Wat moet je met kunstgeschiedenis? 1
|
|
- Andrea Driessen
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Wat moet je met kunstgeschiedenis? 1 I Ach, je moet helemaal niets! Ik bedoel het zo: na bezoek aan een museum of expositie, vraag ik me soms af, waarom veel kunst mij zo weinig zegt en anderen schijnbaar zoveel. Krijttekeningen van Raphaël? Als ik vijf torso s, arm- of beenpartijen heb gezien, denk ik: ja, die man kon wat! Maar even later zegt mij een stem vanbinnen: En wat kan ik dan hiermee?, beetje dringen bij oude plaatjes..., wat doe ik hier? Als een kunstwerk mij bij uitzondering wèl apart neemt en mij diep op de persoon aanspreekt, begrijp ik niet waarom dat zo is en kan ik weinig zinnigers uitkramen dan: Ohhh wat mooi..!. Zo n verzuchting is zo alledaags, dat zij niet eens met goed fatsoen bruikbaar is. Soms ervaar ik onbehagen zoals bij schilderijen van Bacon, soms serene droefenis over een (nooit) verloren Arcadië zoals bij Millais. En natuurlijk past Debussy bij Monet en zo. Maar waarom allemaal? U haalt uw schouders op en denkt: waarom zou je er überhaupt iets over zeggen; van dat waarvan men niet kan spreken, moet men zwijgen! Een expositie van de impressionist Gustave Caillebotte 2, dreef dit gevoel van machteloosheid enigszins op de spits. Ik zie natuurlijk groot vakmanschap in zijn roeiers, parketschrapers, stillevens en flaneurs van het vernieuwde, Haussmanniaanse Parijs. Maar ook dit keer kunnen weinig doeken mij iets boeiends vertellen; de meeste vervelen me. De vergeelde stereofoto s van het toenmalige Parijse stadsleven doen me meer! Is het omdat de fotonen, die via deze beelden mijn oog bereiken, niet van een door mensenhanden beschilderd doek afstralen maar van papier, dat door de toenmalige werkelijkheid zèlf is beschilderd? Wanneer ik even ongestoord Caillebottes portret van de flaneur Paul Hugot kan bekijken, schieten me de woorden te binnen die ik een paar dagen daarvóór in een Baudelaire-biografie had gelezen: De ware schilder is hij die het leven van vandaag zijn heroïsche kant weet te ontfutselen en ons door middel van kleur en vorm laat zien en begrijpen hoe groot en poëtisch wij zijn in onze stropdassen en glimmende laklaarzen. Hoezo, heroïsch met stropdasjes en laklaarsjes? Dit moet pure ironie of zelfs sarcasme zijn! Van iemand die als geen ander wist dat Schoonheid niet alleen in Apollo huist, maar ook in het Kwaad, in wellust en ongebreidelde dionysische roes, valt een dergelijke dubbelzinnigheid immers te plaatsen! 1 Voorjaar 2013, HOVO VU, Kunstgeschiedenis V, Dageraad van het modernisme , drs. Frans Henk Hoekstra 2 Voorjaar 2013, Haags Gemeentemuseum en op aanraden van de cursusleider. 1
2 Toch is het twijfelachtig of Baudelaire volgens Sartre een geniaal parasiet van de klasse der onderdrukkers, die er zelf vaak opgepoetst als een monstrans bijliep -, dit ironisch bedoelde. De cultuurfilosoof Walter Benjamin begreep, dat de flaneur de dehumaniserende krachten van de moderne metropool het hoofd moest bieden. Ostentatief verzet bieden tegen die anonimiserende moloch..., dat heeft inderdaad iets heroïsch: achteraf bezien de heroïek van Don Quichot! Mij verontrust de grootsteedse anonimiteit niet meer. Maar ook al weet ik beter; ik zal het citaat uit de Salon van 1845 als sarcastisch-ironisch interpreteren. Ironie is bij uitstek het geschenk van mijn tijd. Een modern kunstwerk is vaak ironisch bedoeld (hoewel.., Goya geeft die indruk al). Wittgenstein maakt in zijn Vermischte Bemerkungen gewag van welbewust geconcipieerde muzikale ironie, als eerste bij Beethoven, later bij Wagner. Vooral bij nog latere componisten (Mahler, Sjostakovitsj, Britten, Poulenc, Satie) is ze hoorbaar. Ondertussen is mijn belangstelling voor het Hugot-portret gewekt omdat ik het door Baudelaires ironische filter ga beschouwen. Deze respectabele, enigszins anarchistisch ogende Hugot, is bepaald geen dandy, de exhibitionistische variant van de flaneur, zoals Baudelaire. Met die geborneerde uitdrukking, de Figaro achteloos uit z n binnenzak stekend, de wandelstok quasi-frivool over de schouders, toont hij zich tè bestudeerd onzorgvuldig om met een schildpad aan een touwtje te kijk te gaan lopen in de passages van de boulevards. Hij is dan niet opgetuigd met een cravatte en laklaarsjes, maar die kachelpijp, horlogeketting en geklede jas geven hem onmiskenbaar het cachet van de flaneur. Was hij artistiek lid van de snobistische Jockey Club? Zat hij in de Opéra met z n vingers aan minderjarige Degas-ballerina s zoals die andere hoge meneren? Ik ben op mijn hoede voor deze vriend van de gefortuneerde Gustave Caillebotte, hoewel hij ook een aardige kerel kan zijn geweest,. Zo gesteld lijkt het alsof ik, verwijlend bij dit portret, niet zozeer de esthetische kwaliteiten ervan onderging, maar vooral rationeel bezig was met het overwegen van allerlei mogelijke psycho-sociale achtergronden. Toch ervoer ik een esthetische huivering op het moment dat Baudelaires ironie naadloos op Hugots portret toepasbaar bleek! Probeer je gevoelens te vertalen en je woorden stollen.! II Als een kunstwerk je werkelijk iets zegt, zit er niets anders op dan te zwijgen! Stamel desnoods nog die paar schamele woorden aan de rand van wat zegbaar is: daar waar je alleen nog een mooi!, wauw!, ohhh! kan uitkramen. De Amerikaanse filosoof Richard Rorty meent dat iedereen beschikt over zo n primitief, laatste redmiddel-vocabulaire. De woorden eruit zijn weliswaar gemeengoed maar de lading die ik er eigenlijk aan zou willen geven, blijft nagenoeg opgesloten in mijn hoofd, mijn wereld. Vergelijk het met pijn lijden: mijn au! is nauwelijks taal; het komt eerder voort uit mijn organisme. Het mede- 2
3 lijden van de ander is van een andere categorie: de mede-lijder stelt zich mijn pijn mentaal voor en lijdt een soort fantoompijn. Op dezelfde wijze zal mijn mooi! bij gebrek aan ijkingsmogelijkheid voor anderen nooit dezelfde lading hebben. De betekenis van ons finale vocabulaire is zogezegd sterk asymmetrisch verdeeld over het ik en het jij/jullie. Het toont de grens van het spreken. Dit besef dat mijn esthetische ervaring niet overdraagbaar is, maakt dat ik kunst met een zekere berusting tegemoet treed. Ik voel me een Jehova-getuige, die wegens gebrek aan woorden niet meer langs de deuren durft. Hoe verhoudt dan (een cursus) kunstgeschiedenis zich tot zo n esthetisch solus ipse? Is het niet alsof een gids je leidt tot de rand van Klingsors tovertuinen, alwaar hij fluks rechtsomkeert maakt om je sprakeloos achter te laten? Blijkbaar weet de kunstgeschiedenis haar doel bereikt als woorden me tekort gaan schieten! In tegenstelling tot de solipsistische retraite die bepaalde kunstwerken me opleggen, lijkt kunstgeschiedenis letterlijk de common sense benadering ervan. Ze bevestigt de algemene smaak en versterkt daardoor de consensus: Da Vinci s Mona Lisa is beroemd, waardoor en omdat bijna iedereen haar mooi vindt. Daarbij geldt ook het volgende: we oordelen altijd vanuit onze overgeleverde traditie; die is onze oordeelsgrond. Maar zoals alle geschiedenis, eist ook de kunstgeschiedenis doorbloeding vanuit de levende gemeenschap. Haar betekenis wordt door de levenden onopgemerkt, maar onophoudelijk gereconstrueerd door middel van het op zichzelf al veranderlijke instrument dat taal heet. De betekenis die wij uit de taal genereren, is tijdgebonden en dus ook ons beeld van de (kunst)geschiedenis. III Iedereen die wel eens eieren breekt voor een omelet of spaghetti alla carbonara, weet hoe lastig het is om een scherfje eischaal uit de kom te vissen alvorens te gaan klutsen. Telkens als je denkt: nu heb ik het beet, ontglipt het je. Dwaal al lezend door het enorme oeuvre van de hermeneuticus Hans Georg Gadamer en dit overkomt je regelmatig. Hij is hier relevant, omdat hij als geen ander probeert de esthetische ervaring via de zelfrepresentatie van het spel in kaart te brengen, zoals uiteengezet in zijn opus magnum Wahrheit und Methode. Ahhh, kijk aan! Ga erbij zitten!: kunst die zichzelf representeert; dat klinkt als muziek in de oren! Het woord Methode uit de titel doelt op de wetenschappelijke methode. Daarin staat het waarnemend subject sceptisch onderzoekend tegenover de objectieve werkelijkheid teneinde er Ware uitspraken aan te ontlenen. In onze tijd hebben de correspondentie- en coherentietheorieën van de waarheid, de waarheid in pacht. Zij beheren de enige toegangspoort tot de werkelijkheid. Maar in de ontmoeting met het kunstwerk heeft Gadamer de eerbiedwaardige waarheid-als-ont-hulling, aletheia, 3
4 op het oog. Je staat immers niet onderzoekend tegenover een kunstwerk. Je confronteert niet: je verwijlt erbij en gaat er een dialoog mee aan. (tussen haakjes: hoe doe je dat bij muziekuitvoeringen?) Zo n dialoog is een betoverend, zich gaandeweg van de buitenwereld afsluitend spel, waarin een kunstwerk zich kan onthullen voor mij. Vergelijk het met de hypnotiserende werking, die het heen en weer gaande spel van licht en golven op je kan uitoefenen wanneer je aan de oevers van een meer zit. Of met een gesprek waarin een liefde sluiks ontluikt Gewapend met mijn voor-oordelen, begin ik de dialoog. Voor-oordelen zijn de meningen die ik al koester. Ik ben ermee behept door opvoeding (Bildung) en deelname aan de culturele traditie. Ook het te ontmoeten kunstwerk heeft zo z n eigen achtergrond. Het spel regisseert: deelnemer(s) en rekwisieten worden erdoor bespeeld. Het vervaardigt autonoom de betekenis voor mij uit wat voorhanden is: ik en het kunstwerk. In die zin is er van een ontologie sprake. Ik ga het kunstwerk begrijpen (verstehen). En kijkaan, omdat die besloten spel-entourage het kunstwerk, transformeert, verander ik zelf ook. Dankzij deze horizonversmelting, is mijn wereld nooit meer dezelfde. De onthulling is een waarheids-ervaring, niet een wetenschappelijke waarheids-vaststelling. De hermeneutiek (ars interpretandi) betrof aanvankelijk het interpreteren van oude teksten. Daarmee is Gadamers formule: Zijn dat kan worden begrepen is taal duidelijk: als je iets begrijpt moet je het kunnen uitleggen. Maar dat Zijn impliceert alles dus ook (en vooral) het totale gebied van de kunsten. Dat wordt lastiger! Ik meen bijvoorbeeld Bruckners 7 e te begrijpen. Die symfonie heeft zich in mijn vezels genesteld, zoals mijn mimiek en lichaamstaal zullen getuigen bij het beluisteren ervan. Desondanks kan ik zo n doordringende ervaring niet beschrijven. Ik probeer het niet eens: muziekesthetiek strandt al te vaak in krachteloze metaforen, musicologische notities of biografische wederwaardigheden. Probeert u vooral Vestdijks muziekessays eens te (her)lezen! Aannemend dat Gadamer zoiets vluchtigs als een muziekuitvoering tot het Zijn rekent, begrijp ik Bruckners 7 e dus niet. Natuurlijk is het waar dat mijn bewustzijn is doordrenkt van taal: zonder mijn cultuurhistorische aanvangshouding, mijn vooroordelen, zou ik kunst niet herkennen. Sterker: misschien is bewustzijn alleen maar taal en kun je dat esthetisch aangeslagen zijn niet eens bewustzijnsinhoud noemen! Maar wegens dit vermeende onbegrip, zal mijn wirkungsgeschichtliches Bewusstsein dus nooit een vertaalinstituut voor esthetische beleving worden. Lo and behold: er verschijnt een aap uit Gadamers mouw. Hij blijkt taal metaforisch te gebruiken. Zeker.., we spreken in overdrachtelijke zin wel van de taal die het kunstwerk spreekt, de taal der liefde, sprekende muziek, enzovoort en ook het begrip begrijpen kunnen we heideggeriaans duiden. Maar echt opschieten doet het niet als zijn formulewoorden overdrachtelijk zijn bedoeld ( de taal die uit zijn formule spreekt )! Het geluid van bomen in de wind als fluisteren interpreteren (en verstaan!), is slechts voor een enkele hooggeborene of dichter (Goethe: Erlkönig) weggelegd. Hoe ik zo n taal moet leren om er mijn 4
5 zielenroerselen in uit te drukken, vertelt Gadamer niet! Zijn taalbegrip stoelt meer op zijn dichterlijke Wahrheit dan op mijn ongewilde Methode! Voor mij, gemankeerd kunstminnaar op weg naar het land waar de citroenen bloeien, is Gadamer als het Thüringer Woud: je kunt er niet omheen, maar je komt er ook niet dóórheen. Gadamer biedt een fenomenologie van de Ware Kunstliefhebber. Dat is niet hetzelfde als ars describendi! IV Wittgensteins Philosophische Untersuchungen hanteert ook het spelconcept, zij het minder geacheveerd dan de ontologische draai die Gadamer eraan geeft. De betekenis van de werkelijkheid die in ons spreken wordt uitgedrukt, komt tot stand in onze taalspelen. Dat zijn door conventie bepaalde typen toneelstukjes waarvan de regie verloopt volgens regels die we onszelf hebben opgelegd, zodat daaruit onze competentie als speler blijkt. Iemand een bevel geven, een sprookje of een mop vertellen, iemand de weg wijzen, zijn voorbeelden. Ieder kind doorloopt met competente spelers het taalspel: aanwijzen wat x betekent. Ook het kunstwerk verkrijgt betekenis voor zover aspecten ervan, zoals de expressie van de beschouwer, gespreksonderwerp kunnen vormen. Onze (cultuur)geschiedenis is het collectief herinnerde resultaat van gebaande taalspelen; kunstgeschiedenis die van vertaalde beelden. Herinneringen worden door levenden gekoesterd in de taal van de levenden. We zoeken in ons spreken niet zozeer passende woorden bij een gedachte; we herinneren ons eerder hoe woorden passend worden gebruikt. Conceptvorming is een mentaal bijeffect van woordgebruik. Er is geen garantie dat wij het verleden dezelfde betekenis toekennen als onze voorouders hun heden. Wittgenstein heeft veel interessants over esthetica opgemerkt. Helaas ontbreekt samenhang, laat staan dat hij een theorie presenteert. Eén reden is, dat in zijn optiek eigenlijk alle menselijke activiteit van esthetische aard is; vooral het spreken. Esthetica vormt geen aparte discipline: zij is (geïntegreerd in) onze levensvorm: Het onderwerp (esthetica) is zeer groot en volledig verkeerd begrepen voor zover ik kan zien. Het gebruik van zo n woord als mooi is zelfs geschikter dan andere woorden om verkeerd te worden begrepen als je kijkt naar de taalkundige vorm van zinnen waarin het voorkomt. Mooi is een bijvoeglijk naamwoord, dus je bent geneigd te zeggen: Dit heeft een zekere kwaliteit: die van mooi zijn. Overigens waarschuwt hij in zijn vroege werk, de Tractatus Logico Philosophicus, dat het mystieke (religie, ethiek, esthetica) alhoewel het allerbelangrijkste, zich alleen toont en dat daar niets zinvols over te zeggen valt: Er zijn stellig onuitsprekelijke zaken. Dit toont zich, het is het mystieke. 5
6 Zinvol zijn volzinnen die iets zeggen over de wereld; uitspraken in de vorm van logische proposities. Maar als ik dan geen uitspraken kan doen over esthetica, waaruit blijkt dan mijn begrip voor een kunstwerk? Antwoord: uit mijn blik van verstandhouding, uit een rake vergelijking of beschrijving, uit gebaren maken zoals het slaan van de maat, uit mijn gezichtsuitdrukking, kortom: uit mijn expressie. Dat is dus hoe anderen mijn begrijpen vaststellen, ikzelf voel het vanbinnen heel anders: ik voel vooral veel meer dan dat! Dat mag zo zijn; zolang je daar geen uitdrukking aan geeft of kunt geven, maakt het geen deel uit van de wereld. Mijn esthetische beschrijvingen zeggen anderen iets over mijn mentale toestand; buiten mijzelf verder niets over de wereld. Wittgenstein lijkt daarmee de esthetische beleving te reduceren tot louter gedrag, tot psychologenvoer, maar psychologie vraagt naar oorzaken waar de esthetica volledig is verweven met onze cultuur. Daarvoor is een totaal andere benadering noodzakelijk. Lectures and Conversations on Aesthetics, Psychology and Religious Belief: En: Mensen zeggen vaak dat esthetica een tak van de psychologie is. Het idee is, als we eenmaal gevorderd zijn, alles alle geheimen van de kunst zal worden begrepen door psychologische experimenten. Buitengewoon stupide als het idee is, zo is het ongeveer. Esthetische vraagstukken hebben niets van doen met psychologische experimenten maar worden beantwoord op een compleet andere manier. V Bij kunstbeschouwing wordt Wittgenstein voor mij vooral interessant wanneer hij het zogenaamde aspectzien bespreekt. Hoewel door hem vooral geassocieerd met taalgebruik, kan dit aspectzien mijns inziens ook worden betrokken op het esthetisch zien (of horen). In deel II van de Philosophische Untersuchungen, behandelt hij een beroemd psychologisch experiment: Jastrows eend/haas tekening. De meesten van ons kunnen moeiteloos overschakelen van het zien van een hazenkop, naar een eendenkop, vice versa, maar aspectblinden niet. Een uitsluitend eend-ziener zegt desgevraagd: Dat is een eend. Mensen die wel van aspect kunnen wisselen zijn geneigd hun antwoord anders te formuleren: Ik zie het nu als eend, beseffend dat ze het desgewild ook als haas kunnen zien. Als iemand mij een eend in een vijver aanwijst en vraagt: Wat zie je?, zal ik nooit antwoorden: Ik zie dat nu als een eend. Binnen dát taalspel en die context heeft dat object slechts één rol. Het geeft mij niet zozeer één aspect van de betekenis, maar de betekenis tout court. Nu zou je een eend, à la Willink of Dali afgebeeld, kunnen vervreemden van zijn alledaagse omgeving. Door hem sub specie aeternitatis te beschouwen, word ik als het ware gewezen op de essentie van de eend, zelfs als hij niet naturalistisch is afgebeeld. We hanteren blijkbaar verschillende betekenissen van zien. Het eerste is zuiver zintuiglijk : onbewust vind ik de eend passen in het landschap. Het tweede zien, het zien-als, wekt mijn bewuste aandacht en zet me aan tot reflectie. Ook Wittgenstein vermeldt dit bewuste aspectzien: 6
7 P.U. 539: Ik zie een afbeelding van een glimlachend hoofd. Wat doe ik als ik dat glimlachen dan eens als vriendelijk, dan weer als kwaadaardig opvat? Stel ik het me niet vaak in een ruimte-tijdelijke omgeving voor die vriendelijk of kwaadaardig is? Zo zou ik me bij de afbeelding kunnen voorstellen dat de glimlacher naar een spelend kind lacht, of ook naar het lijden van een vijand. [ ] Zo kan ik het Hugot-portret blijkbaar onder één van beide, nu door de tijd gescheiden aspecten beschouwen. Enerzijds is het gewoon de toenmalige impressie van een modieus geklede meneer, rond de Belle Époque. Anderzijds komt hij mij, door mijn ironische bril gezien, over als een vreemd uitgedoste snoeshaan die ik wantrouw. De eerste benadering bewandelt het pad van de kunstgeschiedenis, de tweede kan niet in termen van verifieerbare uitspraken worden uitgedrukt. Die spanningsboog vormt voor mij een esthetische dimensie. VI Ironie is een fascinerend en gecompliceerd aspect van vele soorten taalspelen. In een gesprek is het een kwestie van snel schakelen, omdat zich ineens een andere dan de bedoelde betekenis aan je voordoet. Humor vereist vaak het aanvoelen van zo n dubbele bodem. Uitleggen wat er zo grappig is aan een mop of een situatie, is meestal dodelijk: de taal lijkt daarop niet ingericht, slechts lachen resteert. Ook de ontmoeting met kunst beschouw ik als taalspel. Hoewel er daarbij meestal niet wordt gesproken, is de lange opmaat tot het esthetisch beleven ervan in hoge mate talig. De spanning tussen een deskundige interpretatie van een schilderij en de heimelijke die ik eraan geef, ervaar ik als esthetische ironie. Het is een specerij die het werk mij smaak geeft, zonder dat ik kan zeggen welke. Overigens leent zeker niet alle kunst zich voor zo n dubbeloptisch (ver)taalspel ; landschappen of stillevens zijn, denk ik, onschuldig. Onze huidige, door de Methode beïnvloede taalspelen, lijken ons in een keurslijf van aspectloos en confronterend spreken te dwingen, waardoor veel Wahrheit niet tot spreken komt. De ironie wil dat ironie daardoor vandaag de dag een containerbegrip voor het onuitsprekelijke dreigt te worden Haarlem, september
Wat is PDD-nos? VOORBEELDPAGINA S. Wat heb je dan? PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen.
Wat is PDD-nos? 4 PDD-nos is net als Tourette een neurologische stoornis. Een stoornis in je hersenen. Eigenlijk vind ik stoornis een heel naar woord. Want zo lijkt het net of er iets niet goed aan me
Nadere informatieSusanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten
Susanne Hühn Het innerlijke kind angst loslaten Inhoud Inleiding 7 Hoe ontstaat angst? 11 Wegen uit de angst 19 Het bange innerlijke kind leren kennen 35 Meditatie Het bange innerlijke kind leren kennen
Nadere informatieAlles is genade en Stel, ik zoek een kerk
Alles is genade en Stel, ik zoek een kerk De Werkgroep Vorming en Toerusting ontwikkelde een programma voor de parochies om te benutten bij de promotie dvd en het artikel Alles is genade uit het Identiteitsnummer
Nadere informatieEnkele vragen aan Kristin Harmel
Enkele vragen aan Kristin Harmel Waar gaat Zolang er sterren aan de hemel staan over? Zolang er sterren aan de hemel staan gaat over Hope McKenna- Smith, eigenaresse van een bakkerij in Cape Cod. Ze komt
Nadere informatieThije Adams KUNST. Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam
Thije Adams KUNST Wordt een mens daar beter van? vangennep amsterdam Inhoud Vooraf 5 I. Inleiding 7 II. Wat doen wij met kunst? 9 III. Wat doet kunst met ons? 42 IV. Plato en Rousseau 59 V. Onzekerheid
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2011 - I
Opgave 3 Vreemder dan alles wat vreemd is 12 maximumscore 3 de twee manieren waarop je vanuit zingevingsvragen religies kunt analyseren: als waarden en als ervaring 2 een uitleg van de analyse van religie
Nadere informatieINHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76
INHOUDSOPGAVE 5 DEEL I KENNIS... 6 DEEL II WETENSCHAP... 76 Vergeten... 7 Filosofie... 9 Een goed begin... 11 Hoofdbreker... 13 Zintuigen... 15 De hersenen... 17 Zien... 19 Geloof... 21 Empirie... 23 Ervaring...
Nadere informatieThema Op het werk. Lesbrief 16. Herhaling thema.
http://www.edusom.nl Thema Op het werk Lesbrief 16. Herhaling thema. Wat leert u in deze les? De woorden van les 12, 13, 14 en 15. Veel succes! Deze les is ontwikkeld in opdracht van: Gemeente Den Haag
Nadere informatieEric Schneider LEZINGEN TER BEWUSTWORDING. Leven vanuit het hart
Eric Schneider LEZINGEN TER BEWUSTWORDING Leven vanuit het hart Den Haag, 2015 Leven vanuit het hart 7 Hoe kunnen we leven vanuit het hart? Daarbij is het belangrijk een onderscheid te maken tussen denken
Nadere informatieZondag 8 november 2015 Sint Maarten de oogst van ons leven
Zondag 8 november 2015 Sint Maarten de oogst van ons leven Lezing: Marcus 12 : 28 34 De herfst brengt voor veel mensen een zekere weemoedigheid.: de bladeren vallen, de zomer is echt voorbij. In de herfst
Nadere informatieWaar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen...
Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen... Ton Schulten Woord vooraf Al van jongs af heeft Ton Schulten zich aangetrokken gevoeld tot schilderkunst en vormgeving. Op 53-jarige leeftijd
Nadere informatieEenzaam. De les. Inhoud. Doel. Materiaal. Belangrijk. les
8 Inhoud 1 Eenzaam De Soms ben je alleen en vind je dat fijn. Als alleen zijn niet prettig aanvoelt, als je niet in je eentje wilt zijn, dan voel je je eenzaam. In deze leren de leerlingen het verschil
Nadere informatieZondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14
Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Twee prachtige lezingen vanochtend. Er
Nadere informatieDeel het leven Johannes 4:1-30 & 39-42 7 december 2014 Thema 4: Gebroken relaties
Preek Gemeente van Christus, Het staat er een beetje verdwaald in dit hoofdstuk De opmerking dat ook Jezus doopte en leerlingen maakte. Het is een soort zwerfkei, je leest er ook snel overheen. Want daarna
Nadere informatieJohannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl. (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente,
Johannes 20, 1-18 20 april Pasen 2014 Wehl (ds. A. Oude Kotte-de Boon) Thema: 'Het verhaal van Maria van Magdala ' Gemeente, We zijn er doorheen gegaan, Veertig dagen en nachten, Tijd van voorbereiding...
Nadere informatieVerslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige.
Burn out Verslag van een ervaringsdeskundige. Nu GAP-deskundige. Ik was al een tijd druk met mijn werk en mijn gezin. Het viel mij zwaar, maar ik moest dit van mezelf doen om aan de omgeving te laten zien
Nadere informatieOBSERVATIE. Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt. Robbert Kooiman G&I 1-C
OBSERVATIE Hoe kom je in een creatieve mindset? De observatie van een kunstenaar en hoe hij aan zijn creativiteit komt Robbert Kooiman G&I 1-C Contents Inleiding... 2 Covert of Overt... 2 Analyse... 3
Nadere informatieOplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)
Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)
Nadere informatieVoortaan haal ik, zodra ik wilde wingerd zie, de plant gelijk uit de heg. Wat opvalt is, dat hij steeds weer terugkomt: op blijven letten dus!
Liefde Je kunt je soms lelijk vergissen! Het lijkt heel wat, maar als je beter kijkt of de gevolgen ziet, dan is het toch ineens heel anders! Je zou s zomers mijn heg moeten zien. Niets bijzonders, hoor!
Nadere informatieHet NLP communicatie model
Het NLP communicatie model Ontdek jouw communicatie waarnemingsfilters Leef je natuurlijk leiderschap 1 Inleiding Op het moment dat veranderingen in een organisatie plaatsvinden is communicatie één van
Nadere informatieVoorwoord. Bernt Schneiders Burgemeester van Heemskerk.
Voorwoord Heemskerk is een veelzijdige gemeente. Soms is het stedelijk, dan weer dorps. Er is veel natuur en anderzijds de staalindustrie. Ook op het gebied van cultuur is Heemskerk veelzijdig. In de openbare
Nadere informatieE-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER
E-BOOK FEEDBACK GEVEN IS EEN KUNST EXPRESS YOUR INNER POWER INLEIDING Het geven van feedback is een kunst. Het is iets anders dan het uiten van kritiek. Het verschil tussen beide ligt in de intentie. Bij
Nadere informatieDe eerste liefde van God
De eerste liefde van God Trouwpreek over 1 Johannes 3:16 (ds. Jos Douma) gehouden in de trouwdienst van Jeroen en Marjoke Wij hebben Gods liefde, die in ons is, leren kennen en vertrouwen daarop. God is
Nadere informatieI. Het ontbreekt mij aan niets? Psalm 23 is een geliefde psalm van David. Hij is kort en krachtig. De eerste vers begint sterk:
Groot Nieuws 6 sep 2015 Ds. Stephen Overduin Psalm 23 Mij ontbreekt niets 231 Een psalm van David. De HEER is mijn herder, het ontbreekt mij aan niets. 2 Hij laat mij rusten in groene weiden en voert mij
Nadere informatieIk ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken.
Ik ga een grote uitdaging niet uit de weg. Taken die moeilijk zijn, vind ik veel leuker dan eenvoudige taken. 2 5 Ik hoef niet aangespoord te worden om mijn taken te maken. Niemand hoeft mij te zeggen
Nadere informatieResearchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink
Researchverslag: rituelen Joanna Siccama GAR1-B 11-10-2014 leraar: Harald Warmelink Inleiding Om onderzoek te doen naar rituelen is het in eerste plaats belangrijk om te definiëren wat een ritueel is.
Nadere informatieTuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?
Tuin van Heden 3 en 4 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieLeren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014)
Leren in contact met paarden Communicatie die is gebaseerd op gelijkwaardigheid (Door Ingrid Claassen, juni 2014) Inleiding De kern van (autisme)vriendelijke communicatie is echt contact, gebaseerd op
Nadere informatieEen Visioen van Liefde
Een Visioen van Liefde Orthen, april 2012 WIE ZIJN WIJ? De oorsprong van de gemeenschap San Salvator ligt in de rooms-katholieke traditie, en voelt zich van daaruit verbonden met de Bijbel, geïnspireerd
Nadere informatieJaar Werkboek 4 weken Challenge
Coach jezelf naar succes Jaar Werkboek 4 weken Challenge 10 Focus Sociaal zijn, jezelf kunnen wegcijferen en altijd klaar staan voor anderen zijn mooie eigenschappen, en... Jij bent ook belangrijk Hij
Nadere informatieAfasie. Neem altijd uw verzekeringsgegevens en identiteitsbewijs mee!
Afasie Afasie is een taalstoornis ontstaan door hersenletsel. Iemand met afasie heeft moeite met het uiten en het begrijpen van de taal. In deze brochure leest u wat afasie inhoudt en vindt u een aantal
Nadere informatieBijeenkomst over geloofsopvoeding Communiceren met je puber Deze bijeenkomst sluit aan bij Moments, magazine voor ouders van jongeren van 12-18 jaar
DOELSTELLINGEN Ouders zijn zich ervan bewust dat je altijd en overal communiceert Ouders wisselen ervaringen met elkaar uit over hoe de communicatie met hun pubers verloopt Ouders verwerven meer inzicht
Nadere informatie1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Volledig op mij van toepassing. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Daar ben ik mij volledig van bewust
CONTACT MAKEN drs. A.M. Lautenbach 1 SITUATIE Twee mensen ontmoeten elkaar. Bijna direct is er al een ondefinieerbare verbondenheid, een magisch gevoel van vertrouwen en écht contact. Gedachten en gevoelens
Nadere informatieNiet-feitelijke waarheden (2)
Niet-feitelijke waarheden (2) Emanuel Rutten Wat is waarheid? Er zijn weinig wijsgerige vragen die vaker zijn gesteld dan deze. In wat volgt ga ik er niet rechtstreeks op in. In plaats daarvan wil ik een
Nadere informatieDe Inner Child meditatie
De Inner Child meditatie copyright Indra T. Preiss volgens Indra Torsten Preiss copyright Indra T. Preiss Het innerlijke kind Veel mensen zitten met onvervulde verlangens die hun oorsprong hebben in hun
Nadere informatieDé 14 fundamentele stappen naar geluk
Dé 14 fundamentele stappen naar geluk Van de Amerikaanse psycholoog Michael W. Fordyce 1. Wees actief en ondernemend. Gelukkige mensen halen meer uit het leven omdat ze er meer in stoppen. Blijf niet op
Nadere informatieTIPS VOOR HET COMMERCIËLE TELEFOONGESPREK
TIPS VOOR HET COMMERCIËLE TELEFOONGESPREK 1. Behandel de klant met respect. Hij is net als jij een weldenkend persoon die in staat is een eigen oordeel te vormen. 2. Wek geen verwachtingen waaraan je niet
Nadere informatieKINDEREN LEKKER IN HUN VEL
KINDEREN LEKKER IN HUN VEL 1. Welkom wij zijn Karin Hallegraeff en Noelle van Delden van Praktijk IKKE Karin stelt zich voor en er komt een foto van Karin in beeld. Noelle stelt zich voor en er komt een
Nadere informatieTheorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,
3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol
Nadere informatie2 Ik en autisme VOORBEELDPAGINA S
2 Ik en autisme In het vorige hoofdstuk is verteld over sterke kanten die mensen met autisme vaak hebben. In dit hoofdstuk vertellen we over autisme in het algemeen. We beginnen met een stelling. In de
Nadere informatieHet circus komt 3+ Clair de Lune Théâtre (België)
lesbrief Het circus komt 3+ Clair de Lune Théâtre (België) onderbouw (groep 1 t/m 4) bezoekadres Markendaalseweg 75a Het doek gaat op. Er komt een schaduwcircus aan en alles is ineens mogelijk! Schaduwen
Nadere informatieErvaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier
Ervaringen Voorbeeld jouw ervaring delen? formulier Vraag 1 Hoe heb je zielsliefde ontdekt, en ontdekte je zielsliefde het ook op dat moment? Ik ontmoette haar op mijn werk in de rookruimte. We konden
Nadere informatieGespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden
Gespreksrichtlijnen tussen goeden slechthorenden Communiceren doe je met zijn tweeën Deze folder is bedoeld voor de goedhorenden die in hun omgeving iemand kennen die slechthorend is, en voor slechthorenden
Nadere informatieU in het middelpunt Die migraine hè Levenservaring verzilveren
Welzijn op recept Welkom bij SWOA. Uw huisarts heeft u met ons in contact gebracht. De dokter kan u op dit moment geen passende behandeling (meer) bieden. Toch voelt u zich niet lekker, of heeft u pijn.
Nadere informatieCommunicatie op de werkvloer
Communicatie op de werkvloer Voor een goede communicatie op de werkvloer is het noodzakelijk dat we letterlijk dezelfde taal spreken. Een goede kennis van het vakjargon is dan ook erg belangrijk. Net zo
Nadere informatieTekst: Job 16: 20 Thema: Doge jo wol? Bijzonderheden: Tweede zondag in de 40-dagentijd. Beste mensen,
Tekst: Job 16: 20 Thema: Doge jo wol? Bijzonderheden: Tweede zondag in de 40-dagentijd Liturgie: Welkom Gezang 172: 1,3,4 Begroeting Psalm 139: 1,2 Gebed Projektlied: Nieuw leven Kindernevendienst Schriftlezing:
Nadere informatieJe bent het allemaal. Maarten Houtman. Tao-zen sessie van april 1990 in Eefde, woensdag. Uitgave: Stichting Zen als leefwijze
Je bent het allemaal Tao-zen sessie van april 1990 in Eefde, woensdag Maarten Houtman Uitgave: Stichting Zen als leefwijze Inhoudsopgave Eefde, 25 april 1990, woensdagmorgen Het verhaal van het stofje
Nadere informatielandelijk, licht EN eclectisch interieur
interieur landelijk, licht EN eclectisch TEKST: ANNEMIE WILLEMSE - FOTOGRAFIE: JAN VERLINDE De bewoners van dit huis woonden eerder al in hetzelfde park. Ze waren het erover eens dat dit het leukste en
Nadere informatieANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS
HET EURO RUN-SPEL www.nieuwe-eurobankbiljetten.eu ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS - 2 - Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende
Nadere informatieMuis heeft tikkertje gespeeld met Draak. Het is al donker als ze naar huis wil. Muis moet nog een heel eind door het bos.
Muis heeft tikkertje gespeeld met Draak. Het is al donker als ze naar huis wil. Muis moet nog een heel eind door het bos. Ben je niet bang? vraagt Draak. Muis trekt haar zwaard. Ik heb een zwaard. Ik draag
Nadere informatieVIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN
E-BLOG VIER EENVOUDIGE TAKTIEKEN OM LASTIGE COLLEGA S VOOR JE TE WINNEN in samenwerken Je komt in je werk lastige mensen tegen in alle soorten en maten. Met deze vier verbluffend eenvoudige tactieken vallen
Nadere informatieANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS
HET EURO RUN-SPEL www.nieuwe-eurobankbiljetten.eu ANNA EN ALEX NEMEN HET OP TEGEN DE VALSEMUNTERS Anna en Alex zijn klasgenoten en heel goede vrienden. Ze komen altijd in de meest angstaanjagende situaties
Nadere informatieDe Stilte danst Alice
Lesbrief Alice Als in het boek begint de voorstelling met het boottochtje op de Theems van Lewis Carroll met de drie zusjes Liddell. Wat er daarna gebeurt? De schrijver verandert in een konijn en de achtervolging
Nadere informatieOm mee te beginnen: boekfragment en opdrachten
Om mee te beginnen: boekfragment en opdrachten Bron: http://ninabrackman.blogspot.nl/p/de-alchemist-paulo-coelho.html Dit is een deel van een blog over De Alchemist van Paulo Coelho door Nina Brackman.
Nadere informatieLESBRIEF NR 2 OPDRACHT 1 ANDERS? VOOR GROEP 7 + 8 +
LESBRIEF NR 2 VOOR GROEP 7 + 8 + GROEP 7 + 8 DOWNLOAD DEZE LESBRIEF OOK OP SAMSAM.NET SAMSAM MIDDEN IN DE WERELD De wheelie van Robert uit Zambia ANDERS? NOU EN! Een slangenbeet veranderde Christabels
Nadere informatieDe Robijn Nieuwsbrief Januari 2008. Het wonder komt ongemerkt je geest binnen wanneer die even pas op de plaats maakt en stil is.
De Robijn Nieuwsbrief Januari 2008 Lieve mensen, Allereerst wens ik iedereen een vreugdevol nieuw jaar toe. Misschien begin je dit jaar met de beste voornemens, zoals altijd en heb je bewust gekeken naar
Nadere informatieLiederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk
Liederen solozang Prijs: 7,= euro per stuk GEWASSEN IN WATER Inhoud: Vanuit de dopeling gezien een statement dat hij in het watergraf alles wat oud is achter zich laat. Hij weet niet alles, kent nog niet
Nadere informatieOpeningsgebeden INHOUD
Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus
Nadere informatieDeze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering.
Bij SNAP leren we ouders en kinderen vaardigheden om problemen op te lossen en meer zelfcontrole te ontwikkelen. Deze folder legt uit hoe je SNAP kan gebruiken voor een blijvende verandering. SNAP (STOP
Nadere informatieDE GROTE LERAREN ALS SPIEGEL VOOR ZELFREFLECTIE?.
DE GROTE LERAREN ALS SPIEGEL VOOR ZELFREFLECTIE?. Amersfoort, 21 augustus 2007 John van den Hout Geachte aanwezigen, Toen ik me voorbereidde om voor u dit verhaal te houden, was mijn eerste gedachte: Wat
Nadere informatieLieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus
Zondag 27 september Markus 9, 30-37 Overdenking Lieve mensen van de Hofkerk, gasten, gemeente van Jezus Christus 1) Ongemakkelijk gevoel Ik kreeg een beetje een ongemakkelijk gevoel toen ik dat gedeelte
Nadere informatieHet huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15
Het huis van de angst en het huis van de liefde Preek van Jos Douma over Romeinen 8:15 U hebt de Geest niet ontvangen om opnieuw als slaven in angst te leven, u hebt de Geest ontvangen om Gods kinderen
Nadere informatieTuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode. Kernles 1: Kunstenaar, wat vertel je mij?
Tuin van Heden 5 en 6 Werken met kunst in de paasperiode Opmerking vooraf: Voor de uitwerking van deze lessen hebben we doelen gehaald uit verschillende thema s van de betreffende graad. Na elk doel verwijzen
Nadere informatieWaarom we een derde van ons leven missen 17. 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven. Hoe de wetenschap dromen grijpbaar maakt 24
Inhoud inleiding Nieuw inzicht in onze dromen 11 i wat dromen zijn 1 Terugkeer naar een vergeten land Waarom we een derde van ons leven missen 17 2 Nieuwe wegen naar het innerlijke leven Hoe de wetenschap
Nadere informatieTot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten
Tot een geloofsgesprek komen I Ontmoeten Het geloofsgesprek vindt plaats in een ontmoeting. Allerlei soorten ontmoetingen. Soms kort en eenmalig, soms met mensen met wie je meer omgaat. Bij de ontmoeting
Nadere informatieSoms ben ik eens boos, en soms wel eens verdrietig, af en toe eens bang, en heel vaak ook wel blij.
Lied: Ik ben ik (bij thema 1: ik ben mezelf) (nr. 1 en 2 op de CD) : Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Weet ik wie ik ben? Ja, ik weet wie ik ben. Ik heb een mooie naam, van achter en vooraan.
Nadere informatieMaandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014
Maandblad van het Religieus Genootschap der Vrienden (Quakers) www.quakers.nu 85e jaargang nr. 7 Juli/Augustus 2014 Groepsfoto van de Nederlandse Jaarvergadering op zondag 18 mei 14 Kees Nieuwerth vertelt
Nadere informatieLekker ding. Maar Anita kijkt boos. Hersendoden zijn het!, zegt ze. Die Jeroen is de ergste. Ik kijk weer om en zie hem meteen zitten.
Lekker ding Pas op!, roept Anita. Achter je zitten de hersendoden! Ik kijk achterom. Achter ons zitten twee jongens en drie meisjes hun boterhammen te eten. Ze zijn gevaarlijk, zegt Anita. Ze schudt haar
Nadere informatieTekst herdenking Brabantse gesneuvelden: Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst
Tekst herdenking Brabantse gesneuvelden: Wie de ogen sluit voor het verleden, is blind voor de toekomst Dames en heren, allen hier aanwezig. Het is voor mij een grote eer hier als pas benoemde burgemeester
Nadere informatieJA BUKA! Trešnja Municipal Theatre (Kroatië)
lesbrief JA BUKA! Trešnja Municipal Theatre (Kroatië) bovenbouw (groep 5 t/m 8) www.stiltefestival.com E info@destilte.nl afdeling educatie Nieuwe Huizen 41 4811 TL Breda +31 (0)76-515 49 84 afdeling techniek
Nadere informatieRelaties. HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.
Relaties HDYO heeft meer informatie beschikbaar over de Ziekte van Huntington voor jongeren, ouders en professionals op onze website: www.hdyo.org Relaties kunnen een belangrijke rol spelen bij het omgaan
Nadere informatieHET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN
HET BELANGRIJKSTE OM TE WETEN OM MEER ZELFVERTROUWEN TE KRIJGEN Gratis PDF Beschikbaar gesteld door vlewa.nl Geschreven door Bram van Leeuwen Versie 1.0 INTRODUCTIE Welkom bij deze gratis PDF! In dit PDF
Nadere informatiehttp://toelatingsexamen.110mb.com
Arts-patiëntgesprek Dit onderdeel bestaat uit meerkeuzevragen met 4 antwoordmogelijkheden, waarvan je er meestal al meteen 2 kan elimineren omdat ze te extreem zijn. Je moet eigenlijk op je gevoel afgaan
Nadere informatieVoel je vrij en liefdevol 7 oefeningen
Voel je vrij en liefdevol 7 oefeningen Soms voel je je gevangen door het leven. Vastgezet door de drukte, en beklemd in je eigen hoofd. Je voelt je niet vrij en je voelt geen liefde. Met deze tips breng
Nadere informatieEindexamen filosofie vwo 2009 - I
Beoordelingsmodel Opgave 1 Religieuze ervaring 1 maximumscore 5 een bruikbare definitie van religie 1 drie problemen die zich kunnen voordoen bij het definiëren van religie 3 meerdere religieuze tradities;
Nadere informatieDoorbreek je belemmerende overtuigingen!
Doorbreek je belemmerende overtuigingen! Herken je het dat je soms dingen toch op dezelfde manier blijft doen, terwijl je het eigenlijk anders wilde? Dat het je niet lukt om de verandering te maken? Als
Nadere informatieCompassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman
Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?
Nadere informatieMEE. Ondersteuning bij leven met een beperking. Leren & Werken
MEE Ondersteuning bij leven met een beperking Leren & Werken Steeds opnieuw raak ik mijn baan kwijt. Waar ligt dat nou aan? Welke vervolgopleiding zou iets voor mij zijn? Is er voor mij extra ondersteuning
Nadere informatieTijdschrift Kindermishandeling April 2013 Onderwijsspecial deel 2. 8 tips voor een goed gesprek met je leerling
8 tips voor een goed gesprek met je leerling Edith Geurts voor Tijdschrift Kindermishandeling Het kan zijn dat je als leerkracht vermoedt dat een kind thuis in de knel zit. Bijvoorbeeld doordat je signalen
Nadere informatieStorm op komst. We vinden het belangrijk dat onze kinderen rekening leert te houden met
Storm op komst Vandaag liep ik met mijn hond voorbij een schoolplein waar de pauze in volle gang was. Overal spelende en blije kinderen, maar bij het hek stonden een beteuterde kleuter en zijn juffrouw.
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Heeft u m al gezien? Misschien al een stukje in gelezen? Dit jaar is er een bijzonder boek uitgekomen, en het haalde gelijk grote verkoopcijfers. Ik
Nadere informatieVoorwoord Met oprechte blijdschap schrijf ik het voorwoord voor dit boek. Ik ken Henk Rothuizen al vele jaren en heb hem zien opgroeien tot een man van God, met een bediening die verder reikt dan zijn
Nadere informatieEen land waar. mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps
Een land waar mensen goed geïnformeerd zijn over handicaps Lilian (48) vraagt haar zoontje om even een handje te komen geven. Dat doet hij en dan gaat hij weer lekker verder spelen. Wij nemen plaats aan
Nadere informatieThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3. 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen
ThiemeMeulenhoff Zorg Niveau 3 2.3 Begeleiden op sociaal/maatschappelijk gebied Antwoordmodellen Inhoudsopgave 1 Een zorgvrager begeleiden 5 1.1 Het sociale netwerk begeleiden 5 Praktijk: Ik zie bijna
Nadere informatieU kunt zich voorstellen dat plotseling wakker worden in Frankrijk iets minder grote problemen veroorzaakt voor het
Afasie Inleiding Als gevolg van een hersenbeschadiging kan een patiënt te maken krijgen met communicatieproblemen. Deze beperken hem/haar in het uitwisselen van gedachten, wensen en gevoelens. Op de afdeling
Nadere informatieHoofdstuk 2. Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen
Hoofdstuk 2 Contact maken, inlichtingen verstrekken en onderhandelen 48 Gangbare uitdrukkingen bij contact maken en onderhandelen De meeste zinnen die in dit overzicht staan, zijn formeel. U kunt deze
Nadere informatie1 SITUATIE 2 TEST. Als ik luister denk ik niet aan andere zaken. Ik laat mensen uitpraten. Ik plaats wat ik hoor in een duidelijk kader
LUISTEREN drs. W. Bontenbal 1 SITUATIE Wanneer u naar een lied luistert, luistert u dan naar de tekst of naar de muziek? Stelt u zich voor dat u zojuist bij een enerverende vergadering vandaan komt, u
Nadere informatieSpinoza s Visie. Dag 3. Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur?
Spinoza s Visie Dag 3 Hoe verhoudt de mens zich tot de Natuur? Module 3 Herhaling Belangrijke lessen dag 1 en 2 Kennis is de bron van ons geluk. Kennis van het hoogst denkbare geeft het grootst mogelijke
Nadere informatieInleiding In mijn praktijk als orthopedagoog/gz-psycholoog komen natuurlijk ook ouders met een enig kind. Eerlijk gezegd zag ik hen tot nu toe niet als een aparte categorie. Voor mij is ieder mens uniek,
Nadere informatieRob van Gerwen Waarneming en Becketts symbolen In: De Filosoof 66, Utrecht 2015, pp. 25-26
Rob van Gerwen Waarneming en Becketts symbolen In: De Filosoof 66, Utrecht 2015, pp. 25-26 Faculteit Geesteswetenschappen Departement F & R, Wijsbegeerte Universiteit Utrecht rob.vangerwen@uu.nl www.phil.uu.nl/~rob
Nadere informatieBezoeker: Het is een dagelijkse ervaring dat de wereld plotseling verschijnt als we wakker worden. Waar komt die vandaan?
1 Het gevoel Ik ben (7 mei 1970) Bezoeker: Het is een dagelijkse ervaring dat de wereld plotseling verschijnt als we wakker worden. Waar komt die vandaan? Shri Nisargadatta Maharaj: Voordat er iets verschijnt,
Nadere informatiede toekomst tegemoet
Zondag 19 maart 2017 Sterk en dapper, de toekomst tegemoet Lezing: Johannes 4 : 5 30 Je zou kunnen zeggen: het begint met de vraag om een glas water. Een wonderlijk en ook mysterieus verhaal. Jezus is
Nadere informatieNIETZSCHE ALS OPVOEDER. waar leef je voor???
NIETZSCHE ALS OPVOEDER waar leef je voor??? FILOSOFEREN IN DRENTHE www.keijfilosofie.nl Grote schoonmaak in de bovenkamer VADER EN MOEDER Elisabeth: een antisemitische gans "Het leven is in essentie,
Nadere informatie1Communicatie als. containerbegrip
1Communicatie als containerbegrip Als medisch specialist is communiceren onlosmakelijk verbonden met het uitoefenen van uw professie. Niet alleen hebt u contact met uw patiënten, maar ook met diverse professionals
Nadere informatieStellingen en normering leerlingvragenlijst
Stellingen en normering leerlingvragenlijst Expertsysteem ZIEN! voor het primair onderwijs 2.0 juli 2012 ZIEN! is een product van, in samenwerking met ParnasSys ZIEN!PO leerlingvragenlijst 2.0 Stellingen
Nadere informatieDe vrouw van vroeger (Die Frau von früher)
Roland Schimmelpfennig De vrouw van vroeger (Die Frau von früher) Vertaling Tom Kleijn Personen FRANK, midden veertig CLAUDIA, zijn vrouw ROMY VOGTLÄNDER ANDI, zoon van Frank en Claudia TINA, Andi's vriendin
Nadere informatie1.1 Relatie verslaving
1.1 Relatie verslaving Typering Iemand wordt relatieverslaafd genoemd als hij denkt niet zonder relatie te kunnen leven. Soms zijn mensen zo afhankelijk van een relatie, dat ze er alles voor doen om die
Nadere informatiewat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen
vandaag wil ik dit gebod toepassen op het geloofsgesprek onderwerp van de gemeenteavond komende week onze overtuiging is dat zulke gesprekken hard nodig zijn voor de opbouw van onze gemeente tegelijk is
Nadere informatie