De crisiskaart in Friesland

Transcriptie

1 Onderzoeksrapport De crisiskaart in Friesland Asha Chandeni Autar Hanneke Boonstra Jan Douwe Kronemeijer In opdracht van: AanZet, Stichting voor zelfsturende teams NHL Hogeschool Leeuwarden Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Cohort 2009

2 Samenvatting Het onderzoek is in opdracht van AanZet - Stichting voor zelfsturende teams uitgevoerd. AanZet is gevestigd in Leeuwarden, Friesland. AanZet zet zich in voor en door mensen met een psychische kwetsbaarheid. Het onderzoek is uitgevoerd in verschillende regio s in Nederland, zowel binnen als buiten Friesland. Het onderzoek is naar aanleiding van het ontbreken van een crisiskaart in Friesland, terwijl deze in andere delen van het land zijn succes al bewezen heeft. Met dit rapport doen wij aanbevelingen richting de opdrachtgever. Deze aanbevelingen kunnen (eventueel) gebruikt worden voor het opstarten van een crisiskaartproject in de provincie en om de financiering van de grond te krijgen. Onze centrale onderzoekvraag was; Wat heeft de provincie Friesland nodig om de crisiskaart te implementeren? Door dit als leidraad van het onderzoek te hanteren konden wij onderzoeken of er behoefte is aan de crisiskaart en wat ervoor nodig is om de kaart in te voeren. Om het onderzoek te verrichten hebben wij drie soorten enquêtes ontworpen, voor de doelgroep en professionals die niet met een crisiskaart werken en de professionals die wel met een crisiskaart werken. Daarnaast zijn er open interviews geweest, met organisaties en belangenverenigingen in Friesland en crisiskaartconsulenten uit alle hoeken van Nederland. Andere informatiebronnen was literatuur dat via websites, dvd, krantenartikelen etc. verkregen was. De resultaten van de enquêtes, open interviews en literatuur zijn verwerkt in de deelvragen. De enquête uitkomsten zijn gepresenteerd in tabellen en verder toegelicht in sub deelvragen, de open interviews en literatuur zijn ook verwerkt in de deelvragen. De conclusie naar aanleiding van het onderzoek is dat er een behoefte aan de crisiskaart is, zowel de doelgroep als de professionals staan positief tegenover de crisiskaart. Zij geloven dat veiligheid en eigen kracht zal toenemen wanneer er een crisiskaart geïmplementeerd wordt. De provincie moet met een aantal dingen rekening houden wanneer het een crisiskaartproject gaat opstarten. De aanbevelingen van het rapport hebben betrekking op de implementatie-voorwaarden voor de crisiskaart in Friesland. De opdrachtgever kan met het rapport naar de gemeentes stappen om bijvoorbeeld subsidie aan te vragen om het project in Friesland te starten. 2

3 Inhoud 1. Inleiding Situatie en context Doelstelling Onderzoeksvraag Methode Onderzoek Procedure dataverzameling De crisiskaart in Friesland Wat is een crisiskaart Waarom is er nog geen crisiskaart in Friesland? Welke rol spelen Wet Maatschappelijke Ondersteuning & Welzijn Nieuwe Stijl Welke regel- en wetgeving zijn bij de crisiskaart betrokken? Hoe wordt de crisiskaart gefinancierd? Wat vindt men van de crisiskaart Discussie en conclusie Discussie Conclusie Aanbevelingen Literatuurlijst Bijlage I Bijlage II Resultaten Enquêtes: Doelgroep & Professionals Verklarende woordenlijst 3

4 1. Inleiding 1.1 Situatie en context Het onderzoek naar de crisiskaart in Friesland, is gedaan in opdracht van AanZet - Stichting voor zelfsturende teams. Het onderzoek richt zich op mensen die een psychische kwetsbaarheid hebben met een verhoogde kans op een psychische crisis, naastbetrokkenen van mensen met een psychische kwetsbaarheid en organisaties/lotgenotengroepen die te maken hebben met psychische kwetsbare mensen. Voor ons onderzoek zijn wij outreachend te werk gegaan en hebben wij nagedacht over de meerwaarde van de crisiskaart voor Welzijn Nieuwe Stijl. Dit zal later in dit onderzoek beschreven worden. Momenteel wordt de crisiskaart nog niet gebruikt in Friesland terwijl deze op andere plaatsen een succes is. Door het gebruik van een crisiskaart kan er veel onnodig leed voorkomen worden omdat er handvaten zijn hoe er gehandeld moet worden als er zich een crisissituatie voordoet bij de crisisgevoelig persoon. Hierdoor kunnen er door het gebruik van de crisiskaart veel onnodige kosten bespaard worden op bijvoorbeeld gedwongen opnames. Daarnaast stimuleert een crisiskaart het integraal handelen tussen verschillende instellingen die te maken hebben met deze doelgroep en wordt er gebruik gemaakt van zowel het formele als het informele netwerk van een crisisgevoelig persoon. Het hebben van een crisiskaart geeft de kaarthouder zekerheid en veiligheid waardoor deze weer meer kan meedoen in de maatschappij Micro meso - macro Hieronder een omschrijving van het nut van de crisiskaart op micro-, meso- en macroniveau (Smulders, 2012). Micro aanleiding voor de mens De omgeving van de persoon die crisisgevoelig is weet vaak niet passend te reageren op een crisissituatie. De crisiskaart biedt handvaten hoe wel passend gereageerd kan worden. De crisis kan verkort worden wanneer passende ondersteuning geboden kan worden. Door passend te reageren a.d.h.v. de crisiskaart, is het mogelijk om een crisis te voorkomen, dan wel te verkorten. Foutief handelen, niet aansluiten bij de wensen van de persoon in crisis, door de omgeving en professionals werkt averechts in een crisis. De regie wordt bij de persoon gelaten door de crisiskaart, deze kan aangeven wat er tijdens een crisis bekend wordt bij de omgeving die ondersteuning aanbiedt. Het aantal onvrijwillige opnames wordt verkleind. Meso aanleiding voor organisatie(s) De crisiskaart biedt organisaties kans om te werken met Welzijn Nieuwe Stijl om zo onder andere de eigen kracht van burgers te stimuleren. Organisaties werken vaak langs elkaar heen. Politie weet bijvoorbeeld vaak niet hoe te handelen in een crisis. Door een crisisplan kan er beter integraal gewerkt worden tussen organisaties en weten deze wat passend is bij deze persoon. Organisaties handelen vanuit hun eigen visie tijdens een crisis, terwijl dit vaak bij de persoon in crisis niet aansluit. Door de crisiskaart kan er beter aangesloten worden bij de persoon. 4

5 Macro samenleving De samenleving ondervindt op dit moment negatieve gevolgen van inadequaat handelen bij een crisis. De crisiskaart biedt houvast en kan ervoor zorgen dat er minder crisissituaties voordoen. De individualisering houdt in dat men meer op zichzelf is aangewezen. Door mensen bewust te maken op de crisiskaart, kan burgerschap versterkt worden, samen met eigen kracht van de mensen in de samenleving. De financiers van organisaties hebben te maken met gedwongen opnames. Door de crisiskaart kan dit aantal teruggedrongen worden, wat kostenbesparing aan deze kant met zich mee kan brengen. Door invoering van de WMO en Welzijn Nieuwe Stijl is het streven om onder meer cliëntgericht en resultaatgericht te werken. De crisiskaart kan hierin een positieve bijdrage leveren doordat de persoon in crisis zelf aan kan geven wat hij of zij belangrijk vindt en de gemeentes kunnen resultaten behalen door deze informatie. 1.2 Doelstelling De doelstelling van dit onderzoek is aanbevelingen kunnen doen voor het opstarten van een crisiskaartproject. Aan het einde van dit onderzoek zullen wij AanZet een rapport overhandigen met daarin onze aanbevelingen. Deze aanbevelingen kunnen eventueel gebruikt worden voor het opstarten van een crisiskaartproject en om de financiering rond te krijgen. 1.3 Onderzoeksvraag Wat heeft de provincie Friesland nodig om de crisiskaart te implementeren, zodat de mensen die crisisgevoelig zijn hier gebruik van kunnen maken. De hoofdvraag hierbij luidt: Wat is een crisiskaart en wat kan deze betekenen voor de doelgroep. Deelvragen die wij hierbij opgesteld hebben, zijn: Deelvraag 1: Wat is een crisiskaart Deelvraag 2: Waarom is er nog geen crisiskaart in Friesland Deelvraag 3: Welke rol spelen WMO en Welzijn Nieuwe Stijl Deelvraag 4: Welke regel- en wetgeving zijn bij de crisiskaart betrokken Deelvraag 5: Hoe wordt de crisiskaart gefinancierd Deelvraag 6: Wat vindt men van de doelgroep 5

6 2. Methode 2.1 Onderzoek Voor ons onderzoek hebben wij op een zowel kwantitatieve als kwalitatieve manier gegevens verzameld. Een methode die past bij het kwantitatieve onderzoek is het surveyonderzoek. Om zoveel mogelijk informatie te verzamelen bij de verschillende partijen die wij benaderd hebben zijn er enquêtes opgesteld. Om antwoorden te meten hebben wij gebruik gemaakt van antwoordschalen waarbij de deelnemer kan kiezen uit een aantal antwoordmogelijkheden of een waardering toe kan kennen aan een stelling (Verhoeven, 2010). 2.2 Procedure dataverzameling Voor ons onderzoek hebben wij drie verschillende enquêtes opgesteld, één voor de potentiële doelgroep van de kaart, één voor de professionals die al werken met de crisiskaart en één voor de professionals die niet werken met de crisiskaart. Het is in ons onderzoek helaas niet gelukt om kaarthouders te benaderen. Dit heeft te maken met meerdere factoren. Allereerst hebben wij te maken gehad met de privacy van persoonsgegevens. Professionals kunnen deze niet zomaar aan ons verstrekken. Daarnaast is er recentelijk een onderzoek geweest naar de effecten van de crisiskaart en werd ons door een medewerker van het steunpunt GGZ in Amsterdam aangeraden om de kaarthouders niet weer te benaderen voor een ander onderzoek omdat het veel energie en tijd vroeg van de kaarthouders. De resultaten van dit onderzoek hebben wij opgevraagd en deze worden beschreven bij deelvraag 1. Tot slot is het lastig om in contact te komen met kaarthouders omdat als zij eenmaal de kaart hebben zijn niet meer regelmatig bij de consulenten aanwezig zijn en het niet mogelijk is voor ons om thuis langs te gaan bij de kaarthouders i.v.m. reistijd en privacy van deze groep. Wij hebben ervoor gekozen om de resultaten van het andere onderzoek op te vragen om hiermee het succes van de kaart aan te kunnen tonen. Daarnaast hebben wij de professionals de mogelijkheid gegeven om hun mening te geven over wat zij hebben gezien bij de kaarthouders. Om zoveel mogelijk respondenten te bereiken hebben wij gebruik gemaakt van zowel internetenquêtes als face to face enquêtes (Verhoeven, 2010). De internetenquêtes hebben wij voornamelijk gebruikt om onze contactpersonen buiten Friesland te benaderen. De grootste groep hiervan waren de professionals die al werken met de crisiskaart. Deze internetenquêtes zijn niet alleen heel bruikbaar om de afstand te overbruggen, maar ook voor de professionals zelf. Wij hebben ervaren dat deze een volle agenda kunnen hebben en dus niet altijd beschikbaar zijn voor een interview. De enquête hebben wij zo kort mogelijk gehouden zodat deze snel ingevuld kon worden en niet teveel tijd in beslag zou nemen. Andere groepen die wij op deze manier benaderd hebben zijn de professionals die niet werken met de crisiskaart en een deel van de potentiële doelgroep. Wij hebben ervoor gezorgd dat de personen die de internetenquêtes ingevuld hebben op de hoogte waren van ons onderzoek en van de crisiskaart zelf. Voor het versturen van de enquête is er al telefonisch of contact via de geweest waarin wij uitleggen wat wij doen en wat de crisiskaart precies inhoudt. Tevens zat er bij de enquête een brief waarin ons onderzoek kort beschreven wordt. Bij het versturen van de enquête hebben wij de professionals de mogelijkheid gegeven om feedback te geven op de enquête. Hierop hebben wij feedback ontvangen op de routing van onze enquête en hebben wij de deze weer aangepast. De potentiële doelgroep van de crisiskaart hebben wij voornamelijk benaderd met face to face enquêtes. Omdat er in Friesland nog geen crisiskaart is zijn veel personen van de doelgroep nog niet bekend met de kaart. Door face to face de enquête af te nemen is er een mogelijkheid om duidelijk uit te leggen wat de crisiskaart inhoudt en kunnen er gelijk vragen gesteld worden. 6

7 Voor het onderzoek hebben wij ook op een kwalitatieve manier gegevens verzameld. Dit heeft vooral plaatsgevonden in de vorm van half open interviews. Om een goed beeld te krijgen van hoe de crisiskaart in andere delen van het land ingevoerd is vonden wij alleen enquêtes niet voldoende. Voor het afnemen van deze interviews zijn wij bij de professionals langs geweest of hebben wij telefonisch een interview afgenomen. Op deze manier hebben wij kunnen vragen naar alle factoren die meespelen bij het invoeren van de crisiskaart. Het soort interview dat wij hebben gehouden is een half open interview. We gingen de gesprekken in met een aantal onderwerpen die we wilden bespreken maar er is alle ruimte geweest voor de eigen inbreng van de geïnterviewde. Wij hebben tijdens deze interviews een flexibele houding gehad en ingespeeld op de situatie. Deze manier van werken heeft ons veel opgeleverd omdat het proces van invoeren van de kaart heel verschillend verlopen is en wij door het interview veel informatie boven tafel kregen waar we anders niks van hadden geweten. Niet alle informatie die wij verkregen hebben tijdens de interviews hebben wij verwerkt in ons onderzoek, dit in verband met het niet relevant zijn van de verkregen resultaten. Tijdens de interviews hebben wij daarnaast ook persoonlijke verhalen en ervaringen te horen gekregen waarvoor wij geen toestemming hebben gekregen om deze te publiceren. De grootste groep die wij door middel van een interview hebben benaderd zijn de professionals die al werken met de crisiskaart. Andere groepen waarbij wij een interview hebben afgenomen zijn professionals die niet werken met de crisiskaart en mensen uit de potentiële doelgroep. 7

8 3. De crisiskaart in Friesland In dit hoofdstuk gaan we ons richten op de deelvragen. Deze hebben wij beantwoord door zowel literatuur te raadplegen, als te kijken naar de uitkomsten van de afgenomen enquêtes en interviews. De geschreven literatuur over de crisiskaart hebben wij aangevuld met de vele informatie die wij ontvangen hebben naar aanleiding van ons onderzoek. Dit leek ons de meest passende manier om een zo goed en concreet mogelijk beeld te geven van de crisiskaart in Nederland. In plaats van het opdelen in kleine stukjes informatie over hetzelfde deel van de crisiskaart, hebben we besloten om voor de lezer het begrijpelijk te houden en per deelvraag de informatie te bundelen. We gaan hieronder per deelvraag kijken naar de uitkomsten van dit onderzoek. We beginnen de deelvragen wat de crisiskaart is en waarom deze nog niet in Friesland gebruikt wordt. Vervolgens kijken we naar een algemene beschrijving van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO) en Welzijn Nieuwe Stijl. Hierna kijken we naar de resultaten wat men vindt van de crisiskaart, waarin zowel de doelgroep als de professionals in Friesland in meegenomen zijn. Als laatste onderzoeken we de regel- en wetgeving die verbonden zijn met de crisiskaart. 3.1 Wat is een crisiskaart De crisiskaart is een uitvouwbaar kaartje, ter grootte van een bankpas. Het is een klein persoonlijk document dat opgevouwen in een portemonnee past, zodat iemand de kaart altijd bij zich kan dragen (Crisiskaart GGZ, 2010). Het kaartje is verbonden aan een crisisplan. Meer hierover in paragraaf Voor wie is de crisiskaart bedoeld De crisiskaart is er voor mensen die gevoelig zijn voor een psychische crisis. Het is bedoeld voor mensen met (ernstige) psychische problemen, veelal met de DSM-IV diagnose (Smulders, 2012). Hierbij kan je denken aan mensen die een diagnose hebben van bijvoorbeeld een bipolaire stoornis, schizofrenie en psychotische aandoeningen Wat is een psychische crisis Een psychische crisis is een (doorgaans acute) psychische noodsituatie, waarbij de gangbare hulp en/of middelen die het evenwicht helpen te bewaren niet meer helpen. Tijdens een crisis, worden de psychische spanningen heftiger. Een persoon die een psychische crisis heeft voelt zich bijvoorbeeld ernstig ellendig. De situatie tijdens een crisis is zo ernstig dat er direct (professionele) hulp noodzakelijk is. Hieronder staan vaak voorkomende psychische crisissituaties beschreven: Door psychische problemen kan een persoon een direct gevaar voor zichzelf of de mensen in zijn omgeving vormen; Door psychische problemen kan een persoon ernstig somber worden, hij/zij kan het leven uitzichtloos vinden en kunnen deze personen zelfmoordneigingen krijgen; Door een ingrijpende gebeurtenis die plotseling heeft plaatsgevonden, kan een persoon ernstige emotionele problemen hebben die hij/zij niet zelf kan hanteren. Maar ook de omgeving van de persoon kan in een crisis raken (Anoniem cliënt, 2012). De omgeving van hem/haar weet dan niet meer hoe ze met de (uit de hand lopende) psychische verschijnselen moeten omgaan. Ze kunnen zich dat bedreigt voelen terwijl er geen gevaar is. 8

9 3.1.3 Wie zijn crisisgevoelige mensen Crisisgevoelige mensen zijn mensen met een min of meer ernstig psychisch probleem. Deze groep leeft in meerdere of mindere mate zelfstandig in de samenleving maar kan zich zonder een vorm van compensatie voor hun problemen niet in redelijke mate staande houden. Vaak heeft deze groep al eerder een psychische crisis meegemaakt en zijn zij reeds in behandeling bij één of meerdere instellingen Wat is de DSM-IV De DSM (Diagnostic and Statistical Manual) is een boek waarin het classificatiesysteem staat wat gebruikt wordt door de meeste hulpverleningsinstellingen. Dit gebruik richt zich erop vast te stellen of er sprake is van een persoonlijkheidsstoornis (Moeilijke Mensen, 2012). Er zijn drie clusters (Schouwenburg, 2002) te onderscheiden in de DSM-IV (tabel 3.1.1): Cluster A: Cluster B: Cluster C: Paranoïde Antisociale Ontwijkende Schizoïde Borderline Afhankelijke Schizotypische Theatrale Obsessieve-compulsieve Tabel De doelgroep van het onderzoek naar de crisiskaart in Friesland zijn mensen die direct, dan wel indirect, ervaring hebben met persoonlijkheidsstoornissen, passend binnen een van de drie clusters, omschreven in de DSM-IV Waar bestaat de kaart uit In de crisiskaart staat beschreven hoe er bij een (dreigende) crisis bij een persoon gehandeld moet worden. In de kaart staat een beknopte samenvatting van het crisisplan en is daar onafscheidelijk mee verbonden. In het crisisplan staan o.a. de afspraken die de cliënt met bijvoorbeeld de betrokkene heeft gemaakt. Denk hierbij aan een gesprek als het minder goed gaat. Degenen met wie de afspraken zijn gemaakt tekenen daarvoor. De crisiskaarten kunnen individueel sterk van elkaar verschillen. Sommige kaarten zijn summier en bevatten bijvoorbeeld alleen gegevens van contactpersonen die bij de cliënt betrokken zijn. In een andere kaart is weer uitgebreider en staan bijvoorbeeld informatie over symptomen waaraan een crisis te herkennen is. Hiernaast staat een tabel (3.1.2) waarin de (standaard) inhoud van de crisiskaart weergegeven wordt Door wie wordt de kaart gemaakt NAW- gegevens Psychische gegevens Lichamelijke gegevens Verzekering Medicatie Waarschuwing Afspraken/praktische zaken Vertrouwenspersoon Behandelaar(s) Huisarts Overige zaken Tabel De aanvraag van de crisiskaart wordt door de (ex) cliënt gedaan. Dit kan bij de behandelaar of de consulent Crisiskaart van het Steunpunt GGZ (afhankelijk van de provincie waar de aanvraag ingediend wordt). De consulent van het Steunpunt GGZ is een professional en daarnaast ook een ervaringsdeskundige (Beijers, 2001). Hij/zij werkt onafhankelijk van de behandelaren en andere instanties. Uiteraard kan de cliënt ervoor kiezen om wel te overleggen en samen te werken met andere instanties. Nadat de cliënt een aanvraag voor een crisiskaart heeft ingediend, vinden er tussen de cliënt en de consulent een aantal gesprekken plaats. In deze gesprekken wordt er geïnventariseerd wat de 9

10 cliënt belangrijk vindt als deze in een crisis (dreigt) te raken en wat men dan wel of niet moet doen. Dit is een crisisplan en deze wordt vertaald naar een beknopte versie; de crisiskaart Hoe verloopt het proces van opstellen van de kaart? Het proces van opstellen van de crisiskaart en het daaraan verbonden crisisplan verloopt volgens 10 stappen. Deze zullen wij hieronder toelichten. 1. Het eerste contact Het eerste contact vindt plaats op initiatief van de cliënt. Hij neemt contact op met de consulent crisiskaart. Er wordt een afspraak gepland. Indien het niet mogelijk is voor de cliënt om naar de consulent te komen dan gaat de consulent crisiskaart naar de cliënt toe. 2. Het eerste gesprek Het eerste gesprek staat in het teken van kennismaken en vertrouwen winnen. De cliënt krijgt de mogelijkheid om zijn verhaal te vertellen en de wensen worden in kaart gebracht. De consulent geeft informatie over de crisiskaart en laat zien hoe een crisisplan eruit ziet. De cliënt krijgt een crisisplan mee naar huis om thuis in te vullen, lukt dit de cliënt niet alleen dan helpt de consulent met het invullen. 3. Opstellen concept-crisisplan Aan de hand van het eerste gesprek wordt een concept-crisisplan opgesteld. Tijdens het uitwerken zal het vaak voorkomen dat er toch nog een paar dingen niet duidelijk zijn, bijvoorbeeld praktische zaken zoals de bereikbaarheid van hulpdiensten buiten kantoortijden. 4. Cliënt overlegt concept-crisisplan met omgeving In deze fase wordt het concept crisisplan besproken met de genoemde personen uit de omgeving. Naar aanleiding hiervan kunnen er wijzigingen en aanvullingen aangebracht worden in het crisisplan. Deze fase wordt als zeer waardevol gezien voor zowel de cliënt en zijn omgeving. Personen uit de omgeving leveren vaak voor de cliënt nieuwe informatie dat betrekking heeft op de eerste signalen van een crisis. Daarnaast zal er door het bespreken van het de crisiskaart met de omgeving er een toename zijn in begrip voor de cliënt. Deze fase in het proces neemt veel tijd in beslag. Vervolgens wordt samen het concept-crisisplan doorgenomen. Wijzigingen en/of aanvullingen van de cliënt en de opmerkingen van personen uit de omgeving worden besproken (contactpersonen, behandelaar, begeleider, huisarts, en eventuele anderen).de cliënt en zijn ervaringen blijven het uitgangspunt vormen voor de crisiskaart. 5. Aanpassen concept-crisisplan De consulent brengt eventuele aanpassingen aan in het crisisplan. Het is belangrijk dat de wensen van de cliënt duidelijk verwoord worden. De manier van het formuleren in het crisisplan is heel belangrijk. Aan de ene kant moet het duidelijk zijn wat de wensen van de cliënt zijn en aan de andere kant moeten deze wensen duidelijk en haalbaar zijn voor onder andere de hulpverleners. De consulent moet tijdens het schrijven van de kaart opletten dat het crisisplan en de crisiskaart overzichtelijk zijn, belangrijke informatie bevatten, uitnodigt tot lezen en zorgen dat er geen tegenstrijdigheden in staan. Als de cliënt nog niet akkoord gaat met de gewijzigde versie van het crisisplan dan volgen stap 4 en 5 net zo lang totdat er overeenstemming tussen de verschillende partijen is bereikt. Zodra dit is gebeurd wordt het definitieve crisisplan opgesteld. 6. Definitief crisisplan &verzamelen handtekeningen De gewijzigde versie van het concept-crisisplan wordt door de consulent naar de cliënt gestuurd zodat hij deze kan goedkeuren. Als de cliënt het plan goedkeurt is deze definitief. Vervolgens moet de cliënt de benodigde handtekeningen verzamelen van de partijen die betrokken zijn bij de crisiskaart. Als deze handtekeningen zijn verzameld komt het plan weer bij de consulent terecht. 10

11 7. Opstellen definitieve crisiskaart Het crisisplan is in deze fase door alle betrokkenen goedgekeurd en ondertekent. Hierdoor is de crisiskaart een feit. De definitieve crisiskaart wordt nu door de cliënt en de consulent opgesteld. De cliënt ontvangt de crisiskaart en het crisisplan en is nu crisiskaarthouder. 8. Crisiskaart in EPD, crisisdienst etc. Waar al gebruik gemaakt wordt van het Elektronisch patiënten dossier (EPD) kan de crisiskaart en het bijbehorende crisisplan gekoppeld worden. Per regio kan dit verschillen. 9. Verspreiden crisisplan Betrokkenen die het crisisplan hebben getekend krijgen hiervan een kopie. De consulent crisiskaart Is hier verantwoordelijk voor. 10. Halfjaarlijkse check De consulent belt elk jaar de kaarthouder om te vragen of er nog wijzigingen zijn die moeten worden aangepast in de kaart. Dit is van groot belang om de gegevens in de crisiskaart actueel te houden. Vaak maakt de consulent van de gelegenheid gebruik om te vragen naar de ervaringen van de kaarthouders met de crisiskaart Wie is verantwoordelijk voor het proces De crisiskaart wordt opgesteld in samenwerking met de cliënt, door de behandelaar of het team van de instelling. De klant vormt de spil voor de crisiskaart en kan tijdens het opstellen ook met betrokkenen vanuit zijn eigen omgeving werken. De betrokkene speelt een belangrijke rol omdat hij/zij nuttige informatie kan aanleveren en er afspraken worden gemaakt waarin de betrokkene een rol heeft (Keijzerswaard, 2007) Wat is het succes van de kaart In Groot- Brittannië, waar de crisiskaart met succes is ingevoerd, is er in 2004 een onderzoek gedaan naar de effectiviteit van de kaart. Dit onderzoek is uitgevoerd door Claire Henderson e.a. (2004) onder 160 mensen die in het bezit zijn van een crisiskaart. Bij deze groep blijkt dat het aantal dwangopnames onder hen met 14% verminderd is. In het najaar van 2007 is in de regio Rotterdam Rijnmond het Regionaal Onderzoek Crisis Kaart (ROCK) gestart. Dit onderzoek heeft 3 doelstellingen die in 3 verschillende deelonderzoeken uitgewerkt worden. Om te beginnen is er inmiddels onderzocht of er een verschil is in effect tussen een crisiskaart opgesteld door een onafhankelijk consulent of die met een behandelaar op het aantal acute hulpcontacten en (gedwongen) opnames, in vergelijking met een controlegroep zonder crisisplan en crisiskaart. De volgende doelstelling is het onderzoeken van de effecten van het crisisplan en de crisiskaart op de zelfredzaamheid van de cliënt en zijn/haar sociaal en psychische functioneren. De laatste doelstelling is het opsporen van de mechanismen die verantwoordelijk zijn voor de mogelijke effecten van het crisisplan en de crisiskaart. In dit onderzoek worden er 3 verschillende groepen gemeenten: Cliënten met een crisisplan dat is opgesteld met een onafhankelijke consulent crisiskaart, Cliënten met een crisisplan dat is opgesteld met de eigen behandelaar, Cliënten zonder crisisplan en crisiskaart. Tot nu toe zijn er resultaten bekend van het eerste deelonderzoek. De resultaten van de andere deelonderzoeken zijn nog niet beschikbaar. De vragen die in het eerste deelonderzoek zijn beantwoord zijn: Is er verschil in kwaliteit tussen crisisplannen en kaarten opgesteld door onafhankelijke consulent of behandelaar? en welke factoren dragen bij aan een hogere kwaliteit van het crisisplan en de crisiskaart? 11

12 Uit het onderzoek blijkt heel duidelijk dat de onafhankelijke consulent op, op één na, alle onderzochte items hoger scoort op kwaliteit van het crisisplan en de crisiskaart dan de behandelaar. De uitzondering gaat over de omschrijving van (on)gewenste medicatie in geval van crisis. Hierdoor concluderen de ROCK onderzoekers dat de onafhankelijke consulent de belangrijkste voorspeller is van de kwaliteit van een crisisplan en dat andere onderzochte factoren geen rol spelen. Een vrij recent onderzoek is door Cliëntenbelang Amsterdam, uitgevoerd door Lya Wouda en uitgewerkt door Wouter van de Graaf. Uit dit onderzoek valt te concluderen dat de helft van de Crisiskaarthouders die meegedaan hebben, na het maken van de kaart weer eens een crisis hebben gehad, en dat er bij een groot gedeelte van de respondenten de kaart geraadpleegd werd. Daarvan zegt het merendeel dat het hebben van een crisiskaart een positieve invloed heeft gehad op de crisisopvang. Wat tijdens interviews met verschillende crisiskaart consulenten vaak werd gezegd blijkt duidelijk uit het onderzoek naar voren te komen. Kaarthouders voelen zich rustiger en veiliger met een crisiskaart op zak (Wouda, De Graaf en Van Lennep, 2012). Uit verschillende vraaggesprekken is gebleken dat het succes van de kaart het moeilijk maakt om het succes van de kaart te bewijzen. Dit heeft te maken met de preventieve functie van een crisiskaart. Door tijdens het proces van opstellen van de crisiskaart de kaarthouder nadenkt over zijn eigen crisisverloop kan een volgende crisis voorkomen worden of zal deze minder heftig zijn (Glas, 2012). Dit heeft niet alleen gevolgen voor het meten van het succes van de kaart maar kan ook gevolgen hebben bij bijvoorbeeld het aanvragen van subsidie voor de kaart. In de regio Utrecht vindt er jaarlijks onder de crisiskaarthouders een evaluatie plaats in de vorm van een enquête. De bedoeling hiervan is het peilen of de crisiskaart een positieve bijdrage levert voor de kaarthouders. Vragen die tijdens de evaluatie gesteld worden zijn o.a. of de crisiskaart helpt. Volgens Alkema is het opvallend dat tijdens deze evaluatie door respondenten vaak wordt aangegeven dat ze door de crisiskaart rust vinden en het gevoel van veiligheid bij hen toeneemt. Een studente aan de Vrije Universiteit medisch centrum Amsterdam doet onderzoek naar de ervaringen met de crisiskaart bij Pro Persona in Arnhem. Pro Persona is één van de GGZ aanbieders die werkt met de onafhankelijke crisiskaart. De doelen van dit onderzoek zijn: zicht krijgen op de ervaringen met de crisiskaart van verschillende belanghebbenden zicht krijgen op de rol van de crisiskaart bij crisis, opname, dwang en drang Tot nu toe zijn er negen interviews gehouden met cliënten, familie, hulpverleners, huisartsen en crisiskaart consulenten. De definitieve resultaten zijn nog niet bekend, maar er zijn al wel enkele voorlopige conclusies beschikbaar over de effecten van de crisiskaart. Uit de interviews blijkt dat alle betrokkenen het voordeel zien van de crisiskaart. De voordelen van de crisiskaart voor de cliënten waren: rust, veiligheid, je zeker voelen, je wensen duidelijk kunnen maken, snellere en beter afgestemde hulp, gesprek kunnen aangaan met de omgeving. De voordelen voor hulpverleners van Pro Persona zijn: overzichtelijke en snelle informatie, extra informatie, zelfredzaamheid van de cliënt, inzicht en acceptatie van de cliënt, efficiënte hulpverlening. Voordelen voor de huisartsenpost zijn: meer zekerheid over het ziektebeeld van de cliënt, snel de juiste personen kunnen inschakelen en continuïteit Hoe kan de eigen kracht van mensen versterkt worden door de kaart De eigen kracht van de cliënt komt bij de crisiskaart op verschillende manieren tot uitdrukking. De cliënt staat gedurende het proces van het opstellen van de kaart centraal. Hij/zij is degene die bepaald wat er in de kaart komt te staan en hoe hij/zij behandeld wenst te worden en wie uit zijn omgeving betrokken word ten tijde van een crisis. Het maken van een crisisplan stimuleert de kaarthouders (cliënten) en betrokkenen tot nadenken over wat te doen tijdens een crisis en wat 12

13 men tijdens een crisis wil voorkomen. Hierdoor houdt de klant de regie en niet de behandelaar van de klant. Een belangrijk element tijdens het proces van opstellen van de kaart is dat de kaarthouder in staat is om goed te kunnen reflecteren op zichzelf. Door het beschrijven van het ontstaan en het verloop van een crisis wordt de eigen kracht door zelfreflectie bekrachtigd (Polland, 2012). Reflectie is niet voor iedereen weggelegd. Het verhaal op papier krijgen kan soms een lastig proces zijn. Belangrijk is dat de cliënt leidend blijft tijdens het gesprek (Glas, 2012). Ook heeft de crisiskaart een belangrijk emanciperend effect. Door het gevoel van rust en veiligheid durft de kaarthouder meer te ondernemen. Daarnaast draagt het nadenken over de crisis bij aan bewustwording over eigen ziekte. Dit kan heel confronterend zijn voor een persoon, maar het is volgens Glas belangrijk om naar de positieve dingen te blijven kijken. Het proces van opstellen van de kaart kan worden gezien als een stap in de richting van herstel en rehabilitatie van de kaarthouder Wat wordt er verwacht van mensen die crisisgevoelig zijn voor het opstellen van een crisiskaart Het initiatief om een crisiskaart te hebben ligt bij de crisisgevoelige persoon. Er worden wel een aantal voorwaarden gesteld om een crisiskaarthouder te zijn. De klant moet het belang van het kaartje inzien anders werkt het niet naar behoren. De toekomstige kaarthouder gaat in gesprek met zijn omgeving (familie, vrienden, buren) over (mogelijke) crisissituaties. Het is niet een eenmalig gesprek maar een proces waarin meerdere malen gesprekken plaatsvinden tussen de klant, betrokkenen en behandelaar. In datzelfde proces maakt de klant afspraken met de betrokkenen en de hulpverlening bijvoorbeeld over welke manier van handelen en ingrijpen gewenst en nodig is tijdens een crisis. De hulpverlening (behandelaar) en de omgeving geven tevens in dit proces aan wat voor hen wel of niet haalbaar is, wanneer de klant in een crisis beland. Op deze manier worden er uitsluitend afspraken gemaakt die ook daadwerkelijk nagekomen kunnen worden omdat er van te voren tot een overeenstemming gekomen is Wat wordt er verwacht van professionals die te maken hebben met mensen die crisisgevoelig zijn Tijdens de interviews met de crisiskaartconsulenten uit de regio s Amsterdam en Utrecht en een vraaggesprek met de regio Noord Brabant is gebleken dat de professional een bepaalde houding ten opzichte van de cliënt moet hebben. De consulent moet tijdens het proces een open houding hebben, niet invullen en niet verbaast zijn. Soms kan je je verbazen over de verhalen die je hoort, het is dan belangrijk om geen waardeoordeel te hebben, aldus oud-crisiskaartconsulente Glas. Ook crisiskaartconsulent Utrecht beaamd dat een open houding belangrijk is tijdens het proces van het opstellen van de kaart. Daarnaast is het belangrijk dat er samen met de kaartaanvrager mee te denken met het proces van opstellen. Alkema geeft aan dat ze elke gesprek begint met de vraag hoe de kaartaanvrager behandeld wilt worden. Uit onze gesprekken met meerdere professionals is ook naar voren gekomen dat een aantal zaken zeer belangrijk zijn bij het opstellen van de crisiskaart. Ten eerste is dit de ervaringsdeskundigheid van de professionals. Door ervaringsdeskundigheid is de consulent beter in staat om een goed contact op te bouwen met de toekomstige kaarthouder. Dit is van essentieel belang omdat er bij het opstellen van de crisiskaart veel persoonlijke zaken besproken zullen worden. Tevens weet een ervaringsdeskundige waar het over gaat en zijn eigen ervaringen inzetten om de cliënt te ondersteunen. 13

14 De crisiskaart-professionals die mee hebben gewerkt aan onze enquête zijn grotendeels zelf ervaringsdeskundigen. Maar liefst 88,2% geeft aan ervaringsdeskundige te zijn op een gebied in de geestelijke gezondheidszorg (tabel 3.1.3). Professionals werken met Table N % crisiskaart Ja 88,2% Ervaringsdeskundigheid Nee 11,8% Tabel Wij hebben de benaderde instellingen gevraagd naar hun visie op ervaringsdeskundigheid. De opvattingen lagen dicht bij elkaar en sluiten aan op de opvatting van Wilma Boevink (2000) over ervaringsdeskundigheid. Tevens hanteert de opdrachtgever de zelfde opvatting. Globaal gezien gaat deze ervaringsdeskundigheid over de kundigheid om op je eigen verhaal zodanig te kunnen reflecteren dat je de overstijgende elementen eruit kan halen om deze in te zetten voor anderen. Daarnaast put een ervaringsdeskundige niet alleen uit zijn eigen ervaring, maar baseert zich ook op de ervaringen van anderen. Dit doet hij door het stellen van de juiste vragen en cliëntervaringen te verzamelen om daar vervolgens antwoorden uit te destilleren. De ervaringsdeskundige moet dus in staat zijn om over de grenzen van zijn eigen ervaringen heen te kijken. Tevens is een ervaringsdeskundige zich bewust van andermans eigenheid en legt deze niet zijn eigen referentiekader op aan anderen. Hij is dus in staat om zijn eigen beleving en betekenisgeving naar de achtergrond te schuiven en die van een ander naar de voorgrond te halen. De eigen cliëntervaring blijft belangrijk om een buitenaf benadering te voorkomen en om te zorgen dat de ervaringsdeskundige niet het contact verliest met de realiteit waarin mede-cliënten leven. Ten tweede is het belangrijk dat de consulent de mogelijkheid heeft om de tijd en de ruimte te nemen voor de cliënt. Het opstellen van een crisiskaart is een proces tussen de consulent en toekomstige kaarthouder waar veel persoonlijke zaken besproken zullen worden. De tijdsduur van dit proces is afhankelijk van de cliënt Wat wordt er verwacht van organisaties die te maken hebben met crisisgevoelige mensen Er zijn vaak verschillende organisaties betrokken bij een persoon die crisisgevoelig is. Het kan daarom voorkomen dat deze organisaties langs elkaar heen werken. Terwijl de behandelaar weet hoe de cliënt in een crisis geholpen wilt worden weet de politie bijvoorbeeld vaak niet hoe er gehandeld moet worden in een crisis. Het crisisplan zorgt ervoor dat er beter integraal gewerkt kan worden tussen organisaties doordat ze weten deze wat passend is bij deze persoon. 3.2 Waarom is er nog geen crisiskaart in Friesland? Onze opdrachtgever AanZet, stichting voor zelfsturende teams, is momenteel nog steeds opzoek naar financiering. Volgens Renee Smulders (2011) is het ontbreken van een structurele financiering de hoofdreden voor het ontbreken van een crisiskaart die landelijk ingevoerd is. Na ons contact met gemeente Leeuwarden, in de persoon van Simeon Bruinsma, hebben we antwoorden gekregen op een aantal vragen die hier betrekking op hebben. De gemeente Leeuwarden kijkt vooral naar welzijns- en eerstelijnsinstellingen voor het opzetten van een crisiskaartproject. De crisiskaart is dan in zijn ogen vooral interessant voor vrijwilligersorganisaties en eerstelijns organisaties (waaronder sociaal werkers). De financiering van een crisiskaartproject in Friesland zou dan ook vooral bij deze organisaties zelf vandaan komen, omdat zij inhoudelijk verantwoordelijk zijn (Bruinsma, 2013). 14

15 3.2.1 Waarom is er een crisiskaart nodig Wanneer een (ex-)cliënt een acute crisis krijgt, is het vaak onduidelijk wat er moet gebeuren. Er bestaat dan een kans dat er tijdens een crisis foutief gehandeld wordt door de professionals en andere betrokken personen. Om te verkomen dat er ten tijde van een crisis incorrect gehandeld wordt is de crisiskaart bedacht. Daarin staat duidelijk omschreven hoe er met de persoon in kwestie om gegaan moet worden en wat wel en niet te doen. In de crisiskaart staan richtlijnen voor behandeling als de cliënt zelf niet meer goed in staat is om aan te geven wat er aan de hand is. Door deze richtlijnen kunnen hulpverleners en anderen a.d.h.v de crisiskaart lezen hoe ze moeten handelen om zoveel mogelijk leed te voorkomen en de wens van de cliënt in acht te nemen(kuipers, 2012). De crisis van een persoon kan verkort worden doordat er a.d.h.v. de crisiskaart een passende ondersteuning geboden kan worden. Mede door de crisiskaart blijft de cliënt de zelfregie behouden en kan het aantal onvrijwillige opnames van de cliënt worden verkleind. Volgens de heer Hans Slijpen, beleidsmedewerker van de Politie Midden Nederland, district Utrecht, onderhoud contact met de GGZ in Utrecht. Hij is een groot voorstander van de crisiskaart en geeft aan dat door de ambulantisering van de behandeling van mensen met zware psychische problematiek de politie steeds vaker te maken zal krijgen met personen in een crisis. Hij vind deze ambulantisering op zichzelf positief, maar een voorwaarde waaraan voldaan zal moeten worden is het maken van een crisiskaart. Op deze manier kan de politie sneller handelen en komen de personen in crisis eerder op de goede plek terecht Wat zijn voorwaarden waaraan voldaan dient te worden voor implementatie in andere delen van het land? Bij de interviews met de crisiskaart consulenten hebben wij de vraag gesteld wat zij belangrijk vinden bij het invoeren van een crisiskaart. Hieruit kwamen verschillende antwoorden naar voren. Allereerst is het van belang dat er draagvlak is voor de crisiskaart bij zowel professionals, gemeenten, de politie en de doelgroep. Dit draagvlak moet worden gecreëerd door personen, verenigingen of stichtingen door het bekend maken van de kaart. Deze personen moeten beschikken over een goed netwerk van verschillende personen en verschillende organisaties en hier goed contact mee onderhouden (Bömer, 2012). Om dit op te kunnen bouwen moeten de personen goed kunnen overtuigen en veel praten. Een voordeel hierbij kan de ervaringsdeskundigheid van een persoon zijn omdat deze weet hoe het kan zijn om onjuist bejegend te worden en de kaart te missen. Om deze redenen zal een ervaringsdeskundige anders aankijken tegen de crisiskaart (Van Kempen, 2012). Tot slot is het van belang dat er financiering komt voor de crisiskaart. Dit onderdeel staat uitgebreid beschreven in paragraaf Hoe wordt er nu omgegaan met een persoon in crisis? Friesland heeft als enige instelling een crisisdienst van de GGZ die ingeschakeld kan worden als tweedelijns zorg. Dit houdt in dat de politie, huisarts of andere behandelaar de crisisdienst kan inschakelen. De aanmelding bij de crisisdienst gaat meestal via de huisarts, die via een huisbezoek op de hoogte is van de situatie maar deze niet kan behandelen. De crisisdienst biedt dan de uitkomst. Er is één lijn voor crisismeldingen in de provincie. Er vindt een beoordeling plaats, waarbij het uitgangspunt is dat er gekeken wordt wat er kan gedaan worden om de crisis te bezweren. De crisisdienst stelt geen diagnose bij nieuwe cliënten. Wel zijn er vaak kenmerken van een psychiatrische stoornis die herkend worden door de hulpverleners. Aan de hand van kenmerken van stoornissen wordt er bepaald wat het beste aansluit bij de crisissituatie. Wanneer een crisisgeval bij een cliënt van de GGZ optreedt, zal er eerst geprobeerd worden de eigen behandelaar in te schakelen (Ketelaar & Broeze, 2012). Wanneer dit buiten kantoortijden of tijdens grote drukte bij de 15

16 behandelaar is, komt de crisisdienst in beeld. Eerst zal de GGZ een beoordeling van de somatische klachten doen, waarna gekeken wordt naar de geestelijke gesteldheid. De politie is regelmatig degene die ingeschakeld wordt bij een persoon in crisis omdat de crisis van een persoon zich kan uiten in bijvoorbeeld verward of agressief gedrag. Dirk Scholten van de politie Friesland beschrijft wat de politie doet als zij in contact komen met een persoon in een crisis. Vaak komt het voor dat de persoon in crisis meegenomen wordt naar het bureau. Hier wordt dan gekeken in de dossiers van de politie of de persoon al bekend is bij de politie. Is dit het geval dan wordt er gekeken of er iets soortgelijks aan de hand is, of de persoon in behandeling is en hoe er in de eerdere situatie is gehandeld. Is dit het geval dan wordt er contact opgenomen met de desbetreffende behandelaar of instelling. In andere gevallen wordt er contact opgenomen met de GGZ om deze persoon te beoordelen. De bovenstaande stappen worden hierbij gehanteerd. De persoon in crisis wacht in een politiecel tot de psychiater is gearriveerd. Dirk Scholten (2012) geeft aan dat de politiecel niet de ideale plaats is om een persoon in crisis te laten wachten en ze zijn bezig met het inrichten van een andere ruimte voor deze personen. Andere regio s bijvoorbeeld in Amsterdam-Amstelland, hebben de beschikking over een Spoedeisende Psychiatrische Onderzoeksruimte (SPOR). Dit is een speciale ruimte die ingericht is voor personen die zich in een crisis bevinden maar geen strafbaar feit hebben gepleegd Wat heeft de provincie Friesland voor crisisgevoelige mensen? Tijdens het onderzoek zijn wij ons o.a. gaan oriënteren op wat de provincie wel heeft voor crisisgevoelige mensen. Twee dingen kwamen tijdens vraaggesprekken en literatuurstudies meerdere malen naar voren. De GGZ werkt bijvoorbeeld met behandel- en signaleringsplannen en Ypsilon werkt met een Triadekaart. Triadekaart De Triadekaart is ontstaan omdat familieleden van mensen met een psychose vaak buiten het proces werden gehouden. Deze kaart zorgt ervoor dat de familie serieus genomen wordt, doordat het kaartje de verhouding tussen zorgverleners en cliënten regelt. Centraal in de triadekaart staan de; cliënt, zorgverlener en de familie van de cliënt (Risseeuw, 2012). De triadekaart wordt gezien als een hulpmiddel om de taakverdeling te regelen. De triadekaart is een lijst met taken waarop de cliënt, familie en zorgverleners kunnen aankruisen wat zij met elkaar willen bespreken, welke partij doet wat en wil of moet iedereen doen. De drie partijen gaan zelf nadenken over dingen die niet goed gaan en verbeterd zouden kunnen. Deze punten kunnen ze vervolgens aankruisen op de triadekaart en tijdens een gesprek deze bespreken door de lijsten naast elkaar te leggen. Hieruit kan duidelijk gemaakt worden wat de rol van de verschillende partijen is. Signaleringsplannen Een signaleringsplan is een hulpmiddel om psychisch kwetsbaren te ondersteunen en om een dreigende terugval te herkennen en te voorkomen. Iedere patiënt heeft waarschuwingssignalen waaraan hij kan merken dat er een dreigende terugval aan komt. Door vroegtijdige herkenning van deze signalen kan de kwetsbare burger zijn gedrag onder controle krijgen en eerder hulp vragen. Kortom: het signaleringsplan moet ervoor zorgen dat een psychische crisis voorkomen kan worden in de toekomst. Het signaleringsplan wordt opgesteld door de persoonlijk begeleider van een kwetsbaar persoon in samenspraak met betreffende patiënt. Soms worden er ook personen uit de omgeving betrokken bij het signaleringsplan. Voordat het signaleringsplan opgesteld wordt moet er eerst overleg plaatsvinden met de behandelaar van de patiënt om te kijken of er een gegronde indicatie is voor het opstellen van het plan. 16

17 De gegevens van de persoon worden vastgelegd in het EPD (elektronisch patiënten dossier). Hierin staat het behandelplan & signaleringsplan. Naast de bovengenoemde zaken bevat het signaleringsplan ook krachten en beperkingen en de stressfactoren. In het plan wordt er gewerkt met een stoplicht-model, onderverdeeld in drie fases: Fase 1: groen licht, goed Fase 2: oranje, de eerste kenmerken crisis Fase 3: rood, is een crisis en hoe deze eruit ziet. Tevens wordt in het plan beschreven wat de kwetsbare persoon zelf kan en wat er verwacht wordt van een hulpverlener (GGZ, 2012) Zijn er verschillen tussen het invoeren van de crisiskaart in een stedelijk gebied of een plattelandsgebied? Uit een telefonisch interview met Ger Jan Bömer (2012), crisiskaartconsulent bij Stichting Door en Voor Noord Brabant, zijn wij tot een interessant nieuw inzicht gekomen dat voor ons onderzoek een belangrijk aandachtspunt kan zijn. Dit gaat over het verschil tussen het implementeren van een crisiskaart in een stad of in een dorp. Noord Brabant en Friesland zijn op dit gebied goed te vergelijken met elkaar. Volgens Bömer (2012) is er een cultuurverschil tussen de stad en het platteland. Elk gebied heeft namelijk zijn eigen cultuur en dialect. Tevens liggen de verhoudingen tussen mensen in een stad of in een dorp heel verschillend. Door mensen uit de regio in te zetten om een crisiskaart te maken kan je makkelijker contact maken omdat diegene de dorps of stadscultuur begrijpt. Dit contact tussen de consulent en de kaartaanvrager is essentieel voor het opstellen van een goede crisiskaart omdat het toch om een heel persoonlijk document gaat. De consulent moet aansluiten in de leefwereld van de kaartaanvrager en moet daarom weten wat er in een dorp of stad speelt. Bömer (2012) spreekt uit ervaring en neemt als voorbeeld dat ze door andere activiteiten van de stichting hebben ervaren dat het prettig vinden om iemand uit hun eigen omgeving te hebben. De cultuurverschillen tussen het platteland en de stad zijn vergelijkbaar met het opstellen van een crisiskaart voor allochtonen. Door kennis en begrip te hebben voor de achtergrond van de ander leg je makkelijker een basis voor goed contact, aldus Bömer (2012). Een discussie punt dat leeft binnen de instelling is het in welke taal de crisiskaart opgesteld moet worden. De kaart moet voor de cliënt aanvoelen als een persoonlijk document maar aan de andere kant moet het ook begrijpelijk zijn voor een ander. In de provincie Friesland zijn er misschien veel Friese mensen die het prettig zouden vinden om de kaart in het Fries op te stellen. Dit maakt het document heel persoonlijk voor hen, maar kan het onbegrijpelijk maken voor een ander. Het komt regelmatig voor dat consulenten een kaart vertalen in bijvoorbeeld het Frans of het Engels omdat cliënten ook willen reizen, bijvoorbeeld naar een niet Nederlandstalig land. Daarom is het belangrijk dat de crisiskaartconsulenten dan ook altijd de vraag moeten stellen wat wilt u met de kaart gaan doen? Hoe zou de crisiskaart in Friesland gefinancierd kunnen worden? Er zijn verschillende mogelijkheden voor het financieren van de crisiskaart. Er wordt nog naar financiering van de crisiskaart gezocht in Friesland. Er wordt inmiddels al gepraat met de regionale zorgverzekeraar de Friesland over subsidiëring. In paragraaf 3.5 wordt beschreven wat de mogelijkheden voor financiering kunnen zijn. In deze paragraaf worden ook de huidige financieringsmogelijkheden uit andere delen van het land beschreven. 17

18 De crisiskaart en de Friesland zorgverzekeraar Uit een vraaggesprek dat gehouden is met Paul Felix en Geer Keuning van de zorgverzekeraar de Friesland is gebleken dat de crisiskaart binnen de zorgverzekeraar leeft. Zij zijn momenteel veel informatie over de crisiskaart aan het verzamelen. Met de grootste zorgaanbieder van de GGZ zorg zijn er al afspraken gemaakt om de crisiskaar te implementeren, als een uitkomst van het behandeldossier. Wat zijn de eisen die de zorgverzekeraar aan de crisiskaart stelt De zorgverzekeraar moet in samenspraak met de patiënten en cliëntenraden, een bruikbaar en eenvoudig instrument ontwikkelen. Het ontwikkelen van een instrument moet voor de patiënt geen extra inspanning vragen. De patiënt, die de kaartgebruiker is moet het nut en noodzaak bepalen. De rol van de verzekeraar en hulpverlenersorganisaties kunnen tijdens het proces om een instrument te ontwikkelen, meedenken door een aantal criteria te benoemen. Die volgens hen in de kaart verwerkt zouden moeten zijn (Keuning & Felix, 2013). De kosten van de implementatie moeten behoren tot de reguliere hulpverlening in vorm van een declaratieproces. Hoe kan volgens de zorgverzekeraar de crisiskaart het beste vorm krijgen in de provincie Friesland Aan de vorm van de crisiskaart wil de Friesland niks veranderen. Zij vinden de huidige vorm van de crisiskaart al goed. Maar zo blijkt uit het interview met de Friesland dat er ook nagedacht moet worden aan een digital vault, die via een smartphone app of browser kan worden aangeroepen. Maar het is ook belangrijk om na te denken aan een back up systeem in geval dat de behandelplannen verloren gaan (Keuning & Felix, 2013). Welke stappen moet de zorgverzekeraar de Friesland nemen om de crisiskaart te implementeren De crisiskaart kan opgenomen worden in het inkoopbeleid van de zorgverzekeraar de Friesland. Een daadwerkelijke implementering zou via de behandelaar moeten gaan. Wat zijn de eerste stappen om de crisiskaart te gebruiken in de provincie Friesland De eerste stappen om de crisiskaart te gebruiken is dat eerst een regionaal format vastgesteld moet worden. Dit is belangrijk voor zowel de crisisdienst van de aanbieder als de hulpverleners eenduidig is (Keuning & Felix, 2013) Wat zijn de aandachtspunten van de crisiskaart Tijdens vraaggesprekken is vaak gebleken dat de crisiskaart een aantal aandachtspunten heeft. Mensen die crisisgevoel zijn nemen niet altijd een crisiskaart. Dit kan om verschillende redenen zijn, waaronder geen bekendheid over de crisiskaart. Maar soms zijn er ook mensen bekend met de crisiskaart maar vinden het moeilijk om de stap te zetten om de crisiskaart te maken om bijvoorbeeld een schaamte gevoel. Daarnaast kan het zijn omdat een crisiskaart gevoelige informatie bevat confronterend kan werken (Alkema, 2012). De PR vergt veel inspanning en tijd voor bijna alle regio s. Pr is belangrijk om niet alleen de bekendheid van de crisiskaart te vergroten maar ook voor een integrale samenwerking met verschillende instellingen zoals de politie. Maar ook het bewijzen van de effectiviteit is een aandachtspunt. Dit komt omdat de crisiskaart voor een groot deel preventief werkt. Mensen met een crisiskaart komen dus minder in contact met zorgverleners. Maar hierdoor is het succes van de crisiskaart moeilijk te bewijzen aan financiële bronnen om bijvoorbeeld een subsidie aan te vragen. In 2009 werd er door het innovatiefonds van de zorgverzekeraars een subsidie toegekend aan een driejarig project 'Landelijk Crisiskaart Informatie-en Ondersteuningspunt (LCIO) van de vereniging Geestdrift. Het doel van het LCIO was kennis en informatie rond de crisiskaart landelijk toegankelijk te maken en verder te ontwikkelen. Ook bood het LCIO ondersteuning bij het starten van regionale crisiskaart-steunpunten en heeft zich actief opgesteld in het zoeken van structurele financiering van 18

19 de crisiskaart. Tot slot houdt het LCIO zich ook bezig met het toetsen van de kwaliteit van de kaart en het verbeteren van de kwaliteit van de kaart. Per 1 oktober is de financiering van het LCIO afgerond. Met ingang van deze datum zijn de activiteiten van het LCIO gestopt. Het platform GGZ neemt een deel van de taken van het LCIO over maar wat dit inhoudt en welke activiteiten voortgezet worden is nog onduidelijk. 3.3 Welke rol spelen Wet Maatschappelijke Ondersteuning & Welzijn Nieuwe Stijl We kijken naar deze onderwerpen, omdat dit aansluit bij de crisiskaart en de minor waar binnen wij dit onderzoek uitvoeren. De landelijke politiek heeft de Wet maatschappelijke ondersteuning (WMO) ingevoerd in 2007 (Ministerie VWS, 2012). De wet is vanaf dat moment de basis van de sector Zorg en Welzijn. De WMO bestaat uit een aantal zaken waar gemeentes in moeten voorzien. Denk hierbij aan: Woningaanpassingen, vervoersvoorzieningen en rolstoelen Welzijnsbeleid Huishoudelijke verzorging Bestrijding van huiselijk geweld Vrouwenopvang Zorg voor dak- en thuislozen Welzijn Nieuwe Stijl is ontstaan als stimulans voor de potenties van WMO. Welzijn Nieuwe Stijl kent acht bakens. Deze acht bakens benoemen we eerst kort, waarna we gaan kijken hoe de crisiskaart, triadekaart en behandel- en signaleringsplannen scoren op deze bakens. De acht bakens (Ministerie VWS, 2012): 1. Gericht op de vraag achter de vraag; 2. Gebaseerd op de eigen kracht van de burger; 3. Direct er op af; 4. Formeel en informeel in optimale verhouding; 5. Doordachte balans van collectief en individueel; 6. Integraal werken; 7. Niet vrijblijvend, maar resultaatgericht; 8. Gebaseerd op ruimte voor de professional Scoringsmatrix De volgende tabel (3.3.1) is gebaseerd op de scoringsmatrix. Dit is een middel dat je kan toepassen wanneer je moet kiezen tussen meerdere mogelijkheden, terwijl er belangrijke factoren meespelen waar je rekening mee moet houden (Leren, 2012). Veelal wordt de scoringsmatrix in het bedrijfsleven gebruikt, maar ook voor ons onderzoek is het een overzichtelijk middel om in één oogopslag te zien welke kaartsoort of behandelplan het beste voor de crisisgevoelige doelgroep is. De score bestaat uit 0-5 en elk onderdeel heeft een wegingsfactor. Dit houdt in dat elk criteria een niveau heeft en dat getal wordt vermenigvuldigd met elke score. We hebben ervoor gekozen de wegingsfactor gelijk te houden, want de acht bakens binnen Welzijn Nieuwe Stijl maken allen dat het een passend en kloppend geheel is. 19

20 Baken 1 Baken 2 Baken 3 Baken 4 Baken 5 Baken 6 Baken 7 Baken 8 Totaal Wegingsfactor Crisiskaart Triadekaart Behandel- en 5 signaleringsplannen Tabel Onvoldoende 2. Matig 3. Voldoende 4. Ruim voldoende 5. Goed Baken 1: Gericht op de vraag achter de vraag Deze baken richt zich op het in beeld krijgen van het grotere plaatje van de ondersteuningsvrager. Vroeger werd er door de welzijnssector vooral aanbodgericht gewerkt, de burger kon aankloppen voor een hulpvraag en deze werd opgelost. Structurele oplossingen voor problemen blijven achterwege, vandaar deze baken binnen Welzijn Nieuwe Stijl. Het is de bedoeling dat er reder gekeken wordt om problemen bij mensen echt op te lossen. De crisiskaart en triadekaart scoren hier beide de vier punten die er te halen zijn. Er wordt gewerkt naar een oplossing, bedacht vanuit de leefwereld van de kwetsbare burger. Behandel- en signaleringsplannen richten zich ook op de kwetsbare burger, maar worden veelal bedacht vanuit de systeemwereld van methodieken en stappenplannen. Baken 2: Gebaseerd op de eigen kracht van de burger Deze baken is gericht op de tweede stap in het contact met de burger. Nadat er gekeken is naar de daadwerkelijke vraag, kan er gekeken worden naar wat kan deze burger zelf of met hulp van de sociale omgeving doen? Ook wordt er binnen baken 2 gekeken naar hoe de buurt, vrijwilligers, verenigingen etc. ingezet kunnen worden. De eigen kracht moet dus beter benut worden binnen Welzijn Nieuwe Stijl. Passend bij deze benadering zijn de crisis- en triadekaart. De crisiskaart-consulent kijkt naar wat werkt voor de aanvrager, naar wat de omgeving kan doen en hoe er tijdens een crisissituatie het beste gehandeld kan worden door de persoon en de omgeving. De triadekaart richt zich op eenzelfde manier op deze gebieden, binnen de driehoeksverhouding van cliënt-naaste-hulpverlener. Deze scoort wel lager omdat er altijd binnen de driehoeksverhouding gewerkt wordt en niet gedacht wordt aan andere familie, buren of collega s die een rol kunnen spelen. Baken 3: Direct er op af Binnen de burgers die ondersteuning nodig hebben, is een grote groep zorgmijders. Dit zijn mensen die niet zelfstandig hulp (kunnen) zoeken maar dit wel nodig hebben. Eerdere ervaringen spelen hierin mogelijk een rol. De aanpak is vaak geweest om deze mensen uit te nodigen op kantoor, alleen is gebleken dat dit niet de manier is om deze doelgroep te benaderen. Belangrijk is om in te grijpen wanneer de veiligheid van de persoon of omgeving van de persoon in het geding is. De triadekaart en de crisiskaart worden opgesteld wanneer iemand psychisch kwetsbaar is, een behandel- of signaleringsplan wordt opgesteld indien deze persoon cliënt is van een instelling. De triade- en crisiskaart zijn laagdrempelig op te stellen. De triadekaart kan door de cliënt, de naaste 20