INTERNATIONAAL INSTITUUT SOCIALE GESCHIEDENIS

Transcriptie

1 INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS JAARVERSLAG 1951

2

3 INTERNATIONAAL INSTITUUT VOOR SOCIALE GESCHIEDENIS JAARVERSLAG 1951 KEIZERSGRACHT 264 AMSTERDAM

4

5 JAARVERSLAG OVER Bestuur en Directie De samenstelling van het Bestuur van het Instituut blee in 1951 ongewijzigd. Het bestond uit de volgende leden: Ir H. Vos, te Wassenaar, voorzier, tevens vertegenwoordigend De Centrale Arbeiders-Verzekeringsbank N.V. Pro. mr N. W. Posthumus, te Leiden, secretaris Pro. dr A. J. C. Rüter, te Heemstede, samen vormende het Dagelijks Bestuur en voorts de leden: Dr Fr. Adler, te Zürich Pro. dr I. J. Brugmans, te Amsterdam, vertegenwoordigend het Nederlands Economisch-Historisch Archie Dr L. Brummel, te 's-qravenhage, en Jhr dr D. P. M. Graswinckel, te 's-gravenhage, beide vertegenwoordigend het Ministerie van O. K. en W. Pro. dr G. D. H. Cole, te Oxord Drs Max Kohnstamm, te 's-gravenhage Pro. dr J. M. Romein, te Amsterdam, vertegenwoordigend de Faculteit van Leeren en Wijsbegeerte der Universiteit van Amsterdam Mr A. de Roos, te Amsterdam, vertegenwoordigend de Gemeente Amsterdam C. M. Simonsz, te Wassenaar, vertegenwoordigend De Centrale Arbeiders-Verzekeringsbank N.V. Er bestaan op het ogenblik twee vacatures, die hopelijk binnen niet al te lange tijd zullen worden vervuld, mede tot versterking der banden met de kringen, waarmede het Instituut door zijn arbeid in nauwe relatie staat. Mocht dit terrein van arbeid in de nabije toekomst worden uitgebreid, dan zou het overweging verdienen, ook het aantal bestuursleden te vergroten. Per 1 Januari 1951 trad de heer Rüter als mededirecteur op, wat leidde tot een verdeling der werkzaamheden tussen de beide unctionnarissen. 2. Uitbreiding van de taak van het Instituut In het vorig jaarverslag werd reeds uiting gegeven aan de wenselijkheid de taak van het Instituut te verruimen. In 1951 was het, zo goed als in 1950, mogelijk met de beschikbare middelen subsidies, vergoedingen en uitkering wegens oorlogsschade een belangrijk deel der werkzaamheden, die het Instituut vóór 1940 ter hand genomen had, te vervullen. De boekenvoorraad werd zo goed mogelijk op peil gehouden, waartoe het Bulletin een

6 2 JAARVERSLAG OVER 1951 belangrijke bijdrage leverde, couranten en periodieken verzameld, de catalogisering voortgezet en het Bulletin uitgegeven. Dat is, gezien de positie waarin het Instituut tengevolge van oorlog en bezeing was komen te verkeren, bevredigend, maar mag geenszins leiden tot een gevoel van voldaanheid. Zijn rijke en unieke verzamelingen leggen het Instituut de plicht op, vooraan te gaan bij de bevordering van het sociaal-historisch onderzoek in algemene zin. Die plicht doet zich te duidelijker gevoelen, nu alom in Europa en Amerika de belangstelling voor deze studiën groeit en ook blijkt uit de oprichting van nieuwe, vooralsnog vaak kleine instellingen, die zich op ons gebied bewegen. Wil het Instituut deze plicht vervullen, dan dient het niet alleen zijn verzamelingen op peil te houden, maar bovendien groter activiteit te betonen ten aanzien van de uitgave van wetenschappelijke publicaties. De wetenschappelijke wereld vraagt op het ogenblik om meer dan het Bulletin alleen. In 1950 heet het Bestuur de vraag onder het oog gezien, o het niet mogelijk zou zijn, ook sociaal-wetenschappelijk researchwerk in internationaal verband te ondernemen, terwijl het zich bovendien de vraag stelde, o de laatste ontwikkelingen in het Nabije, Midden en Verre Oosten niet tot versterking en uitbouw van onze Oosterse adeling dienden te leiden. Het jaar 1951 heet deze projecten niet veel nader gebracht tot hun verwezenlijking, daar de geldmiddelen hiertoe ontbraken. In de bibliotheek zijn echter, zoals nog blijken zal, maatregelen getroen, die laatstgenoemde adeling een sterker accent verlenen. Intussen eiste echter een ander project grote aandacht van directie en in dit stadium der onderhandelingen Dagelijks Bestuur. De reis van onze bibliothecaresse naar de Verenigde Staten in 1950 had nieuwe banden aangeknoopt en oude nauwer aangehaald. Mede in aansluiting daarop vond in 1951 een correspondentie plaats tussen leidinggevende persoonlijkheden van Columbia University en het Dagelijks Bestuur over de mogelijkheid van wetenschappelijke samenwerking tussen beide instellingen. Niet alleen zou het Instituut gaarne tegemoetkomen aan de behoete der wetenschappelijke onderzoekers in de Verenigde Staten aan materiaal voor hun sociaal-historische studiën, maar bovendien zou zo de mogelijkheid geschapen worden om, in nauwe samenwerking, tot het uitgeven van velerlei publicaties over te gaan. Op dit ogenblik is na uitvoerige onderhandelingen een overeenkomst opgesteld, die in beide landen voorgelegd kan worden aan de instanties, die in deze de beslissing hebben, in Nederland dus aan het Bestuur. Deze onderhandelingen hebben, en dat te meer naarmate ze tot een goed resultaat leken te kunnen leiden, de activiteit van het Instituut voor een niet gering deel beheerst. Opvoering van het tempo van catalogiseren was onder

7 JAARVERSLAG OVER deze omstandigheden eens te meer gewenst, maar nog sterker eiste de adeling archieven nu de aandacht. Bestonden in het begin van dit jaar plannen op verschillende wijze, o.a. door een expositie, in ruimer kring bekendheid te geven aan ons materiaal, zo is hiervan tensloe agezien, opdat al het mogelijke zou worden verricht om te kunnen voldoen aan de eisen van deze samenwerking op het ogenblik, dat zij een eit zou worden. Het hier vermelde project bracht echter nog andere consequenties mee. Weliswaar is er in voorzien, dat de hoge kosten dezer samenwerking niet op het Instituut zullen komen te drukken, maar nieemin is het duidelijk, dat groter activiteit en die activiteit is ook onahankelijk van dit project toegenomen, terwijl lonen en prijzen zijn gestegen hoger kosten van het bedrij meebrengt. Terwille van de onahankelijke positie van het Instituut moest hierin, zo enigszins mogelijk, van Nederlandse zijde worden voorzien. Het Bestuur heet zich daarom tot Zijne Excellentie de Minister van Onderwijs, het Gemeentebestuur van Amsterdam en de Raad van Commissarissen der Centrale Arbeiders-Verzekeringsbank N.V. gewend met het verzoek, voor 1952 ieder een verhoging van bijdrage ad ƒ te willen toestaan. Van de laatste twee instellingen is tot onze vreugde reeds een gunstige beslissing ontvangen, waarbij echter het voorbehoud is gemaakt, dat de gemeente Amsterdam en de Centrale deze verhoging slechts zullen eectueren, indien alle bovengenoemde instanties aan het verzoek van het Dagelijks Bestuur voldoen. Tensloe werden stappen ondernomen om tot een voor het Instituut gunstiger regeling van de vergoeding voor geleden oorlogsschade te komen. 3. Heropening van het Instituut Nu de collecties, die tengevolge van de oorlog her en der verspreid waren geweest, weer teruggebracht, geschit en geordend waren en de inrichting van studiezaal en kabineen weer zo was, dat bezoekers elke gewenste hulp kon worden verleend, ache het Bestuur het nuig, onze instelling oicieel te heropenen. Tot vreugde van het Bestuur bleek de Burgemeester van Amsterdam, Mr A. J. d'ailly bereid de opening te verrichten. Na de Burgemeester spraken Ir H. Vos als voorzier van het Instituut, de heer E. Kupers, als voorzier van de Raad van Commissarissen van De Centrale Arbeiders- Verzekeringsbank N.V. en Pro. dr A. J. C. Rüter als mededirecteur van het Instituut. 4. De bibliotheek De sterk doorgevoerde bezuiniging noopte het Instituut in 1951 tot de uiterste beperking bij de aankoop van boeken. Gelukkig verkregen wij door

8 4 JAARVERSLAG OVER 1951 de uitgave van het Bulletin een bevredigend aantal boeken, zodat wij nog voortdurend nieuwe werken aan onze verzamelingen konden toevoegen, die, indien zij daarvoor in aanmerking kwamen, eerst enige tijd in de studiezaal ter inzage werden gelegd. Aangekocht zijn enkele antiquarisch aangeboden werken, die een raaie aanvulling van onze collecties waren. Het leek ons in deze gevallen niet gewenst ons dit zo unieke materiaal ter completering te laten ontgaan. Zo werd onze belangrijke collectie oudere periodieken in de Duitse taal verrijkt met de Schweizerische Republikaner , compleet met twee proenummers. Bovendien werd een verzameling, in hoodzaak Franse, periodieken verworven uit de jaren Zonder twijel is het een gelukkige omstandigheid, dat wij deze verzameling konden kopen: het aanbod is zeer schaars en gedurende de oorlog konden wij dit materiaal zel niet verzamelen. Tensloe is de mogelijkheid in overweging genomen onze collecties uit te breiden door ruil van microilms; onderhandelingen werden daartoe o.a. gevoerd met de University o Wisconsin, waarmee onze bibliothecaresse gedurende haar reis in Amerika contact heet gezocht. Gezien de toenemende belangstelling voor de sociale geschiedenis van het Nabije en Verre Oosten heet de bibliothecaresse aan deze adeling wat meer accent gegeven. In de studiezaal werd een aantal werken op dit gebied in een daartoe gereserveerde kast opgesteld, terwijl het overige materiaal werd herordend en herplaatst om het naar nieuwe gezichtspunten gemakkelijker toegankelijk te maken. Door het uitgeven van het Bulletin komt een vrij groot aantal geschriten op dit gebied binnen. De tijdschritenverzameling in de studiezaal onderging een reorganisatie, waarbij door selectie minder belangrijke periodieken naar de magazijnen werden overgebracht, terwijl andere, die op het ogenblik van gewicht zijn, werden ingevoegd. Door de samenstelling van een lijst der nu in de studiezaal aanwezige tijdschriten en een overzicht van de nieuwe inrichting der studiezaal werd de bezoekers het gebruik gemakkelijker gemaakt. De ordening der grote massa's periodieken, waarover het Instituut beschikt, werd geregeld voortgezet. Thans zijn, behalve de Duitse ook de Engelse, Amerikaanse, Franse en Italiaanse bladen in porteeuilles geordend. Intussen komen bij het voortgaand ordenen nog voortdurend aanvullingen op bovenbedoelde collecties te voorschijn. Momenteel worden de Spaanse kranten, waarnaar veel vraag bestaat, geordend. De kranten en andere periodieken behoren mede tot het allerbelangrijkste materiaal van het Instituut. Er wordt dan ook veel gebruik van gemaakt, zo door studenten als journalisten uit binnen- en buitenland.

9 JAARVERSLAG OVER Met de bewerking van de grote verzameling vakbondsverslagen, die veelvuldig geraadpleegd worden, is een begin gemaakt. Geschenken van gedrukte werken VAN J. BRAUNTHAL, LONDEN een groot aantal tijdschriten en enige honderden brochures, waarvan wij noemen: R. Vogeler, E. Sanders and their accomplices be ore the criminal court (Hongarije); The trial o Josze Grösz and his accomplices; J. Moch, Guerre aux trusts; P. Björk, Swedish social-democracy looks at communism; Österreichs Grundindustrie verstaatlicht. VAN PROF. MR A. PITLO, AMSTERDAM een verzameling oiciële stukken uit de jaren 1942-'44, betreende de loyaliteitsverklaring der studenten en hun uitzending naar Duitsland. (Gem. Universiteit van Amsterdam). VAN HET VREDESPALEIS, 'S-GRAVENHAGE een aantal jaargangen van de volgende tijdschriten: R.S.D. Mieilungsbia der russischen Sozialdemokratie, Jhrg. IV, 1927, nr (niet geheel compleet) en Jhrg. V, 1928, nr. 1-5; People and Freedom, een groot aantal nummers uit de jaren 1946-'49, en enkele nummers uit de jaren 1950-'51; The World to-morrow, New York, ; De Vlaamse Oudstrijder, Brussel, 1928-'29, 1931-'34; V.O.S. Vlaamsch anti-militaristisch weekblad, 1935-'40; Het Liga voor Vlaanderen, Brussel 1934-'38; (al deze jaargangen zijn bijna compleet); Der Aubau 1931-'37 (een aantal nummers). VAN HET UNITED STATES DEPARTMENT OF LABOR, WASHINGTON een aantal van hun eigen uitgaven, waarvan wij noemen: 37th Annual report o the secretary o labor; American Trade Union journals and Labor papers currently received by the Department o Labor Library, June 1950; Publications o the Bureau o Labor Statistics, March 1951; Labor market and employment security; Labor Inormation Bulletin, 1951, Jan.-Apr. (dat wij verder geregeld ontvangen). VAN DE HEER D. DUBINSKY, INTERNATIONAL LADIES GARMENT WORKER'S UNION, NEW YORK een aantal uitgaven van deze vakbond o.a.: Structure and unctioning o the I.L.G.W.U.; Friends and prospects women's garment industry; Report o the educational department o the I.L.G.W.U.; I.L.G.W.U. news history enz., verder een aantal brochures. VAN DE STADSBIBLIOTHEEK, ANTWERPEN enige honderden brochures betreende de Belgische Werkliedenpartij, voornamelijk uit de jaren negentig. B.v.: Programma 1894: tientallen brochures en kranten betreende de houding van Duitsers en Belgen in de Eerste

10 6 JAARVERSLAG OVER 1951 Wereldoorlog, w.o. La Libre Belgique, 1916-'17, en Onze Zelstandigheid, Evenzo een aantal kranten en brochures betreende de Vlaamse kwestie. VAN HET NEDERLANDS VERBOND VAN VAKVERENIGINGEN, AMSTERDAM een zestigtal boeken, voornamelijk op het terrein van de Britse en Scandinavische vakbeweging en coöperatie. Een honderdvijtigtal brochures op dezelde gebieden, en betreende Nederlandse politieke ontwikkelingen. Periodieken uit Engeland, Duitsland, Zwitserland, Oostenrijk en Zweden w.o.: New Statesman and Nation 1949-'50; Time and Tide 1946-'50; Gewerkschatszeitung Würtemberg 1948; New-Times 1950; Labour Party Bulletin 1947-'48. VAN DE HEER J. ZWART, AMSTELVEEN een exemplaar van het originele Manieste Programma" van Comitato d'azione per 1'Unita e l'indipendenza del Movimento Operaio. (Dit is het Maniest en program waarmede de vroegere Italiaanse communisten Cucchi en Magnani de Italiaanse KP verlieten). VAN PROF. F. VENTURI, TURIJN zijn geschriten: Socialismo di oggi e di domani; Le origini deü' enciclopedia; Damasso Francesco Vasco; verder Dom Deschamps, Le vrai système, publié par J. Thomas et F. Venturi; A. Garosci, La vita di Carlo Rosselli. VAN DE HEER V. GALASSI, MILAAN een aantal brochures enz. waarvan wij noemen: U. Fedeli, Dalla mourrezione dei contadini in Ucraina alla rivolta di Cronstadt; G. Leval, 1'Aivita sindicale nella transormazione sociale enz. VAN DE UNIVERSITETSKA BIBLIOTEKA, BEOGRAD een aantal brochures betreende de Joegoslavische vrouwen o.a. Le ront antiasciste des emmes de Yougoslavie au sein du mouvement international des emmes; Die politischen Rechte der Jugoslawischen Frauen enz. Verder nog enige publicaties waarvan wij noemen: The war eort o Yugoslavia ; E. Kardelj, Put Jugoslavije VAN DE STAATSDRUKKERIJ, PRETORIA een aantal oiciële uitgaven over sociale en economische toestanden in Zuid- Arika. VAN PROF. MR N. W. POSTHUMUS, LEIDEN een aantal boeken en brochures waarvan wij noemen: E. Lipper, Onze ans dans les bagnes soviétiques; Trial o the group o spies and traitors o Tito's ascist clique; P. Geyl, Democratische tendencies in 1672, enz. Van de volgende organisaties en instellingen werden geregeld de uitgaven ontvangen:

11 JAARVERSLAG OVER Nederland: Partij van de Arbeid; Wiardi Beckmanstichting; Nederlands Verbond van Vakverenigingen; Nederlandse Katholieke Arbeidersbeweging; Katholieke Arbeidersbeweging, Breda; Christelijk Nationaal Vakverbond; Algemene Nederlandse Bouwarbeidersbond; Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond; Algemene Nederlandse Graische Bond; Algemene Nederlandse Zuivelbond; Algemene Nederlandse Sigarenmakers- en Tabaksbewerkersbond; Nederlandse Bioscoopbond; Katholieke Bouwvakarbeidersbond; Nederlandse Katholieke Graische Bond; Protestants-Christelijke Bond van Spoor-, Tram- en ander Vervoerspersoneel; Christelijke Metaalbewerkersbond; Nederlandse Christelijke Graische Bond; Nederlandse Vereniging ten behoeve van Zeelieden van elke nationaliteit; Centrale van kapiteins en oicieren ter Koopvaardij; Nederlandse Onderwijzersvereniging; Katholieke Vereniging van Werkgevers in de metaalnijverheid; Centrale van Hogere Rijksambtenaren; Centrale der Nederlandse Verbruikscoöperaties; Comité ter behartiging van de algemene belangen van Overheidspersoneel (A.C. O.P.); Sociaal-Economische Raad; Nationale Coöperatieve Raad; Contactgroep Opvoering Productiviteit (C.O.P.); Centraal Planbureau; Levensverzekeringsmaatschappij Utrecht"; Bestuur Rijksverzekeringsbank; Twentsche Bank N.V.; De Centrale Arbeiders-Verzekeringsbank N.V.; Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen; Rijks-Instituut voor Oorlogsdocumentatie; Archie Gemeente Amsterdam; Bibliotheek en Documentatiedienst van de P.T.T.; Openbare Leeszaal, Amsterdam; Handels-Economische Bibliotheek; Provinciale Bibliotheek van Friesland; Nederlands Economisch Historisch Archie; Bibliotheek en Leeszalen,Roerdam; Economische Voorlichtingsdienst; Légation de Finlande; Embassy o the Soviet Socialist Republics; United States Inormation Service; British Embassy; Coördinatie Commissie voor Culturele Betrekkingen met Duitsland; Nederlands Studenten Sanatorium; Stichting voor de Culturele Samenwerking; Goedhartstichting; Ministerie van Sociale Zaken; Ministerie van Buitenlandse Zaken; Uitgeverij Samsom; De Waarheid; Nederlands Instituut voor Middelbare en Hogere Technici. Algiers: Gouvernement général de 1'Algérie. België: Red. Stem der Vrouw"; Algemeen Christelijk Vakverbond. China: Red. People's China"; Foreign Languages Press. Cuba: Conederacion de Trabajadores de Cuba.

12 8 JAARVERSLAG OVER 1951 Duitsland: Sozialdemokratische Partei Deutschlands; Redaktion Ost-Probleme"; Redaktion Das Sozialbla"; Verlag Der Tagesspiegel"; Bund Verlag; Gesellschat ür Deutsch-Sowjetische Freundschat; Arbeiter-Wohlahrt. Egypte: Institut d'egypte. Engeland: Labour Party; Socialist Labour Press; Trades Union Congress; Fabian Society; Fabian Colonial Bureau; Friends Peace Commiee; Friends Service Council; Women's International League or peace and reedom; The Wiener Library; Cassell & Co, Ltd; Carnegie United Kingdom trust. Frankrijk: Rassemblement du Peuple Francais; Conédération Nationale du Travail; Editions Sociales; Presses Universitaires; Réd. de la Vérité; Réd. de 1'Unité; Librairie Armand Colin. Indonesië: Departement van Onderwijs, Kunst en Opvoeding (via Mej. dr A. Stolp). Israël: Zionist Central Archives. Italië: Ed. "Volonta". Joegoslavië: Ljudska Republika Slovenija; Jugoslovenski Sindikati; Académie Serbe des Sciences; People's Youth o Yugoslavia. Oostenrijk: Sozialistische Partei österreichs; Österreichisches Institut ür Wirtschatsorschung; Allgemeine Unallversicherungsanstalt. Polen: Societas scientarum Varsaviensis; Towarzystwo Naukowe. Spanje: Instituto de Estudios politicos. Verenigde Staten: University o Wisconsin; The Modern School, Stelton; Jeerson School o Social Science; American Labor Education Service; Jewish Labor Commiee; National Commiee or a Free Europe; American Council o learned Societies; Social Science Research Council; Federal Reserve System; Federal Security Agency; Rockeeller Foundation; John Hopkins Press; Facts on File inc.

13 JAARVERSLAG OVER Internationaal: Internationaal Verbond van Vrije Vakverenigingen, 'Brussel; Wereldvakverbond, Parijs; Unesco, Parijs; U.N.O. Verder werden nog van de volgende personen geschenken ontvangen: Dr Friedrich Adler, Zürich; Ir J. W. Albarda, 's-gravenhage; Pro. dr G. A van den Bergh van Eysinga, Bloemendaal; L. B. Boudin, New York; Ir C. J. van Bijlert, Wageningen; J. B. Calissendor, Amsterdam; Pro. L. Dal Pane, Milaan; Hem Day, Brussel; Y. Delbras, Parijs; G. Estrade, La Habana; U. Fedeli, Carrara; G. Feltrinelli, Milaan; Pro. mr W. F. de Gaay Fortman, Amsterdam; U. D. Hannema, Amsterdam; H. Hirsch, Chicago; Pro. mr H. R. Hoetink, Amsterdam; F. Kool, Amsterdam; E. Kupers, Bloemendaal; M. Kwikkei, Koog a. d. Zaan; C. Lammers, Amsterdam; M. E. Lombaert, Ostende; B. Luteraan, Amsterdam; A. Mallet-Chauveau, La Faute-sur-Mer; P. Pages, Mexico; Pro. dr A. Pannekoek, Zeist; A. M. van Peski, Leiden; F. E. Peters, Mechelen; Mevr. dr W. H. Posthumus-v. d. Goot, Amsterdam; Drs J. Prakke, Assen; Pro. J. H. Rodrigues, Rio de Janeiro; Mevr. dr A. Romein-Verschoor, Amsterdam; Pro. dr A. J. C. Rüter, Heemstede; Mej. T. Sender, New York; A. Sevenster, St. Anna Parochie; B. Souvarine, Parijs; H. Streisand, Berlijn; Mme Tscherkeso, Plessis Robinson; Pro. J. Trochain, Montpellier; L. v. d. Ven, Midwoud; Pro. dr A. C. de Vooys, Utrecht; Pro. dr H. de Vos, Groningen; Mevr. M. Wibaut- Berdenis van Berlekom, Amsterdam; Mr J. H. van Wijk, Bennebroek. 5. Catalogisering Werd reeds eerder de behoete gevoeld, om de cataloguskaartjes op een eenvoudige wijze te doen multipliceren, in plaats van deze te laten overtikken, in 1951 is hier inderdaad een begin mee gemaakt. De moeilijkheid was een methode te vinden, die eenvoudig en niet kostbaar is; drukken was om de laatste reden al bij voorbaat uitgesloten. Het Instituut kreeg de beschikking over een klein maar zeer doelmatig apparaat, dat op eenvoudige en goedkope wijze de voor ons doel nodige, kleine oplage gemakkelijk leveren kan. Een voordeel van de nieuwe wijze van multipliceren is ook, dat wij thans een titel aan de Centrale Catalogus kunnen zenden, wat het gebruik van onze boeken in Nederland vergemakkelijkt en stimuleren zal. Het catalogiseren zel wordt thans met voortvarendheid verricht door een drietal medewerkers, waarvan één hal-time" werkt. De boeken van de adelingen Duitsland en Oostenrijk zijn thans gecatalogiseerd; de brochures van deze kabineen konden voor een deel door een alabetische ordening toegankelijk gemaakt worden. Op het ogenblik is de algemene adeling in bewerking en reeds voor een goed deel gecatalogiseerd. Aan deze adeling

14 10 JAARVERSLAG OVER 1951 is voorrang gegeven, omdat vele van de hier geplaatste werken, sociologische bijv., veel door studenten gevraagd worden, wier budget ook het aanschaen van elementair studiemateriaal vaak niet toelaat. Voor een bibliograische catalogus in het Bulletin werden de boeken, brochures en periodieken van onze collectie over Amerikaanse communities gecatalogiseerd, wat, door de aard van het materiaal, veel tijd kose. Het tempo is zeer bevredigend te noemen: er worden ±350 boeken per week gecatalogiseerd, terwijl de catalogiseerders daarbij bovendien nog andere werkzaamheden voor de catalogus verrichten. Deze arbeid heet intussen bij voortduring onze aandacht. 6. Toezending periodieken Van de ruim 600 periodieken, die het Instituut geregeld ontvangt, geet de verdeling naar landen het volgende beeld: Land: Nederland België Duitsland Engeland Frankrijk Italië Joegoslavië Luxemburg Oostenrijk Polen Roemenië Rusland Scandinavië Spanje Tsjechoslowakije Zwitserland Arika Australië Azië Canada India Indonesië Israël USA Dagbladen: Week- en maandbladen

15 JAARVERSLAG OVER Land: Z. Amerika Internationaal Dagbladen: Week-en maandbladen: Als voorbeelden noemen wij van de belangrijkste tijdschriten: Neues Abendland, Annales (économies, sociétés, civilisations), Oicial Bulletin ILO, Sociologisch Bulletin, Les cahiers socialistes, People's China, Commentary, Socialist commentary, La nouvelle critique, Cuadernos de politica social, Etudes soviétiques, Europa-Archiv, Fabian journal, Fact, Fai e teorie, Free-University quarterly, Geist und Tat, Die reie Gesellschat, Glanes, Asian horizon, Indonesië, Industry and labour (ILO), Socialist international inormation, Inormation bulletin IVVV, Israël and the middle east, Labor and nation, Labour, Labour monthly, International labour review, Land and liberty, The new leader, Sociaal maandblad, Mededelingenblad bedrijsorganisatie, Mens en maatschappij, Mens en onderneming, 1848 revue des révolutions contemporaines, Der Monat, Monatsberichte des Österreichischen Institutes ür Wirtschatsorschung, Gewerkschathche Monatshete, Les nouvelles yougoslaves, Ost-Probleme, Partisan review, La pensee, Plebs, Poland to-day, Politiek en cultuur, Politique étrangère, Pro und Contra, The modern quarterly, Federal reserve bulletin, The American historical review, Islamic review, Russian review, La révolution prolétarienne, Revue d'économie politique, Revue d'histoire économique, Revue internationale, Agrarpolitische Revue, Rote Revue, Gewerkschathche Rundschau, Occupational saety and health, Science and society, Social security bulletin, Socialisme, Socialisme en democratie, Sociologie et droit slaves, Sopade, Sowjetwissenschat, Der Sozialdemokrat, Times lierary supplement, Labor's monthly survey, Syntheses, Temps nouveaux, Verordeningenblad bedrijsorganisatie, Volksontwikkeling, Die Volkswirtschat, Volonta, Sociale voorlichting, Neue Wege, Das Werk, World ederation o trade unions, Die Zukunt. 7. Archie De herordening en inventarisering der archieven, die reeds in vorige jaren onze aandacht had, is thans met het oog op de plannen, die het Instituut voor de toekomst overweegt, met kracht ter hand genomen. Deze plannen zouden een ver doorgevoerde perectionnering van ordening en inventaris eisen, omdat anders geen bruikbare microilms te vervaardigen zijn. De ganse wetenschappelijke sta besteedt thans aan dit werk een groot deel van

16 12 JAARVERSLAG OVER 1951 zijn tijd, terwijl Mevrouw Adama van Scheltema tevens een deel van deze arbeid verricht. Het archie werd verrijkt met één aankoop, enkele belangrijke geschenken en een zeer belangrijk depot. Aangekocht werd een aanvulling op de collectie Pecqueur, die correspondentie en manuscripten bevat van deze katholieke econoom, die invloed onderging van Saint Simon en in de jaren in zijn geschriten socialistische denkbeelden neerlegde. Gedurende haar vacantie bezocht de bibliothecaresse enkele bevriende relaties in Zwitserland en ontving daarbij een tweetal interessante collecties ten geschenke. Allereerst schonk de dochter van wijlen Dr Oo Lang te Zürich een aanvulling op het eerder door ons aangekochte archie van haar vader. Deze collectie bevat o.a.: brieven van Ed. Bernstein (10 stuks, 1888 en ), A. Bebel (10 stuks, ), K. Kautsky (24 stuks, ), W. Sombart (omvangrijke correspondentie uit de jaren ), W. Liebknecht (een brie, 1895), Paul Laargue (een brie, 1893). Verder brieven van Fr. Adler, Fr. Austerlitz, Oo Bauer, Heinr. en Julie Braun, Hj. Branting, Rud. Breitscheid, brieven van vele Zwitserse socialisten, van de Grütliverein enz. De collectie bevat tevens vele gegevens over Dr Oo Lang zel, o.a. zijn herinneringen en een groot aantal zeldzame Maizeitungen. Het tweede geschenk, dat mevrouw Scheltema meebracht, is agestaan door mevrouw dr P. Brupbacher te Zürich en bevae brieven uit de Spaanse burgeroorlog (30 stuks), brieven van James Guillaume (2 stuks), C. Grünberg, Anton Gonzatkov (5 stuks), Max Nelau (zeer vele), Henri Barbusse, Fernand Deprès, Marx Engels Instituut, J. Rutgers, Paul Fröhlich, Amadée Dunois, Fr. Pemert enz. Ook dit geschenk vormt een bijzondere aanvulling op reeds vroeger ontvangen stukken. Tensloe ontvingen wij door bemiddeling van de Dr H. B. Wiardi Beckmanstichting te Amsterdam, van mevrouw S. Troelstra te 's-gravenhage, een aanvulling op het archie P. J. Troelstra, bevaende handschriten van parlementaire redevoeringen en van artikelen over Stockholm", aantekeningen van diverse speeches en artikelen. Voorts het typescript der Gedenkschriten, correspondentie n.a.v. het schrijven en de uitgave van de Gedenkschriten, correspondentie e.a. stukken betrekking hebbende op een literaire tournee door Friesland, handschriten van Friese gedichten en ander literair jeugdwerk, benevens enkele gedrukte stukken. Van groot belang moet tensloe worden geacht, dat het Instituut dank zij de bemiddeling van ons bestuurslid, Dr Friedrich Adler, en de medewerking van de heer J. Brauntal het archie van de Tweede Internationale in dépöt ontving.

17 JAARVERSLAG OVER Nederlands-Engels-Amerikaans Kabinet In de toestand van het kabinet kwam gedurende dit jaar weinig opvallende verandering. De voortgaande ordening der collecties werd dan ook meer dan in vorige jaren gericht op kleinere verzamelingen als van oude Nederlandse brochures en enkele archiejes. Het laatste van de grote, althans van de het meest tonende ordeningsobjecten de indeling naar hoodlijnen van ruim Nederlandse brochures van na 1900 is in de tweede helt van dit jaar gereed gekomen. Hoewel van het catalogiseren van de in het kabinet aanwezige boeken nog niet gesproken kan worden, is toch reeds een begin daarmee gemaakt in verband met de publicatie van een bibliograische lijst in het 2e nummer van deze jaargang van het Bulletin". Tevens was de leider van het kabinet, de heer F. de Jong, actie bij het in gereedheid brengen van de boekenverzameling op de directeurskamer, zodat deze gecatalogiseerd kon worden. Naast de gemelde lijst werd voor het Bulletin werk verricht in de vorm van boekbesprekingen en de voorbereiding van enkele kleine artikelen. Voorzover deze en vele andere lopende zaken hem daar de tijd voor lieten heet de medewerker zich ook gewijd aan zijn grotere studie over Wiedijk en de Nieuwe Tijdgroep". Bij het project tot ordening van al het in het gebouw aanwezige archiemateriaal verleende de wetenschappelijke medewerker hulp ten aanzien van enkele archieven der Duitse adeling. Zo werd o.a. het archie-liebknecht geordend. Vele belangstellenden kon hij bovendien bij hun studie helpen. De voornaamste onderwerpen, die verschillende bezoekers uit binnen- en buitenland mede o geheel op grond van het in het Instituut aanwezige materiaal, bestudeerd hebben zijn de volgende: De gemeente-politiek van F. M. Wibaut (diss. Roerdam) De jongste ontwikkeling der Nederlandse vakbeweging (diss. Parijs) Het weekblad De Kroniek" (diss. Gent) Het Chartisme (diss. Utrecht) Leven en werk van Henriëe van der Mey (scriptie, tevens ordening van het betreende archie) De verhouding tussen staat, arbeiders en ondernemers in de U.S.A. (scriptie) De activiteit van H. Roland Holst gedurende de jaren (scriptie) De sociale achtergrond van de politieke partijvorming in Nederland (scriptie) De sociale en culturele gevolgen van de Franse Revolutie voor Nederland (scriptie)

18 14 JAARVERSLAG OVER 1951 Verenigingsleven en partijvorming in de negentiende eeuw (studie-onderwerp groep sociograische studenten) Grepen uit de theorie van het socialisme (studie-onderwerp discussie groep ener studentenvereniging) De Katholieke arbeidersbeweging in het aartsbisdom Utrecht (part. studie) De grondstrekking der arbeidersbeweging in België en Scandinavië (part. studie) De sociale ontwikkeling van Leiden in de 19e eeuw (part. studie). 9. Frans Kabinet In het gebrek aan plankruimte kon ook in de loop van 1951 nog niet worden voorzien. Naar schaing 3000 boeken konden derhalve nog steeds niet worden geordend; ze zijn echter niet meer in één der kamers, maar elders opgesteld. De belangrijkste aanwinst voor het Franse kabinet was de reeds vóór de oorlog aangekochte, echter nu pas ter beschikking gekomen belangrijke collectie Descaves, in totaal 700 boeken, w.o. 215 met betrekking tot de Parijse Commune; de overige voornamelijk uit de tijd van het 2e Keizerrijk en de 3e Republiek. Hierbij bevonden zich collecties van veelal zeldzame werken van Henri Rocheort, Felix Pyat, Eugène Vermersch en Louise Michel. Alle boeken uit deze collectie werden systematisch geordend hetgeen opnieuw een verschuiving van enkele grote rubrieken nodig maakte en het plaatsgebrek heet vergroot. Tot de onderwerpen waarover aan belangstellenden adviezen en literatuur werden verstrekt behoorden: Parijse Commune, Babeu, Ferrer, Jaurès. Aan Pro. Duveau van de Universiteit van Strassbourg werd illustratiemateriaal ter beschikking gesteld voor een publicatie van zijn hand over de sociale geschiedenis van Frankrijk. Enkele bezoekers werkten geruime tijd, twee o drie weken, in het Franse kabinet in verband met hun speciale studie waarbij de leider van het kabinet, de heer A. Lehning, hen behulpzaam was met het raadplegen van literatuur. De heer St. J. Brademas (Harvard University), Rhodes Scholar te Oxord, raadpleegde de collecties inzake het Spaans anarchisme in verband met zijn proeschrit over dit onderwerp; de heer Caell (Columbia University) bestudeerde het materiaal over de Spaanse burgeroorlog; de Italiaanse historicus Pro. Franco Venturi (Turijn) had speciale belangstelling voor de bakoenistische literatuur en de Eerste Internationale in verband met zijn studie over de Russische revolutionnaire beweging van Aan MHe Thomas werd de zeldzame collectie van de St. Simonienne Pauline Roland ter beschikking gesteld ter consultatie voor haar proeschrit.

19 JAARVERSLAG OVER Op verzoek van Pro. Baschwitz werd voor de studenten in de perswetenschap van de Universiteit van Amsterdam een tentoonstelling georganiseerd van periodieken uit de tijd der Franse Revolutie. De heer Lehning hield een inleiding tot de tentoonstelling, die door een 40-tal studenten werd bezocht. In de loop van 1951 kon ook een begin worden gemaakt met de ordening van de bij het Franse kabinet behorende archieven, waartoe omvangrijke collecties als die van Dr Max Nelau en Descaves behoren. Van deze laatste was een gedeelte reeds voor de oorlog bij het Instituut gedeponeerd; het resterende en grootste gedeelte kon in de loop van dit jaar ook bij de archieven worden gevoegd. Deze collectie, die zeer rijk is aan materiaal over de Parij se Commune en de Communards valt in talloze kleinere archieven en dossiers uiteen, die ten dele bij andere reeds bestaande konden worden gevoegd o oorspronkelijk daartoe behoorden. 10. Duits Kabinet In het agelopen jaar werd de catalogisering van de boeken van de Duitse adeling en van de Oostenrijkse verzameling voltooid, zodat nu de tijd voornamelijk aan de inventarisering van de archieven besteed kan worden. In De Duitse adeling maakte de leider der adeling, de heer W. Blumenberg, een begin met de inventarisering van het Marx-Engels-archie, dat in een ongunstige toestand verkeerde. Het was niet archivalisch geordend, zodat het moeilijk was, bepaalde stukken te vinden; vaak ga het opschrit van de bundels een andere dan de werkelijke inhoud aan, en voor het grootste deel van de correspondentie bestond in het geheel geen systematische indeling. De transporten van het materiaal van Berlijn naar Kopenhagen, naar Amsterdam, naar Londen en terug, zijn zeker niet van gunstige invloed geweest. Daar dit archie op de ilm vastgelegd zal worden, beschouwen wij het als onze taak, bij de inventarisering naar mogelijkheid outen, o.a. in de datering te corrigeren, en in de meeste gevallen slagen wij erin. Maar daardoor eist het werk meer tijd, dan aanvankelijk verwacht werd. Gelukkig zijn de meeste andere Duitse archieven in een meer overzichtelijke toestand. Onderwerpen van speciale studie van bezoekers uit binnen- en buitenland waren: Bruno Bauer en de vroege socialistische literatuur (monographie) De Duitse boerenoorlog (in twee gevallen studie) Marx' strijd tegen andere groepen van de emigratie na 1849 (verzameling van materiaal voor een Berlijns seminarium), Marx-literatuur (studie) De politiek van de 2e Internationale (dissertatie Oxord) De Duitse couranten van de jaren '90 met het oog op Rijkskanselier Caprivi (dissertatie Freiburg i.b.)

20 16 JAARVERSLAG OVER 1951 Revolutie en radenrepubliek in München (dissertatie New York) Geschiedenis der arbeidersbeweging der Westerse landen (monographie) De tijd van het opkomend revisionisme in de Duitse soc.-democratie (bronnenpublicatie) De relaties van Kautsky en Bebel met Engels (bronnenpublicatie en monographie) De verhouding Rusland-Duitsland gedurende de revolutietijd (Dissertatie New York) De sociale politiek van het Derde Rijk" (studie). In het najaar was de medewerker enige weken in het Niedersachsische Staatsarchiv te Hannover werkzaam. Hij werkt bovendien aan een uitgave van Marx-brieven uit het begin der jaren ' Russisch Kabinet De ordening, waarvan in het vorige jaarverslag werd gesproken, heet haar voorlopig beslag gekregen. Waar dat gewenst bleek, werden in de opstelling der boeken wijzigingen o verbeteringen aangebracht. De leider van het kabinet, Mr. J. Meyer, besteedde het grootste deel van zijn tijd aan de ordening der archieven, een omvangrijk werk, dat zeker nog het gehele jaar 1952 in beslag zal nemen. Op deze wijze wordt een duidelijk inzicht verkregen in de rijkdommen, die het Instituut op dit gebied bezit. De activiteit naar buiten ontwikkelde zich goed. Het aantal bezoekers uit binnen- en buitenland nam toe, evenals het aantal uitgeleende boeken, betrekking hebbende op de meest verschillende onderwerpen. Ook voor diepergaande studie, scripties, dissertaties e.d. werd van de diensten van het Instituut gebruik gemaakt. Als onderwerpen zijn te noemen: De oppositie in Sovjet-Rusland (Pro. Shapiro, London) Het revolutionnaire populisme (Pro. Venturi, Cagliari) Het legaal marxisme (dissertatie Cambridge) Rusland en de Spaanse burgeroorlog (dissertatie Columbia) Cechov en de Russische intelligentsia (dissertatie) De periodisering der geschiedenis (dissertatie) Marxisme en ethiek (dissertatie) Russische paedagogie (dissertatie) De Russische emigratie in Zürich omstreeks 1870 (dissertatie) Majakovskij (scriptie) Trotskij (studie) Sovjet-Russische literaire critiek (studie) Het Rode Leger (studie)