LESPLANNEN. Eerste ronde: de online quiz (8 lessen) GENERATION URO STUDENTS AWARD. 1. Inleiding. 2. De lesplannen

Transcriptie

1 LESPLANNEN GENERATION URO STUDENTS AWARD 1. Inleiding Deze lesplannen dienen ter voorbereiding van de leerlingen op: 1 de quiz 2 de analyse 3 de presentatie De lesplannen zijn bedoeld voor de leraren van leerlingen die deelnemen aan de Generation uro Students Award en bevatten opdrachten en materiaal om de wedstrijd door te komen. In de lesplannen vindt u beschrijvingen van en ideeën voor in totaal eenentwintig lessen. Dit aantal waaraan u zeker niet behoeft vast te houden zou moeten volstaan om de leerlingen in staat te stellen de noodzakelijke kennis en vaardigheden voor de drie wedstrijdronden op te doen. Sommige docenten zullen er wellicht wat meer tijd aan willen besteden, anderen minder, afhankelijk van de beschikbare tijd en middelen. Om de quiz met goed gevolg te kunnen doen, zullen de leerlingen moeten lezen en leren over het eurogebied en over het institutionele kader dat voor de euro is opgezet. De resultaten van de analyse (en de presentatie) zullen in hoge mate afhangen van de bij de leerlingen aanwezige kennis over de huidige economische situatie en de factoren die van invloed zijn op de economische ontwikkelingen. De eerste zeven tot acht lessen richten zich daarom op de quiz en bevatten materiaal en oefeningen om uw leerlingen daarop voor te bereiden. De negen daaropvolgende lessen bereiden voor op de analyse en zijn gebaseerd op monetairbeleidsinstrumenten en andere economische informatie (zowel theorie als praktijk). De laatste vier lessen zijn gewijd aan de presentatieronde. 2. De lesplannen Eerste ronde: de online quiz (8 lessen) Om de quiz te kunnen doen, dienen de leerlingen te beschikken over een gedegen kennis van het monetair beleid en het economische en institutionele kader van het eurogebied en het Eurosysteem. De eerste zes tot zeven lessen zijn bedoeld om hun kennis op dat niveau te brengen. De leerlingen kunnen zich met behulp van verschillende leermiddelen en opdrachten vertrouwd maken met het Eurosysteem. Voor de quiz is ook enige kennis nodig van de factoren die de economische ontwikkeling beïnvloeden. Daarom worden in de lessen ook elementaire macro-economie en de functie van monetair beleid behandeld. Deze kennis wordt in de essayfase verder uitgediept.

2 Les 1 Overzicht en doel Leg het doel van de wedstrijd uit en vermeld de prijzen. Bespreek de opeenvolgende stappen. Spreek een taakverdeling en een tijdschema af. Voorbereiding op de quiz Maak de leerlingen vertrouwd met het Europese integratieproces. Geef een historisch overvzicht. Leerdoelen (Te verwerven kennis/vaardigheden) Informatie (De benodigde informatie verschaffen) (Werkvormen die de les ondersteunen) Spreek met de klas het wedstrijdschema en de wedstrijdstappen af. Wijs de leerlingen op de diverse sluitingsdata en op het werk dat voor elke ronde moet worden gedaan wil het team succes hebben. De sluitingsdata vindt u op de wedstrijdsite ( en in de brochure voor de leraren. Loop deze met de leerlingen door en stel een plan op. De kennis vergroten van de geschiedenis en de ontwikkeling van het Eurosysteem en de ECB. Lees de brochure voor leraren door en let daarbij met name op de verschillende taken en wat die inhouden (leermiddel 1). Vertoon de video met de titel Geschiedenis (6 min.). Deze vindt u op de ECBwebsite, op de pagina s voor het onderwijs. Laat de leerlingen aantekeningen maken. Als de tijd het toestaat, kunt u de video (leermiddel 2) twee keer vertonen. Read as far as the heading, Objectives of the Eurosystem, of the Generation uro website text (leermiddel 3). Maak een uitdraai van de geschiedenis van de EMU (leermiddel 4) en neem deze door. Maak een tijdlijn van1950 tot heden met daarop voor het eurogebied belangrijke data. De tijdlijn moet de gebeurtenissen zelf en hun oorzaken/redenen bevatten. Ook kan kennis uit andere vakken, zoals geschiedenis, worden benut. Evaluatie (Manieren om het begrip van de leerlingen te toetsen) Voer met de groep een discussie over de ontwikkelingen die naar Europese integratie hebben geleid. Wat waren de redenen ervan? Welke problemen en obstakels ondervond men? Aan welke voorwaarden moest worden voldaan om integratie te bereiken? (De drie fasen van de EMU.) Huiswerk (Voorbereiding van de volgende les) Maak de tijdlijn af. Lees de rest van de tekstop de wedstrijdsite (leermiddel 3). Lees de tekst op de webstrijdsite (leermiddel 5). Leermiddelen 1. De Brochure voor leraren. 2. Videos op de pagina s Voor het onderwijs (Educational) op de ECB-website. 3. Achtergrondinformatie op de wedstrijdsite: > Informatiepunt > Over het Eurosysteem Het eurogebied, het Eurosysteem, de Europese Centrale Bank en het Europees Stelsel van Centrale Banken. 4. De geschiedenis van de Economische en Monetaire Unie op de ECB-website: 5. Achtergrondinformatie op de wedstrijdsite: > Informatiepunt > Over het Eurosysteem De rol van de monetairbeleidsstrategie van het Eurosysteem.

3 Les 2 Overzicht en doel Ter voorbereiding op de quiz: Begrip van het doel en de rol van het Eurosystem en de ECB, en van hun banden met andere instellingen van de Europese Unie; Uitleg van de voordelen van een gemeenschappelijke munt en van prijsstabiliteit op middellange termijn, zelfs in tijden van crisis Uitleg van het belang van prijsstabiliteit bij het verankeren van de inflatieverwachtingen en de lange rente, die op hun beurt het aanpassingsproces ondersteunen en onder meer groei bevorderen; Vergroten van de kennis van het monetair beleid van het Eurosysteem vergroten, met andere woorden: de gewone en bijzondere monetairbeleidsmaatregelen uitleggen. Doelstellingen (Te verwerven kennis/vaardigheden) Informatie (De benodigde informatie verschaffen) (Werkvormen die de les ondersteunen) Evaluatie (Manieren om het begrip van de leerlingen te toetsen) Huiswerk (Voorbereiding voor de volgende les) Het kader voor het gemeenschappelijk monetair beleid en de wettelijke grondslagen daarvan in grote lijnen kennen. Kennis opdoen over de rol en de taken van het Eurosysteem, inclusief de ECB. Begrip krijgen van de voordelen van een gemeenschappelijke munt voor de bevordering van handel en economische groei. Inzicht verwerven in het belang van prijsstabiliteit, inclusief de kosten van inflatie en deflatie. Comprehend the elements involved in deciding on the monetary policy (monetary policy strategy). Vertoon de video s met de titels De ECB (3 min.), Rol en taken (5 min.) en Monetairbeleidsstrategie (5 min.). Deze vindt u op de ECB-website, op de pagina s voor het onderwijs (Leermiddel 1). Laat de leerlingen aantekeningen maken. De video s en de informatie op de wedstrijdsite (die de leerlingen vóór deze les moeten lezen) zijn de belangrijkste informatiebronnen over dit onderwerp (Leermiddel 2). Laat de leerlingen, op basis van wat ze hebben geleerd, kort de kosten van inflatie en deflatie op een rijtje zetten. Waarom willen we hoge inflatie en deflatie voorkomen? De twee pijlers: maak een lijst van indicatoren/economische factoren die voor elk van de twee pijlers van belang zijn. Bespreek de kosten van inflatie en deflatie. Laat de leerlingen klassikaal of in kleine groepjes: enkele factoren noemen die inflatie veroorzaken; uitleggen wat een centrale bank kan doen om inflatie terug te dringen (maakt het daarbij uit waardoor de inflatie wordt veroorzaakt?) en deflatie te voorkomen; uitleggen hoe inflatie wordt gemeten. Lees Het monetaire beleid van de ECB/het Eurosysteem (Leermiddel 3) ter voorbereiding op de volgende les. Dit stuk bevat nadere informatie over onderwerpen die in deze les 2 al zijn behandeld. Leermiddelen 1. Video s op de pagina's voor het onderwijs van de ECB-website. 2. Achtergrondinformatie op de wedstijdsite: > Informatiepunt > Over het Eurosysteem Eurogebied, Eurosysteem, Europese Centrale Bank en Europees Stelsel van Centrale Banken en De rol van de monetairbeleidsstrategie van het Eurosysteem. 3. Het monetair beleid van het Eurosysteem (pdf).

4 Les 3 Overzicht en doel Ter voorbereiding op de quiz : Nadere bestudering van het monetair beleid van de ECB/het Eurosysteem. Doelstellingen (Te verwerven kennis/vaardigheden) In deze les wordt voortgebouwd op les 2 door bepaalde onderwerpen uitgebreider te behandelen. Hierdoor krijgen de leerlingen meer inzicht in het monetair beleid van de ECB/het Eurosysteem. Informatie (De benodigde informatie verschaffen) (Werkvormen die de les ondersteunen) Evaluatie (Manieren om het begrip van de leerlingen te toetsen) (Voorbereiding voor de volgende les) Het document Het monetaire beleid van de ECB/het Eurosysteem (Leermiddel 1) gaat nader in op het mandaat en de monetairbeleidsstrategie van de ECB. In het bijzonder worden daarin de volgende onderwerpen behandeld: het hoofddoel: prijsstabiliteit; de keuze van de prijsindex; de oriëntatie op de middellange termijn; de twee pijlers: o de economische analyse (reële economische en financiële indicatoren) o de monetaire analyse (monetaire aggregaten) de referentiewaarde voor de geldgroei. Laat de leerlingen kennismaken met relevante cijfers uit het statistisch deel van het Maandbericht, waarnaar in de tekst wordt verwezen (leermiddel 2). Deel exemplaren van de laatste inleidende verklaring uit (leermiddel 3) en vraag de studenten de belangrijkste indicatoren aan te wijzen, zowel in de economische als de politieke analyse. Hoe worden deze indicatoren gebruikt bij het bepalen van de risico s voor de economische vooruitzichten en de prijsontwikkelingen? Bespreek met de klas de motivering van het meest recente rentebesluit. Lees voorafgaand aan de volgende les het materiaal over de monetairbeleidsstrategie (leermiddel 4) Leermiddelen 1. Achtergrondinformatie op de wedstrijdsite: Het monetair beleid van het Eurosysteem (pdf). 2. Het statistisch deel van het meest recente Maandbericht van de ECB. Volg de links erheen in het document Het monetaire beleid van de ECB/het Eurosysteem. (Alleen de maart-, juni-, september- en decembernummers van het Maandbericht van de ECB verschijnen in het Nederlands; de rest is alleen in het Engels voorhanden. U vindt de Nederlandse teksten door in de rechterkolom van de pagina Monthly Bulletin van de ECB-website te klikken op De Nederlandsche Bank ). 3. De laatste Inleidende Verklaring (alleen in het Engels). 4. Achtergrondinformatie op de wedstrijdsite: > Informatiepunt > Over het Eurosysteem Monetairbeleidsinstrumenten.

5 Les 4 Overzicht en doel Ter voorbereiding op de quiz Vertrouwd maken met de monetairbeleidsinstrumenten; Kennis over de euromunten en -bankbiljetten. Doelstellingen (Te verwerven kennis/vaardigheden) Kennis over de rol van de centrale bank als bank der banken. De leerlingen vertrouwd maken met de instrumenten die het Eurosysteem gebruikt om het monetair beleid uit te voeren, zoals: openmarkttransacties; permanente faciliteiten; reserveverplichtingen. (leermiddel 1) Begrip van de term muntloon (ook wel seigneuriage ), de inkomsten van een centrale bank uit de uitgifte van geld. Maak de leerlingen vertrouwd met de eurobankbiljetten en euromunten, hun ontwerpen en hun echtheidskenmerken. Leg uit dat er geleidelijk een nieuwe serie bankbiljetten wordt ingevoerd. Informatie (De benodigde informatie verschaffen) (Werkvormen die de les ondersteunen) Vertoon de video s Monetairbeleidsinstrumenten (6 min.) en De eurobankbiljetten en euromunten (4 min.). U vindt deze u op de ECB-website, op de pagina s voor het onderwijs (Leermiddel 2). Laat de leerlingen aantekeningen maken. Op de wedstrijdsite (die de leerlingen vóór deze les moeten bekijken) is elementaire informatie over dit onderwerp te vinden. Het 5-biljet uit de tweede serie eurobankbiljetten, de Europaserie, is op 2 mei 2013 in het eurogebied in omloop gebracht, het nieuwe biljet van 10 volgde op 23 september De andere bankbiljetten van de serie zullen geleidelijk over een periode van een aantal jaren worden ingevoerd, in oplopende volgorde. Voor de Europaserie wordt gebruikgemaakt van nieuwe bankbiljettechnologie. Ze is daarom nog beter beveiligd dan de eerste serie. Het nieuwe gezicht van de euro is Europa, een figuur uit de Griekse mythologie. Haar portret staat in zowel het watermerk als het hologram. De coupures van de biljetten blijven onveranderd: 5, 10, 20, 50, 100, 200 en 500. Bekijk een aantal bankbiljetten en vraag de leerlingen de echtheidskenmerken te noemen of aan te wijzen en ze te vergelijken met die van de eerste/tweede serie bankbiljetten (leermiddel 3). Benoem de verschillende bouwstijlen die op de bankbiljetten voorkomen. Zoek de term muntloon (ook wel seigneuriage genoemd) op en leg deze in uw eigen woorden uit. Evaluatie (Manieren om het begrip van de leerlingen te toetsen) Huiswerk (Voorbereiding van de volgende les) Bespreek de verschillende instrumenten die de ECB gebruikt om haar monetair beleid uit te voeren. Besteed daarbij vooral aandacht aan de typen transacties, hun looptijd en hun frequentie. Zoek op internet naar nieuws over de ECB en haar monetair beleid. Wat levert dat op? Wordt er vaak verwezen naar de President en andere Directieleden?

6 Leermiddelen 1. Achtergrondinformatie op de wedstrijdsite: > Informatiepunt > Over het Eurosysteem Monetairbeleidsinstrumenten. 2. Video s op de pagina's voor het onderwijs van de ECB-website. 3. Enkele eurobankbiljetten en de ECB-website over de nieuwe eurobankbiljetten.

7 Les 5 Overzicht en doel Ter voorbereiding op de quiz De besluitvormende organen van de ECB; Het belang van onafhankelijkheid en de verantwoordingsplicht. Doelstellingen (Te verwerven kennis/vaardigheden) Informatie (De benodigde informatie verschaffen) De organisatiestructuur van de ECB en haar besluitvormende organen, inclusief de rol van de Raad van Bestuur, de Algemene Raad en de Directie. Inzicht in het belang van een onafhankelijke centrale bank en de manier waarop deze onafhankelijkheid in het Verdrag betreffende de werking van de Europese Unie wordt gewaarborgd. Inzicht in de functie van de verantwoordingsplicht en de wijze waarop deze wordt gewaarborgd. Kennis van de banden die de ECB onderhoudt met andere organen en instellingen van de EU en internationaal. Vertoon de video s getiteld Besluitvormende organen (5 min.) en Onafhankelijkheid, democratische verantwoording en internationale betrekkingen (4 min.). Deze vindt u op de ECB-website, op de pagina s voor het onderwijs (leermiddel 1). Op de website van de ECB vindt u verder gedetailleerde informatie over de verantwoordelijkheden, vergaderingsstructuren en leden van de besluitvormende organen. Let met name op nieuws over de vergaderingen van de Raad van Bestuur: vanaf januari 2015 worden vergaderingen over het monetair beleid eens in de zes weken gehouden. De vergaderingen die niet met het monetair beleid samenhangen, blijven ten minste eens per maand gehouden worden. Een link naar de nieuwe vergaderrooster is hieronder opgenomen als leermiddel 2. Met de toetreding van Litouwen tot het eurogebied in 2015 treedt een stelsel van roulerende stemrechten voor de Raad van Bestuur in werking. Dit stelsel was in december 2002 al door de Raad voorzien (leermiddel 3). De FEITEN-presentatie (leermiddel 4) bevat informatie over de onafhankelijkheid van de ECB en de wijze waarop de ECB haar verantwoordingsplicht vervult (dia s 7 en 8). De dia s kunnen ook worden gebruikt naast het schriftelijke materiaal, als kort, visueel overzicht van de organisatiestructuur van de ECB en andere onderwerpen die in eerdere lessen zijn behandeld. (Werkvormen die de les ondersteunen) Evaluatie (Manieren om het begrip van de leerlingen te toetsen) Huiswerk (Voorbereiding voor de volgende les) Verdeel de klas in kleine groepjes en vraag hun: een definitie van onafhankelijkheid te geven in verband met de ECB. In welk opzicht is de ECB onafhankelijk? Waarom is dat zo belangrijk? Wat zou er kunnen gebeuren als de ECB niet onafhankelijk was? Hoe past de onafhankelijkheid van een belangrijke instelling als de centrale bank in een democratische maatschappij? een definitie van verantwoordingsplicht te geven in verband met de ECB. Waarom is de verantwoordingsplicht van belang? Klassikale bespreking van de vragen die bij bovenstaande opdracht opkwamen. Lees vóór de volgende les Paragrafen 1 tot en met 3 van de tekst Factoren die de prijsontwikkeling bepalen (leermiddel 5).

8 Leermiddelen 1. Video s op de pagina's voor het onderwijs van de ECB-website. 2. Overige informatie op de website van de ECB: Het vergaderrooster van de Raad van Bestuur: 3. Veelgestelde vragen over de roulatie van stemrechten in de Raad van Bestuur: 4. De FEITEN-presentatie op de pagina s voor het onderwijs van de ECB-website: 5. Print-outs van het document > Informatiepunt > Over het Eurosysteem > Factoren die de prijsontwikkeling bepalen.

9 Les 6 Overzicht en doel Voorbereiding op de quiz en achtergrondinformatie verzamelen voor de analyse: kennis van elementaire macro-economie en de functie van het monetair beleid; de totale vraag en het totale aanbod; overzicht van de instrumenten en begrippen voor de analyse van de economische ontwikkelingen. Doelstellingen (Te verwerven kennis/vaardigheden) Informatie (De benodigde informatie verschaffen) (Werkvormen die de les ondersteunen) Evaluatie (Manieren om het begrip van de leerlingen te toetsen) Huiswerk (Voorbereiding voor de volgende les) Inzicht in de kortetermijndynamiek van een rentewijziging Definitie van de rol van de centrale bank in de economie, met nadruk op de neutraliteit van geld op lange termijn. Definitie van marktevenwicht op korte en lange termijn. Bekijken hoe een verandering van de rente op de korte termijn van invloed is op de totale vraag en het totale aanbod, en op het prijsniveau: het transmissiemechanisme. Kennis opdoen van andere factoren die tot verandering in vraag en aanbod kunnen leiden. Hoewel een rentewijziging op korte termijn dynamische processen uitlokt, kan het monetair beleid op lange termijn geen blijvende verandering in reële variabelen bewerkstelligen. Over het algemeen leidt groei van de geldvoorraad slechts tot hogere inflatie. De grafiek Geld en inflatie op blz. 2 van leermiddel 1 maakt dat duidelijk. Het monetair beleid is van invloed op de reële rente doordat het de nominale rente bepaalt en door het feit dat prijzen op korte termijn star zijn. Zoals in Leermiddel 1 wordt uitgelegd, is een verandering van de rente van invloed op zowel consumenten als bedrijven. In het kader op blz. 3 t/m 5 wordt dit gedetailleerd en met voorbeelden uitgelegd. Dit kader zou als hulpmiddel bij de les gebruikt moeten worden. Laat zien hoe prijsveranderingen leiden tot beweging langs de vraag- en aanbodcurve. Bekijk de factoren die een verandering of verschuiving van de curves kunnen veroorzaken. Leg met behulp van een grafiek uit welk effect groei van de totale vraag heeft op het productieniveau en het prijspeil, zowel op de korte als de lange termijn. Bespreek de factoren die tot een dergelijke verandering kunnen leiden. Wat kan het monetair beleid hieraan doen? Identificeer met behulp van de grafiek Transmissiemechanisme van het monetaire beleid (leermiddel 2) de kanalen die door de crisis zijn geraakt. Klassikale bespreking van de vragen die bij de vorige opdracht naar voren kwamen. Bespreek de effecten van een verandering in de langetermijnaanbodcurve. Wat zou de oorzaak van een dergelijke verandering kunnen zijn? Wat zou het monetair beleid hieraan moeten doen? Lees vóór de volgende les paragraaf 4 en 5 van Factoren die de prijsontwikkeling bepalen (leermiddel 1), de FEITEN-presentatie over de maatregelen van de ECB tijdens de diverse fasen van de crisis, plus de rede van Jean-Claude Trichet (Engels), Reflections on the nature of monetary policy non-standard measures and finance theory (leermiddel 4). Leermiddelen 1. Print-outs van het document op de wedstridsite > Informatiepunt > Over het Eurosysteem > Factoren die de prijsontwikkeling bepalen. 2. De grafiek Transmissiemechanisme van het monetair beleid, die ook de voornaamste transmissiekanalen toont die door de crisis zijn getroffen. 3. Leerboeken macro-economie. 4. FEITEN-presentatie (dia s 12-15) op de pagina s voor het onderwijs van de ECB-website: Reflections on the nature of monetary policy non-standard measures and finance theory (Engels), rede die oud-president van de ECB Jean-Claude Trichet op 18 november 2010 heeft gehouden.

10 Les 7 Overzicht en doel Voorbereiding op de quiz en achtergrondinformatie verzamelen voor de analyse: Vertrouwd raken met elementaire macro-economische begrippen en de rol van monetair beleid, met name tijdens de crisis (gewone en buitengewone maatregelen). Factoren die de prijsontwikkeling bepalen, zowel op de korte als de lange termijn. Doelstellingen (Te verwerven kennis/vaardigheden) Informatie (De benodigde informatie verschaffen) (Werkvormen die de les ondersteunen) Inzicht in de dynamiek achter inflatie en deflatie. Voorbeelden identificeren van factoren die leiden tot veranderingen in het prijspeil of de inflatie, zowel aan de vraag- als de aanbodzijde. De rol van inflatieverwachtingen. De dynamiek op korte en lange termijn. Maak de studenten vertrouwd met de buitengewone monetairbeleidsmaatregelen van de ECB. Voortbouwend op de kennis uit eerdere lessen besteedt u nu aandacht aan: de dynamiek van de prijsontwikkelingen, een nadere analyse van de factoren die leiden tot veranderingen in de prijzen en gewone/buitengewone monetairbeleidsmaatregelen. Leg de begrippen vraaggestuurde inflatie en kostengestuurde inflatie uit. Licht de rol van inflatieverwachtingen toe. Als mensen voor de toekomst inflatie verwachten, kunnen ze zich zo gaan gedragen dat de inflatie in het heden toeneemt. Licht de rol van deflatieverwachtingen toe. Als mensen voor de toekomst deflatie verwachten, kan hun gedrag tot ontslagen en faillissementen leiden. De kwantiteitstheorie van het geld. Leg het verband met de door de ECB gehanteerde referentiewaarde voor de geldgroei (deze is in les 3 behandeld). Aan de hand van de voorbeelden van schokken die in het kader op blz. 6 van Leermiddel 1 worden besproken, maakt u grafieken van de curveverschuivingen en legt u uit hoe die de productie en het prijspeil beïnvloeden. Evaluatie (Manieren om het begrip van de leerlingen te toetsen) Huiswerk (Voorbereiding voor de volgende les) Haal uit de meest recente inleidende verklaring één vraag- en één aanbodfactor met behulp waarvan het risico voor de prijsstabiliteit wordt geanalyseerd. Maak de gevolgen voor de productie en het prijspeil zichtbaar in een grafiek (totale vraag/totaal aanbod). Maak de evaluatieopdracht af. Tref voorbereidingen voor de quiz. Die wordt in de volgende les gehouden. Leermiddelen 1. Print-outs van het document > Informatiepunt > Over het Eurosysteem > Factoren die de prijsontwikkeling bepalen. 2. De laatste Inleidende Verklaring (de bij les 3 gebruikte verklaring kan opnieuw worden gebruikt). 3. Leerboeken macro-economie. 4. Webcast van de persconferentie van de ECB (met vraag-en-antwoordsessie) van 5 juni 2014: (in het Engels, Frans of Duits). Les 8 Die eerst de oefenversie van de quiz en daarna de echte quiz. Houd aantekeningen en andere documenten bij de hand en beantwoord de dertig vragen.

11 Tweede ronde: de analyse (9 lessen) In hun analyse moeten de teams 1. een aanstaande beslissing (op een bepaalde datum) van de Raad van Bestuur over de door de ECB toegepaste rente voorspellen; 2. deze beslissing toelichten op basis van hun beoordeling van verschillende, op dat ogenblik beschikbare belangrijke hun rentebesluit duidelijk formuleren, en uitleggen hoe zij op basis van de beschikbare economische indicatoren, van de in het eurogebied heersende economische en monetaire omstandigheden in het eurogebied en van de inflatievooruitzichten en, 3. indien zij dat gepast achten, mogen zij tevens de opwaartse of neerwaartse risico s voor de inflatie op middellange termijn aanduiden, bijzondere monetairbeleidsmaatregelen vermelden en zelfs originele maatregelen voorstellen, op voorwaarde dat die verenigbaar zijn met de opdracht en het juridisch kader van de ECB. Het is belangrijk dat de leerlingen hun eigen analyse formuleren en hun beslissingen met argumenten onderbouwen. In de onderstaande lesplannen vindt u suggesties voor de aanpak van deze taak en de voorziene tijd (zo n negen lessen). Omdat een analyse schrijven een veel ruimere opdracht is, moet het maken van het definitieve stuk uiteindelijk aan de teams zelf worden overgelaten. De onderstaande suggesties zijn dan ook niet meer dan dat.

12 Doelstellingen (De hoofddoelen van deze les) (Uit te voeren taken) Opmerkingen en suggesties Les 1: de analyse Lees de Instructies voor de analyse (leermiddel 1) goed door en bestudeer alle economische en monetaire gegevens uit de Brochure voor leraren en van de wedstrijdsite (leermiddel 2). Besteed daarbij vooral aandacht aan de recente ontwikkeling van de belangrijkste indicatoren. De leerlingen dienen hun besluit toe te lichten onder verwijzing naar zowel economische als monetaire indicatoren. Zij moeten de belangrijkste indicatoren aangeven, waaronder: o de productie, de vraag en de arbeidsmarkt; o prijzen en kosten; o het begrotingsbeleid; o de externe omgeving; o monetaire en financiële ontwikkelingen; o de situatie op de financiële markten. From this list of indicators, make some comments/observations in relation to developments in these data over the past year or so. Voor een beter overzicht kunnen de tijdens deze activiteit genoteerde informatie en opmerkingen in de vorm van een tabel worden gegoten. Zie bijlage 1 voor een voorbeeld (deze tabel wordt bij deze en de volgende les gebruikt). Enkele recente Inleidende Verklaringen kunnen worden gebruikt om na te gaan welke indicatoren de laatste tijd de meeste aandacht hebben gekregen (leermiddel 3). NB: de leerlingen moeten zelf nadenken, aanvullend onderzoek doen en ook naar andere indicatoren kijken. De tabellen en grafieken helpen de algemene economische ontwikkelingen te verduidelijken. Voor een overzicht van de recente trends kunnen de leerlingen ook diverse grafieken en noten in het laatste Maandbericht raadplegen (leermiddel 4). Leermiddelen 1. Instructies voor de analyse bevat de officiële eisen waaraan de analyse moet voldoen. 2. Instructiemateriaal over monetair beleid in de Brochure voor leraren en op de website, met links naar de desbetreffende gegevens en macro-economische projecties van de ECB en het Eurosysteem. 3. Eerdere Inleidende Verklaringen (in het Engels). 4. Paragraaf 2, 3 en 4 van het Maandbericht van de ECB. 5. De tabel in bijlage 1.

13 Les 2: de analyse Doelstellingen (De hoofddoelen van deze les) Beoordeling van de indicatoren: Analyseer het waarschijnlijke effect van elke indicator op basis van wat in de vorige les over inflatie en de inflatieverwachting is behandeld. (Uit te voeren taken) Ken aan elke indicator een plus (+) of min (-) toe, om aan te geven of de ontwikkeling ervan de laatste tijd heeft bijgedragen aan stijging of daling van de inflatie. Kijk daarbij ook naar de toekomst. Bij elke plus en min dienen de leerlingen aan te geven wat het belang van de indicator in kwestie is. Opmerkingen en suggesties Het is de bedoeling dat de leerlingen hun beoordeling van de economische omstandigheden beginnen met dit plussen en minnen. Omdat het vaak moeilijk zal zijn eenduidig een plus of min toe te kennen, verdient het aanbeveling de leerlingen hierover te laten discussiëren. Het komt de analyse ten goede als rekening wordt gehouden met het feit dat het moment waarop een indicator verandert (ten opzichte van de veranderingen in de gehele economie van het eurogebied) verschilt van indicator tot indicator: sommige indicatoren lopen vooruit op de ontwikkelingen in de economie, andere juist niet. Dit is een belangrijke overweging bij de analyse van de inflatiedruk en bij prognoses. De leerlingen moeten de belangrijkste aspecten en conclusies van deze oefening noteren en gebruiken bij het schrijven van de analyse. Leermiddelen 1. Instructies voor de analyse bevat de officiële eisen waaraan de analyse moet voldoen. 2. Instructiemateriaal over monetair beleid in de Brochure voor leraren en op de website, met links naar de desbetreffende gegevens en macro-economische projecties van de ECB en het Eurosysteem. 3. Eerdere Inleidende Verklaringen (in het Engels). 4. Paragraaf 2, 3 en 4 van het Maandbericht van de ECB. 5. De tabel in bijlage 1.

14 Les 3: de analyse Doelstellingen (De hoofddoelen van deze les) (Uit te voeren taken) Opmerkingen en suggesties Beoordelen van de inflatievooruitzichten. Met behulp van de lijst economische indicatoren uit de vorige les een overzicht maken van de algemene risico s voor de prijsstabiliteit in de toekomst. Dit overzicht afzetten tegen de monetaire analyse voor inflatievooruitzichten op de langere termijn. Vestig daarbij de aandacht op het langetermijnverband tussen geld en prijzen. De vorige les heeft een lijst met indicatoren opgeleverd, elk voorzien van een plus of min. Of de plussen en minnen gelijk verdeeld zijn, hangt af van de gemaakte analyse. Verdeel de klas in groepjes (bv. van twee) en vraag de ene helft argumenten te geven voor hoge toekomstige inflatie en de andere helft voor lage toekomstige inflatie. Dit kan in de vorm van een rollenspel. De leerlingen dienen hierbij gebruik te maken van de beoordelingen uit de vorige les, maar dienen zich, en dit geldt voor alle indicatoren, juist te richten op die aspecten die hun betoog ondersteunen. Laat de leerlingen hun argumenten opschrijven, bijvoorbeeld in de vorm van een lijst, en hun sterkste argumenten aan de klas presenteren. Na dit rollenspel moeten alle leerlingen, ongeacht de positie die ze tijdens het rollenspel hebben moeten verdedigen, bepalen welke van de twee standpunten naar hun mening het meest overtuigend waren. Deze opdracht is een cruciaal element voor de analyse, en de belangrijkste overwegingen en conclusies van deze fase moeten in de analyse worden verwerkt. In deze fase komt de analyse ten goede als de leerlingen rekening houden met de invloed van eerdere rentebesluiten (m.a.w. de rentevoet) op de economische ontwikkelingen op dit moment. Leermiddelen 1. Instructies voor de analyse bevat de officiële eisen waaraan de analyse moet voldoen. 2. Instructiemateriaal over monetair beleid in de Brochure voor leraren en op de website, met links naar de desbetreffende gegevens en macro-economische projecties van de ECB en het Eurosysteem. 3. Eerdere Inleidende Verklaringen (in het Engels). 4. Paragraaf 2, 3 en 4 van het Maandbericht van de ECB. 5. De tabel in bijlage 1.

15 Les 4: de analyse Doelstellingen (De hoofddoelen van deze les) De eerste stappen naar het rentebesluit zetten. De leerlingen vertrouwd maken met de dynamiek achter het rentebesluit zodat zij weten hoe met de diverse indicatoren rekening te houden. (Uit te voeren taken) Opmerkingen en suggesties Speel het monetairbeleidsspel CONOMIA op de ECB-website (leermiddel 1). De leerlingen spelen dit spel tegen elkaar, alleen of in kleine groepjes. Het doel van dit spel is de rentevoet te bepalen en de inflatie iets onder 2% en stabiel te houden. De leerlingen moeten rekening houden met de economische indicatoren die het spel hanteert (inflatiepercentage, productie- en geldgroei) en met het feit dat het enige tijd duurt voordat een rentewijziging doorwerkt in de economie. De leerlingen moeten besluiten hoe te reageren op de verschillende schokken die de economie treffen (beurscrash, stijgende olieprijzen, enz.). Lees de krantenkoppen die tijdens het spel in beeld verschijnen. Leg na elke ronde de scores van de leerlingen vast en kijk wie het beste doet. Het doel van deze oefening is de leerlingen duidelijk te maken dat het enige tijd duurt voordat een rentewijziging effect op de economie begint te krijgen. Ook leren ze bij het bepalen van de rentevoet met meerdere indicatoren rekening te houden. Het spel dient te worden opgezet als een klassenwedstrijd, waarbij de scores van iedere leerling/groep over verschillende ronden worden bijgehouden. Leermiddelen 1. Het online spel CONOMIA.

16 Les 5: de analyse Overzicht en doel Achtergrondinformatie voor de analyse verzamelen: Monetairbeleidsmaatregelen tijdens de crisis. Inzicht in de oorsprong van de financieel-economische crisis. Doelstellingen (Te verwerven kennis/vaardigheden) Kennis over de oorzaken en belangrijkste stadia van de huidige economische en financiële crisis. De leerlingen vertrouwd maken met de door de ECB ingevoerde bijzondere monetairbeleidsmaatregelen, waaronder vaste-rentetenders met volledige toewijzing; langerlopende liquiditeitsverstrekking; liquiditeitsverstrekking in vreemde valuta s; uitbreiding van de lijst beleenbaar onderpand; steun aan de financiële markten door middel van de aankoop van gedekte obligaties; het Programma voor de effectenmarkten; Rechtstreekse Monetaire Transacties.

17 Informatie (De benodigde informatie verschaffen) De grove onderschatting van risico s tijdens de grote matiging en de daaruit voortvloeiende spanningen in de markten voor sub-primehypotheken en overheidsschuld ten gevolge van extreme risicoaversie verminderden de effectiviteit van de normale monetairbeleidsinstrumenten. Dit bracht de ECB en andere centrale banken ertoe een aantal bijzondere monetairbeleidsmaatregelen te nemen. De les zou als volgt opgezet kunnen worden: 1. De subprimecrisis in de VS en de gevolgen ervan voor de interbancaire euromarkt ( ) 2. De staatsschuldencrisis in het eurogebied en de verstoring van het transmissiemechanisme van het monetair beleid (2010-heden) 3. De aanhoudend lage inflatie (2014) In de FEITEN-presentatie (leermiddel 1) vindt u informatie over de maatregelen die de ECB in de verschillende fasen van de crisis heeft genomen. In zijn rede The ECB s monetary policy during the crisis uit 2011 geeft José Manuel González-Páramo, oud-directielid van de ECB, een overzicht van de crisis en bespreekt hij de maatregelen die de centrale banken tot en met oktober 2011 hebben genomen (leermiddel 2). In de rede die ECB-President Mario Draghi op 26 juli 2012 in Londen hield, wordt met name aandacht besteed aan de problemen die ontstonden door de fragmentatie van de markten (leermiddel 3). In september 2012 werden er opnieuw maatregelen genomen: de ECB bepaalde toen de modaliteiten voor het aangaan van Rechtstreekse Monetaire Transacties (Outright Monetary Transactions, OMT s) op de secundaire markten voor staatsobligaties in het eurogebied. Het doel van de OMT s is de transmissie van de monetairbeleidsstrategie in het eurogebied te beschermen en de eenheid van het monetair beleid te waarborgen. De recente maatregelen van de ECB ter bescherming van het transmissiemechanisme worden besproken in een rede van de ECB-President met de titel The role of monetary policy in addressing the crisis in the euro area (leermiddel 4). Sinds juli 2013 geeft de Raad van Bestuur van de ECB indicaties over het rentebeleid op grond van de vooruitzichten voor prijsstabiliteit. In enkele toespraken van ECB- Directieleden en in het Maandbericht van april 2014 worden de belangrijkste doelen van deze beleidsindicaties uiteengezet (leermiddel 5). In zijn rede A consistent strategy for a sustained recovery licht de President van de ECB het herstelbeleid sinds het begin van de crisis toe (leermiddel 6). In zijn rede Monetary policy in a prolonged period of low inflation van mei 2014 licht de President van de ECB toe waarom de inflatie momenteel zo laag is en hoe met het monetair beleid op deze ontwikkelingen gereageerd zou moeten worden (leermiddel 7). De Inleidende Verklaring bij de persconferentie van 5 juni 2014 maakt duidelijk waarom de Raad van Bestuur de rente heeft verlaagd naar de laagste stand ooit en besloten heeft nog meer monetairbeleidsmaatregelen te nemen, zoals gerichte langerlopende herfinancieringstransacties (targeted longer-term refinancing operations, TLTRO s). Die moeten de inflatie in het eurogebied dichter bij 2% brengen en de kredietverlening aan de reële economie stimuleren (leermiddel 8). (Werkvormen die de les ondersteunen) Opmerkingen en suggesties Studenten dienen de (gewone en buitengewone) maatregelen te benoemen die de ECB ter bestrijding van de financiële crisis heeft genomen en in het kort aan te geven waarom die maatregelen zijn genomen. Naast leermiddel 1 kunnen de leerlingen de Belangrijkste data van de financiële crisis raadplegen voor een chronologisch overzicht van de crisis. De leerlingen zouden ook op internet kunnen zoeken naar mediareacties op: i) de renteverlagingen van november 2013 en juni 2014 en ii) de recente buitengewone maatregelen.

18 Leermiddelen 1. FEITEN-presentatie (dia 12-15) op de pagina s voor het onderwijs van de ECBwebsite 2. Door José Manuel González-Páramo, oud-lid van de ECB-Directie, op 21 oktober 2011 gehouden rede (Engels): The ECB s monetary policy during the crisis; 3. Door ECB-President Mario Draghi op 26 juli 2012 gehouden rede (Engels): 4. Door ECB-President Mario Draghi op 15 april 2013 gehouden rede (Engels) The role of monetary policy in addressing the crisis in the euro area : 5. Door ECB-Directielid Peter Praet op 6 augustus 2013 op VoxEU.org gepubliceerd artikel (Engels) Forward guidance and the ECB : een Engelstalig artikel in het ECB-Maandbericht van april 2014, The ECB s forward guidance ; door ECB- President Mario Draghi op 24 april 2014 gehouden rede (Engels), Monetary policy communication in turbulent times : 6. Door ECB-President Mario Draghi op 25 maart 2014 in Parijs gehouden rede (Engels) A consistent strategy for a sustained recovery : 7. Door ECB-President Mario Draghi op 26 mei 2014 in Sintra gehouden rede (Engels) Monetary policy in a prolonged period of low inflation : 8. Inleidende Verklaring bij de persconferentie (met vraag-en-antwoordsessie) van 5 juni en 3 juli 2014 (Engels): en Persbericht van 3 juli 2014 (Engels) Zie ook de door Benoît Cœuré, lid van de Raad van Bestuur, op 3 juli 2014 gehouden rede (Engels) Price stability as the basis of a sustained recovery : en de rede van Vicepresident van de ECB Vítor Constâncio van 19 juni 2014 (Engels), getiteld Recent challenges to monetary policy in the euro area :

19 Les 6-9: de analyse Doelstellingen (De hoofddoelen van deze les) (Uit te voeren taken) Een rentebesluit nemen. De analyse schrijven. Op grond van de analyse en de inschattingen uit les 2 en 3 en van het spel CONOMIA moeten de leerlingen nu een rentebesluit nemen. Dit kan een eenstemmig besluit of een meerderheidsbesluit zijn (meeste stemmen gelden). Schrijf de analyse op basis van de bovenstaande overwegingen en onderbouw het genomen rentebesluit. Opmerkingen en suggesties Het schrijven van de analyse kan op verschillende manieren worden aangepakt. Het is de bedoeling de gehele groep erbij te betrekken. Hieronder worden twee manieren gegeven waarop dat zou kunnen: (i) Alle leerlingen schrijven een essay. Het definitieve essay is ofwel het beste essay of het wordt samengesteld uit elementen/alinea s van de beste essays. (ii) Verdeel de analyse in verschillende hoofdstukken/paragrafen over bijvoorbeeld: de economische analyse (de reële economie en de prijzen); o de huidige ontwikkelingen; o de toekomstige gevolgen voor de inflatie; de monetaire analyse o de huidige ontwikkelingen; o Inflatievooruitzichten op langere termijn; de algehele beoordeling. Laat de paragrafen door verschillende leerlingen schrijven en voeg daarna alle bijdragen samen tot één tekst. Eerdere Inleidende Verklaringen kunnen worden gebruikt om een idee te krijgen van de soorten indicatoren die in de analyse moeten worden opgenomen. Maar bedenk wel dat de analyse geen vaste opzet heeft, wat betekent dat de teams zelf moeten beslissen hoe ze hun argumenten presenteren. NB: originaliteit wordt beloond en knip-en-plakwerk dient te worden vermeden. De jury beoordeelt de essays op basis van de volgende criteria: de juistheid van het voorgestelde rentebesluit; de motivering van het rentebesluit; bekendheid met en juist gebruik van uitdrukkingen en termen betreffende monetair beleid; de creativiteit en het eigen onderzoek van de leerlingen. Leermiddelen Aantekeningen en tabellen uit de vorige lessen.

20 Derde ronde: de presentatie (4 lessen verspreid over anderhalve maand) De teams moeten 1. een aanstaande beslissing (op een bepaalde datum) van de Raad van Bestuur over de door de ECB toegepaste rente voorspellen; 2. deze beslissing toelichten op basis van hun beoordeling van verschillende, op dat ogenblik beschikbare belangrijke economische indicatoren, van de in het eurogebied heersende economische en monetaire omstandigheden en van de inflatievooruitzichten en, 3. indien zij dat gepast achten, mogen zij tevens de opwaartse of neerwaartse risico s voor de inflatie op middellange termijn aanduiden, bijzondere monetairbeleidsmaatregelen vermelden en zelfs originele maatregelen voorstellen, op voorwaarde dat die verenigbaar zijn met de opdracht en het juridisch kader van de ECB. Wij raden leraren aan vier lessen te besteden aan de voorbereiding van de leerlingen op de presentatieronde. In de presentatie moet een gemotiveerd rentebesluit worden gegeven, dat gebaseerd is op de economische toestand van dat moment. Met andere woorden: het moet gaan om een actueel, real-time besluit. De leerlingen worden aangemoedigd hun besluit en de argumenten daarvoor te presenteren in de vorm van een economische en een monetaire analysis, plus een vergelijking van beide (dit zijn de kernonderdelen van de Inleidende Verklaring bij de persconferentie die na afloop van vergaderingen van de Raad van Bestuur wordt gehouden en waarbij de President het monetairbeleidsbesluit van de Raad toelicht.) De presentatiegevers kunnen hun eigen format kiezen, maar de presentatie dient in ieder geval hun oordeel en de redenen daarvoor bevatten. Bekendheid met en juist gebruik van uitdrukkingen en termen betreffende monetair beleid worden beloond. Verder moet de presentatie goed zijn opgebouwd, duidelijk worden gebracht en niet langer dan twintig minuten duren. Alle teamleden (behalve de leraar) dienen, voor zover mogelijk, in gelijke mate bij de presentatie betrokken te zijn. Van de teams wordt verwacht dat zij creatief zijn en dat zij presentatiesoftware, zoals PowerPoint, gebruiken om al hun overwegingen, de conclusies van hun economische en monetaire analyse en hun analyse van de economische en inflatievooruitzichten over het voetlicht te brengen. De teams dienen de juryleden een papieren versie van hun presentatie te geven, zodat zij gemakkelijk aantekeningen kunnen maken. Naast de hierboven genoemde specifieke richtlijnen dienen de leerlingen bij hun voorbereiding van de presentatieronde algemene presentatietechnieken toe te passen, zoals: 1. Maak dia s/aantekeningen die gemakkelijk te lezen zijn, gebruik bulletpoints in plaats van volledige zinnen. Geef niet te veel tekst op een dia. De lettergrootte moet van afstand leesbaar zijn (gebruik ten minste lettergrootte 18). Maak geen buitensporig gebruik van animatie(s), aangezien dit zou kunnen afleiden van wat je zegt of zelfs uit de toon zou kunnen vallen. 2. Goed voorbereid zijn en als een team optreden zal je meer vertrouwen geven wanneer je tegenover een publiek staat. Oefen hardop tegenover je team- of klasgenoten en probeer verschillende manieren uit om jezelf in goede bewoordingen en duidelijk uit te drukken. 3. Straal gedrevenheid uit bij de presentatie, zo houd je de aandacht van het publiek vast. Met een expressieve stem en geanimeerde gebaren straal je zelfvertrouwen uit en kom je enthousiast over. Probeer de lichamelijke symptomen van zenuwachtigheid en spanning te beheersen door via je middenrif te ademen, kalm te blijven en je opwinding te doen lijken op enthousiasme over wat je gaat presenteren. 4. Bewegen, bijv. naar het bord lopen wanneer je verwijst naar dia s of grafieken, is meestal beter dan zitten of stilstaan. Oefen wat je wilt zeggen grondig en vermijd het oplezen van een voorbereide tekst 5. Neem af en toe een kleine pauze en geef jezelf en je publiek wat tijd om ergens bij stil te staan of even na te denken. Een slok water nemen is een natuurlijke manier om zo n pauze in te bouwen. Ga niet in sneltreinvaart door de presentatie. 6. Wat de vraag-en-antwoordsessie betreft: probeer vooraf mogelijke vragen te bedenken. Bereid je voor door de vraag-en-antwoordsessies van recente persconferenties en de laatste redes van de President en Bestuursleden van de ECB te bestuderen. Het vraag-en-antwoorddeel van de presentatie is net zo belangrijk als de presentatie zelf. De jury test de kennis van en het inzicht in het monetair beleid bij het team en bekijkt hoe het zijn rentebesluit onderbouwt. De jury kan de teams ook vragen naar feitelijke gebeurtenissen als die van invloed zijn op de economie.

21 7. Overleg met de andere teamleden (uitgezonderd de leraar) voordat je een vraag beantwoordt. 8. Parafraseer zo nodig de vragen voordat je ze beantwoordt. En kijk bij het beantwoorden van een vraag alle leden van het publiek aan en niet alleen de vragensteller.

22 Bijlage 1 Indicatoren Commentaar op de laatste Beoordeling van het ontwikkelingen effect op de inflatie Economisch +/- Commentaar op het effect op de inflatie Monetair +/-