Irene Teepe klarinet Mette Laugs

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON

Bijbel voor Kinderen. presenteert DE VERLOREN ZOON Bijbel voor Kinderen presenteert DE VERLOREN ZOON Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Lazarus Aangepast door: Ruth Klassen en Sarah S. Vertaald door: Arnold Krul Geproduceerd door: Bible

Nadere informatie

Les 1: Orkest en Anne Frank

Les 1: Orkest en Anne Frank Anne en Zef Inleiding Jullie gaan in april de voorstelling Anne & Zef en bekijken. Anne & Zef is een jeugdopera en zal worden gespeeld door twee solozangers, en een ensemble uit het Nederlands Philharmonisch

Nadere informatie

MIXTUUR. Orgelconcert ONGEHOORD. door NICO DECLERCK. 18 mei 2013 Sint-Katharinakerk - Hoogstraten

MIXTUUR. Orgelconcert ONGEHOORD. door NICO DECLERCK. 18 mei 2013 Sint-Katharinakerk - Hoogstraten MIXTUUR Orgelconcert ONGEHOORD door NICO DECLERCK 18 mei 2013 Sint-Katharinakerk - Hoogstraten PROGRAMMA 3 Organist Nico Declerck 5 Aan het Koninklijk Conservatorium te Antwerpen behaalde Nico Declerck

Nadere informatie

DIE SCHÖPFUNG van JOSEPH HAYDN

DIE SCHÖPFUNG van JOSEPH HAYDN DIE SCHÖPFUNG van JOSEPH HAYDN Solisten: Clara de Vries Aart Mateboer Bert van de Wetering Orkest: Ensemble Conservatoire Dirigent: Wolfried Kaper VRIJDAG, 11 NOVEMBER 2011-20.00 uur - KONINGSKERK, LANDSHEERLAAN,

Nadere informatie

Evenementen voor Kringleden

Evenementen voor Kringleden Evenementen voor Kringleden 2015 2016 Evenementen voor Kringleden 2015 2016 Alle Kringleden ontvangen de uitnodigingen voor de Dolf van Gendt Service. Op deze avonden is deelname aan het diner en/of concertbezoek

Nadere informatie

Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor

Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor serie: richard strauss tros klassiek avro klassiek vier jubilarissen muzikale meesterwerken ton koopman & peter eötvös tros vocaal eo klassiek plus Dit concert duurt ca. 100 minuten en heeft geen pauze.

Nadere informatie

Op zoek naar muziek Een introductie van de instrumenten van het symfonieorkest Groep 5-6 Docentenhandleiding

Op zoek naar muziek Een introductie van de instrumenten van het symfonieorkest Groep 5-6 Docentenhandleiding Op zoek naar muziek Een introductie van de instrumenten van het symfonieorkest Groep 5-6 Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Introductie van het symfonieorkest

Nadere informatie

Kennis maken met het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Doelen

Kennis maken met het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Doelen Kennis maken met het Rotterdams Philharmonisch Orkest en de Doelen U bezoekt met een groep het Rotterdams Philharmonisch Orkest in de Doelen. Voor veel kinderen kan het de eerste keer zijn dat ze een concert

Nadere informatie

Dagdromen en extase. Radio Filharmonisch Orkest. Markus Stenz dirigent Imogen Cooper piano

Dagdromen en extase. Radio Filharmonisch Orkest. Markus Stenz dirigent Imogen Cooper piano HET IDEE AVRO KLASSIEK TROS KLASSIEK HEMELSE MUZIEK GROOT OMROEPKOOR TROS VOCAAL MUZIEK & POLITIEK TROS MUZIKALE MEESTERWERKEN vrijdag 9 januari 2015, 20.15 uur. inleiding Michel Khalifa 19.30 uur Dagdromen

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF, December 2015 NIEUWE PROGRAMMA S!!

NIEUWSBRIEF, December 2015 NIEUWE PROGRAMMA S!! NIEUWSBRIEF, December 2015 NIEUWE PROGRAMMA S!! In aansluiting op mijn reguliere series colleges Geschiedenis van de Klassieke Muziek, (voor lopende inschrijvingen zie website!!) heb ik een aantal nieuwe

Nadere informatie

Achter de schermen. Het Concertgebouworkest tussen traditie en vernieuwing. Cossee Amsterdam

Achter de schermen. Het Concertgebouworkest tussen traditie en vernieuwing. Cossee Amsterdam Achter de schermen Het Concertgebouworkest tussen traditie en vernieuwing Cossee Amsterdam oud Woord vooraf: Mariss Jansons Ik weet eigenlijk niets mooiers 9 Ouverture Een ander perspectief 15 Van polderjongen

Nadere informatie

BUSINESS SEATS 2015-2016

BUSINESS SEATS 2015-2016 BUSINESS SEATS 2015-2016 EEN HEERLIJKE AVOND MET UW GENODIGDEN Ook in het seizoen 2015-2016 biedt het Concertgebouw formules op maat om uw genodigden een onvergetelijke avond te bezorgen. Geniet van een

Nadere informatie

Rechterkolom: Kalender. Vriendenactiviteiten kalender

Rechterkolom: Kalender. Vriendenactiviteiten kalender Rechterkolom: Kalender Vriendenactiviteiten kalender De inleidingen beginnen een uur voor aanvang van het concert. Wij verzoeken u vriendelijk op tijd aanwezig te zijn, want eenmaal begonnen wordt u echt

Nadere informatie

Pieter Vis (1949-.) E. Hinders April 2016

Pieter Vis (1949-.) E. Hinders April 2016 128 Pieter Vis (1949-.) 1979-1997 E. Hinders April 2016 Inhoudsopgave Inleiding... 3 1. Aanwijzingen voor de gebruiker...3 Inventaris...4 Pag. 2 van 5 Inleiding Inleiding Pieter Vis is op 18 mei 1949 geboren

Nadere informatie

WARME ROMANTIEK. Roeland Hendrikx, klarinet Anthony Gröger, cello Liebrecht Vanbeckevoort, piano. zondag 21 mei 2017 Oude Brouwerij Keyser Carel

WARME ROMANTIEK. Roeland Hendrikx, klarinet Anthony Gröger, cello Liebrecht Vanbeckevoort, piano. zondag 21 mei 2017 Oude Brouwerij Keyser Carel WARME ROMANTIEK Roeland Hendrikx, klarinet Anthony Gröger, cello Liebrecht Vanbeckevoort, piano zondag 21 mei 2017 Oude Brouwerij Keyser Carel - Gelieve uw gsm uit te schakelen! PROGRAMMA Trio opus 11

Nadere informatie

NIEUWSBRIEF oktober 2004

NIEUWSBRIEF oktober 2004 NIEUWSBRIEF oktober 2004 Voor u ziet u de laatste Nieuwsbrief van dit jaar ten behoeve van de vrienden van de Stichting Hans Kox, bol van de informatie en voor een belangrijk gedeelte gewijd aan de activiteiten

Nadere informatie

Heeft God het Kwaad geschapen?

Heeft God het Kwaad geschapen? Heeft God het Kwaad geschapen? Zondagavond 22 september 2013 (Genade & Waarheid Preek) Inleiding A. Genade & Waarheid Preken (Soms) Ingewikkelde of wettisch toegepaste onderwerpen bekeken vanuit Genade

Nadere informatie

Refrein: Als het regent in jouw hart en je kunt alleen maar huilen, kom dan bij me, hou me vast, in mijn armen mag je schuilen.

Refrein: Als het regent in jouw hart en je kunt alleen maar huilen, kom dan bij me, hou me vast, in mijn armen mag je schuilen. Ellen en Patrick Nooit meer je stem, nooit meer je lach, Alles gaat terug, naar die éne dag. De pijn vanbinnen, het doet zo n zeer, Ze zeggen dat het mindert, maar wanneer... Intredelied: M n oma is gestorven

Nadere informatie

Programma 21 november 2015 Open dag muziek JAZZ POP WERELDMUZIEK KLASSIEKE MUZIEK DOCENT MUZIEK MUZIEKTHEATER MASTERS EN HAVO/VWO VOOR MUZIEK EN DANS

Programma 21 november 2015 Open dag muziek JAZZ POP WERELDMUZIEK KLASSIEKE MUZIEK DOCENT MUZIEK MUZIEKTHEATER MASTERS EN HAVO/VWO VOOR MUZIEK EN DANS Programma 21 november 2015 Open dag muziek JAZZ POP WERELDMUZIEK KLASSIEKE MUZIEK DOCENT MUZIEK MUZIEKTHEATER MASTERS EN HAVO/VWO VOOR MUZIEK EN DANS Welkom op de open dag Muziek! Muziek is jouw passie,

Nadere informatie

TOG KORT NIEUWS GEBOREN: EVA DE LAAT! zo. 17 november: Concert met Philharmonisch orkest Het Gelre in Perron-3 in Rosmalen. Aanvang 15.

TOG KORT NIEUWS GEBOREN: EVA DE LAAT! zo. 17 november: Concert met Philharmonisch orkest Het Gelre in Perron-3 in Rosmalen. Aanvang 15. IN DE MAAT INFOBULLETIN HARMONIE TOG november 2013 TOG INTERNATIONAAL AGENDA 2013-2014: TOG KORT NIEUWS zo. 17 november: Concert met Philharmonisch orkest Het Gelre in Perron-3 in Rosmalen. Aanvang 15.00u

Nadere informatie

Schrijven opdracht 3 Kyra Willekes & Joanna Siccama - GAR1-D 22-03-2015

Schrijven opdracht 3 Kyra Willekes & Joanna Siccama - GAR1-D 22-03-2015 Schrijven opdracht 3 Kyra Willekes & Joanna Siccama - GAR1-D 22-03-2015 Gameplay in het kort (zie ook opdracht 2): - puzzel platformer runner atmosferisch fantasy - 2 delen: in nacht (tutorial) -> zoeken

Nadere informatie

Radio Filharmonisch Orkest

Radio Filharmonisch Orkest serie: richard strauss tros klassiek avro klassiek vier jubilarissen muzikale meesterwerken ton koopman & peter eötvös tros vocaal groot omroepkoor a cappella 1 november 2013, 20.15 uur inleiding Emanuel

Nadere informatie

TOEN GOD ALLES MAAKTE

TOEN GOD ALLES MAAKTE Bijbel voor Kinderen presenteert TOEN GOD ALLES MAAKTE Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Byron Unger en Lazarus Aangepast door: Bob Davies en Tammy S. Vertaald door: Erna van Barneveld

Nadere informatie

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15

Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen

Nadere informatie

Ik ben...! En wie ben jij?

Ik ben...! En wie ben jij? Ik ben...! En wie ben jij? IK ben de Opstanding en het Leven Pasen 2015 viering in de Keizersgrachtkerk zondag 5 april 2015 Ik ben! En wie ben jij? De filosoof Martin Buber heeft de Jezus van het Johannesevangelie

Nadere informatie

verzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen

verzoeking = verleiden om verkeerde dingen te doen dewijl = omdat wederstand doen = tegenstand bieden de overhand behouden= de overwinning behalen Zondag 52 Zondag 52 gaat over de zesde bede. Leid ons niet in verzoeking, maar verlos ons van de boze. Want van U is het Koninkrijk en de kracht en de heerlijkheid, in der eeuwigheid. Amen. Lees de tekst

Nadere informatie

concertavond dankzij de Business seat-formule

concertavond dankzij de Business seat-formule @ Inne Helsen Een onvergetelijke concertavond dankzij de Business seat-formule Ook dit seizoen heeft het orkest een aantal aantrekkelijke formules voor u klaar om uw professionele contacten, klanten of

Nadere informatie

Een muziekles over Haydns Schöpfung (voorbeeldles basisschool)

Een muziekles over Haydns Schöpfung (voorbeeldles basisschool) Een muziekles over Haydns Schöpfung (voorbeeldles basisschool) Paul Knöps Dit materiaal is onderdeel van het compendium christelijk leraarschap dat samengesteld is door het lectoraat Christelijk leraarschap

Nadere informatie

Lustige Streiche van Strauss en Haydn

Lustige Streiche van Strauss en Haydn HET IDEE AVRO KLASSIEK TROS KLASSIEK HEMELSE MUZIEK TROS VOCAAL GROOT OMROEPKOOR MUZIEK & POLITIEK TROS MUZIKALE MEESTERWERKEN vrijdag 20 maart 2015, 20.15 uur, inleiding Huib Ramaer 19.30 uur Lustige

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het zijn wonderlijke verhalen, de verhalen rond de geboorte van Jezus: Maria, die zwanger is door de heilige Geest, Jozef, die in een droom een engel

Nadere informatie

Geloof tegenover gevoelens

Geloof tegenover gevoelens Kenneth Hagins Geloofsles nr. 7 Geloof tegenover gevoelens Centrale waarheid: Een formule voor geloof is: 1) Zoek in Gods Woord naar een belofte die betrekking heeft op wat u nodig heeft, 2) Geloof Gods

Nadere informatie

REIMSREISJE. Lesmateriaal

REIMSREISJE. Lesmateriaal REIMSREISJE Lesmateriaal LES 1 OPDRACHT 1: WAT IS...? Bekijk het filmpje Opera, wat is dat? Hierin zie je wie en wat er allemaal nodig is om een opera te maken. Wat is een opera eigenlijk? A Een voorstelling

Nadere informatie

jij ontdekt... jouw passie voor Luistercursussen Klassiek cursusaanbod 2015-2016 www.ontdekscala.nl muziek Centrum voor de Kunsten

jij ontdekt... jouw passie voor Luistercursussen Klassiek cursusaanbod 2015-2016 www.ontdekscala.nl muziek Centrum voor de Kunsten jij ontdekt... muziek jouw passie voor Luistercursussen Klassiek cursusaanbod 2015-2016 Centrum voor de Kunsten www.ontdekscala.nl Luistercursussen Klassieke Muziek Al sinds vele jaren geven een tweetal

Nadere informatie

De hand van de meester

De hand van de meester De hand van de meester Eerste druk, december 2011 2011 Robert Haasbroek Coverbeeld: Bernard Haitink (1983). Foto Stichting Archief Kors van Bennekom www.korsvanbennekom.nl isbn: 978-90-484-2174-9 nur:

Nadere informatie

Denken met je hart en voelen met je verstand Het evenwicht volgens dirigent Karel Deseure

Denken met je hart en voelen met je verstand Het evenwicht volgens dirigent Karel Deseure Denken met je hart en voelen met je verstand Het evenwicht volgens dirigent Karel Deseure Tussen aanhalingstekens Niets zo gevaarlijk als een sappig citaat. Voor je het weet, verschijnt je terloopse opmerking

Nadere informatie

Artistiek Jaarverslag Amerfortissimo editie 2014

Artistiek Jaarverslag Amerfortissimo editie 2014 Artistiek Jaarverslag Amerfortissimo editie 2014 Artistiek Jaarverslag Amerfortissimo editie 2014 Met Amerfortissimo editie 2014 hebben we op veel gebieden enorme stappen gemaakt. Met name op het gebied

Nadere informatie

Podium Azijnfabriek Bethaniestraat 4 s-hertogenbosch. Entree 7,- Vrienden gratis. Martijn Willers piano Joris van den Berg cello

Podium Azijnfabriek Bethaniestraat 4 s-hertogenbosch. Entree 7,- Vrienden gratis. Martijn Willers piano Joris van den Berg cello Programma Kamermuziek 9 juni 2011, 12.30 uur Podium Azijnfabriek Bethaniestraat 4 s-hertogenbosch Entree 7,- Vrienden gratis Martijn Willers piano Joris van den Berg cello L. van Beethoven Variaties op

Nadere informatie

DE MARINIERSKAPEL IN DE DOELEN Maandag 9 en maandag 16 maart 2015

DE MARINIERSKAPEL IN DE DOELEN Maandag 9 en maandag 16 maart 2015 DE MARINIERSKAPEL IN DE DOELEN Maandag 9 en maandag 16 maart 2015 LESBRIEF BIJ SCHOOLCONCERTEN VOOR GROEP 7 / 8 onderdeel van Cultuurtraject Rotterdam Een samenwerking van Concertgebouw de Doelen, de Marinierskapel

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Ik hoop voor u dat u ooit eens flink verliefd bent geweest. Niet zo n beetje van: die of die vind ik best aardig. Misschien wordt dat nog wel eens wat

Nadere informatie

Heilig Jaar van Barmhartigheid

Heilig Jaar van Barmhartigheid Heilig Jaar van Barmhartigheid van 8 december 2015 tot 20 november 2016 Paus Franciscus heeft alle mensen van de hele wereld uitgenodigd voor een heilig Jaar van Barmhartigheid. Dit hele jaar is er extra

Nadere informatie

PROGRAMMA. vr. 4 okt 20:30 Tour de Chanson Matthias Kadar Ç 16,00 (Internetprijs) / Ç 20,00

PROGRAMMA. vr. 4 okt 20:30 Tour de Chanson Matthias Kadar Ç 16,00 (Internetprijs) / Ç 20,00 PROGRAMMA Klassiek vocale muziek van Hõndel tot Verdi en Wagner, en van Franz Schubert tot Georges Brassens en Ramses Shaffy op verschillende locaties in Zuid Limburg en Aken, met meer dan 100 uitvoerenden,

Nadere informatie

Voor christenen is de Bijbel met name een geloofsboek. Dat betekent

Voor christenen is de Bijbel met name een geloofsboek. Dat betekent De Bijbel Een geloofsboek EWe kunnen vele wegen gaan met de Bijbel. De één ervaart het vooral als een mooi kunstobject. Vele kunstenaars hebben er inspiratie in gevonden om een kunstwerk te maken. We kennen

Nadere informatie

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar

zondagmorgen 14 november 2010 Welkomkerk ds. W.H. Hendriks-Vogelaar Gemeente van de Heer Jezus Christus, Jongeren, ouderen, kinderen van God, Zoals ik voor de lezing al gezegd heb; het gaat vanmorgen niet over trouwen of getrouwd zijn, dat is alleen een voorbeeld verhaal.

Nadere informatie

Pianoconcert voor Clara

Pianoconcert voor Clara Liefde Muzikale Meesterwerken AVROTROS Klassiek I AVROTROS Klassiek II AVROTROS Vocaal Radio Filharmonisch Orkest Groot Omroepkoor vrijdag 12 oktober 2018, 20.15 uur inleiding Kees Arntzen 19.30 uur Pianoconcert

Nadere informatie

Informatie voor docent: Les 1

Informatie voor docent: Les 1 Informatie voor docent: Les 1 a. Eigen antwoord. b. De Eerste Wereldoorlog: Stravinsky verbleef in de jaren voor de oorlog al een aantal maanden per jaar in Zwitserland met zijn familie. Door de Eerste

Nadere informatie

De Russische Ziel. Radio Filharmonisch Orkest. Jun Märkl dirigent. vrijdag 4 december 2015, 20.15 uur inleiding Kees Wisse 19.

De Russische Ziel. Radio Filharmonisch Orkest. Jun Märkl dirigent. vrijdag 4 december 2015, 20.15 uur inleiding Kees Wisse 19. HET RUSSISCHE RIJK GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA AVROTROS KLASSIEK I AVROTROS KLASSIEK II GROTE VIOLISTEN CARL NIELSEN AVROTROS VOCAAL MUZIKALE MEESTERWERKEN TWEE BIJZONDERE CONCERTEN vrijdag 4 december

Nadere informatie

Bijbel voor Kinderen. presenteert JONA EN DE GROTE VIS

Bijbel voor Kinderen. presenteert JONA EN DE GROTE VIS Bijbel voor Kinderen presenteert JONA EN DE GROTE VIS Geschreven door: Edward Hughes Illustraties door: Jonathan Hay Aangepast door: Mary-Anne S. Vertaald door: Erna van Barneveld Geproduceerd door: Bible

Nadere informatie

Radio Filharmonisch Orkest Serge Baudo dirigent. Dezsö Ránki piano. Wu Xing 1998 voor orkest (Nederlandse première) Eau Bois Feu Terre Métal

Radio Filharmonisch Orkest Serge Baudo dirigent. Dezsö Ránki piano. Wu Xing 1998 voor orkest (Nederlandse première) Eau Bois Feu Terre Métal C tweede concert C-serie 52e seizoen 8 december 2012, 14.15-16.15 uur Serge Baudo dirigent Dezsö Ránki piano Qigang Chen 1951 Ludwig van Beethoven 1770-1827 Wu Xing 1998 voor orkest (Nederlandse première)

Nadere informatie

Voorwoord. Rome en de Romeinen

Voorwoord. Rome en de Romeinen Voorwoord Rome en de Romeinen Dit verhaal speelt in Rome, ongeveer 2000 jaar geleden. Rome was toen een rijke stad, met prachtige gebouwen. Zoals paleizen voor de keizers, voor de Senaat en voor de grote

Nadere informatie

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon

Op weg met Jezus. eerste communieproject. Hoofdstuk 5 Bidden. H. Theobaldusparochie, Overloon Op weg met Jezus eerste communieproject H. Theobaldusparochie, Overloon Hoofdstuk 5 Bidden Eerste communieproject "Op weg met Jezus" hoofdstuk 5 blz. 1 Joris is vader aan het helpen in de tuin. Ze zijn

Nadere informatie

1. Concert: za 8 september 2018 Modest Moesorgski - Boris Godoenov Dirigent: Pablo Heras-Casado Koordirigent: Martin Wright

1. Concert: za 8 september 2018 Modest Moesorgski - Boris Godoenov Dirigent: Pablo Heras-Casado Koordirigent: Martin Wright The Netherlands Radio Choir Stageprogramma 2018-2019 Work internship programme 2018-2019 Repetitieschema s Rehearsal schedules 1. Concert: za 8 september 2018 Modest Moesorgski - Boris Godoenov Dirigent:

Nadere informatie

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg

Pasen met peuters en kleuters. Jojo is weg Pasen met peuters en kleuters Beertje Jojo is weg Thema Maria is verdrietig, haar beste Vriend is er niet meer. Wat is Maria blij als ze Jezus weer ziet. Hij is opgestaan uit de dood! Wat heb je nodig?

Nadere informatie

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,

Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Examenopgaven VBO-MAVO-C 2003

Examenopgaven VBO-MAVO-C 2003 Examenopgaven VO-MVO-C 2003 tijdvak 1 maandag 19 mei 09.00 11.00 uur MUZIEK C Naam kandidaat Kandidaatnummer anwijzingen voor de kandidaat: 1 Van 9.00-9.10 uur heb je de tijd om de vragen in te zien. 2

Nadere informatie

MCO_VO_krant_23_10 25-10-10 09:15 Pagina 1. MCO Educatie Voortgezet Onderwijs. Muziek. moet je maken! Muziekcentrum van de Omroep www.

MCO_VO_krant_23_10 25-10-10 09:15 Pagina 1. MCO Educatie Voortgezet Onderwijs. Muziek. moet je maken! Muziekcentrum van de Omroep www. MCO_VO_krant_23_10 25-10-10 09:15 Pagina 1 MCO Educatie Voortgezet Onderwijs Muziek moet je maken! Muziekcentrum van de Omroep www.mco/educatie MCO_VO_krant_23_10 25-10-10 09:15 Pagina 2 Muziek moet je

Nadere informatie

Radio Filharmonisch Orkest

Radio Filharmonisch Orkest A eerste concert A-serie 52e seizoen 22 september 2012, 14.15-16.15 uur James Gaffigan dirigent Simone Lamsma viool Karl Amadeus Hartmann 1905-1963 Derde symfonie 1949 I. Largo ma non troppo Allegro con

Nadere informatie

Jezus vertelt, dat God onze Vader is

Jezus vertelt, dat God onze Vader is Eerste Communieproject 26 Jezus vertelt, dat God onze Vader is Jezus als leraar In les 4 hebben we gezien dat Jezus wordt geboren. De engelen zeggen: Hij is de Redder van de wereld. Maar nu is Jezus groot.

Nadere informatie

Anne en Zef. docenthandleiding

Anne en Zef. docenthandleiding Anne en Zef docenthandleiding Inleiding Iedereen kent het dagboek van Anne Frank, en weet hoe haar leven eindigde. Zef is een Albanese jongen, die het zoveelste slachtoffer is van een vete tussen twee

Nadere informatie

De term barok wordt gebruikt voor kunst die gemaakt werd tussen 1600 en 1750.

De term barok wordt gebruikt voor kunst die gemaakt werd tussen 1600 en 1750. Barok 1. Wanneer? De term barok wordt gebruikt voor kunst die gemaakt werd tussen 1600 en 1750. Wat bestond er al? Scheepvaart. Verre afstanden moesten per boot afgelegd worden. Zelfs de duikboot bestond

Nadere informatie

De symfonie. Welke symfonie hoor je? Schrijf de juiste volgorde in de kaders bij de cd-hoezen.

De symfonie. Welke symfonie hoor je? Schrijf de juiste volgorde in de kaders bij de cd-hoezen. De symfonie Welke symfonie hoor je? Schrijf de juiste volgorde in de kaders bij de cd-hoezen. Welke van deze symfonieën spreekt je het meest aan en waarom? Welke van deze symfonieën spreekt je het minst

Nadere informatie

Inhoud. Woord vooraf 9. 1. Ik haat de dood 11 Overdenking bij 1 Korintiërs 15: 1-7 42

Inhoud. Woord vooraf 9. 1. Ik haat de dood 11 Overdenking bij 1 Korintiërs 15: 1-7 42 Inhoud Woord vooraf 9 1. Ik haat de dood 11 Overdenking bij 1 Korintiërs 15: 1-7 42 2. Papa, ik ben bang dat jij ook dood gaat 44 Overdenking over 1 Korintiërs 15: 35-49 78 3. Ik ben mijzelf niet meer

Nadere informatie

HC zd. 6 nr. 32. dia 1

HC zd. 6 nr. 32. dia 1 HC zd. 6 nr. 32 wie Jezus wil kennen moet de verhalen over hem lezen beschreven door Matteüs, Marcus, Lucas en Johannes terecht worden ze evangelisten genoemd ze beschrijven het evangelie ze vertellen

Nadere informatie

Website Repetitiebezoek philharmonie zuidnederland

Website Repetitiebezoek philharmonie zuidnederland Website Repetitiebezoek philharmonie zuidnederland Groep 7-8 en VO onderbouw Docentenhandleiding Vooraf Voor u ligt de docentenhandleiding bij de educatieve website Repetitiebezoek groep 7-8 en VO Onderbouw.

Nadere informatie

Culturele Stichting Oude Kerk Oosterbeek

Culturele Stichting Oude Kerk Oosterbeek Culturele Stichting Oude Kerk Oosterbeek Nieuwsbrief oktober 2017 Beste Muziekliefhebber, Het nieuwe concertseizoen in de Oude Kerk in Oosterbeek staat weer voor de deur. Peter van Praagh - onze programmeur

Nadere informatie

Mag ik jou een vraag stellen?

Mag ik jou een vraag stellen? Mag ik jou een vraag stellen? Mag ik jou, die dit leest, een zeer belangrijke vraag stellen? Stel dat je vandaag zou sterven, doordat er iets verschrikkelijks gebeurt, bijvoorbeeld een auto ongeluk of

Nadere informatie

Kunstlessen over Hundertwasser

Kunstlessen over Hundertwasser Kunstlessen over Hundertwasser Bovenbouw primair onderwijs en vmbo - een tekst met vragen en opdrachten voor een les op school - opdrachten in de tentoonstelling in het Cobra Museum Colofon 2013 Uitgave

Nadere informatie

vrijdag 25 maart 2016, 20.15 uur, verwachte eindtijd ca. 22.35 uur inleiding Leonard Leutscher, 19.30 uur

vrijdag 25 maart 2016, 20.15 uur, verwachte eindtijd ca. 22.35 uur inleiding Leonard Leutscher, 19.30 uur HET RUSSISCHE RIJK GROOT OMROEPKOOR A CAPPELLA AVROTROS KLASSIEK I AVROTROS KLASSIEK II GROTE VIOLISTEN CARL NIELSEN AVROTROS VOCAAL MUZIKALE MEESTERWERKEN TWEE BIJZONDERE CONCERTEN vrijdag 25 maart 2016,

Nadere informatie

Orde van de dienst van. van zondag 12 april 2015 10.00 uur. in De Schepershof. Het thema van deze dienst is: Een nieuwe kijk na Pasen

Orde van de dienst van. van zondag 12 april 2015 10.00 uur. in De Schepershof. Het thema van deze dienst is: Een nieuwe kijk na Pasen Orde van de dienst van van zondag 12 april 2015 10.00 uur. in De Schepershof Het thema van deze dienst is: Een nieuwe kijk na Pasen Deze dienst is voorbereid en wordt uitgevoerd door leden van de werkgroep

Nadere informatie

Musical. Lessuggestie bovenbouw: Lesdoelen: Lesopbouw:

Musical. Lessuggestie bovenbouw: Lesdoelen: Lesopbouw: Lessuggestie bovenbouw: Musical Lesdoelen: De kinderen leren welke aspecten van muziek er aan bod komen in een musical. De kinderen leren dat samenzang het zingen van meer stemmen (noten) tegelijk is en

Nadere informatie

18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22.

18. Evangelist in eigen land 19. Onder Jezus zegen Een bereide plaats 20. Water 21. Een gebed om de Heilige Geest Doorwaai mijn hof 22. Inhoudsopgave Voorwoord 1. Een gebed bij het begin van het nieuwe jaar Ik ben met u 2. Gods hand 3. Zegen Vrede met God 4. In de kerk 5. Is Deze niet de Christus? Deze ontvangt zondaars 6. Echte vrienden

Nadere informatie

Gedichten Door de leerlingen van 6B Nationale gedichtendag 28-01-2010

Gedichten Door de leerlingen van 6B Nationale gedichtendag 28-01-2010 Gedichten Door de leerlingen van 6B Nationale gedichtendag 28-01-2010 Bang Ik ben bang Onder mijn bed ligt een slang. Boven mijn hooft hangt een spin. Dat vind ik niet leuk En uit mijn raam zie ik een

Nadere informatie

Ontmoetingskerk, Laren NH 8 november 2015 Preek over Job 3

Ontmoetingskerk, Laren NH 8 november 2015 Preek over Job 3 Ontmoetingskerk, Laren NH 8 november 2015 Preek over Job 3 Na 7 dagen en nachten gaat Job klagen. Hij en zijn vrienden hebben al die tijd stil bij elkaar gezeten op de ashoop. Verdoofd. Ze hebben geen

Nadere informatie

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf?

Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? Les 5 - Redding Vier feiten die je moet kennen om het Evangelie goed te begrijpen In deze bijbelstudies wordt gebruik gemaakt van de NBG-vertaling Dag 1 Waarom was het noodzakelijk dat Jezus stierf? In

Nadere informatie

Requiem van Mozart,... na de Dodenherdenking van 4 mei 2006

Requiem van Mozart,... na de Dodenherdenking van 4 mei 2006 Interview met Arleen van Wijland datum: 14-04-2006 bron: www.eboomberg.nl auteur: ir. Fred van de Biezen Requiem van Mozart,... na de Dodenherdenking van 4 mei 2006 Het is me qua tijd nog net gelukt om

Nadere informatie

1 Korintiёrs 1:9. Marcus 10:45. Handelingen 4:12. Johannes 17:3. 1 Korintiёrs 3:16. Johannes 15:9,10. Psalm 32:8

1 Korintiёrs 1:9. Marcus 10:45. Handelingen 4:12. Johannes 17:3. 1 Korintiёrs 3:16. Johannes 15:9,10. Psalm 32:8 [1] [2] [3] Johannes 3:16 1 Korintiёrs 1:9 Johannes 3:19 God wil met ons omgaan God wil met ons omgaan Zonde brengt scheiding [4] [5] [6] Romeinen 3:23 Marcus 10:45 Romeinen 5:8 Zonde brengt scheiding

Nadere informatie

Ontmoetingskerk - Laren NH, 5 april 2015 - Pasen Johannes 20

Ontmoetingskerk - Laren NH, 5 april 2015 - Pasen Johannes 20 Ontmoetingskerk - Laren NH, 5 april 2015 - Pasen Johannes 20 Zal ik mijn man nog tegenkomen na de dood? Zullen we elkaar herkennen? Dat vroeg een vrouw me, enkele weken geleden. De vraag klinkt niet voor

Nadere informatie

Kijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.

Kijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis. Kijkwijzer HAVO / VWO Joep Nicolas 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015 Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.nl Welkom in het Cuypershuis Het museumgebouw is een uniek complex

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Twee weken geleden zijn we begonnen met lezingen uit het Marcus-evangelie. Een bijzonder evangelie waarin de vraag centraal staat: wie is Jezus? Hoe

Nadere informatie

Datum Witte Donderdag 21 april 2011, aanvang uur

Datum Witte Donderdag 21 april 2011, aanvang uur Johannes Passion, BWV 245 Johann Sebastian Bach (1685 1750) Uitvoerenden Diane Verdoodt sopraan Liesbeth van der Loop alt Bart de Kegel tenor (aria s) Hans de Vries bas (aria s) Jeroen de Vaal tenor (Evangelist)

Nadere informatie

2,5. Samenvatting door een scholier 1026 woorden 27 juli keer beoordeeld

2,5. Samenvatting door een scholier 1026 woorden 27 juli keer beoordeeld Samenvatting door een scholier 1026 woorden 27 juli 2012 2,5 7 keer beoordeeld Vak Methode Muziek Muziek op maat H1 middeleeuwen Nieuwe ontwikkelingen in de middeleeuwen - Muziek werd gespeeld in kerken

Nadere informatie

DE JONGEN DIE TE SNEL GROEIDE

DE JONGEN DIE TE SNEL GROEIDE DE JONGEN DIE TE SNEL GROEIDE Docentenhandleiding lesmateriaal Hoofdsponsor 2 DE JONGEN DIE TE SNEL GROEIDE DOCENTENHANDLEIDING Lesmateriaal Binnenkort gaat u met uw klas naar de jeugdopera De jongen die

Nadere informatie