Nu aan de slag: Naar een klimaatneutrale gemeente

Transcriptie

1 Nu aan de slag: Naar een klimaatneutrale gemeente Tien uitdagingen met inspirerende voorbeelden 1

2 Het kan: ook uw gemeente klimaatneutraal De lichten staan op groen! Met een flinke inspanning kunnen alle Nederlandse gemeenten binnen enkele decennia klimaatneutraal worden. Tientallen gemeenten kiezen hier nu al voor. De VNG heeft eind 2007 met het Rijk een Klimaatakkoord ondertekend met vergaande doelen. En sinds juli 2008 is de Subsidie Lokale Klimaatinitiatieven (SLOK) beschikbaar. U kunt dus aan de slag! Waarom klimaatneutraal? De energieprijzen rijzen de pan uit, olie- en gasvoorraden worden schaarser en ons land dreigt voor zijn energiebehoefte steeds afhankelijker van andere landen te worden. En natuurlijk is er de klimaatverandering die ons noodzaakt de uitstoot van broeikasgassen snel en drastisch te verminderen. Een klimaatneutrale gemeente heeft voordelen voor de burger (lagere woonlasten en mobiliteitskosten) en voor bedrijven (kostenbesparing energie, innovatie, lokale werkgelegenheid). Het is eersteklas citymarketing en een vestigingsfactor van belang voor bedrijven van de toekomst! Hoe wordt uw gemeente klimaatneutraal? Er leiden vele wegen naar Rome. Stel om te beginnen een routekaart op samen met lokale medestanders, maak keuzes (per raadsbesluit) en investeer in mensen en maatregelen. Waarom vooral lokaal investeren in CO 2 -reductie? Lokaal kapitaal benutten vergroot de werkgelegenheid in uw gemeente. Investeren in de duurzaamheid van de eigen gemeente is beter meetbaar en zichtbaar. Het draagt bij aan de energievoorziening van de toekomst met veel decentrale duurzame bronnen. Zelf energie besparen en duurzame energie opwekken zijn langetermijninvesteringen, terwijl inkoopcontracten voor groene stroom snel opgezegd kunnen worden. Verder voorkom je dubbele claims. Bijvoorbeeld: aankoop van windstroom uit een andere gemeente lijkt groen, maar wie zegt dat die andere gemeente de windmolens niet zelf meetelt? Hoe ver dienen de ambities te gaan? Het kabinet wil in 2020 ten opzichte van procent CO 2 -emissies reduceren en 20 procent duurzame energie opwekken. Ambitieus, maar haalbaar. Als tenminste alle gemeenten deze ambitie overnemen en liefst nog overtreffen. Wie het goede, duurzame voorbeeld geeft, inspireert bovendien zijn burgers en bedrijven. Hoe scoort uw gemeente nu? Steeds meer gemeenten stellen meetbare langetermijnklimaatdoelstellingen op en koppelen die aan concrete maatregelen. Op kunt u zien hoe uw gemeente scoort op het gebied van beleidsmaatregelen én feitelijke CO 2 -uitstoot. 2

3 Tien uitdagingen met inspirerende voorbeelden Er zijn al landen die hebben besloten CO 2 -neutraal te worden, zoals Costa Rica, Nieuw Zeeland en Noorwegen (in respectievelijk 2019, 2020 en 2030). Sommige provincies overwegen het. Maar gemeenten kunnen het ook! Zo is Dronten al zover sinds 2007, onder meer dankzij de 104 windmolens die hier staan opgesteld. Er zijn meerdere definities in omloop voor gemeenten die zich vergaand inspannen voor het klimaat. De belangrijkste drie: Klimaatneutraliteit betekent dat een gemeente geen invloed uitoefent op het klimaat bij álle activiteiten die binnen de gemeentegrenzen worden uitgevoerd (wonen, werken en verplaatsen). Voor zover er nog broeikasgassen vrij komen (zoals kooldioxide (CO 2 ), methaan (CH 4 ), lachgas (N 2 O) en een aantal fluorverbindingen) worden deze elders duurzaam gecompenseerd. Bij CO 2 -neutraliteit geldt bovenstaande alleen voor de uitstoot van CO 2 (dat voor 80 procent van de opwarming van de aarde verantwoordelijk is). Energieneutraliteit gaat juist een stapje verder. Zo moet de volledige energievraag door duurzame bronnen worden opgewekt. De opslag van CO 2 in nieuwe bossen of de ondergrond is geen optie. Duurzame energie mag wel binnen én buiten de gemeente worden opgewekt. Ondanks de verschillende definities, bestaat de aanpak grotendeels uit hetzelfde soort maatregelen. Hierna volgen tien uitdagingen. FOTO: MICHIEL WIJNBERGH 3

4 1 - Maak een routekaart samen met medestanders Echt werken aan klimaatneutraliteit vraagt om visie, ambitie en een goed plan, een routekaart. Met een routekaart weten alle partners waar ze aan toe zijn en wat van hen wordt verwacht. Een goede routekaart is concreet en onderbouwd. Gedetailleerd op de korte termijn en globaler op de langere termijn (tot circa ). Voor elk jaar of tijdvak staan er samenhangende maatregelen ingepland, voor de gemeente zelf en de diverse andere doelgroepen. Het plan geeft inzage in kosten en baten, randvoorwaarden en te reduceren hoeveelheden energie en CO 2. Er worden meerdere scenario s gemaakt voor versnelde investeringen in duurzame energie en energiebesparing, waarmee het jaartal waarin de gemeente klimaatneutraal wenst te zijn naar voren gehaald kan worden. Voorbeelden van goede routekaarten zijn die voor Tilburg, Heerhugowaard en Apeldoorn, zie roadmap CO 2 -neutrale steden. Het kader hieronder laat zien welke gemeenten voorop lopen met hun klimaatbeleid. Volg hun voorbeeld! NB: de gehanteerde definities wijken soms af van die in de inleiding. Gemeenten met vergaande klimaatambities Amersfoort (CO 2 -neutraal in 2030) Apeldoorn (energieneutraal in 2020 voor gebouwde omgeving) Assen (CO 2 -neutraal in 2020) Breda (CO 2 -neutraal in 2044) Den Bosch (klimaatneutraal in 2030) Den Haag (CO 2 -neutraal in 2050) Eindhoven (energieneutraal tussen ) Enschede (klimaatneutraal in 2020) Groningen (energieneutraal in 2025) Haarlem (klimaatneutraal in 2030), Heerhugowaard (CO 2 -neutraal in 2030, incl. energieleverende kassen) de Kempen (vijf gem. energieneutraal in 2025) Kollumerland (energieneutraal in 2020) Texel (klimaatneutraal in 2030) Tilburg (klimaatneutraal in 2045) Utrecht (CO 2 -neutraal in 2030) Venlo (klimaatneutraal in 2030) Wageningen (klimaatneutraal in 2030), Zoetermeer (CO 2 -neutraal in 2030) Zutphen (energieneutraal in 2020) Verschillende gemeenten hebben aangegeven op termijn klimaat- of CO 2 -neutraal te willen worden of dit te onderzoeken, waaronder Capelle aan den IJssel, Goirle, Helmond, Leeuwarden, Soest en Waalwijk. Negentien middelgrote gemeenten, namelijk Amersfoort, Apeldoorn, Arnhem, Breda, Den Bosch, Dordrecht, Ede, Eindhoven, Emmen, Enschede, Groningen, Haarlem, Haarlemmermeer, Leiden, Nijmegen, Tilburg, Zaanstad, Zoetermeer en Zwolle hebben op 28 maart 2007 in een brief aan minister Cramer aangegeven in 2020 klimaatneutraal te willen worden, afhankelijk van de steun van het Rijk (o.a. meer investeringen in openbaar vervoer en invoering warmtewet). Zij schrijven: Onze ambitie is om gemeenten klimaatneutraal te laten zijn, te beginnen met de eigen gemeentelijke organisatie. Wanneer klimaatneutraal precies haalbaar is, zal ook afhangen van de ondersteuning die we daarbij van u krijgen. We hopen het doel zo snel mogelijk, wellicht al in 2020, te bereiken. 4

5 2 - Maak de gemeentelijke organisatie klimaatneutraal Geef het goede voorbeeld: practise what you preach. En stimuleer zo de markt voor energiebesparende producten en schone energie. U kunt ervoor kiezen de gemeentelijke organisatie klimaatneutraal te maken tussen bijvoorbeeld 2010 en Dat betekent onder meer: energie besparen bij gemeentelijke gebouwen en voorzieningen en deze voorzien van zonnepanelen of andere duurzame energiebronnen; groene stroom en groen gas inkopen; het wagenpark vergroenen en duurzaam woon-werkverkeer onder werknemers stimuleren (OV, carpoolen, fietsen, etc.). SenterNovem komt binnenkort met een stappenplan voor gemeenten en provincies. Naast het directe energieverbruik van de gemeentelijke organisatie is het ook van belang rekening te houden met de duurzaamheid van onder andere apparatuur, papier, kantoormeubilair, bedrijfskleding en voeding (koffieapparaten, kantines). Dat kan door duurzaam in te kopen. Zorg dat uw gemeente in ieder geval de Intentieverklaring Duurzaam Inkopen van SenterNovem heeft ondertekend, zie Enkele gemeenten hebben de klimaatambities voor hun eigen organisatie al zwart op wit staan: Haarlem en Maassluis (klimaatneutraal in 2015), Den Haag, Amersfoort en Amsterdam (CO 2 - neutraal in respectievelijk 2010, 2011 en 2015). Voorbeeld Den Haag Den Haag heeft 6 miljoen euro investeringskrediet vrijgemaakt voor energiebesparing in de eigen gebouwen. Eind 2008 heeft de gemeente met andere partijen in de stad een Klimaatfonds ingesteld. Met het geld wordt de resterende CO 2 -uitstoot van de gemeentelijke organisatie geïnvesteerd in energiebesparing en duurzame energie in de stad zelf. Een ander Haags voorbeeld is het (bijna) klimaatneutrale stadsdeelkantoor Leidschenveen- Ypenburg (ruim driehonderd dagen per jaar zonder fossiele brandstoffen; duurzame én goedkopere aanbesteding). Zie 5

6 3 - Bouw klimaatneutrale nieuwbouwwijken De verwachting is dat nieuwbouwwoningen vanaf 2020 klimaatneutraal moeten zijn. De wettelijke energieprestatie-eis is dan nul. Dus waarom niet nu al beginnen? De technieken zijn er! Het is goed voor de profilering van uw gemeente en u geeft het goede voorbeeld aan andere bouwers. Besluit bijvoorbeeld om niet pas in 2020 maar al in 2012 klimaatneutrale nieuwbouwwijken op te leveren. De bedoeling is dat de energie die zo n wijk nodig heeft voor wonen, werken en verkeer voornamelijk duurzaam wordt opgewekt. Zorg wel dat u er snel bij bent. Van het Lente Akkoord Energiebesparing in de Nieuwbouw van het ministerie van VROM en onder meer Bouwend Nederland mogen tien experimenteergebieden 25 procent vooruit lopen op de wettelijk aangescherpte energieprestatie-eisen voor nieuwbouw in 2011 en Buiten die tien gebieden kunnen gemeenten in overleg met projectontwikkelaars ook scherpere doelstellingen formuleren, maar die kunnen niet worden afgedwongen. Heerhugowaard. Binnen Stad van de Zon, Plandeel 2 wordt een onderdeel (het Carré) eind 2008 CO 2 -neutraal. Voor de duurzame energievoorziening wordt voor 3,75 megawatt aan zonnepanelen op de daken van de woningen en voorzieningen geplaatst (in totaal m 2 aan PV-panelen). Verder komen er energiezuinige woningen, drie windturbines (in het recreatie gebied) en een bos. Amsterdam. B en W besloten op 10 juni 2008 dat in 2010 een derde van alle nieuwbouw - wijken klimaatneutraal gebouwd moet worden. Vanaf 2015 moeten alle nieuwe woningen klimaatneutraal zijn. Breda. In de wijk Teteringen worden nieuwbouwwoningen volledig klimaatneutraal opgeleverd. Dat is met name mogelijk door de bouw van een biomassa-warmtekrachtcentrale die groenafval uit Breda verstookt. De centrale levert warmte en elektriciteit. Zie: Apeldoorn. Voor de wijk Zuidbroek wordt een EPL (Energieprestatie op Locatie) van 9,9 gehanteerd (EPL 10 is klimaatneutraal). Borssele en Veere willen een klimaatneutrale straat ontwikkelen. FOTO: RON GILING/LINEAIR 6

7 4 - Maak energieafspraken met woningcorporaties Via corporaties hebben gemeenten toegang tot 2,3 miljoen woningen (circa 33 procent van alle woningen). Klimaatneutrale huurwoningen zijn, op termijn, goedkoper. Voor steeds meer mensen die in energetisch slechte huizen wonen vaak de lagere inkomensgroepen zijn de maandelijkse energielasten al hoger dan de netto huur. Aan de hand van een woonvisie kan uw gemeente prestatie- en meerjarenafspraken maken met woningcorporaties en marktpartijen en daarbij de regierol op zich nemen. Energiemaatregelen zijn hier een logisch onderdeel van. Veel gemeenten sluiten hiertoe speciale convenanten. Dat zorgt voor gunstigere energielabels en lagere woonkosten. Ruim 25 procent energiebesparing is al binnen enkele jaren goed haalbaar. Met wat grotere inspanningen op de langere termijn ligt ook het streefdoel klimaatneutraal binnen bereik. Bij herstructurering kan direct een klimaatneutrale warmte-koudevoorziening worden aangelegd die tot méér comfort en uiteindelijk lagere kosten leidt dan een energievoorziening met gas. Rotterdam wil in 2025 de CO 2 -emissies met de helft terugdringen op basis van het Clinton Climate Initiative. Corporatie Woonbron (bedient ruim vijftigduizend huishoudens in Rotterdam, Delft, Dordrecht en Spijkenisse), is deelnemer aan dit initiatief en kiest daarom niet voor 2 maar 3 procent energiebesparing per jaar. Voor het woninggebonden energiegebruik, waarop de corporatie invloed heeft, betekent dat een jaarlijkse besparing van 4,7 procent. Verder zijn er al veel gemeenten die goede energieafspraken met woningcorporaties hebben gemaakt (bijvoorbeeld Tilburg). Woonbron: koploper op energiegebied In het voorjaar van 2008 presenteerde Woonbron een plan voor een flinke CO 2 -reductie, oplopend tot 50 procent in De corporatie wil onder andere de energielabels verbeteren zoals die nu aan de woningen zijn toegekend. Woningen met een ongunstig energielabel worden als eerste aangepakt. Naast energiebesparing zijn concrete afspraken vastgelegd over duurzaam materiaalgebruik, duurzaam renoveren en slopen, en verbetering van het binnenklimaat. Ook hebben huurders het recht van initiatief gekregen, waardoor ze zelf voorstellen kunnen doen om energiemaatregelen te treffen. De ambitie van Woonbron is ruim twee keer zo hoog als de energiebesparingsdoelstellingen die het Rijk heeft geformuleerd voor de woningcorporaties. En zelfs 3,5 keer hoger dan de toezegging over energiebesparing die Brancheorganisatie Aedes heeft gedaan in haar Bod aan de samenleving. Bijzonder is verder de garantie van de wooncorporatie dat bij de energiebesparingsmaatregelen die zij uitvoert, de woonlasten van de huurders gemiddeld omlaag gaan. Huurverhogingen zullen niet meer bedragen dan 75 procent van de gemiddelde besparing op de energierekening van bewoners. FOTO: MCPHOTO/LINEAIR 7

8 5 - Maak particulier woningbezit energiezuinig Stijgende energieprijzen maken besparingen en duurzame energie rendabel. Subsidiemogelijkheden voor gemeenten Gemeenten die willen werken aan CO 2 -reductie bij particuliere huiseigenaren kunnen met samenwerkingspartners de komende jaren een subsidieaanvraag indienen bij (aanmeldingen voor proefprojecten nog mogelijk) en bij de Unieke Kansen Regeling (UKR) die voorjaar 2009 weer opengaat (zie De ambities dienen wel vrij hoog te liggen. In Apeldoorn is er bijvoorbeeld een wijk waarbij in dit verband huurders en kopers als geheel worden benaderd. en voorbeelden Met de Wonen++ campagne van Ecostream kunnen overheden particuliere huiseigenaren aanzetten tot efficiënter energiegebruik. Geïnteresseerden kunnen een voordelig energieadvies krijgen en vrijblijvend een offerte aanvragen voor energiebesparende maatregelen (zie kader). Wonen++ wordt toegepast in diverse gemeenten van de provincies Groningen en Drenthe, in de regio s Rijnmond en Haaglanden en in Nijmegen en Lochem. Zie In Rotterdam starten Eneco en NVM-makelaars een project om driehonderd woningen die te koop worden gezet energetisch op te knappen. Woerden heeft alle inwoners gevraagd of zij een energiebox met een waarde van 100 euro wilden ontvangen (zie en Onder meer in de provincie Noord-Brabant zijn energieloketten en servicepunten opgezet, betaald door gemeenten, waarbij particuliere huiseigenaren een energieadvies en een offerte voor maatregelen kunnen krijgen. Zie Adviesbureau BuildDesk geeft middels een huis-aan-huisfolder mensen een indruk hoeveel geld ze per energiebesparende maatregel overhouden. In veel gemeenten - onder andere in de MARB-regio Breda - worden hierover bijeenkomsten gehouden voor bewoners. Ook lokale bedrijven en woningcorporaties geven tijdens zo n gelegenheid informatie over energiebesparing. Je kunt dan door een speciale huiskamer lopen waar aan elk onderdeel een prijskaartje hangt met het bedrag dat je jaarlijks kunt besparen. Wonen++ Wilt u energie besparen? In uw eigen zonnestroom voorzien? Zou u eindelijk wel eens van die schimmelmuur af willen? Verlangt u naar frisse lucht in huis, zonder alle ramen open te gooien? Kortom: kiest u voor energiebesparing én wooncomfort? Dan is Wonen++ van Ecostream beslist iets voor u, aldus de website van Ecostream. Geïnteresseerde huiseigenaren krijgen bezoek van een energieadviseur voor een persoonlijk, op maat gesneden advies. Op basis van een overzichtelijk rapport en een heldere offerte kunnen vervolgens keuzes worden gemaakt over te nemen maatregelen. Naast diverse overheden biedt onder meer Energiebedrijf Greenchoice het Wonen++ programma aan: Dankzij een goede financieringsregeling gaat uw besparing meteen in. Greenchoice verlaagt direct uw voorschotbedrag bij invoering van de energiebesparende maatregelen. De waarde van uw eigen woning stijgt aanzienlijk. 8

9 6 - Versnel grootschalige windenergie Eén grote windmolen wekt stroom op voor zeker huishoudens. Er zijn er zelfs die huishoudens van stroom kunnen voorzien. Het belang is groot: windmolens zijn nodig om klimaatneutraal te worden als gemeente. Betrek bewoners en bedrijven vroegtijdig bij windenergieprojecten en laat ze financieel participeren (meedelen in de lusten). Dat verhoogt de betrokkenheid en voorkomt veel weerstand, waardoor de doorlooptijd van realisatie (nu meestal 6 tot 10 jaar) sneller verloopt. Haarlemmermeer (zie kader hieronder). Op het eiland Goeree Overflakkee krijgen alle inwoners windstroom van de windmolencoöperatie Deltawind (veel inwoners zijn mede-eigenaar van de molens). De meeste eilandgemeenten hebben aan dit succes meegewerkt. FOTO: MICHIEL WIJNBERGH Kerkrade nam het initiatief voor windpark De Locht en vroeg omwonenden (en anderen) financieel te participeren in de twee molens (inleg euro per persoon). Amsterdam en Rotterdam gaan inwoners vragen te investeren in windenergie op zee. Voorbeeldaanpak: nieuw windenergiepark Haarlemmermeer-Zuid Bij de aanleg van windenergiepark Haarlemmermeer-Zuid heeft de gemeente gekozen voor een pro-actieve aanpak in een open proces (zoals adviesbureau BuildDesk adviseert voor alle gemeenten die een nieuw windenergie park oprichten). Het park krijgt acht zeer grote molens, met een totaal vermogen van tenminste 20 megawatt, genoeg voor veertienduizend huishoudens. Alle belanghebbenden worden tijdig betrokken en gehoord (in plaats van inspraak achteraf). De gemeente heeft de regie, maar participeert zelf niet financieel. Burgers en bedrijven krijgen wél de kans geld in het windmolenpark te investeren. Ook grondeigenaren worden betrokken. Omwonenden, bedrijven en grondeigenaren zijn verenigd in een initiatiefgroep die zelf met voorstellen voor het uiteindelijk ontwerp van het park zal komen. Interessant is dat ook de recreatieve en educatieve aspecten van de molens worden benut: de formidabele hoogte (ashoogte 100 meter) belooft een fantastisch uitzicht vanuit de gondels op enerzijds de Randstad en Schiphol en anderzijds de Bollenstreek en het Groene Hart. Een surplus voor bezoekers. Nabij de molens komt een milieueducatiecentrum. Verder komt een deel van de opbrengsten ten goede aan gebiedsontwikkeling. Zie voor plan van aanpak en QenA: 9

10 7 - Verlaag CO 2 -uitstoot van verkeer en vervoer Verkeer en vervoer zorgen doorgaans voor procent van de CO 2 -uitstoot in uw gemeente, in een aantal gevallen oplopend tot wel 50 procent. In deze sector is dus flinke CO 2 -besparing mogelijk. Een extra voordeel is dat duurzamere mobiliteit ook schonere lucht oplevert. Er zijn tal van maatregelen die het autoverkeer beperken: hogere en gedifferentieerde parkeertarieven (waarbij de opbrengst gebruikt kan worden voor lokaal klimaatbeleid), een autoluwe binnenstad, milieuzones voor vracht- en personenauto s, goedkoper, aantrekkelijker en schoner openbaar vervoer, het stimuleren van fietsen en de aanleg van meer fietsvoorzieningen. Nu nog even toekomstmuziek, maar over enkele jaren werkelijkheid: het stimuleren van elektrische auto s - oplaadbaar met groene stroom uit het stopcontact. Dat kan door samen te werken met autodealers en gratis parkeren in te voeren voor elektrische en hybride auto s. Essent werkt nu al aan een proef (Mobile Smart Grid). Amsterdam neemt een flink aantal maatregelen om het klimaat te sparen en de luchtkwaliteit te verbeteren: - een milieuzone binnen de ring A10 voor meest vervuilende personen- en bestelauto s; - hogere parkeertarieven (3 tot 4 euro per uur in de binnenstad), stringenter parkeerbeleid, uitbreiding van het betaald-parkerengebied; - stads- en stedelijke distributiecentra; - stimuleren van transport over water en schone rondvaartboten; - proef met waterstofbussen (inmiddels geslaagd); - P+R-centra (Parkeer en Reis) bij OV-knooppunten; De hogere parkeertarieven leveren Amsterdam de komende zeven jaar 180 miljoen euro op terwijl de kosten van alle maatregelen 170 miljoen euro bedragen. Het leeuwendeel gaat op aan extra openbaar vervoer, slooppremies voor oude auto s en P+R parkeerplaatsen. Apeldoorn experimenteert met de stille, zuinige Whisperbus en Eindhoven heeft Phileas, een ander modern concept van een geleide bus. Diverse gemeenten kennen onder meer een autoluwe binnenstad, dalurenkaartjes, pendelbusjes of aardgasvulstations. FOTO: BRENDA POPPENK 10

11 8 - Richt een lokaal energiedienstenbedrijf op Ons land kent een enorme markt voor groene stroom: 2,5 miljoen mensen maken er gebruik van. De opwekking van groene stroom blijft echter ver achter en bedraagt slechts 2,8 procent van het totaal. Groen gas en groene warmte worden niet of nauwelijks aangeboden. Daarom kopen energiebedrijven duurzame elektriciteit aan in het buitenland met behulp van groene certificaten. Eind september 2008 stonden de media bol van de berichten dat de aldus verkregen groene stroom oplichting zou zijn. Of dit nu waar is of niet, de rel legt in ieder geval bloot hoezeer de duurzame energieproductie in Nederland is achtergebleven bij de vraag. En dat terwijl er zoveel mogelijkheden zijn! Spring als gemeente in op de behoefte aan groene stroom en neem deel in een lokaal Gemeenschappelijk Duurzaam Energiedienstenbedrijf (GDEB). Of stimuleer woningcorporaties, projectontwikkelaars, installateurs en/of andere marktpartijen bij de oprichting van zo n bedrijf. Bijvoorbeeld door grootafnemer te worden. Tilburg richtte een GDEB op met als doel om projectmatig en grootschalig (bijvoorbeeld wijksgewijs) energie te besparen en duurzame energie te realiseren in de bestaande bouw. Veenendaal richtte een energiebedrijf op (DEVO) dat een collectief duurzaam energiesysteem aanlegt, exploiteert en beheert voor woningen in de nieuwbouwwijk Buurtstede (warmte-koudeopslag, warmtepompen en warmtekracht). De gemeente, woningcorporatie en marktpartijen zijn aandeelhouder. De deelnemende bedrijven leveren hun winst in zodat bewoners een 15 procent lagere energieprijs betalen. Emmen richtte een energiebedrijf op (EBR) om collectieve duurzame energie te leveren aan nieuwe glastuinbouwbedrijven in het Rundedal (duurzame warmte en koude en elektriciteit). 11

12 9 - Zorg voor een solide financiering Veel maatregelen verdienen zich ooit terug maar vergen in eerste instantie wel een aanzienlijke investering. Dat is een drempel. Richt een klimaatfonds op, bij voorkeur revolverend, dat wil zeggen dat (laagrentende) leningen worden terugbetaald en het fonds zichzelf weer vult. Het fonds kan gevuld worden met bijvoorbeeld dividend van traditionele energiebedrijven, verkoop van aandelen van deze energiebedrijven, subsidies of geld van marktpartijen. Revolverende fondsen Delft: gemeentelijke stimulering energiebesparende maatregelen (aandelen van energiebedrijf EZH in fonds). Apeldoorn: bezitters van een eigen woning kunnen een gunstige duurzaamheidslening van tot euro afsluiten met de gemeente via het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SVn). Dit tegen een vaste lage rente van 2 procent en een vaste looptijd van tien jaar. Afsluitkosten komen voor rekening van de gemeente. Voor huurwoningen heeft Apeldoorn in totaal 1 miljoen euro vrijgemaakt voor het treffen van energiemaatregelen. Verder hebben Tilburg, Boxtel, Eindhoven, Hardenberg, Koggenland, Tilburg en de provincie Noord-Holland het voornemen een revolverend fonds op te richten. Den Haag heeft geen revolverend fonds, maar het Haags Klimaatfonds, dat vanaf eind 2008 operationeel is. Het gaat hierbij niet om leningen die afgelost worden via het fonds, maar de gemeente stelt zelf jaarlijks geld beschikbaar. Zie ook: zoekwoorden: financiële instrumenten voor gemeenten: stimulans voor duurzaamheid. Geld uit de markt De gemeente Den Haag is erg succesvol in het uit de markt halen van geld voor energiemaatregelen. Een voorbeeld hiervan is het geothermieproject in Den Haag Zuidwest waar vierduizend woningen en enkele bedrijven van warmte worden voorzien door aardwarmte van meter diep. Eneco, E.ON, drie cor poraties en de gemeente zijn aandeelhouder in de CV geothermie. De gemeente investeert 2,5 miljoen euro, de totale investering is 46 miljoen euro. Zie zoekwoord: geothermie. Een ander voorbeeld is het gebruiken van publiek-private samenwerking en innovatief en duurzaam aanbesteden. Huidige aanbestedingsregels koersen op lage prijs en maken het selecteren van de meest duurzame, duurdere projectvoorstellen vaak lastig. Dit kan omzeild worden door zogenaamde DBFM- of DBFMO contracten (Design, Build, Finance and Maintanance/Operate). Realisatie, beheer en exploitatie komen hierdoor bij dezelfde partij te liggen, waardoor langetermijnmilieuaspecten zwaarder wegen en uiteindelijk voor kostenvoordelen zorgen. 12

13 10 - Pak energieverspilling wettelijk aan bij bedrijven en kantoren Gemeenten verlenen aan een groot aantal bedrijven, vooral de kleinere (de grotere bedrijven vallen onder de provincie), een vergunning via de Wet Milieubeheer en kunnen in dat kader een energiebesparingsplan afdwingen. Uit verkenningen blijkt dat bedrijven verantwoordelijk zijn voor een derde tot de helft van de CO 2 -uitstoot in de gemeenten. Ook blijkt dat er bij die bedrijven nog veel rendabele maatregelen mogelijk zijn waarmee 15 tot 20 procent energie kan worden bespaard. Via vergunningverlening en strikte handhaving van de Wet Milieubeheer kan de gemeente eisen dat energiebesparingsmaatregelen worden getroffen die zich binnen vijf jaar terugverdienen. Dit gebeurt nu nog veel te weinig. Een gemeente moet dus zorgen dat zij voor de naleving de nodige menskracht achter de hand heeft. Andere kaders zijn de 8.40-AmvB s (of Activiteiten-AMvB), en de MJA2- en GLAMIconvenanten. Denk verder aan het ontmoedigen of verbieden van terrasverwarming bij de horeca, het verplicht afdekken van koelmeubelen en het weren van automatische deuren met warmteblazers bij winkels. Per winkelbedrijf leidt dit tot 27 procent energiebesparing per jaar. Stimuleer ook restwarmtebenutting bij bedrijven. Amsterdam zorgt dat supermarkten energiemaatregelen nemen bij koel- en vriesmeubelen. Soortgelijke eisen gelden voor andere MKBbedrijven (zie Ook wordt in de hoofdstad restwarmte benut uit een afvalverbrandingsinstallatie. Maastricht: Restwarmte uit de industrie wordt gebruikt voor woningen. Apeldoorn benut warmte uit een rioolwaterzuiveringsinstallatie. Rotterdam: In Hoogvliet zijn vijfduizend woningen aangesloten op restwarmte uit het haven- en industriecomplex. Energieleverende kassen geven warmte aan omliggende woningen. FOTO: KGA245 13

14 Tot slot: lobby voor een goed landelijk beleid Gemeenten die klimaatneutraal willen worden op een termijn van twintig tot dertig jaar, lopen bij de uitwerking van hun ambitie aan tegen een aantal knelpunten. Het gaat soms om wet- en regelgeving die onvoldoende aansluit op deze ambitie. Ook is het in de praktijk moeilijk om de projecten goed te financieren. En er resteert vaak een onrendabele top. Tot slot zijn er ook praktische moeilijkheden. Milieudefensie roept gemeenten op om samen met maatschappelijke organisaties bij met name het Rijk te lobbyen om onderstaande landelijk klimaatbeleidsmaatregelen door te voeren. Op het eerste punt neemt Milieudefensie zelf het voortouw. 1. Goed lokaal klimaatbeleid staat of valt met doortastend Rijksbeleid. Klimaatneutrale gemeenten hebben er veel baat bij als het Rijk een Klimaatwet invoert die 3 procent CO 2 -besparing per jaar wettelijk verplicht stelt en koerst op een reductie van 80 tot 90 procent in 2050 (zie Dit ambitieniveau komt vrijwel overeen met de doelen van klimaatneutrale gemeenten. Het Rijk wordt met zo n wet gestimuleerd deze gemeenten meer te ondersteunen. Temeer omdat de Klimaatwet alleen geldt voor de sectoren die níet meedoen aan het CO 2 -handelssysteem ETS, zoals de gebouwde omgeving (woningen en kantoren), verkeer, landbouw en het midden- en kleinbedrijf; kortom, de sectoren waarop gemeentelijk klimaatbeleid het meest impact heeft. Zorg daarom dat uw gemeente én overkoepelende organisaties als VNG, G4, G30 en Klimaatverbond bij het Rijk voor deze Klimaatwet lobbyen. Veertig maatschappelijke organisaties met tezamen miljoenen leden gingen u al voor! Gemeenten kunnen de wet steunen op 2. Ambitieuze gemeenten zouden aan projectontwikkelaars graag hogere EPC- en EPLeisen stellen voor nieuwbouwwoningen en -locaties. Met slimme ontwerpen zijn nieuwe woonwijken nu al klimaatneutraal te bouwen. Met de huidige regelgeving en het eerder genoemde Lente Akkoord kunnen gemeenten dit echter niet afdwingen. De wet moet gewijzigd worden zodat gemeenten hier voortaan wel toe gemachtigd zijn. 3. Voor gemeenten is het lastig om middels verkeersmaatregelen de CO 2 -uitstoot vergaand te reduceren. Een grotere bijdrage van het Rijk is nodig voor onder andere (regionaal) openbaar vervoer. En het ruimtelijk ordeningsbeleid moet gericht zijn op het vermijden van autovervoer (dus bijvoorbeeld geen winkelcomplexen buiten de bebouwde kom). 4. Er is een Warmtewet nodig die duurzaam opgewekte warmte en restwarmtebenutting maximaal ondersteunt. 5. De meeste investeringen in energiebesparing en duurzame energie verdienen zichzelf ooit terug. Dit geldt echter niet voor alle projecten. In die gevallen zijn tijdelijke subsidies voor de onrendabele top essentieel. Milieudefensie en gemeenten Op het gebied van klimaatbeleid en gemeenten heeft Milieudefensie een lange historie. Al in 1991 tekenenden op ons initiatief 136 gemeenten en zes provincies het Klimaatverbond voor vermindering van energieverbruik en tropisch houtgebruik. Sindsdien hebben we vele malen bij gemeenten op de stoep gestaan. Om ze tot meer daadkracht aan te zetten of ze juist te belonen voor hun klimaatvriendelijke initiatieven. 6. Ambitieuze gemeenten hebben een grote behoefte aan nieuwe instrumenten die het gemakkelijker maken voor burgers en bedrijven om te kiezen voor een klimaatneutraal energiegebruik. Bijvoorbeeld een Lokaal Energie Fonds dat tegen gunstige voorwaarden geld uitleent voor groene investeringen. Of een Lokaal Duurzaam Energiediensten Bedrijf dat burgers en bedrijven het werk uit handen neemt bij besparen en duurzaam opwekken. Voor beide instrumenten is een proeftuin onontbeerlijk waarin ze kunnen worden ontwikkeld en getest. 14

15 7. Lokale, innovatieve ondernemers met goede producten voor energiebesparing of duurzame energie kunnen moeilijk steun krijgen bij hun eigen gemeente, ook als deze op dit gebied ambitieus is. Ondernemers kunnen veel meer ruimte krijgen als de aanbestedingsregels en de regels voor staatssteun soepeler worden. 8. Ambitieuze gemeenten hebben belang bij een goede monitoring van hun inspanningen op klimaatgebied. De effecten zijn niet altijd eenvoudig te meten terwijl ze wel belangrijk zijn voor een blijvende motivatie. Adequaat onderzoek naar de voortgang en een nulmeting zijn daarom essentieel. Ook zou het CBS de door haar jaarlijks geïnventariseerde cijfers voor daadwerkelijk energiegebruik (afkomstig van de netwerkbeheerders) beschikbaar moeten gaan stellen, bij voorkeur per wijk of per straat. 9. De vergunningsprocedures voor grootschalige duurzame energieopties, zoals windparken, nemen in Nederland zeer veel tijd in beslag. Vaak tot grote frustratie van de initiatiefnemers en betrokken gemeenten. Het is zeer wenselijk dat ambitieuze gemeenten procedurele mogelijkheden en andere vormen van ondersteuning krijgen om dit soort projecten versneld te realiseren. Dat kan bijvoorbeeld gaan om compensatiesubsidie voor natuur- en landschapsherstel of subsidie voor stimulering van (financiële) participatie door burgers en bedrijven in windenergieprojecten. Wat wil Milieudefensie van gemeenten? De wereldwijde uitstoot van broeikasgassen stijgt sneller dan verwacht en de aarde reageert daarop gevoeliger dan aangenomen. Zo stellen veel wetenschappers dat binnen enkele jaren de Noordpool al ijsvrij zal zijn. Met name ontwikkelingslanden hebben steeds vaker last van extreme droogtes of juist overstromingen. Ook in Nederland zijn de gevolgen merkbaar. Hevige neerslag komt steeds vaker voor en met name het voorjaar en de winters zijn beduidend warmer. Volgens het KNMI stijgt de gemiddelde temperatuur in Nederland tweemaal zo snel als wereldwijd. De ernst van het klimaatprobleem is ook doorgedrongen tot veel gemeenten. Maar de groep met een echt ambitieus klimaatbeleid is nog klein. Met deze brochure wil Milieudefensie de voorlopers in het zonnetje zetten. Zij laten zien dat er een breed scala aan mogelijkheden is om de broeikasuitstoot binnen de gemeentegrenzen te verminderen. Wij roepen u als gemeentebestuurder of betrokken ambtenaar op deze voorbeelden na te volgen. Als milieuorganisatie zien wij uiteraard graag ambitieuze klimaatdoelstellingen. Dus bijvoorbeeld dat de hele gemeente klimaatneutraal wordt en niet alleen de gemeentelijke organisatie. Maar minstens zo belangrijk als de ambitie zelf, is de manier waarop deze gehaald wordt. In principe is het mogelijk om klimaatneutraal te worden zonder eigen inspanningen, door inkoop van compensaties elders. Daar schieten we echter weinig mee op. De tijd van verantwoordelijkheden afschuiven is voorbij. Daarom moet elke gemeente alles op alles zetten om zo veel mogelijk energie binnen de eigen gemeente te besparen en duurzaam op te wekken. Met energiebesparing is nog een wereld te winnen en decentrale energiewinning met zonnepanelen, kleine stille windmolens en aardwarmte - heeft de toekomst! Volgens het Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC) moeten we in 2050 onze uitstoot van broeikasgassen met maar liefst 90 procent hebben gereduceerd. Er is dus nog een lange weg te gaan. Maar zoals de Chinezen zeggen: iedere lange reis begint met de eerste stap. En die eerste stap moet nu worden gezet. Vanuit het stadhuis! FOTO: JOHANNES ABELING Willem Verhaak, campagneleider Energie en Klimaat FOTO: RICK KEUS 15

16 COLOFON Deze brochure is ontwikkeld in opdracht van Milieudefensie door adviesbureau BuildDesk, voor energie-efficiëntie en duurzaamheid in gebouw en omgeving. Redactie: Jeroom Remmers (BuildDesk), Willem Verhaak (Milieudefensie) Tekstbijdragen: Jeroen Roos en Vera Rovers (BuildDesk) Eindredactie: Jim Klingers (Milieudefensie) Vormgeving: Eric Mels grafische vormgeving, Hoorn Print: Ruparo Voor meer informatie: Milieudefensie Postbus GD Amsterdam BuildDesk Postbus CZ Delft Dit onderzoek is mede mogelijk gemaakt met een bijdrage van het Ministerie van VROM 16