De professional aan het woord

Transcriptie

1 De professional aan het woord Een uitgave ter inspiratie en informatie over kwaliteit in ontwikkeling binnen de IRIS-scholen. Medewerkers aan het woord over verschillende vormen van opleiden en ontwikkelen, zoals teamontwikkeling, schoolontwikkeling, leren in het vak, collegiale consultatie, individueel leren en IRIS-breed netwerken. juni 2015, nummer 5 Evert-Jan Oppelaar: Onderwijs Pionier 2015 Evert-Jan Oppelaar, docent op het HVC, is winnaar geworden van de jaarlijkse Onderwijs Pioniers trofee. Hij heeft deze prijs gewonnen als projectleider van De docent als architect, een onderdeel van het HVC-project duurzame didactiek. De docent als architect Samen met Romano de Bock, Jorick Bol, Jeroen Jolles, Krista Harte en Esther Jonker heeft Evert-Jan gewerkt aan het ontwikkelen en arrangeren van eigen leermateriaal in een leerplan volgens het spinnenwebmodel van SLO. De gedachte daarachter was dat, om duurzame didactiek optimaal toe te kunnen passen, docenten de ruimte moeten ontdekken in hun eigen curriculum om van de bestaande paden af te kunnen wijken. architect speelt dus een belangrijke rol in de schoolontwikkeling van het HVC. Het juryrapport gaat echter nog een stapje verder. Het rapport geeft namelijk aan dat De docent als architect van betekenis is voor de ontwikkeling van de onderwijssector als geheel. Het idee dat niet de methode, maar de docent verantwoordelijk hoort te zijn voor wat en hoe de leerling leert, wordt door de jury gezien als één van de belangrijkste opdrachten voor het onderwijs van vandaag. Jos Bart, rector HVC: Ik wil alle docent-architecten, maar Evert-Jan in het bijzonder, van harte feliciteren met deze bijzondere prijs. Deze prijs is een bevestiging van het feit dat wij als school de goede weg zijn ingeslagen en dat is iets om trots op te zijn! Leerlab De ervaringen die met dit project zijn opgedaan en de inzet van de vakleerplannen hebben er vervolgens toe geleid dat het HVC een aanvraag voor deelname aan een Leerlab heeft ingediend. Ook deze is inmiddels toegekend. De docent als Afbeelding: spinnenwebmodel SLO De Onderwijs Pionierstrofee wordt jaarlijks uitgereikt en helpt ruimte te creëren voor ambitieuze leraren door middel van begeleiding, budget, een netwerk en een podium. Onderwijs Pioniers is een programma van de Onderwijscoöperatie en Kennisland en wordt mede mogelijk gemaakt door het Arbeidsmarktplatform Primair Onderwijs, VOION en SOM.

2 Met elkaar, leren van elkaar Fer Bak, mentor en docent LO op het Kaj Munk College, neemt deel aan de IRIS Opleiding Leiderschap De Kweekvijver. Een verplicht onderdeel van deze opleiding is de praktijkopdracht in de eigen school. In overleg met zijn teamleider is Fer aan de slag gegaan met het onderwerp collegiale consultatie. Project Bak Door zijn eigen ervaringen ziet Fer lesbezoeken als een effectieve en efficiënte manier om het eigen functioneren te verbeteren. De keuze voor het onderwerp van zijn praktijkopdracht was dan ook een voor de hand liggende: Collegiale consultatie en hoe geef je dat vorm in de school. Voor dit project, dat al snel de naam Project Bak kreeg, heeft Fer bij een aantal teams het verzoek neergelegd wie er als docent deel zou willen nemen. Er werd een groep geformeerd van acht docenten uit drie teams (docenten van verschillende vakken en in verschillende fasen van hun carrière). Lesbezoeken Met de projectgroep is in een aantal korte sessies besproken in hoeverre collegiale consultatie nu al plaatsvindt en wat daarvan de opbrengst is. Verder is gediscussieerd over veiligheid, jezelf kwetsbaar durven opstellen en op een positieve manier omgaan met het beoordeelaspect. Vervolgens heeft de groep afgesproken om het gewoon eens te proberen. Twee of drie keer bij elkaar kijken in de les met als taak: observeer om er zelf van te leren en bedenk van tevoren waar je je aandacht op wilt richten (hanteren orde, omgaan met specifieke groep leerlingen, nieuwe ideeën voor lesstof opdoen, etc.). Het organiseren van de lesbezoeken zelf leek in eerste instantie lastig, maar de groep had al snel een schema van lesbezoeken rond. Tussenuren blijken het aangewezen moment hiervoor te zijn. Toegevoegde waarde Fer: Voor de zomervakantie gaan we eerst in de groep bespreken wat we zelf hebben geleerd van de lesbezoeken. Vervolgens gaan we kijken hoe we dit het beste kunnen terugkoppelen naar de betrokken teams en eventueel naar de rest van de school. Deze terugkoppeling is belangrijk, omdat iedereen dan met ons mee kan leren en andere teams ons voorbeeld wellicht zullen volgen. We hopen met dit kleine project te kunnen laten zien dat collegiale consultatie op een hele veilige manier mogelijk is. Dat het een vrij gemakkelijke stap is die je zelf kunt zetten binnen je eigen team om je eigen functioneren te verbeteren en dat het je in elke fase van je carrière veel kan brengen. Wellicht kunnen we volgend jaar een stap verder gaan door bijvoorbeeld docenten met dezelfde onderzoeksvraag aan elkaar te koppelen om echt gericht samen te leren in de school. Ik ben ervan overtuigd dat met elkaar, leren van elkaar je persoonlijke ontwikkeling versnelt. Je echte leervraag komt gemakkelijker naar boven. En als blijkt dat je er deskundige hulp bij nodig hebt, dan kun je daar gericht aan werken. Bootcamp Onderwijsdag 2015 Ik ben ervan overtuigd dat met elkaar, leren van elkaar je persoonlijke ontwikkeling versnelt. Gezamenlijk doel Fer leidt het project bij het Kaj Munk College met de focus op wat hij leert binnen de Kweekvijveropleiding. Belangrijk is dat de leden van de projectgroep intrinsiek gemotiveerd zijn en blijven en een gezamenlijk doel hebben, waarbij zij zelf ook een zekere urgentie voelen. Fer zorgt voor de randvoorwaarden: goede sfeer, bewaken van de voortgang en het creëren van een setting om open met elkaar het gesprek aan te gaan. Bij een onderwerp als deze is het gevoel van veiligheid belangrijk en is een hechte band in de groep essentieel. Verder is van belang: het geven van verantwoordelijkheid aan de groep, het laten nadenken over het project en de te nemen stappen om deze dan ook vervolgens zelf te zetten. Voor de echte diehards: lentestorm met windkracht 9! Beweeglijke leerlingen vinden het fijn om fysiek bezig te zijn, zodat ze zich daarna beter kunnen concentreren op hun leerwerk. Hetzelfde geldt voor docenten. Lichamelijkkinetische docenten bewegen graag, zoeken de uitdaging

3 Schoolse vaardigheden: de basis van leren Tijdens de IRIS Onderwijsdag 2015 verzorgde Inge Verstraete van Edu-support een workshop over de basis van leren: schoolse vaardigheden. De workshop werd bijgewoond door zo n 60 medewerkers van de IRIS-scholen. Wat zijn schoolse vaardigheden? Onderzoek wijst uit dat goed ontwikkelde zelfregulatie en metacognitie (denken over denken: taakanalyse, voorkennisactivatie, doelen stellen, plannen) betere voorspellers zijn van leerprestaties dan intelligentie. Deze vaardigheden vormen de basis voor leren en noemen we in de wandelgangen ook wel schoolse vaardigheden. Hoe kunnen docenten schoolse vaardigheden van de leerling versterken en effectief leergedrag ondersteunen? Hoe zorgen zij ervoor dat leerlingen maximaal gebruik kunnen maken van hun capaciteiten en talenten? Wat werkt in het kader van leren? Antwoorden op deze vragen en praktische leertips kwamen uitgebreid aan bod in de workshop van Verstraete, die ook als consulent Passend Onderwijs werkzaam is in Zuid-Kennemerland. Eigen leergedrag Zonder impulscontrole is er geen ruimte voor het ontwik- kelen van andere vaardigheden, zoals zelfinzicht, efficiënte plannen maken en het adequaat uitvoeren ervan. Het gaat hier dan over vaardigheden zoals: op je beurt wachten, onaardige gedachten voor je houden, nadenken voor je iets doet, doorzetten ondanks afleiding, iets wat je niet leuk vindt toch doen, etc. Pas als deze vaardigheden onder controle zijn kan Inge Verstraete een leerling het eigen leergedrag sturen, plannen, monitoren, controleren en evalueren. Ondersteunend hierbij kunnen zijn een denkplan, reflectie (leerbevorderende taak of procesgerichte feedback), foutenanalyse, aanleren van leerstrategieën en het bespreken van emoties gekoppeld aan het leren (weerstand, angst, perfectionisme). Belangrijk is reëel te leren plannen, van wat naar hoe helpen, uit te dagen en het onderhandelen over uitstel niet te faciliteren. Tips Tijdens de workshop werden de deelnemers gevraagd om na te denken hoe dit leergedrag bevorderd kan worden. Als tips kwamen naar voren: ondersteun zelfregulatie, bouw een goede relatie op met je leerling, voeg bij toetsen ook reflectievragen toe. Nieuwsgierig naar alle 21 tips? Mail dan naar Rita Groeskamp, R.Groeskamp@iris-cvo.nl. Aan de slag op het ECL op om dit vervolgens om te zetten in nieuwe kennis over het leren van jongeren. Voor deze collega s werd een bootcamp georganiseerd tijdens de Onderwijsdag Na afloop spatte de energie ervan af: klaar voor het middagprogramma! Het ECL volgt Inge Verstraete, met haar ideeën over wat werkelijk belangrijk is om tot leren te komen, al langere tijd. Het komende schooljaar willen ze van haar kennis gebruik maken om een leerlijn voor schoolse vaardigheden te ontwikkelen. We hebben een projectplan geschreven ten behoeve van het samenwerkingsverband vo Zuid- Kennemerland. We hopen dat het samenwerkingsverband dit professionaliseringstraject wil faciliteren. Behalve het verder professionaliseren van hun mentoren en het inzetten van de leerlijn hoopt het ECL met dit project uiteindelijk het aantal afglijdende leerlingen van vwo/havo te verminderen. De wens is om Inge Verstraete in dit kader in te zetten als algemeen coach tijdens de mentorentrainingen. Om een gezamenlijk referentiekader te hebben organiseren we komend jaar voor al onze docenten een scholingsdag over schoolse vaardigheden. Maar niet alleen op school willen we het gesprek over leren stimuleren, ook thuis. Het zal dan ook een van de onderwerpen zijn tijdens een ouderavond. Corrie Cuperus, afdelingsleider en Patricia Krijgsman, zorgcoördinator op het ECL

4 Van PTA naar PTO Binnen de Haemstede-Barger Mavo is vorig jaar hard gewerkt aan de kwaliteit van het PTA (Programma van Toetsing en Afsluiting). Er zijn RTTI-trainingen gevolgd, bestaande toetsen werden kritisch tegen het licht gehouden en er zijn veel nieuwe toetsen gemaakt. Werken aan het Programma van Toetsing Onderbouw (PTO) is dan ook een logisch vervolg. Docenten Kim Huges en Marleen van Hoof zijn hiermee aan de slag gegaan voor hun vak biologie. Doorlopende leerlijn Een zichtbaar doorlopende leerlijn is van groot belang. Het geeft structuur en duidelijkheid, zowel voor de leerling als voor de docent. Per thema zijn de verschillende onderwerpen per leerjaar vastgelegd, waar vervolgens leerdoelen en vaardigheden aan zijn gekoppeld. Deze worden op vaste momenten getoetst. Marleen en Kim hebben hiermee heel goed overzicht over wat zij met de leerlingen willen bereiken in de vier jaar dat zij op school zitten. Extra uren biologie Kim: In klas 1 kennen we het vak Mens & Natuur. Het vak biologie ontbreekt. We misten dus eigenlijk de stof die normaliter in klas 1 behandeld wordt. Dat gemis merkten we vooral in klas 3. Dit hebben we ondervangen door nu in klas 1 twee uur biologie in te bouwen tijdens het vak Mens & Natuur. Dit zijn uren waarin veel tijd wordt besteed aan onderzoeksvaardigheden en het leren vastleggen daarvan. In de onderbouw worden leerlingen nog minder beoordeeld op het werken volgens de exacte regels en krijgen ze ruim de tijd om zelf dingen te ontdekken. Vooral het werken met de microscoop vinden ze erg interessant. Tijdens zo n les worden hier de meest verrassende dingen bestudeerd! En als het mooi weer is gaan we lekker de natuur in om op onderzoek uit te gaan. Toetsen die staan als een huis Marleen: Van bovenbouwleerlingen zijn de lessen veel meer gericht op het behalen van doelen en uiteindelijk het behalen van het examen. Ik heb hiervoor een aantal centrale Marleen van Hoof (docent bovenbouw) en Kim Huges (docent onderbouw) vormen samen de sectie biologie op de Haemstede-Barger Mavo. Een kleine vaksectie dus, maar wel één vol energie. Ze zijn trots en tevreden over de manier waarop zij met hun vak bezig zijn. eindexamens bekeken en de percentages bepaald van de verschillende vragen volgens de RTTI-methode (Reproductie, toepassen in bekende situatie, toepassen in nieuwe situatie en inzicht). Hier heb ik mijn eigen examens op getoetst. Vervolgens heb ik een overzicht gemaakt voor de leerjaren 2 en 3 om naar dat eindresultaat toe te kunnen werken. Je ziet dan het aandeel toepassen in nieuwe situaties in de jaren toenemen. Met deze wetenschap hebben wij onze toetsen aangepast. Het streven is dat van alle toetsen twee versies worden gemaakt. Voor de bovenbouw is dit aan het eind van het jaar gereed, voor de onderbouw zal dit komend jaar worden opgepakt. Al met al een flinke klus, maar we zijn echt gebrand op het behalen van goede eindexamenresultaten in ons vak. Tot nu toe ziet dat er goed uit! Toekomst De volgende stap is om de resultaten van de toetsen verder te analyseren en vervolgens met behulp van de toetsresultaten te gaan differentiëren. Dat doen we nu op incidentele basis, omdat het analyseren van de resultaten van zoveel leerlingen te veel tijd vereist. Ondertussen is er ook het streven om in de bovenbouw zo gevarieerd mogelijk les te geven. Zo heeft Marleen voor het oefenen van examenvragen prachtige aansprekende filmpjes en presentaties gemaakt. Deze staan inmiddels op het platform digitaal lesmateriaal van IRIS, zodat we hopelijk ook andere collega s kunnen inspireren. Het is leuk om in een proefwerk te lezen dat een leerling schrijft: Zoals u in dat filmpje aangaf en dan het perfecte antwoord geeft. Dan is je missie geslaagd!

5 Leiderschap in Het leren van morgen In oktober vorig jaar vond de eerste KiO Leiderschapsdag IRIS plaats. Integraal leiderschap vanuit persoonlijk perspectief: wat betekent vertrouwen en verbinding voor jou? was toen het centrale thema. Op 17 april jl. heeft deze dag een vervolg gekregen en is dit thema verbonden aan de ontwikkelingen in het onderwijs: Hoe kan ons onderwijs er de komende jaren het beste uit gaan zien en wat betekent dit voor ons allemaal? Judith IJsseldijk, managementadviseur HR, over de tweede KiO Leiderschapsdag IRIS: Het boekje Het leren van morgen vormde het vertrekpunt voor deze dag. We vroegen ons af of Het leren van morgen voor een ieder voldoende aanknopingspunten biedt om in de school, met het eigen team van medewerkers, een proces te organiseren om Het leren van morgen te laten leven in de school en het verder te concretiseren. Wat vraagt dit van je als schoolleider? Hoe ziet het leidinggeven er dan uit? In de ochtend hebben we ons laten inspireren door ons eigen toekomstbeeld van een schoolleider onder leiding van terugspeeltheater Troje. Aan de hand van onze antwoorden op vragen als Waar zijn we heel goed in? Wat kenmerkt onze waan van de dag? Wat typeert ons leiderschap? Wat zouden we echt niet meer moeten doen? Leren van morgen, welke dilemma s zie je? zette Troje al improviserend een beeld neer van onszelf. We keken letterlijk in de spiegel. Daarna nam Saskia Helfensteijn van Kaats! ons mee in de wereld van de mindsets en de rol hiervan bij leiderschap, veranderprocessen en samenwerken. Diverse bekende theorieën en instrumenten passeerden de revue, waaronder de kleuren van de Caluwé en de mindsettheorie van Dweck. Dit laatste sloot mooi aan bij de inspiratiesessie Motivatie komt niet uit een potje tijdens de laatste onderwijsmiddag op het ECL. Na dit theoretische blok zaten we met elkaar in een World café: in drie ronden gingen we steeds met andere collega s in gesprek over de vraag Hoe ziet mijn leiderschap er in Het leren van morgen uit? Bloemlezing Uit de gesprekken over Hoe ziet mijn leiderschap er in Het leren van morgen uit? Steun bij autonomie, werkopvatting, ontwikkeling. Gesprek over overtuigingen, initiatief, leerling is uitgangspunt: manier van lesgeven mag de ontwikkeling van de leerling niet in de weg staan. Denken in mogelijkheden. Naast elkaar staan. Zonder risico geen verandering, dus risico durven nemen, lef, zoektocht, pas op voor verkramping. Expeditieleider, geef ruimte aan de expeditie. Faciliteren van de ontmoeting. Leiderschap waarbij je de wereld naar binnen haalt. Vallen-opstaan-doorgaan. Het middagprogramma stond niet vast. Op basis van de wensen van de deelnemers is ter plekke een aantal workshops van start gegaan. Tevens was Jeroen van Grunsven aanwezig, rector van het Picasso Lyceum in Zoetermeer. Deze school werkt al een aantal jaren met gepersonaliseerd leren. Jeroen is met ons in gesprek gegaan over wat zij in dit proces zoal tegen kwamen. De nieuwsgierigheid naar deze manier van werken is die middag zo geprikkeld, dat begin juni een groep schoolleiders en docenten op bezoek is gegaan bij het Picasso Lyceum om te leren van de ervaringen van docenten en leerlingen. Al met al een gevarieerde dag met genoeg stof tot nadenken. Om ook na deze dag geïnspireerd te blijven is het boek Onderwijshelden uitgereikt. Een boek vol interviews met bevlogen onderwijsmensen. Nieuwsgierig naar de inhoud? Download gratis de digitale versie op

6 Subsidiemogelijkheden Lerarenbeurs - Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een bachelor- of masteropleiding (inclusief pre-master of schakeltraject). Meer informatie: Vierslagleren - De regeling Vierslagleren is gerelateerd aan de Lerarenbeurs. Startende en ervaren leraren doen beiden een master en werken in duo s. Per lerarenduo is beschikbaar als tegemoetkoming in de verletkosten van de ervaren leerkracht gedurende twee jaar. Deadline: 1 juli Meer informatie: Tegemoetkoming leraren, ook voor zij-instromers - Studenten, zij-instromers of contractanten kunnen een tegemoetkoming leraren krijgen. Dit kan als zij een lerarenopleiding aan hbo of universiteit volgen en studiefinanciering niet meer mogelijk is (ook niet als lening bij DUO). De tegemoetkoming is een gift. Deadline: 31 augustus Meer informatie: Promotiebeurs - Bevoegde leraren kunnen een beurs aanvragen voor een promotieonderzoek. Deadline: 1 september Meer informatie: Agenda augustus - oktober augustus Stevig jaar starten voor talendocenten 3 september Leergang Strategisch HRM in vo 10 september Nationaal congres ouderbetrokkenheid 10 september Start IRIS Opleiding Leiderschap 16 september Zwakke rekenaars vooruithelpen 17 september Anti-pestcoördinator in het onderwijs 17 september Expo School aan Zet in Utrecht 22 september Opleiding procesbegeleider lessen study 25 september Training beeldcoaching 1 oktober Meerdaagse Onderwijskundig leiderschap 1 oktober Congres Onveilig gehecht 6 oktober 1e Onderwijsmiddag IRIS oktober Lerarencongres Netwerk O&O Het netwerk O&O coördineert, stimuleert, ondersteunt en faciliteert op het gebied van Opleiden en Ontwikkelen binnen de school en vormt een brug naar IRIS-brede samenwerking ter versterking. Heb je vragen, opmerkingen of suggesties? Neem dan contact op met één van de netwerkcoördinatoren: Marcel van den Busken (THA) mvandenbusken@thamen.nl Jan Simon (HVC) j.simon@hvc.nl Ronald Lam (HBM) r.lam@haemstede-barger.nl Robert Claassen (KMC) r.claassen@kajmunk.nl Luc Bessems (ECL) l.bessems@ecl.nl Rita Groeskamp (IRIS) r.groeskamp@iris-cvo.nl Meer informatie: Het leren van morgen ook digitaal beschikbaar via Colofon Dit is een uitgave van IRIS Opleiden & Ontwikkelen Vragen en/of suggesties: Rita Groeskamp, coördinator Opleiden en Ontwikkelen IRIS r.groeskamp@iris-cvo.nl - Tekst: R. Groeskamp en J. IJsseldijk Eindredactie: I. Snep Vormgeving: Bommel tekst & creatie Oplage: 900 exemplaren Druk: drukkerij Groen Met dank aan alle medewerkers van IRIS die aan dit nummer hebben meegewerkt.