Menslievende zorg. Wat is het precies? 12 april Carlo Leget UvT/UvH

Transcriptie

1 Menslievende zorg Wat is het precies? 12 april 2012 Carlo Leget UvT/UvH

2

3 Quizvraag 1: de Engelse vertaling van Menslievende zorg luidt: a) Humane care b) Human loving care c) Presence loving care d) Professional loving care

4 Het woord 4

5 Het woord 5

6 Het woord 6

7 Het woord 7

8 Het woord 8

9 1900s 1950s 1970s 1980s Logica zorg medisch politiek economisch Goede zorg welwillendheid professionele attitude burgerschap consumenten keuze Kennis waarden medisch maatschapp. betrekkingen management info Domein gemeenschap professie staat markt Sturing morele autoriteiten artsen politici managers Verbetering betrokkenheid innovatie (EBM) participatie geld competitie Grit/Dolfsma 2002

10 Botsende logica s Burger Patiënt Medisch Economisch Zorgspecifiek Zorginstelling Familiair Markt Politiekbestuurlijk Maatschappelijk Familielid Cliënt

11 Ondertussen, in de ethiek Verlichtingstraditie: autonomie van de patiënt Levensbeschouwelijke traditie: heiligheid en onschendbaarheid van leven. Hippocratische traditie: wegnemen van lijden, goed doen, niet schaden door de arts

12 Beginselen / principes Beauchamp & Childress Niet-schaden Weldoen Autonomie Rechtvaardigheid

13 Botsende logica s Burger Patient Medisch Economisch Zorgspecifiek Familiair Markt Zorginstelling Politiekbestuurlijk Maatschappelijk Familielid Client

14 Botsende logica s Patient Medisch Politiekbestuurlijk Keuzes maken en aansturen: informatie Zorgspecifiek ZORG Zorginstelling instelling Transparantie van prestaties Markt Economisch Keuzes maken: informatie Client

15 Ontstaan van de zorgethiek Lawrence Kohlberg, psycholoog de morele ontwikkeling dilemma s: keuze tussen twee cultureel onaanvaardbare antwoorden; argumentatiestructuur bepaalt de ontwikkelingsfase; hoogste fase bereikt men door te redeneren vanuit rechtvaardigheid ( justice ).

16 Heinz: een lastig dilemma

17 Ontstaan van de zorgethiek Carol Gilligan, assistente van Kohlberg ontdekt a different voice ; redeneert vanuit vanuit zorg ( care ), als hoogste ontwikkelingsfase; centraal staan verantwoordelijkheden die gegeven zijn met verbondenheid en relaties.

18 Ontstaan van de zorgethiek Het Heinz-dilemma volgens Jake abstract rationeel individueel afweging van waarden: rechtvaardigheid is bepalend inzicht in recht en regels is cruciaal Het Heinz-dilemma volgens Amy concreet emoties spelen een rol betrokken, verbonden afweging van waarden: zorg ( care ) is bepalend inzicht in verantwoordelijkheden in concrete relaties is cruciaal

19 De zorgethische benadering: z o r g z a m e r e a c t i e zorgbetrekking z o r g v r a a g + r e s p o n s o p z o r g

20 Ethiek en mensbeeld Autonoom mensbeeld: Mens is onafhankelijk, komt op voor eigen belangen; Vrijheid! Moraliteit van rechtvaardigheid: Vragen van verdeling, van gelijke kansen, gelijke voorwaarden Oordelen zijn universaliseerbaar Respect voor autonomie Relationeel mensbeeld: Mens-zijn is verbonden-zijn ( web ); Verantwoordelijkheid! Moraliteit van zorg: Vragen van strijdende verantwoordelijkheden Oordelen zijn contexten persoonsgebonden Zorgen heeft een appèl-karakter

21 Van medische- naar zorg-ethiek 1. Rechtvaardige verdeling: universaliseerbaarheid en abstractie 2. Vrijheid en autonomie: de client kiest zelf -> klantgerichtheid 3. Ziekte, veroudering, kwetsbaarheid, lijden en dood bestrijden 4. Ieder mens is een zelfstandig individu 1. Erkenning van het unieke van iedere mens; het specifieke van elke situatie 2. Erkenning van afhankelijkheid, a-symmetrie en macht binnen betrekkingen 3. Erkenning van kwetsbaarheid van mensen die geworteld is in hun lichamelijkheid 4. Erkenning van het feit dat mensen betrekkingen nodig hebben om te kunnen bloeien

22 Wat is ethiek? Εtos = gewoonte, gebruik Ethos = karakter, gezindheid mos (mores) Ethiek = zorg Moraal = zorg Systematische studie van het morele Geheel van aanvaarde gedragsregels

23 Wat is goede zorg? Zorgen is een specifieke activiteit die alles omvat wat wij doen om onze wereld zo in stand te houden, te continueren en te herstellen dat we daarin zo goed mogelijk kunnen leven. Joan Tronto

24 Drie moral boundaries 1) Politiek is verdedigen van belangen, zorg gebeurt daarbinnen in de privé sfeer 2) Abstract ethisch gezichtspunt maakt commitment vanuit betrokkenheid verdacht 3) Openbare leven staat los van het private leven (en hoger) Het gaat altijd om macht, belangen, vormen van in- en uitsluiting

25 Waar begint zorg? Zich zorgen maken ( geraakt worden ) Zorg ontvangen Zorg op zich nemen Zorg verlenen

26 Quizvraag 2: de term Menslievende zorg komt uit: a) de duim van Annelies van Heijst b) het woordenboek c) de archieven van zusters uit de 19 e eeuw d) het algemeen spraakgebruik menschlievendheid

27 Wat is zorg? Een manier van doen, in op mensen afgestemde betrekkingen, waarbij de zorgdrager ook afstemt op zichzelf. Annelies van Heijst

28 Een manier van doen Produceren, maken Extern doel: resultaat Fietsband plakken Handelen Intern doel: proces zelf Vriendschap onderhouden Aristoteles ( v. Chr)

29 Een manier van doen Produceren, maken Extern doel: resultaat Fietsband plakken Handelen Intern doel: proces zelf Vriendschap onderhouden Aristoteles ( v. Chr)

30 Handelen Zorgsector = web van betrekkingen Maar: Ieder mens in dat web is niet te programmeren, maar is zelf een uniek centrum van: iets nieuws kunnen beginnen.

31 In de betrekking gaan staan

32 Menselijk handelen Ongewisheid: - geen zicht op alle betekenissen - geen zicht op onvoorziene gevolgen (vrijheid van de ander) Dichttimmeren = ont-menselijken

33 Wat doe je met ongewisheid / onzekerheid? Interventie Oplossingsgericht handelen Probleem analyseren en reduceren (=onteigenen) Band met grote vragen (functioneel) doorsnijden Tragiek valt buiten de verantwoordelijkheid Presentie Aanwezig zijn Aandachtige betrekking Hele leefwereld meenemen Tragiek blijft in beeld

34 Wat doe je met ongewisheid / onzekerheid? Interventie Oplossingsgericht handelen Probleem analyseren en reduceren (=onteigenen) Band met grote vragen (functioneel) doorsnijden Tragiek valt buiten de verantwoordelijkheid Presentie Aanwezig zijn Aandachtige betrekking Hele leefwereld meenemen Tragiek blijft in beeld

35 Uitdrukkingshandelingen Present zijn en present stellen vallen samen Waarden: - Verbondenheid en gehechtheid - Kostbaarheid

36 Een manier van doen Zorgen = - produceren, maken (doelgericht, efficient, etc) - handelen (ongewisheid, onzekerheid) - uitdrukkingshandeling (verbondenheid, kostbaarheid)

37 Goede zorg De basisvormen van zorgen in bekommernis zorg als kwaliteitsmaat bekommernis Andries Baart verzorgdheid het nodige zorgvuldigheid aandacht zorgzaamheid trouw bezorgdheid medeleven Zorgen voor Zorgen dat

38 Goede zorg De viervoudige gerichtheid van de zorg, op de zorg als kwaliteitsmaat bekommernis verzorgdheid het nodige zorgvuldigheid aandacht zorgzaamheid trouw bezorgdheid medeleven Kwaal Mens Handeling Dispositie

39 Goede zorg Nadere specificaties zorg als kwaliteitsmaat bekommernis verzorgdheid het nodige zorgvuldigheid aandacht zorgzaamheid trouw bezorgdheid medeleven Probaat Aansluitend Receptiegericht Hartelijk Adequaat Veilig Transparant Praktisch wijs Erkennend Relatie-gestuurd Afgestemd Perspectief wisselend Ervaren baat Weldadig Respecterend (kracht & kwetsbaarheid) Zinvol

40 Goede zorg Tegendelen van goede zorg zijn dus bijv... zorg als kwaliteitsmaat bekommernis verzorgdheid het nodige zorgvuldigheid aandacht zorgzaamheid trouw bezorgdheid medeleven Knoeiwerk Mismatch Achteloos Koud Onverantwoord Ongepast Zelfreferentieel Kwetsend Gewelddadig

41 in op mensen afgestemde betrekkingen Neutraliteit onmogelijk Er groeit een betrekking door de alledaagse nabijheid en het lichamelijk contact

42 Aandacht (Andries Baart) 1. Instrumentele aandacht (focus/diffuus) 2. Inhoudelijk immanente aandacht - Weldadigheid ( gezien worden ) - Verwondering (Cornelis Verhoeven) - Toegewend bewustzijn (mindfulness) - Ontvankelijkheid (spiritueel)

43 Aandacht Aandacht biedt de kiem van een relatie, en daaruit zal een mens opstaan (Andries Baart)

44 Wat is een patiënt? Lijden Wachten Afhankelijk zijn Kwetsbaar zijn Onzeker zijn Angstig zijn Het niet weten Niet meer jezelf zijn

45 Professional loving care: asymmetrische relatie cliënt patiënt mens zorgprofessional mens

46 Geografie van verantwoordelijkheden Nabijheid maakt verantwoordelijk Carrière maken = zich van het bed af bewegen Instellingsbeleid?

47 waarbij de zorgdrager ook afstemt op zichzelf. Emotie = reactie in beweging gebracht, aangedaan worden Emotional labor (Arlie Hochschild) - Zorgen - Gastvrij zijn - Empathisch en begripvol zijn

48 Wat menslievende zorg niet is: 1. Gewoon vanuit je gevoel werken 2. Verzet tegen het systeem 3. Klantgerichte zorg 4. Kwestie van bejegening 5. Patiënt tevredenheid 1. Instabiel, politiek naïef, onrechtvaardig 2. Niet realistisch, naïef, niet strategisch 3. Vanuit professional gedacht, asymmetrie verduisterend 4. Moreel gezien mager, politiek naïef 5. Vgl. 3, goede is meer dan gevoel

49 En empowerment? Gedeeld is: -Maatschappijkritische (politiek-ethische) inzet -Stem geven aan de stemlozen -Inductieve werkwijze (kwalitatief empirisch onderzoek) -Etc. Kortom: genoeg om vruchtbaar samen te werken

50 Dank voor uw aandacht