Opkomst van de handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-stedelijke samenleven.

Transcriptie

1 Samenvatting door N woorden 25 juni ,3 2 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Oriëntatie Opkomst van de handel en ambacht die de basis legde voor het herleven van een agrarisch-stedelijke samenleven. Hanzesteden: Zutphen, Zwolle, Deventer Contact met Londen, Brugge, Polen, Noordoost-Duitsland Steden kregen tegen betaling stadsrechten van adellijke machtshebbers Verstedelijkte gebieden: Vlaanderen en Brabant (Brugge, Gent) Wol uit Engeland geïmporteerd > laken > verkoop tot in Noord-Italië Andere Hollandse steden concurreerden sinds de 16 e eeuw met de Hanzesteden. Begin van staatsvorming en centralisatie Vanaf 1300: vorsten proberen hun macht uit te breiden en vanuit de hoofdstad te besturen. Vorsten willen voorrechten van steden en edelen beperken. Vorsten gaan belasting heffen om het leger en ambtenaren te kunnen betalen ( niet meer afhankelijk van de adel) Begin van overzeese expansie Portugezen en Spanjaarden vinden zeeroutes naar Azië, Afrika en Amerika Er zijn handelsposten in Afrika en Azië en vestigingskolonies en wingewesten in Amerika Slaven worden uit Afrika gehaald om te werken in goud- en zilvermijnen De protestantste Reformatie die de splitsing van de christelijke kerk in West-Europa tot gevolg had Luther & Calvijn HOOFDSTUK 1 De Nederlanden waren 17 onafhankelijke staatjes. Vlaanderen, Brabant en Holland waren de belangrijksten. Karel V werd heer van bijna alle Nederlandse gewesten, behalve Luik. In de Pragmatieke Sanctie besloot hij dat zijn zoon Filips II alle gewesten zou erven. Pagina 1 van 7

2 Er was weinig eenheid in de Nederlanden. Dit kwam door Natuurlijke omstandigheden: westen is geschikt voor zeevaart en handel. Als het droogvalt zijn er veel vrije boeren is er weinig grootgrondbezit en weinig adel. In het oosten is de zandgrond niet vruchtbaar. Landbouw was belangrijk en adel was belangrijk. Slechte onderlinge verbindingen: grote afstanden, weinig bruggen. Verschillende talen: talen en dialecten, geen gemeenschappelijke cultuur, Franse taalgrens Verschillend verleden, bestuur, muntstelsel en rechtspraak. Weinig nationaal gevoel: particularisme: particuliere belangen boven algemene belangen Zuidelijk deel bestuurt, heeft bloeiende handel en nijverheid, veel kunst. Oosten = armoedig (standenmaatschappij) en westen = economisch sterker Westelijk deel ondermijnt de feodale samenleving eerder door goede economie Om meer eenheid in het bestuur te krijgen begonnen de Habsburgers de centralisatiepolitiek, waardoor er ook meer eenheid tussen de gewesten kwam. In 1531 splitste Karel V de Grote Raad in de Raad van State, de geheime raad en de raad van financiën. De Habsburgers hadden geld nodig voor hun legers en vroegen belasting. De gewesten kregen grotere invloed op het Habsburgse bestuur. Staten-Generaal: afgevaardigden van alle gewesten. Boven-gewestelijke saamhorigheid was het gezamenlijk verzet van de gewesten tegen de regering. Er begon een nationaal gevoel te ontstaan. De handel en nijverheid gingen groeien, Vlaanderen profiteerde daarvan. Antwerpen werd het belangrijkste handelscentrum van Noordwest-Europa. Dit door de landroute van Engeland naar de mijnen in Midden-Europa en de handelssteden in Italië. Stapelmarkt was gunstig voor prijsvorming. Holland en Zeeland profiteerden van Antwerpen omdat er gebruik werd gemaakt van hun schepen. De lokale en regionale handel groeide ook. Amsterdam werd het gewestelijk centrum van Holland. Ontwikkelingen in de landbouw: (door bevolkingsgroei en steeds meer vraag naar gewassen) Intensivering: andere methoden om meer opbrengst per hectare te bereiken en fokmethoden Specialisatie: voedseloverschotten à handel in voedingsgewassen Transportmogelijkheden: steeds grotere schepen Nevenarbeid op het platteland: geen last van prijzen van gilden Gevolgen van de economische bloei Vooral verstedelijking in het westen: bevolking van de bestaande steden groeide Bevolkingsgroei: huwelijksleeftijd daalde en kinderen steeg. Zelfbewustzijn van hoogste laag: grote huizen, luxeartikelen, toon aangeven, onderwijs, reizen. Pagina 2 van 7

3 Alleen de bovenste laag ging er flink op vooruit. De kloof tussen arm en rijk werd groter. 60% profiteerde er niet van. Oorzaken: Handel en nijverheid waren gevoelig voor schommelingen à werklozen De 60% was kwetsbaar voor misoogsten en schommelingen Armen kregen de volle laag van oorlogen en conflicten Volledige afhankelijkheid van het loon Gevolgen: Armenzorg door de overheid Verschil tussen goed een slechte armen Vanaf 1520 kwamen de eerste reformistische stromingen in de Nederlanden. Aanhangers van Luther, hervormingsgezinden (sacramentariërs) en wederdopers kwamen bij elkaar om hun ideeën te bespreken. De spreiding ging snel door contacten met het Duitse Rijk. Karel V probeerde protestantisme tegen te gaan. Hij wilde een alleen Rooms-Katholiek rijk. In 1522 richtte hij een niet-kerkelijke-inquisitie op en verzon ketterplakkaten. 1550: ketterplakkat waarin de doodstraf werd gesteld voor iedereen die ketters hielp. Tussen 1523 en 1567 zijn 2000 mensen vermoord. Mensen gingen naar vluchtelingengemeenten buiten de Nederlanden. Calvijn vond dat mensen God eer moesten bewijzen en sober en eenvoudig moesten leven. Hij verwierp de hiërarchie in de kerk. De gemeente moest zelfstandig zijn. Een vorst mocht niet ingaan tegen de heerschappij van God. HOOFDSTUK 2 In 1555 volgt Filips II zijn vader op in de Nederlanden en Spanje. Tijdens zijn heerschappij deden alle soorten problemen zich tegelijkertijd voor. Groepen ontevredenen gingen samenwerken. Veel bestuurders traden niet meer zo erg op tegen ketters. Ze wilden vrede en welvaart bewaren en ze waren het niet meer zo eens met de Habsburgse godsdienstpolitiek. De meeste mensen waren geen strenge katholieken. Filips II sloot een verdrag met de paus. Er kwamen 3 aartsbisdommen en 18 bisdommen. Dit was voor hem een stap in zijn centralisatiepolitiek, en de paus had het voordeel dat het besluiten van een Concilie van Trente effectiever kon worden uitgevoerd (hervormingen, ketterbestrijding ). Er kwam veel verzet tegen deze veranderingen. Ook de adel was ertegen om het hun invloed aantastte. De hoge adel was voornamelijk voor de centralisatiepolitiek omdat ze op die manier ook meer macht dachten te hebben. In 1559 vertrok Filips II naar Spanje en stelde zijn zuster Margaretha van Parma aan als landvoogdes. De adel werd buiten spel gezet. Sommigen wilden geen ketters meer vervolgen. Ze waren ook tegen Parma s adviseur Granvelle. In 1562 sloten de edelen een verbond om Granvelle te laten ontslaan. Dit was de Liga. Willem van Oranje was de eigenlijke leider. Na acht maanden verliet Granvelle de Nederlanden. De Liga viel uiteen. Lagere edelen hadden bezwaren tegen het bestuur omdat steeds meer mensen hun functies overnamen. Sommige waren zelf calvinist geworden. Ook de burgerij kwam in verzet. Er waren veel economische problemen. In werd de Sont afgesloten en was Pagina 3 van 7

4 er geen graantoevoer meer uit het Oostzeegebied. Karel V was open en joviaal, sprak Frans en Vlaams en werd gezien als hun vorst. Fillips II werd gezien als een vreemdeling, sprak Spaans en een beetje Frans, hij was afstandelijk, achterdochtig en autoritair. Hij was streng katholiek. HOOFDSTUK 3 In 1565 stelden lagere edelen het Compromis op, om desnoods met geweld de inquisitie te bestrijden. Willem van Oranje overtuigde de edelen ervan dat het beter was om geen geweld te gebruiken. Ze boden het smeekschrift aan van Parma op 5 april 1566 waarin werd gevraagd om de kettervervolging de matigen en de Staten-Generaal bijeen te roepen. De lagere edelen gingen zichzelf Geuzen (= bedelaars) noemen. Van Parma matigde de kettervervolging. Een heleboel gelovigen kwamen terug naar de Nederlanden. Calvinistische predikanten gingen preken buiten de stadsmuren op het platteland. Dit waren de hagenpreken. Door de economische situatie (graanstagnatie) wilden veel mensen in opstand komen en gingen bij het calvinisme. Toehoorders van de hagenpreken gingen naar kloosters en kerken en vernielden daar beelden, katholieke afgoderij. Dit was in de zomer van Beeldenstorm. Calvinisten wilden van de kerken ook hun eigen protestante kerken gaan maken. Stadsbestuurders gingen de calvinisten lege kerken aanbieden. In het noorden ging het veel sneller omdat men er daar over na kon denken en omdat de sociale tegenstellingen daar het grootst waren. Door de Beeldenstorm verdween de empathie tussen katholieken en calvinisten. Willem van Oranje adviseerde Van Parma om met het compromis akkoord te gaan, en de protestante preken werden toegestaan. Edelen beloofden de orde te herstellen. Oranje vluchtte in 1567 naar Dillenburg in Duitsland waar hij was geboren, omdat hij weigerde de eed van trouw af te leggen. Fillips stuurde een leger van man o.l.v. Alva naar de Nederlanden. Deze legers werden in Brussel en omgeving geconcentreerd. In 1567 nam Van Parma ontslag. Alva was nu landvoogd. Hij ging de ketterij weer bestrijden en de centralisatie voortzetten. Hij stelde een rechtbank in, de Raad van Beroerten. Ook kwam de Tiende Penning, een omzetbelasting zoals BTW. Zo zou het Spaanse bestuur vaste inkomsten krijgen en zou de centralisatie worden versterkt. Mensen kwamen in verzet en voelden zich onderdrukt. De belastinginning werkte niet goed. Willem van Oranje regelt huurlegers en valt Nederland binnen. Het mislukt. De bevolking kwam niet in opstand tegen Alva omdat ze te bang waren en ze wantrouwden Oranje. Oranje gaf de watergeuzen kaperbrieven waardoor ze vijandelijke schepen mochten kapen. Hij regelde een verbond met calvinisten uit Duitsland en met de Franse hugenoten en met de Geuzen om aan te vallen. De watergeuzen namen Den Briel in. Daarna een heleboel meer steden, een paar maar konden weerstand bieden. De operaties van de landlegers mislukten allemaal wel. De Geuzen hadden succes omdat er tegen hen te weinig weerstand was, omdat stadsbestuurders hun kant kozen en omdat het voor de economie beter was om de Geuzen te accepteren. Waarom Alva faalde: Hij ondernam de eerste maanden te weinig, zodat de opstand zich kon organiseren Door zijn harde optreden gaf geen enkele stad zich meer over Pagina 4 van 7

5 Hij had geldgebrek door de lange belegeringen à Spaanse muiters Er kwam een nieuwe landvoogd omdat Alva had gefaald, don Luis de Requesens. Hij moest de oorlog tegen Zeeland en Holland voortzetten, maar wel soepel. Hij moest de bevolking voor zich weten te winnen. Ook hij boekte weinig succes, omdat Zeeland en Holland de waterwegen beheerden, en hij te maken kreeg me geldgebrek. HOOFDSTUK 4 Gevolgen voor de niet-opstandige gewesten van de oorlog: De Spaanse troepen gingen muiten De Schelde werd beheerst door Hollands-Zeeuwse vloot en er werden doorvaarrechten geëist Requesens sterft en er is geen opvolger beschikbaar. Er is een gezagscrisis. De Raad van State had te weinig gezag om deze rol op zich te nemen. Brabant en Vlaanderen worden leeggeplunderd en bieden nu zelf ook soldaten. Het doel van de Staten-Generaal was om een einde te maken aan de oorlog. Er begonnen vredesonderhandelingen. Antwerpen werd geplunderd en er vielen 8000 doden bij deze Spaanse Furie. Op 8 november 1576 werd de Pacificatie van Gent (de verzoening) getekend. Dit was een vredesverdrag en een bondgenootschap tussen Holland&Zeeland en de niet-opstandige gewesten. In de Pacificatie zaten alleen gematigde mensen. Willem van Oranje was voor verdraagzaamheid, en vond dat de eenheid tussen de gewesten moest blijven bestaan. Een nieuwe landvoogd: Don Juan. Hij ging het katholieke geloof beschermen. Hij wilde het alleenrecht om de Staten- Generaal bijeen te roepen en het katholicisme moest overal worden gehandhaafd. De Staten-Generaal sloten in 1577 een Eeuwig Edict met hem, maar Holland en Zeeland ondertekenden dit niet. De Pacificatie was mislukt. De voornaamste oorzaak was de godsdienstkwestie. De gematigden verloren aan invloed. De calvinisten gingen Don Juan nog meer wantrouwen omdat hij Spaanse troepen naar de Nederlanden haalde. Radicale calvinisten gingen weer Beeldenstormen, waardoor de katholieken het Spaanse gezag weer accepteerden. Oranje verloor veel gezag in de katholieke gewesten omdat hij een religievrede probeerde te creëren. Gevolgen van het mislukken van de Pacificatie van Gent: Drie Waalse gewesten gingen samenwerken in de Unie van Atrecht. Holland, Zeeland, Utrecht en de Groninger Ommelanden sloten de Unie van Utrecht. Daar sloten andere gewesten zich in de loop van de jaren 79 en 80 bij aan. Besluiten werden democratisch genomen, er werd belasting geheft om de oorlog te betalen en de gewesten regelden hun religie zelf. Dit was de voorloper van de Nederlandse staat en grondwet. Het ging alleen om defensieve samenwerking tegen het leger van Parma. Het Calvinisme werd in de Unie van Utrecht de heersende godsdienst. Katholieken werden vervolgd. Oranje wilde Filips II afzetten en Anjou aanstellen. Parma kreeg steeds meer gewesten aan zijn kant. Oranje werd in de ban gedaan en werd vogelvrij verklaard. In 1581 werd Anjou als wettig vorst erkend in sommige gewesten. Utrecht, Overijssel en Gelderland hielden vast aan Filips II. In de Acte van Verlatinge waren de gewesten van de Staten- Generaal vertegenwoordigd. Utrecht en Overijssel tekenden niet. Filips II werd daarin afgezet. HOOFDSTUK 5 Pagina 5 van 7

6 Parma kreeg de Unie van Utrecht en Limburg onder zijn gezag. Ook had hij een deel van het noordoosten in handen gekregen. Hij nam verschillende steden in. Hij zou zich eerst concentreren op Vlaanderen en Brabant. Door de kuststreek in bezit te nemen zou er weer handel mogelijk zijn met Spanje. Na een tijdje beheerste Parma de Nederlanden tot aan de grote rivieren, en een groot noordoostelijk deel. Oorzaken van Parma s succes: Hij kon zijn legers regelmatig betalen Hij was militair strategisch Hij was een diplomaat, hij liet zijn soldaten niet plunderen en protestanten werden niet vervolgd Zijn tegenstanders hadden geen goede bevelhebber. Anjou kreeg te weinig macht Anjou is een mislukkeling. Hij is niet meer dan een ambtenaar. Hij probeert Vlaamse en Brabantse steden te bezetten maar dat faalt = Franse Furie. Hierdoor daalde ook het prestige van Oranje. Hij werd vermoord op 10 juli 1584 door Balthasar Gérard. De opstand was in een crisis geraakt. De opstandelingen voeren naar Engeland om hulp te vragen aan Elisabeth. Zij wilde geen oorlog met Spanje maar bood wel Engelse troepen aan o.l.v. de graaf van Leicester. Hij werd politiek en militair leider. Niet iedereen was het erover eens hoe groot zijn macht mocht zijn. Hij verbood de handel met vijandelijke gebieden. Holland en Zeeland leden hieronder. Door zijn calvinistische keuzes vervreemde hij de gematigden van zich. Zijn oorlog was geen succes. Zutphen kwam in handen van Parma. Zijn positie werd onhoudbaar. Parma s veldtocht stagneerde. Oorzaken: Holland en Zeeland profiteerden van het water Parma had last van de lange aanvoerlijnen naar Holland en Zeeland Filips II verkoos zijn politiek ten aanzien van Engeland en Frankrijk boven het heroveren Filips II wilde een einde maken aan de Engelse kaperij en hij wilde het katholicisme daar herstellen. Er werd een vloot gemaakt van 130 schepen met man. De Armada Invencible. Parma s leger zou naar Engeland gaan onder bescherming van deze vloot. Parma zou Londen innemen. Dan zou hij Holland en Zeeland ook vanuit zee kunnen aanvallen. In 1588 bereikte de Armada het kanaal, maar werd haar doel voorbijgedreven door stormen, Engelse schepen en Hollandse en Zeeuwse blokkades. Er was een nieuwe troonopvolger komen. De hoge katholieke edelen willen niet dat dit een hugenoot is, en Filips II wil dit ook niet. In 1589 wordt Hendrik III vermoord en Parma moet een katholieke partij gaan steunen. Tijdens een van zijn falende veldtochten overlijdt hij. Hendrik van Navarra (hugenoot) moest katholiek worden. De opstandige Nederlandse gewesten gingen zich als staat organiseren. Ze konden het hele noordoosten veroveren. Oldenbarnevelt (landsadvocaat van Holland) en Maurits (stadhouder van Holland en militair bevelhebber) hielpen bij het handhaven van de gewesten. Holland was het nieuwe zwaartepunt in de economie van de Nederlanden geworden. Maurits veroverde verscheidene steden, waarmee hij het hek van de republiek als het ware maakte. De Staten-Generaal werden gevestigd in de Binnenhof in Den Haag. De landsadvocaat was belangrijk. De stem van Holland telde het meeste omdat Holland 58% van de belastingen betaalde Belangrijke stappen voor de vorming van de Republiek: Pacificatie van Gent (1576) waarbij de Staten-Generaal samenkwamen zonder instemming de Unie van Utrecht (1579), verbond tegen Parma Acte van Verlatinge (1581) waarbij de gewesten hun wettige vorst afzetten Pagina 6 van 7

7 Ontstaansjaar Republiek: 1588 omdat de gewesten toen de soevereiniteit gingen uitoefenen Naam: Geünieerde Nederlandse Provinciën Pagina 7 van 7