De energiesector is deel van de oplossing
|
|
- Lander Sanders
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Energieconferentie En En, Glazen Zaal, Den Haag, 20 juni 2011 Inleiding Hans Alders, Voorzitter Energie-Nederland De energiesector is deel van de oplossing Op 1 januari 2011 zijn EnergieNed en VME (De Nederlandse Vereniging voor Marktwerking in Energie) opgegaan in Energie-Nederland. Het is tijd voor de 1 e conferentie om de positie van de sector helder te markeren. Het is nu ook zo n 10 jaar liberalisering in de energiesector. Toen waren er hevige debatten. Debatten waarin bijvoorbeeld de zgn. Californië -crisis zorgde voor discussies of je wel aan de markt kon overlaten om te voorzien in voldoende opgesteld vermogen en of de markt voldoende zou investeren in de netten. Het was ook de tijd dat Nederland als duurte-eiland werd omschreven. Het is nog niet zo lang geleden dat minister Brinkhorst tot de conclusie kwam dat de Nederlandse energiemix te eenzijdig was en de sector opriep om het aandeel kolen aanzienlijk te vergroten en te komen tot een enorme uitbreiding van de interconnectiecapaciteit. De vraag hoe de liberalisering vorm zou moeten krijgen heeft niet alleen de politieke en maatschappelijke discussie beïnvloedt, maar ook de discussie binnen de sector, zeker waar het ging om de vraag van de splitsing van productie en netten. Die splitsingsvraag en de snelheid waarmee de markt een feit zou kunnen worden heeft enige tijd tot gevolg gehad dat er twee brancheorganisaties actief waren. Waren kunnen we nu vaststellen nu Energie-Nederland een feit is en spreekt namens het over grootte deel van de sector. Er is de afgelopen 10 jaar veel gebeurd. Er is sprake van een goed werkende markt voor zowel de retailklanten als de zakelijke markt. Ben Woldring (oprichter van de overstapsites Gaslicht.com en Energiewereld.nl) concludeert dat de consumententevredenheid uitgedrukt in een cijfer voor praktisch alle leveranciers een 7 en hoger bedraagt. Door de uitbreiding van capaciteit in Nederland, de aanpassing van de mix en de daadwerkelijke marktopening in het bijzonder in Noord-West-Europa, kan worden vastgesteld dat er geen sprake meer is van een duurte-eiland als we het over Nederland hebben. Security of supply en de prijs hebben daarbij de nodige aandacht gekregen. De splitsing van de energiebedrijven is voor het overgrote deel de jure gerealiseerd en de facto voor 100%. Niet alleen als het gaat om de hoogspanningsnetten - waar de discussie in 1
2 Europa over gaat - maar ook van de distributienetten. Met dat laatste kan gesproken worden van een Hollandse variant, die elders in Europa niet aan de orde is. Verder zijn ook voor gas binnen Nederland forse stappen gezet (een nieuw balanceringsregime is ingevoerd), maar in Europees verband moeten nog extra stappen worden gezet. Het effect van dit alles op de sector is groot geweest: we zien nu bedrijven met productie en zonder productie; met retail en zonder retailklanten met groen of de combinatie van groene/grijs, wel warmte/geen warmte wel/niet fossiel wel/niet nucleair wel/niet onderdeel uitmakend van een internationaal concern. We zien een rijkgeschakeerd pallet, passend bij een vrije markt en al die bedrijven vinden onderdak binnen Energie-Nederland. Ook tien jaar geleden voerden we de discussie over de verduurzaming van de energievoorziening. Ook toen was er discussie over het bijstoken van biomassa in kolencentrales en vandaag de dag kunnen we constateren dat dit zo n 10% bedraagt. Toen ook gingen we van start met de uitwerking van windparken op land, waarvan er vele tegen de stroom in tot stand zijn gekomen. Het is nog maar een paar jaar geleden dat er een groot duurzaamheidsakkoord - Schoon en zuinig - met het vorige kabinet tot stand kwam waarin afspraken gemaakt werden over 6000 MW wind op zee en over de toepassing van CCS voor kolen en gas (waarbij het woord "verplichting" zowel door de toenmalige minister van milieu als van economische zaken regelmatig in de mond werd genomen). Beide zaken hebben ook uitwerking gekregen, maar hebben in de huidige regeringsplannen een andere prioriteit. De sector heeft zich eveneens tijdens de vorige kabinetsperiode verbonden aan energiebesparing. Samen met de rijksoverheid, de bouw- en installatiesector in het convenant Meer met Minder. Wie terugkijkt naar de afgelopen 10 jaar zal moeten vaststellen dat de energiesector 'de driehoek' (volgens sommigen ook wel 'heilige driehoek') serieus heeft genomen: 2
3 leveringszekerheid, prijs en duurzaamheid. Dat de liberalisering een feit is en dat daarbij resultaten zijn geboekt: de markt doet zijn werk en heeft vele nieuwe spelers op het speelveld zien komen. Ook na de liberalisering is er sprake van een verhouding met de overheid die het beste kan worden gekarakteriseerd als wederzijdse afhankelijkheid. Energie is zo essentieel voor onze samenleving en onze economie dat sector en overheid elkaar nodig hebben. Wie de afgelopen 10 jaar overziet moet vaststellen dat zowel sector als overheid heeft moeten wennen aan de nieuwe verhoudingen als gevolg van de liberalisering en dat het proces niet altijd even vlekkeloos is verlopen. Maar tegelijkertijd kan en mag worden vastgesteld dat 'de driehoek' door de sector nooit uit het oog is verloren. De sector is al die tijd deel van de oplossing geweest en niet van het probleem. De energievraag wereldwijd stijgt de komende decennia fors. De verduurzaming van de energievraag vraagt gelijktijdig een enorme transitie. Nederland heeft in Europees verband forse doelen geformuleerd: 20% minder CO2 in 2020 en 80% in Om daaraan te voldoen zal de elektriciteitssector aan nog verdergaande taakstellingen (35% duurzame elektriciteit in 2020 en - 95% CO2 in 2050) onderhevig zijn. De EU heeft gekozen voor het ETS-systeem waarbij het CO2-plafond steeds scherper wordt gesteld en CO2 een prijs krijgt. Een transitie van olie, kolen, gas naar hernieuwbare energiedragers. Een transitie waarvoor nog heel veel innovatie nodig zal zijn en die zich over een lange periode zal voltrekken. Het is dus mogelijk en noodzakelijk om een stip aan de horizon te plaatsen in 2050, maar het is onmogelijk en zelfs onwenselijk om aan te geven wat de situatie over 10, 20, 30 jaar zal zijn. Als we dat wel zouden doen, dan zou er teveel gedacht moeten worden in termen van de technologie van gisteren en niet die van morgen. Zijn dit nu alleen de overheden die deze doelen formuleren en kiezen voor deze vergaande instrumenten? Nee, Energie-Nederland onderschrijft de doelen voor 2020 en De gehele elektriciteitsindustrie in Europa heeft zich hieraan gecommitteerd. Energie-Nederland heeft van het begin af aan de gekozen instrumenten in Europa ondersteund (het in de tijd verder aangescherpte plafond en het betalen voor CO2-rechten). Met dat in het achterhoofd spreek ik dan ook vol overtuiging uit dat Energie-Nederland deel is en wil zijn van de oplossing. 3
4 De gedachte achter ETS achter het toekennen van een prijs aan CO2 en het steeds verder aanscherpen van het CO2-plafond is dat daardoor van zelf de marktpartijen zullen kiezen voor hernieuwbare energiebronnen. De oude energiedragers zullen immers als gevolg van ETS steeds duurder worden, waardoor alternatieven die nu nog te duur zijn vanzelf een positie in de markt zullen afdwingen. Bij de aanvang blijkt dit niet onmiddellijk het geval te zijn en daardoor is de discussie ontstaan over aanvullende instrumenten, zolang ETS nog niet de gewenste en voorziene rol vervult. In veel gevallen is de keuze uitgegaan naar subsidies. Subsidies via de rijksbegroting. Ook in Nederland. Het eerste model (MEP) leidde tot een ongekend succes en een door de politiek zo ervaren verwoestende uitwerking op de rijksbegroting. De daarop volgende keuze voor het subsidie-instrument (SDE) heeft dit probleem niet, maar is wel conjunctuur gevoelig. In periode van bezuinigingen kan geen enkele post buiten beschouwing blijven. Van veel kanten (SER, VNO/NCW) is de subsidieafhankelijkheid gekapitteld. Nu wordt gewerkt aan de SDE+ regeling, waarvan de financiering wordt geregeld via een opslag op de energieprijzen. Een transitie als waarvan de komende decennia sprake moet zijn vraagt om een zo stabiel mogelijk investeringsklimaat. Voortdurende wisselingen bevorderen het investeringsklimaat niet. De kwetsbaarheid van subsidies in zijn algemeenheid en de risico s van voortdurende wisselende omstandigheden is een punt van grote aandacht als het gaat om het uitzetten van de koers voor de komende jaren. Immers de doelen die we hebben gesteld veronderstellen een vergaande wijziging van de energiemix die alleen te realiseren is bij een langdurig volgehouden transitiebeleid. 4
5 De liberalisering heeft tot gevolg dat binnen gestelde kaders de markt zijn werk moet kunnen doen. Daarmee is niet in overeenstemming dat in de politieke arena wordt bepaald op welke wijze de individuele bedrijven invulling geven aan die kaders en hoe zij maatschappelijk gestelde doelen realiseren. Juist dat dit in concurrentie moet worden gedaan is de beste garantie voor een efficiënte aanpak. Het huidige kabinet heeft gekozen voor de aanpak via SDE+ - waarvoor de middelen worden opgebracht via de energierekening en die zodanig vorm is gegeven dat de goedkoopste oplossingen de meeste kans hebben. Daarmee is voor deze periode duidelijkheid geboden. In deze aanpak wordt in feite gestuurd op de keuze voor de techniek (namelijk de goedkoopste eerst) en de overheid stuurt op de meerprijs die de energieconsument betaalt. Zeker is zo blijkt uit onderzoek dat deze aanpak ontoereikend zal zijn om te voldoen aan de taakstellingen van Nederland om de -20% op Europees niveau te realiseren. Het kabinet realiseert zich dat en kondigt aanvullende voorstellen aan. De subsidieafhankelijkheid krijgt steeds meer kritiek (SER, AER, VNO-NCW) en steeds opnieuw wordt duidelijk dat een transitie via de rijksbegroting conjunctuur gevoelig is en blijft. Tijd dus voor een discussie over een andere aanpak. Een aanpak die aansluit bij het ETS systeem als 'main driver' voor de energietransitie, die de doelen dichterbij brengt en niet afhankelijk is van de toevallige politieke samenstelling van het moment. Energie-Nederland meent dat de hybride leveranciersverplichting hieraan voldoet. Nu de hoogte van het plafond van CO2-rechten en de prijs die voor CO2-rechten moet worden betaald nog onvoldoende is om de veranderingen in de markt af te dwingen, is het gewenst om de doelen/taakstellingen bepalend te laten zijn voor het product dat aan de gebruiker wordt aangeboden. Niet wat er theoretisch geproduceerd kan worden is dan bepalend, maar dat wat er uit het stopcontact komt. En dat is in de kern waar het bij de leveranciersverplichting om gaat. Door steeds het verplichte aandeel groen uit het stopcontact op te schroeven in overeenstemming met de Nederlandse taakstelling, is er de garantie dat daaraan wordt voldaan. De Energieraad (AER) merkt daarover in een recent advies op In het SDE+systeem is de overheid en de consument het beste af, in het verplichtingensysteem de producent. (- hier gaat de AER overigens uitsluitend in op het "kale" verplichtingen systeem, zonder het hybride karakter -) Dit is dan ook precies de reden dat er met een verplichtingensysteem een veel grotere kans is dat er voldoende productie tot stand komt. en `Het meest wezenlijke verschil met subsidies is dat bij een subsidie de overheid volledig het stuur voor de kosten in handen heeft en volledig het risico draagt voor het halen van de EU/doelstelling, terwijl bij het verplichtingensysteem de 5
6 kosten alleen indirect worden beïnvloedt door de overheid en de 'plicht' voor de doelstelling wordt verlegd naar de markt, de facto de leverancier. Dit laatste is een aantrekkelijk voordeel, gesteld dat Nederland voornemens is om aan de EU/verplichting te voldoen. Al eerder heb ik opgemerkt dat er sprake is van een ongekende transitie die zich over een lange periode zal voltrekken. Er zijn dus veel onzekerheden en innovatie zal daarom een sleutelwoord moeten zijn. Wie kijkt naar de vele scenario s die in omloop zijn voor 2050 die realiseert zich dat het gaat om een immense opgave. Voor dit deel van Europa wordt sterkt ingezet op biomassa en wind, zowel op land als op zee. In de meeste scenario s is tot nu toe ook plaats ingeruimd voor nucleaire energieopwek met een gelijkblijvend of zelfs stijgend aandeel nucleair. Na Fukushima is in Duitsland een vergaand besluit genomen (uitfaseren in ) en recent heeft de Italiaanse bevolking overduidelijk gemaakt dat nucleair geen onderdeel van de energiemix kan zijn. Daarmee wordt de Europese opgave nog veel ingewikkelder. Helder is dat we niet alleen met vandaag en morgen bezig moeten zijn, maar ook met overmorgen. Innovatie en R&D zijn essentieel. Niet uitgesloten kan worden dat nieuwe vormen slechts langzaam naar de marktprijzen toe bewegen. Een systeem moet niet alleen de techniek ontwikkeling mogelijk maken, maar ook de toegang tot de markt. zolang het verschil tot de gangbare prijzen te groot is. Daarom spreekt de sector over een hybride leveranciersverplichting: het systeem moet ook de middelen voor de verdere vernieuwing kunnen genereren. We moeten dus durven denken in drie stappen: Stap 1. De periode tot 2015 waarin de SDE+ bepalend is. Dit instrument is beperkt en bevat niet alle mogelijkheden. Biomassa is uitgesloten. Het bijstoken van biomassa loopt uit de geldende subsidieregelingen en dus is het gevaar aanwezig dat het bijstoken van biomassa in gevaar komt. De sector is van mening dat dit niet zou moeten gebeuren en is bereid in afwachting van de hybride leveranciersverplichting, de "verplichting"op zich te nemen om het bijstoken te handhaven op het huidige niveau en zelfs uit te breiden. De kosten worden dan op de lat geschreven (tijdelijk voorgeschoten, ook wel 'banking'). Zodra de leveranciersverplichting er is, krijgen deze biomassa-kilowatturen alsnog groene certificaten. Immers met het bijstoken van biomassa zijn extra kosten gemoeid die niet "zo maar" kunnen worden terugverdiend (en waarvoor ook geen subsidie meer is). Stap 2. In 2015 de invoering van de hybride leveranciersverplichting. Daarvoor is van belang dat een aantal zaken goed geregeld is: de liquiditeit van de markt, windfall profits, 6
7 marktmacht. Onderzoek dat de sector heeft gedaan (Frontier) maakt duidelijk dat voor dit soort zaken oplossingen geboden kunnen worden en geen belemmering behoeven te vormen voor de invoering. ECN-onderzoek heeft duidelijk gemaakt dat de leveranciersverplichting in verhouding tot het SDE+ een effectiever instrument is. De transitie zal tot gevolg hebben dat energie duurder wordt. Dat is onontkoombaar. Maar als dat het geval is dan zal er gekozen moeten worden voor de meest efficiënte aanpak, welke de minste prijsverhoging tot gevolg heeft. Met de kennis van vandaag kan gesteld worden dat biomassa en wind op land in aanmerking komen om bij de start onderdeel te vormen van de leveranciersverplichting. Stap 3. De vernieuwing. Via een malussysteem - een mechanisme waarmee eventuele windfall profits worden afgeroomd - genereert de leveranciersverplichting ook de middelen om nieuwe vormen van hernieuwbare energie te ontwikkelen en marktrijp te maken, zodat die toegevoegd kunnen worden aan de verplichting. Dit is nodig om te voldoen aan de taakstellingen voor 2020 en voor de doorgroei daarna. Met alleen biomassa en wind op land redden we het niet. Wind op zee zal daarbij betrokken dienen te worden. Waar vastgesteld kan worden dat overheid en energiesector geen verschillen hebben over de middellange en lange termijn doelen en zich kunnen vinden in het kader dat het ETS-systeem biedt, zouden deze drie stappen het hart kunnen vormen van een green deal tussen kabinet en de energiesector. Naast deze hoofdlijn gaat het dan ook om zaken als: * energiebesparing. De sector heeft zich gebonden aan Meer met Minder en is dus ook hier de partner van de overheid. Wil de besparing bij de huishoudens in de bestaande woningvoorraad vorm krijgen dan zal deze een meer "verplichtend" karakter voor de woningeigenaar moeten krijgen. Met alleen verleiding lukt dat niet. Een combinatie van wortel en stok zal nodig zijn om hier resultaten te boeken. * we zullen met elkaar het gesprek moeten voeren over de gasrotonde. Inzet daarvoor is nu reeds van belang. Waar gas in de toekomstscenario's tot nu toe een afnemende rol is toegedacht, zal de besluitvorming in Duitsland en Italië reden moeten zijn om die positie te heroverwegen. Er kan sprake zijn van een revival van gas en gelet op deze ontwikkelingen zelfs op een grotere schaal in Europa dan in het recente IEA rapport The Golden age of gas. Gas kan vanwege de gewenste flexibiliteit zeer wel gezien worden als "partner" van 7
8 hernieuwbare energie. Het vereist wel dat we stappen voorwaarts maken met de vergroening van gas (Groen gas); * de inzet van biomassa moet mede in het licht worden gezien van de biobased economy. De sector is bereid om met de voedselindustrie, de chemie, de papierindustrie en anderen betrokkenen na te gaan hoe de gewenste cascadering vorm gegeven kan worden, zodat steeds de hoogwaardigste toepassing gegarandeerd kan worden alvorens de resterende biomassa lager in de waardeketen wordt ingezet; * het gaat niet alleen om de financiering of de inpassing van hernieuwbare energie in de prijs van energie, maar ook om vergunningen en procedures. Wind op land laat zien dat het welhaast onmogelijk is om locaties te vinden en vergunningen binnen redelijke termijn te bemachtigen. Ook dit is weer een voorbeeld van wederzijdse afhankelijkheid. Zonder interventie van de rijksoverheid worden hier geen meters gemaakt. * waar de grootschalige productie steeds meer een Noord-West-Europese marktontwikkeling ziet, is de ontwikkeling van de retailmarkt steeds meer een decentrale. Nu reeds kunnen woningen en bedrijven zoveel energie genereren dat zij in eigen behoefte kunnen voldoen of zelfs kunnen optreden als "leverancier". Zeker in de nieuwbouw zijn er vergaande mogelijkheden. Dat vereist een verandering ook van de "traditionele"energiebedrijven, die daarbij steeds vaker als "partner" optreden en zullen optreden (bijvoorbeeld door het organisatorisch vermogen beschikbaar te stellen). Het maakt ook duidelijk dat de afweging van de aard van de energievoorziening expliciet aan de orde dient te zijn en niet bepaald moet worden door op de automatische piloot genomen besluiten; * we zullen een plaats in moeten ruimen voort duurzame warmte. Het ontbreken van een helder verdienmodel enerzijds en soms lastige regelgeving anderzijds blijft de groei wat hangen. Het toepassen van warmte levering kent een groot potentieel voor CO2-reductie, energie-efficiency en bijdrage aan duurzaamheid. Bij het toetsen van maatregelen zou het uitgangspunt moeten zijn om uit te gaan van maatregelen die op al deze drie aspecten het beste resultaat bereikt tegen de laagste mogelijke kosten; * het elektrisch rijden heeft grote mogelijkheden. In deze fase kiest Energie-Nederland in een goede samenwerking met Netbeheer Nederland om bij de introductie van het elektrisch rijden een proactieve rol te vervullen. Samen wordt er, met andere stakeholders, gewekt aan een marktmodel. Zeker in deze fase is samenwerking met de rijksoverheid en de gemeenten een must; * hoe succesvol we ook zullen zijn de komende decennia bij de ontwikkeling en inzet van hernieuwbare energiebronnen nog lang zullen conventionele energiedragers worden ingezet. 8
9 Willen we dan kunnen voldoen aan de taakstellingen dan zal CCS nodig zijn zowel voor kolen als voor gas. Helder is dat als eerste gekeken wordt naar de mogelijkheden van opslag onder de zee. Zeker is ook dat dit op termijn ontoereikend is en dat opnieuw aandacht besteed zal moeten worden aan de mogelijkheden van opslag onder land. Het zou zonde zijn om de tussentijd niet te benutten op het bestuderen van resterende vragen, zodat veiligheidsvragen beantwoord kunnen worden; * ook de infrastructuur vraagt ons aller aandacht: binnen Nederland en in Europa. Naast het uitvoeren van de plannen voor versterking van de hoogspanningsnetten, zal er geïnvesteerd moeten worden in slimme netten en slimme meters. Waar productiecapaciteit steeds meer zich afspeelt binnen de Noord-West-Europese markt zullen ook investeringen in dat kader beoordeeld dienen te worden. Een Europees kader is dan absoluut gewenst. Het vraagt ook om na te denken over de toekomstige situatie met een groot aandeel hernieuwbare bronnen die zeer flexibel zijn. Dat vraagt om een back-up positie van grote omvang. De financiering daarvan is een zaak die niet vroegtijdig genoeg kan worden doordacht. Kortom een green deal waarin de sector bereid is om vergaande commitments aan te gaan waar het gaat om de taakstellingen en de instrumenten die aansluiten bij ETS en die de garantie in zich dragen dat we aan die taakstellingen kunnen voldoen. Dat alles omgeven door specifieke afspraken over verschillende deelgebieden om die zekerheid nog verder te vergroten. Het recente Energie-rapport raakt alle voorgaande zaken aan en zet de deur naar de leveranciersverplichting open. De drie stappen - (1) de SDE+ in combinatie met biomassa, (2) invoering van de leveranciersverplichting en (3) verdere vernieuwing via het malussysteem - hebben allemaal een plaats in het rapport, evenals de deelthema's zoals genoemd. En toch We hebben elkaar nog niet geheel gevonden. Waar overeenstemming bestaat over de doelen, de hoofdinstrumenten en de overige middelen moet het mogelijk zijn om tot een green deal te komen. Misschien is het wel onze gezamenlijke dure plicht! Energie-Nederland is daartoe beschikbaar want we zijn en willen deel van de oplossing zijn en niet van het probleem. 9
Energie-Nederland heeft zich gebogen over de vraag wat er nodig is om tot een succesvol transitiebeleid voor de energievoorziening te komen.
Vereniging Energie-Nederland Lange Houtstraat 2 2511 CW Den Haag T. 070 311 43 50 ENL-2012-00754 Hans Alders Telefoon 070-3114350 E-mail info@energie-nederland.nl Datum 24 september 2012 Ons kenmerk Behandeld
Nadere informatieEnergie-Nederland: Deze Green Deal is een belangrijke stap voor de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening de komende decennia
Persbericht Vereniging Energie-Nederland Den Haag, 3 oktober 2011 Energie-Nederland: Deze Green Deal is een belangrijke stap voor de verduurzaming van de Nederlandse energievoorziening de komende decennia
Nadere informatieHet Energiebeleid van komende jaren. dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten
Het Energiebeleid van komende jaren dr.j.a. Vijlbrief DG Energie, Telecom en Markten Opbouw Ambities en hoofdlijnen Ontwikkelingen in het energieveld Keuzes van het kabinet Ambitie Regeerakkoord: 1. Minder
Nadere informatieVereniging Energie-Nederland
Vereniging Energie-Nederland Verplichting voor energiebedrijven om duurzame stroom aan bedrijven en consumenten te leveren, is een kansrijke weg om het maximale uit de verduurzaming te halen. De Nederlandse
Nadere informatieMark Frequin. Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken
Mark Frequin Voormalig Directeur-Generaal Energie en Telecom Ministerie van Economische Zaken Energiebeleid: van context tot acties. Mark Frequin Rijks Universiteit Groningen Inhoud 1. Context 2. Richting
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieOp weg naar een duurzame energievoorziening in Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging
Op weg naar een duurzame energievoorziening in 2050 Mark Dierikx Directeur Generaal Energie, Telecom en Mededinging Inhoudsopgave I. Mondiale ontwikkelingen II. Europese kaders III. Nationale inzet 2 I.
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 538 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieen uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018
Energie-infrastructuur: overzicht en uitdagingen voor de toekomst Pieter Boot, maart 2018 Indeling De drie fasen van ordening en regulering infrastructuur Nederland doorvoerland Wat is de opgave? Investeringen
Nadere informatieDe rol van biomassa in de energietransitie.
De rol van biomassa in de energietransitie. Bert de Vries Plaatsvervangend directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging, Ministerie van Economische Zaken Inhoud 1. Energieakkoord 2. Energietransitie
Nadere informatieZonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft
Zonder kernenergie of fossiel, kan dat? Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, transport en grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige
Nadere informatieHernieuwbare energie: noodzaak, visie op 2050 en beleid
Hernieuwbare energie: noodzaak, visie op 2050 en beleid Remko Ybema Lezing Den Bosch 12 oktober 2010 www.ecn.nl Inhoud Noodzaak van duurzame energie Een duurzame energievoorziening in 2050 Doelen van het
Nadere informatieTechnisch-economische scenario s voor Nederland. Ton van Dril 20 mei 2015
Technisch-economische scenario s voor Nederland Ton van Dril 20 mei 2015 Overzicht Energieplaatje in historisch perspectief Hoeveel en hoe gebruiken we energie? Wat gebeurt er met verbruik en uitstoot
Nadere informatieSlimme netten voor fossiele centrales. Frans Rooijers directeur
Slimme netten voor fossiele centrales Frans Rooijers directeur Inhoud Energiecentrales maken verlies Slimme netten verbeteren business case Beinvloeden gebruikersgedrag is essentieel, maar moeilijk 2 Energiecentrales
Nadere informatieInpassing van duurzame energie
Inpassing van duurzame energie TenneT Klantendag Erik van der Hoofd Arnhem, 4 maart 2014 doelstellingen en projecties In de transitie naar duurzame energie speelt duurzame elektriciteit een grote rol De
Nadere informatieEnergietransitie = CO 2 -transitie
Energietransitie = CO 2 -transitie MARJOLEIN DIEPERINK VMR 14 JUNI 2017 DE ACTOREN STIP OP DE HORIZON - PARIJSAKKOORD: Een (bijna) CO2-neutrale samenleving in 2050! EEN (BIJNA) CO2-NEUTRALE SAMENLEVING
Nadere informatieDe warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen.
De warmtemarkt van morgen: rol van gas, elektriciteit en warmtedistributie bij verwarming van woningen. Inhoud De warmtemarkt Warmtevraag woningen Warmtemarkt voor woningen Gasdistributie en CV ketel Elektriciteitsdistributie
Nadere informatieRoute naar een Duurzame Energievoorziening
Route naar een Duurzame Energievoorziening Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel Bijeenkomst: 25 november 2013, Power Lab 5 / USI & KIVI-NIRIA Inhoud Energie-transitie Energieakkoord voor duurzame groei
Nadere informatieWat vraagt de energietransitie in Nederland?
Wat vraagt de energietransitie in Nederland? Jan Ros Doel/ambitie klimaatbeleid: Vermindering broeikasgasemissies in 2050 met 80 tot 95% ten opzichte van 1990 Tussendoelen voor broeikasgasemissies Geen
Nadere informatieBeleidskader windenergie
Bijlage 1 Beleidskader windenergie Europese richtlijn 2009/28/EG De Europese richtlijn 2009/28/EG verplicht Nederland om in 2020 14 procent van het totale bruto-eindverbruik aan energie afkomstig te laten
Nadere informatieProvinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL
Provinciaal klimaat- en energiebeleid: doelen, emissies, maatregelen. Robert Koelemeijer - PBL Doelstellingen - Mondiaal Parijs-akkoord: Well below 2 degrees. Mondiaal circa 50% emissiereductie nodig in
Nadere informatieWarmtetransitie en het nieuwe kabinet. Nico Hoogervorst
Warmtetransitie en het nieuwe kabinet Nico Hoogervorst 24 november 2017 Regeerakkoord Rutte III (2017 - ) Opmerkelijk: Lange formatie Klimaat-minister op EZ Duurzaam = klimaatbescherming Milieubescherming
Nadere informatieNet voor de Toekomst. Frans Rooijers
Net voor de Toekomst Frans Rooijers Net voor de Toekomst 1. Bepalende factoren voor energie-infrastructuur 2. Scenario s voor 2010 2050 3. Decentrale elektriciteitproductie 4. Noodzakelijke aanpassingen
Nadere informatieECN Beleidsstudies. Samenvatting van de kosten-batenanalyse van alternatieve stimuleringsystemen voor hernieuwbare elektriciteit
Notitie -N--11-008 15 maart 2011 Samenvatting van de kosten-batenanalyse van alternatieve stimuleringsystemen voor hernieuwbare elektriciteit Aan : André Jurjus Ineke van Ingen Kopie aan : Remko Ybema
Nadere informatieZonder Energieopslag geen Energietransitie. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013
Zonder Energieopslag geen Energietransitie Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel WKO-Manifestatie / 30 Oktober 2013 Duurzame Energie Koepel 6 brancheorganisaties (wind, zon, bodemenergie, bio, warmtepompen,
Nadere informatieNederlands beleid Wind op Zee. Marjan Botman, m.j.p.botman@mineleni.nl
Nederlands beleid Wind op Zee Marjan Botman, m.j.p.botman@mineleni.nl Inhoud Beleid op Hernieuwbare energie in Europa en in Nederland Ruimtelijke planning toekomstige ontwikkelingen Green deal met de offshore
Nadere informatie6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken
6 Pijler 4: Het energietransportnetwerk gereedmaken 6.1 Aanpassingen van de infrastructuur in Nederland De energietransitie kan ingrijpende gevolgen hebben voor vraag en aanbod van energie en voor de netwerken
Nadere informatie100% groene energie. uit eigen land
100% groene energie uit eigen land Sepa green wil Nederland op een verantwoorde en transparante wijze van energie voorzien. Dit doen wij door gebruik te maken van duurzame energieopwekking van Nederlandse
Nadere informatieEnergiemarkt moet op de schop
jeroen de haas Energiemarkt moet op de schop De liberalisering van de Europese energiemarkt heeft niet goed uitgewerkt voor Nederland, zegt Jeroen de Haas, bestuursvoorzitter van Eneco. Zitten we straks
Nadere informatieDatum 1 februari 2016 Betreft Beantwoording vragen over bij- en meestook van duurzame biomassa in kolencentrales
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA 's-gravenhage Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag
Nadere informatieDuorsume enerzjy yn Fryslân. Energiegebruik en productie van duurzame energie
Duorsume enerzjy yn Fryslân Energiegebruik en productie van duurzame energie 1 15 11 oktober 1 Inhoud Management Essay...3 1 Management Essay De conclusies op één A4 De provincie Fryslân heeft hoge ambities
Nadere informatieLancering NVDE Question & Answers
Lancering NVDE Question & Answers Q: Waarom is NVDE opgericht? A: Met de oprichting van de NVDE is er nu een brede brancheorganisatie die de slagkracht van de sector zal vergroten. Negen verschillende
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 31 239 Stimulering duurzame energieproductie Nr. 183 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal
Nadere informatieUitdagingen van de energie transitie
Uitdagingen van de energie transitie Presentatie Congres Energy Next Dordrecht 10 december 2015 Remko Bos Directeur Energie ACM Vicepresident CEER 1 ACM als toezichthouder ACM bevordert kansen en keuzes
Nadere informatieCPB doorrekening verkiezingsprogrammaʼs: Duurzaamheid"
CPB doorrekening verkiezingsprogrammaʼs: Duurzaamheid" Inleiding! Wat zijn de plannen van de politieke partijen op gebied van duurzaamheid en wat betekent het voor de bouw?" Dit document zet de verschillende
Nadere informatieMANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008
MANAGEMENT SAMENVATTING ENERGIERAPPORT 2008 Er is de komende jaren een fundamentele verandering van onze energievoorziening nodig om het hoofd te bieden aan de mondiale uitdagingen op energiegebied: de
Nadere informatieGas op Maat. Postbus 250, 3190 AG Hoogvliet Rotterdam Telefoon +31(0)
Gas op Maat De maatschappij is op weg naar een CO 2 -neutraal energiesysteem. De gassector wil graag bijdragen aan het behalen van deze doelstelling. In de transitieperiode is de rol van aardgas maatwerk:
Nadere informatieGreen Deal van Energie-Nederland met de Rijksoverheid
Green Deal van Energie-Nederland met de Rijksoverheid Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties en de Staatssecretaris
Nadere informatie30196 Duurzame ontwikkeling en beleid. 32813 Kabinetsaanpak Klimaatbeleid op weg naar 2020. Brief van de minister van Economische Zaken
30196 Duurzame ontwikkeling en beleid 32813 Kabinetsaanpak Klimaatbeleid op weg naar 2020 Nr. 380 Brief van de minister van Economische Zaken Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Den
Nadere informatieTransitie naar een duurzame elektriciteitsvoorziening en de rol van biomassa. Ir. Harry A. Droog
Transitie naar een duurzame elektriciteitsvoorziening en de rol van biomassa Ir. Harry A. Droog Voorzitter Platform Duurzame Electriciteitsvoorziening Biomassa meestook symposium, 27 mei 2010, Amsterdam
Nadere informatieKlimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen
Klimaat- en energiebeleid Gemeente Nijmegen Fons Claessen sr.adviseur klimaat, energie & duurzaamheid Gemeente Nijmegen Waarom moeten we iets doen?? 1: Klimaatverandering 2: Energie en grondstoffen 3.
Nadere informatieAO milieuregels windturbines d.d. 14 december 2010
AO milieuregels windturbines d.d. 14 december 2010 Voorzitter, Vandaag voeren wij een bijzondere debat. Later zullen wij hier waarschijnlijk op terug kijken en ons realiseren dat wij vandaag grote stappen
Nadere informatieNa aardgas komt zonneschijn
Economisch Bureau Na aardgas komt zonneschijn Hans van Cleef, sr. sectoreconoom energie 17 november 2016 @hansvancleef De uitdagende overgang naar een duurzame energievoorziening Mondiaal Europees Nederland
Nadere informatieieder handelende in haar of zijn hoedanigheid van bestuursorgaan, tezamen hierna ook te noemen: Rijksoverheid;
Green Deal tussen Energie-Nederland en Rijksoverheid Ondergetekenden: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, mede namens de Minister van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties
Nadere informatieEnergie voor morgen, vandaag bij GTI
Energie voor morgen, vandaag bij GTI Jet-Net docentendag 5 juni 2008 GTI. SMART & INVOLVED GTI is in 2009 van naam veranderd: GTI heet nu Cofely SLIMME ENERGIENETWERKEN, NU EN MORGEN 2008 2010 Centrale
Nadere informatieIk ben als bestuurder in deze provincie bijzonder geïnteresseerd in de kansen van nieuwe energie voor onze kenniseconomie.
Welkomstwoord van Jan Franssen, Commissaris van de Koningin in Zuid-Holland, bij het Lustrumcongres 'Geothermal Heat is Cool' van het Platform Geothermie, Den Haag, 24 oktober 2012 ---------------------------------------------------------------------------------
Nadere informatieRol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening:
Rol van WKK in een toekomstige Nederlandse energievoorziening: Betaalbaar & betrouwbaar? Robert Harmsen ECN Beleidsstudies COGEN Symposium Zeist 22 oktober 2004 Een blik naar de toekomst (1) Four Futures
Nadere informatieBetekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche. Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs
Betekenis Energieakkoord voor Duurzame Groei voor de Installatiebranche Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 3 februari 2014 / VSK beurs Inhoud Introductie Duurzame Energie Koepel en Sector beschrijving
Nadere informatieNet voor de toekomst. Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl
Net voor de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft rooijers@ce.nl CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische en beleidsmatige expertise
Nadere informatieWaterstof. Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie
Waterstof Hoe het kleinste element in het periodiek systeem een grote drijvende kracht vormt voor de energie- en chemische industrie transitie Jörg Gigler & Marcel Weeda TKI Nieuw Gas Waterstofbijeenkomst
Nadere informatie2-7-2014. Energieakkoord voor duurzame groei. Juli 2014 WERK IN UITVOERING. Ed Nijpels. Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen?
Energieakkoord voor duurzame groei Juli 2014 WERK IN UITVOERING Ed Nijpels Wie zaten aan tafel tijdens de onderhandelingen? 1 Waarom een Energieakkoord? Perspectief Consistentie Ambitie Realiteit Groei
Nadere informatieStartnotitie Energietransitie. November 2018
Startnotitie Energietransitie November 2018 Startnotitie Energietransitie Een klimaatneutrale stad. Dat is wat Rotterdam wil zijn. Een groene en gezonde stad met schone lucht voor iedereen. Met een economie
Nadere informatieChange. Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Document. magazine
Hoe moet het morgen met de energievoorziening? Nederland is verslaafd aan fossiele energie, zeker in vergelijking met landen om ons heen, vertelt Paul Korting, directeur van ECN. Er zijn genoeg scenario
Nadere informatieEnergie Transitie: traagheid en versnelling
twitter.com/janrotmans Energie Transitie: traagheid en versnelling Den Haag, 26 Juni 2014 In welke fase zit energietransitie? Transitie naar Duurzame Energie Pre-development stage Through development stage
Nadere informatieFiguur 1: De ontwikkeling van de kostprijs van zonne-energie en batterijen versus de consumentenprijs van elektriciteit
Energiebedrijven op zoek naar toegevoegde waarde De transitie naar een hernieuwbaar en deels decentraal energielandschap zal zich doorzetten. De vervanging van de centrale elektriciteitsproductie door
Nadere informatieEnergieakkoord voor duurzame groei. 6 september 2013
Energieakkoord voor duurzame groei 6 september 2013 Programma perspresentatie Korte toelichting Energieakkoord voor duurzame groei Wiebe Draijer Korte toelichting doorrekeningen ECN/PBL/EIB Maarten Hajer
Nadere informatieShowstoppers & gamechangers Beleid voor gasloze woningen
Showstoppers & gamechangers Beleid voor gasloze woningen Casper Tigchelaar congres all-electric 2-11-2017 Showstoppers en gamechangers Showstoppers 1. Wat is gasloos eigenlijk? 2. Gasloos heeft maatschappelijke
Nadere informatieLeveranciersverplichting hernieuwbare energie
De Nederlandse regering heeft zich gecommitteerd aan ambitieuze doelstellingen op het gebied van hernieuwbare energie in 2020 en verschillende beleidsinstrumenten ingezet om deze doelstellingen te behalen.
Nadere informatieHét groene energieplan voor Nederland
Hét groene energieplan voor Nederland Doelen Green4sure Ontwikkeling pakket instrumenten en strategie voor reductie van 50% broeikasgassen in 2030. Verbeteren energievoorzieningzekerheid Tonen baten en
Nadere informatieInbreng VEMW Open consultatie RLi Energieadvies 2050
Woerden, 29 mei 2015 Inbreng VEMW Open consultatie RLi Energieadvies 2050 Visie VEMW VEMW behartigt de belangen van de zakelijke energie- en watergebruikers in Nederland. Nederland kent al decennia een
Nadere informatieDe slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter
De slimme meter Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter in vogelvlucht Alle huishoudens in Nederland krijgen een nieuw soort energiemeter aangeboden: de zogenaamde slimme meter. Deze digitale
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieBevoorradingszekerheid
Bevoorradingszekerheid Commissies Bedrijfsleven en Binnenlandse Zaken van de Kamer van volksvertegenwoordigers 23.09.2014 23 september 2014 1 Meer over FEBEG Inhoud Niets nieuws onder de zon Veel partijen
Nadere informatieKlimaatakkoord. Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus EK 'S-GRAVENHAGE
Klimaatakkoord Ministerie van Economische Zaken en Klimaat T.a.v. de heer ir. E.D. Wiebes Postbus 20401 2500 EK 'S-GRAVENHAGE BETREFT Procesbrief Klimaatakkoord DEN HAAG ONS KENMERK 5 oktober 2018 18.34838
Nadere informatieBiomassa: brood of brandstof?
RUG3 Biomassa: brood of brandstof? Centrum voor Energie en Milieukunde dr ir Sanderine Nonhebel Dia 1 RUG3 To set the date: * >Insert >Date and Time * At Fixed: fill the date in format mm-dd-yy * >Apply
Nadere informatieTraject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid
Traject naar een lange termijnvisie voor het energiebeleid Lieven Van Lieshout Econext 8 april 203 Uitdagingen van het energiebeleid Bron: IEA, WEO 202 2 Uitdagingen van het energiebeleid Bron : EC, Impact
Nadere informatieLokale Energievoorziening
een strategische verkenning Annelies Huygen TNO/CvE UvA Energieke Bottom Up in de Lage Landen Anne Marie Schwencke Inventarisatie Anne Marie Schwencke 16 windprojecten en nog 5 kleinschalige windprojecten
Nadere informatieAchtergrond en doel presentatie
Achtergrond en doel presentatie Achtergrond Uitnodiging van de raad; Nuon heeft reeds wind turbines in de Hoofdplaatpolder; Nuon ziet mogelijkheden voor het op termijn vervanging van de huidige turbines
Nadere informatieWindvermogen in Nederland,
Indicator 15 juli 2008 U bekijkt op dit moment een archiefversie van deze indicator. De actuele indicatorversie met recentere gegevens kunt u via deze link [1] bekijken. In 2007 is het windvermogen toegenomen
Nadere informatieIs EU-beleid de molensteen voor de Nederlandse energiesector? Mark Dierikx, Directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging
Is EU-beleid de molensteen voor de Nederlandse energiesector? Mark Dierikx, Directeur-generaal Energie, Telecom en Mededinging Eindbeeld: een CO 2 -neutrale energievoorziening Nederland verbindt zich aan
Nadere informatieDatum 23 december 2016 Betreft Voortgangsrapportage Energieakkoord 2016 en uitvoering Urgendavonnis
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Directoraat-generaal Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres
Nadere informatieAardgasloze toekomst, waarom? ecn.nl
Aardgasloze toekomst, waarom? Stroomversnelling Energy Up 2018 Casper Tigchelaar Inhoud presentatie 2 belangrijkste redenen voor aardgasvrije gebouwde omgeving Hoe heeft het energiegebruik in huishoudens
Nadere informatieMini-symposium ECN-PBL Energie- en Klimaatbeleid
10 september 2009 Presentatie Eneco Mini-symposium ECN-PBL Energie- en Klimaatbeleid Gerard Harder Rationale strategie Eneco Onze visie Onze missie Van: Naar: Fossiel Duurzaam Centraal Decentraal Afhankelijk
Nadere informatieEnergiewende vs Energietransitie
Energiewende vs Energietransitie Jan Rotmans Amsterdam, 23-09-2013 www.twitter.com/janrotmans Cijfermatige Trends Energiemix Duitsland versus Nederland Duitsland Nederland kolen 25% 7% olie 34% 56% aardgas
Nadere informatieWij brengen energie. Waar mensen licht en warmte nodig hebben
Wij brengen energie Waar mensen licht en warmte nodig hebben Energie in goede banen De beschikbaarheid van energie bepaalt in grote mate hoe we leven: hoe we wonen, werken, produceren en ons verplaatsen.
Nadere informatieWaarom windenergie op land?
Waarom windenergie op land? Steeds meer schone energie Het Rijk kiest voor een betrouwbare en steeds schonere energieopwekking voor de samenleving. Basis vormt de Europese doelstelling van 14% duurzame
Nadere informatieNationale Energieverkenning 2014
Nationale Energieverkenning 2014 Remko Ybema en Pieter Boot Den Haag 7 oktober 2014 www.ecn.nl Inhoud Opzet van de Nationale Energieverkenning (NEV) Omgevingsfactoren Resultaten Energieverbruik Hernieuwbare
Nadere informatieDe waarde van stadswarmte. Hoe komt de prijs tot stand?
De waarde van stadswarmte Hoe komt de prijs tot stand? De waarde van stadswarmte 3 Hoe komt de prijs tot stand? De energierekening is voor vrijwel iedereen een belangrijk onderdeel van de maandelijkse
Nadere informatieCO 2 afvang, wat zijn de mogelijkheden bij Nederlandse kolencentrales?
CO 2 afvang, wat zijn de mogelijkheden bij Nederlandse kolencentrales? Voorlopige inzichten uit een gezamenlijk project van EnergieNed, VROM en EZ Hans Warmenhoven 6 December 2006 De opzet van het project
Nadere informatiePresentatie Nieuwe energie voor het klimaat
Presentatie Nieuwe energie voor het klimaat WERKPROGRAMMA SCHOON EN ZUINIG en WKK Pieter Boot Inhoud 1. Waarom Schoon en Zuinig? 2. Welke doelen? 3. Hoe groot is de trendbreuk? 4. Hoofdlijnen gevolgde
Nadere informatieRoadmap Smart Grids Mar$jn Bongaerts Frits Verheij 12 februari 2014
1 Roadmap Smart Grids Mar$jn Bongaerts Frits Verheij 12 februari 2014 Inhoud 2 1. Innovatietafel aanloop naar TKI Switch2SmartGrids 2. Actieplan Duurzame Energievoorziening link naar E-akkoord 3. Toekomstbeelden
Nadere informatieWaterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft
Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieDe slimme meter. Informatie over de nieuwe energiemeter
De slimme meter Informatie over de nieuwe energiemeter De slimme meter in vogelvlucht Alle huishoudens in Nederland krijgen een nieuw soort energiemeter aangeboden: de zogenaamde slimme meter. Deze digitale
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2012 2013 32 813 Kabinetsaanpak Klimaatbeleid op weg naar 2020 Nr. 54 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der
Nadere informatieDe Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20401 2500 EK Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Bezoekadres Bezuidenhoutseweg 73 2594 AC Den Haag Postadres Postbus 20401
Nadere informatieOntwikkelingen Zonne-energie
Ontwikkelingen Zonne-energie : Energieke Samenleving onderweg naar morgen Bert Bakker NIEUW: Bezuidenhoutseweg 50 2594 AW Den Haag 070 3040114 De oorsprong van (duurzame) energie De zon als energieleverancier
Nadere informatieSTRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA
STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA UPDATE 2016 SAMENVATTING STRATEGIE DUURZAME ENERGIETRANSITIE GEMEENTE BREDA Opdrachtgever Gemeente Breda Afdeling Mobiliteit en Milieu Opdrachtnemer Evert
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2014 2015 21 501-33 Raad voor Vervoer, Telecommunicatie en Energie Nr. 542 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer
Nadere informatieTweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2010 2011 31 239 Stimulering duurzame energieproductie Nr. 103 BRIEF VAN DE MINISTER VAN ECONOMISCHE ZAKEN, LANDBOUW EN INNOVATIE Aan de Voorzitter van de
Nadere informatieInsights Energiebranche
Insights Energiebranche Naar aanleiding van de nucleaire ramp in Fukushima heeft de Duitse politiek besloten vaart te zetten achter het afbouwen van kernenergie. Een transitie naar duurzame energie is
Nadere informatieDe Europese lidstaten in het kader van de Lissabon-afspraken de EU tot de meest innovatieve economie ter wereld willen maken;
INTENTIEVERKLARING CO 2 AFVANG, TRANSPORT en OPSLAG Partijen 1. De Minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer, vertegenwoordigd door de heer ir. J. van der Vlist, Secretaris-Generaal
Nadere informatieSTARTDOCUMENT. 1. De kracht van samenwerking. 2. Waarom een NWP
STARTDOCUMENT 1. De kracht van samenwerking Deltalinqs Energy Forum, Havenbedrijf Rotterdam, Havenbedrijf Amsterdam, Havenbedrijf Eemsmond, Energy Valley, Stichting Zero Emissie Busvervoer, RAI Platform
Nadere informatieSamen voor duurzaam. Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V.
Samen voor duurzaam Jaarverslag 2013 Eneco Holding N.V. Strategie Trends en ontwikkelingen Ontwikkelingen in de energiemarkt De energiemarkten in Europa zijn in transitie van een centraal gestuurde energievoorziening,
Nadere informatieEnergieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen
Energieakkoord Kansen voor Warmtepompsystemen Teun Bokhoven Duurzame Energie Koepel 20 november 2013 Inhoud Algemeen het SER Energieakkoord Proces, doelen, borging, hoofdlijnen & pijlers, concrete afspraken
Nadere informatieGroen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory.
Groen? Het is te doen! Audit.Tax.Consulting.Financial Advisory. Een uitdagend klimaat 20 20 2020 In 2020 moet de uitstoot van CO 2 in de EU met 20% zijn teruggebracht ten opzichte van het 1990 niveau.
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456
Nadere informatieEnexis. De veranderende rol van de netbeheerder. Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis. 12 november 2015
Enexis De veranderende rol van de netbeheerder Peter Vermaat Voorzitter Raad van Bestuur Enexis 12 november 2015 Rol Enexis in de elektriciteitsketen Elektriciteitscentrale voor de opwek van elektriciteit
Nadere informatieElectrabel, MVO en verpakkingen
Electrabel, MVO en verpakkingen..over dingen waar een trots bedrijf graag nog meer verstand van zou willen hebben. 27 oktober 2010, Probos Janneco Pothuis Manager Sustainable Energie Electrabel Nederland
Nadere informatie16% Energie van eigen bodem. 17 januari 2013
16% Energie van eigen bodem 17 januari 2013 Inhoud Klimaatverandering Energie in Nederland Duurzame doelen Wind in ontwikkeling Northsea Nearshore Wind Klimaatverandering Conclusie van het IPCC (AR4, 2007)
Nadere informatieVan Energie naar Klimaat Energietransitie in Nederland Timme Lucassen Rijksdienst voor Ondernemend Nederland
Van Energie naar Klimaat Energietransitie in Nederland Timme Lucassen Rijksdienst voor Ondernemend Nederland Inhoud Van energie naar klimaat Introductie RVO De opgave De uitvoering - Wetgeving - Instrumenten
Nadere informatie