Begrippenkader Restauratiekwaliteit en Restauratieopleidingen

Transcriptie

1 VINCENT VAN DRIE restaurator van meubelen en objecten van hout Begrippenkader Restauratiekwaliteit en Restauratieopleidingen Idioom dat wordt gehanteerd bij scholing en uitvoering van conservering en restauratie door Vincent van Drie Ten geleide Dit document wordt u ter beschikking gesteld door het project Centrum voor RestauratieTechniek, dat de behoefte aan eenduidig gebruik van termen onderschrijft. Wees vrij om uw inhoudelijke reactie te delen. U kunt uw reactie sturen naar Rozemarijn van Deelen, projectleider van het project Centrum voor RestauratieTechniek via rozemarijn@meldpuntsv.nl Aandachtspunt Een afwijking in het beoogde conditieniveau. De vastgesteld punten zijn niet van invloed op de kwaliteit van de het restauratieproces en het beoogde resultaat. Zij betekenen geen direct risico voor duurzaam behoud van object. Ambacht Ambachtelijke vervaardiging maakt geen onderdeel uit van conservering, maar speelt in de restauratie wel vaak een belangrijke rol. Bijvoorbeeld bij een gedeeltelijke of gehele reconstructie. Daarbij wordt een deel van het object aangevuld met nieuwe materialen, en wordt gestreefd naar een zo groot mogelijke gelijkenis met de oorspronkelijke verschijningsvorm. Er bestaan in reconstructie gespecialiseerde ambachtslieden die werkzaam zijn binnen de restauratie. Zij zijn ook in staat om een replica te vervaardigen. Deze vervangt dan een geheel object of een gedeelte daarvan, en is een exacte reproductie van het origineel, dus is vormgegeven volgens het oorspronkelijke concept, met als doel om de verschijningsvorm, de toepassing en het gebruik zoveel mogelijk compleet en in de oorspronkelijke context te kunnen beleven. Accrediteren, accreditatie De procedure waarbij een derde partij een geschreven garantie geeft dat een product, proces, dienst of persoon beantwoordt aan specifieke vereisten. Bij accreditatie wordt een certificerende instelling getoetst op het voldoen aan eisen die opgesteld zijn in (internationale) richtlijnen voor accreditatie. De toetsing van een certificerende instelling kan in Nederland alleen gebeuren door de Raad voor Accreditatie (RvA). De werkwijze en de bij accreditatie gebruikte documenten zijn gepubliceerd op

2 Actieve conservering Het daadwerkelijk ingegrijpen in de conditie van een object. Een conserveringsbehandeling kan bestaan uit: conditie-opname, documentatie, reiniging, consolidatie van loszittende onderdelen, of restauratie. Adviseur Deskundige gericht op de instandhouding van roerend en onroerend erfgoed. Bij monumenten, vooral ten aanzien van bouwtechnische en/of bouwhistorische aspecten. Het monumenteninterieur en roerend erfgoed kennen gespecialiseerde adviseurs in behoud en beheer (RCE, Interieurwacht) Ambacht, Ambachtsbeoefenaar Vervaardigend en herstellend beroep waarbij handvaardigheid en materiaalkennis centraal staat; in het verleden een groep stedelijke handwerkers uit eenzelfde bedrijfstak bestaande uit leerjongens, gezellen (geschoolde, volwaardige ambachtslieden) en meesters. De meester was in veel gevallen een kleine zelfstandige, met een eigen winkel, terwijl de leerjongens en gezellen in loondienst waren. ARA-Nederland Art Restorers Association Nederland stimuleert uitwisseling van ervaring en kennis binnen de vereniging, tussen de leden onderling en de diverse disciplines en tussen restauratievakgenoten van buiten haar vereniging. Met een eigen restauratorenregister wil men aan opdrachtgevers duidelijkheid verschaffen over de mate van kennis en ervaring van de aangesloten restaurator. ARA werkt samen met zusterorganisaties en wil de krachten bundelen in gesprekken met de overheid (bv. over verlaging van het B.T.W. tarief). Ze streeft naar bekendheid met en bewustwording van de eigen ethische code bij alle restauratoren in alle disciplines. Ter verbreding en verdieping van vakkennis organiseert ze workshops en atelierbezoeken. Bedrijfsopleidingsplan Een periodiek te actualiseren document dat beschrijft welke kennis en kunde binnen een bedrijf aanwezig is, hoe deze kennis en ervaring op peil te houden, uit te wisselen en over te dragen, welke behoeften, tekorten, verbeterpunten en aandachtspunten er bestaan en hoe deze in te vullen, als uitvloeisel van het beleidsplan met de strategische- en operationele doelstellingen van het bedrijf en toegespitst op de bijzonderheden van het uit te voeren restauratiewerk. Behoudskundige Een persoon die is opgeleid in het uitvoeren van behoudskundige taken. Het betreft beroepsgebonden vaardigheden en kennis. Hij of zij houdt zich bezig met de behoudskundige zorg bij de instandhouding van materieel erfgoed. Hieronder valt de basiszorg, zoals het combineren van standaardprocedures ten behoeve van het hanteren, transporteren, conserveren, schoonmaken, in- en uitpakken, maar ook conditiebeoordeling, schadeherstel, restauratie en rapportage en gespecialiseerde conserverende zorg. De restauratietechnische handelingen zoals het ontzuren van papier of het herstellen van een stoelpoot zijn voorbehouden aan restauratoren. Ook het begeleiden van de beheer- en behoudstaken behoort tot het domein van de behoudskundige. Hierbij kan het gaan om de omgang van de beheerder met een gebruikscollectie en het nemen van preventieve conserverende maatregelen of aanleren van de Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 2 van 16

3 zelfredzaamheid daarbij. Behoudskundigen werken dikwijls samen met behoudsmedewerkers en conservatoren maar ook met ambachtslieden en restauratiearchitecten. Dit doen ze vanuit een houding die recht doet aan het historische en maatschappelijk belang van het erfgoed. Behoudsmedewerker De behoudsmedewerker verricht onder leiding en verantwoordelijkheid van een conservator/restaurator, danwel een beheerder van een museum(afdeling), archief of bibliotheek handelingen die zijn gericht op het behoud van collecties. De behoudsmedewerker kan ingezet worden in veranderende (beroeps)situaties, die ontstaan vanuit maatschappelijke, sociale en technologische ontwikkelingen. De taken bestaan uit het toepassen van geautomatiseerde routines en het combineren van standaardprocedures ten behoeve van het hanteren, transporteren, conserveren, schoonmaken, inen uitpakken van museale objecten of archivalia, boeken en grafiek. Het betreft beroepsgebonden vaardigheden en kennis waarmee de behoudsmedewerker met de juiste houding recht doet aan het historische en maatschappelijke belang van papieren en museale collecties.bekwaam Synoniem: competent of kundig. Bekwaam is iemand die iets goed kan en in staat is op de juiste wijze te handelen. Beoordelingsrichtlijn (BRL) Het document dat de eisen bevat waaraan een te certificeren organisatie (of product, proces, persoon) moet voldoen om een certificaat te verkrijgen. Tevens is de manier waarop de certificering plaats vindt beschreven. Een BRL kan bestaan uit één enkel document, maar kan ook worden opgesplitst en aangevuld met deeldocumenten waarin specifieke eisen zijn beschreven, bijvoorbeeld de technische eisen in een aparte Uitvoeringsrichtlijn (URL). Een voorbeeld van een compleet BRL-document is de BRL ERB dat de eisen bevat voor erkende restauratie bouwbedrijven. Een voorbeeld van een opgesplitst document is de BRL 5020 Instandhoudingstechnologie met daarbij de aparte URL Timmerwerk. Door ERM beheerde documenten worden gepubliceerd op Beroepscompetentie De beroepscompetenties staan in samenhang met beroepstaken en kernopgaven omschreven in een kwalificatieprofiel. Het onderwijzen en ontwikkelen van beroepscompetenties vormt de rode draad in het onderwijsleerproces van de competentiegerichte beroepsopleiding. Vier dimensies worden daarbij onderscheiden: Vakm atig-methodisch Het vermogen om in het werk bekwaam gebruik te kunnen maken van technieken, hulpmiddelen (instrumenten, gereedschappen, materialen, etc.) en/of methoden. Organisatorisch-str ategisch Het vermogen om bekwaam het eigen werk in de context van de arbeidsorganisatie te kunnen plannen en regelen. Voorbeelden zijn het vermogen tot coördinatie en organisatie; het vermogen aan overtuigingskracht, besluitvaardigheid en verantwoordelijkheidsgevoel en het vermogen tot leidinggeven. S ociaal-communicatief Het vermogen om in een arbeidsomgeving op het gebied van samenwerking. Voorbeelden zijn omgangsvaardigheden, het vermogen om te gaan met kritiek en het geven en ontvangen van feedback. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 3 van 16

4 Ontw ikkeling Het vermogen om bij te dragen aan zowel de eigen ontwikkeling, die van het team of bedrijf en van het beroep in het algemeen. Daarbij gaat het om verbeteringen met betrekking tot het plannen, voorbereiden, uitvoeren, sturen en evalueren van het eigen vakkundig functioneren. Maar ook de verbetering van het vermogen om een actieve bijdrage te leveren aan de ontwikkeling en kwaliteitsverbetering op het persoonlijke vlak en op het samenwerkingsniveau binnen het team, de organisatie en de beroepsgroep. Bevoegd Bevoegd is iemand die officieel gerechtigd is om de vooronderstelde wijze te handelen. Centrum voor Restauratietechniek Op initiatief van Platform Erfgoed Opleidingen (in 2014) met de werktitel Centrum voor Restauratietechniek verkreeg dit samenwerkingsverband subsidie van OC&W. In het Centrum hebben het restauratiewerkveld en de beroepsopleidingen de samenwerking gezocht en gezamenlijk gekozen voor een landelijke aanpak om te komen tot een duurzame onderwijs- en kennisinfrastructuur met kwaliteitsborging. Aanvrager van het project is Sint Lucas (o.a. decoratieschilders) terwijl de projectleiding en uitvoering is in handen van Kenniscentrum SVGB. Certificaat De kwaliteitsverklaring zoals deze wordt afgegeven door de certificerende instelling (CI) aan een certificaathouder. Certificaathouder De rechtspersoon aan wie het certificaat is afgegeven. Certificeren, certificatie Bij certificatie wordt een organisatie (of product, proces, persoon) getoetst op het voldoen aan kwaliteitseisen, zoals beschreven in een beoordelingsrichtlijn (BRL) of een erkenningsrichtlijn. Dit wordt gedaan door een certificerende instelling. Certificerende instelling De instelling die aan de hand van de uitgevoerde toetsen een certificaat verstrekt aan de certificaathouder. Compatibiliteit Mate waarin de eigenschappen van nieuw materiaal is afgestemd op het bestaande. Een ingreep of behandeling mag geen schade (in technische of esthetische zin) toebrengen aan het reeds aanwezige historische materiaal. De ingreep zelf dient immers binnen die randvoorwaarden zo duurzaam mogelijk te zijn. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 4 van 16

5 Competentie Aangetoond vermogen om kennis, vaardigheden en/of houding en persoonlijke kwaliteiten in voorkomende situaties op adequate, doelbewuste en gemotiveerde wijze proces- en resultaatgericht toe te passen. Met andere woorden, een competentie betreft het in samenhang kunnen toepassen van relevante kennis, inzichten, vaardigheden en houdingen voor een adequate aanpak van taken en opgaven uit de praktijk. Het beroepsonderwijs leidt niet alleen op voor de uitoefening van een beroep of een vak, maar ook voor de toekomst en het functioneren als burger in de Nederlandse samenleving. Daarom is er onderscheid gemaakt tussen algemene competenties en beroepscompetenties. Algemene competenties zijn weer te onderscheiden in leercompetenties en burgerschapscompetenties. Conserveren Behouden, bewaren, verduurzamen; Werkzaamheden aan (onderdelen van) objecten of hun directe omgeving om verval te stoppen of dreigende aantasting te voorkomen met als doel handhaven van de aanwezige verschijningsvorm en behoud van informatie. Het in stand houden van het (deel)object zoals het door voorgaande generaties is achtergelaten door het minimaliseren van schade en verval. Ook het voorkomen van verlies van belangrijke kennis over de culturele objecten hoort daarbij. Conservering omvat uiteenlopende werkzaamheden die onder te verdelen zijn in passieve en actieve conservering. Erkenningsregeling Zie beoordelingsrichtlijn. Erkend restauratiebedrijf Bedrijf dat via een certificaat vanuit een daartoe bevoegde instantie een algemeen aanvaarde erkenning heeft verkregen voor de uitoefening van deze specifieke bedrijfsactiviteiten. Voor een door de ERM beheerde erkenningsrichtlijn zie: ERM De Stichting Erkende Restauratiekwaliteit Monumentenzorg (ERM) is dé koepelorganisatie van bedrijfsleven en overheid voor restauratiekwaliteit. De Stichting ERM is een onafhankelijke instantie die gebruik van kwaliteitsnormen en richtlijnen beheert en stimuleert. Men publiceert overzichtelijk regelingen, erkende organisaties, best practices (geslaagde voorbeelden) en technische eisen. Hiermee wil men de inzet van vakkennis en het gebruik van restauratiespecifieke technieken en materialen bevorderen. Ook wil de Stichting ERM een bijdrage leveren aan verantwoorde duurzaamheid (sustainability) in de monumentenzorg. De Stichting ERM is tevens platform voor discussie over restaureren en best practices. Visie en uitgangspunten ERM Gestreefd wordt naar een robuust stelsel van kwaliteitsafspraken in de restauratiesector. Bij dit stelsel voelen niet alleen de uitvoerders zich betrokken, maar ook de gemeenten in de rol van bevoegd gezag, de publieke en private opdrachtgevers en de ministeries. Het stelsel is professioneel georganiseerd, mean and lean en gebaseerd op vakinhoudelijke eisen en bekwaamheid. Het voldoet aan de eisen van de regelgeving (bouwen, mededinging) en waar relevant en zinvol aan de accreditatie- Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 5 van 16

6 eisen. Certificering wordt gezien als aanvulling op het overheidsinstrumentarium; certificering beoogt geen verschuiving van bevoegdheden van bevoegd gezag naar markt. Plan van Aanpak ERM Om het Toekomstbeeld te realiseren worden in de periode diverse projecten uitgevoerd. Dit kan deels door de ERM, deels door de RCE en deels door anderen geïnitieerd en uitgevoerd worden. De projecten zullen resulteren in kwaliteitsregelingen, uitvoeringsnormen, leidraden voor opdrachtgevers en dergelijke. Het Plan van Aanpak is eind 2011 vastgesteld. Externe kwaliteitsbewaking (EKB) Een certificerende instelling bewaakt als externe partij of het systeem van interne kwaliteitsbewaking en de uitvoeringspraktijk van de organisatie aan de eisen van de BRL/erkenningsregeling voldoen. Fabrikant Een natuurlijke of rechtspersoon die een bouwproduct vervaardigt of laat ontwerpen of vervaardigen, en dat product onder zijn naam of merknaam verhandelt. Herbehandelbaar(heid) Wanneer de behandeling is gedegradeerd tot een niet-acceptabel niveau, moet het mogelijk zijn om opnieuw een behandeling uit te voeren. Het Restauratieconvergent Vereniging van zelfstandig werkzame restauratoren uit diverse restauratiedisciplines met een sterk ambachtelijke component. Centraal staat de beste zorg voor de producten van kunstnijverheid en het doorgeven van de kennis en vaardigheden die aan de basis stonden van dit erfgoed. De ca. 15 leden bezoeken bij toerbeurt elkaars atelier om de verscheidenheid aan actuele praktische kennis over vervaardiging, duurzaam gebruik en conserveringstechniek uit te wisselen. Het Restauratieconvergent ontwikkelt en ondersteunt tevens initiatieven die goed onderwijs in ambachtelijke en restauratieve vaardigheden mogelijk maken. De vereniging is als adviseur verbonden aan Kenniscentrum- SVGB en de Nederlandse Restauratiebeurs. Hoofdaannemer Een organisatie in het maatschappelijk verkeer die zelfstandig en voor eigen rekening en risico een bedrijf voert met inschakeling van onderaannemers. Imiteren Vervaardigen van een nieuw onderdeel in de oorspronkelijke vorm met gebruikmaking van nieuwe technieken en oorspronkelijke of modernere materialen. Instandhouding Het proces van voorbereiding en uitvoering gericht op het fysiek handhaven en laten functioneren van gebouwen of objecten en hun onderdelen door middel van conserveren, onderhouden, repareren, kopiëren, imiteren en verbeteren. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 6 van 16

7 Interieurwacht Een uitsluitend in Noord-Brabant functionerende monumentenwacht voor het interieur. Inspectierapport Vaststelling van een uitgebreide conditieopname waarin de constructieve/bouwkundige en/of de onderhoudstoestand wordt vastgesteld. Deze inspectie is de basis voor het instandhoudingsplan. Het moet een compleet beeld geven van de technische staat waarin het object zich bevindt. Niet alleen de gebreken, maar ook oorzaak en de gevolgen blijken hieruit. Gebaseerd op de bevindingen dient het rapport adviezen te bevatten over de maatregelen in volgorde van prioriteit met een indicatie van de termijnen voor het uitvoeren ervan. Het rapport of 0-meting moet opgesteld worden door een onafhankelijke deskundige. Karakteristiek gebouw of object Een gebouw of object, dat niet vanuit een monumentale status is beschermd, maar een kenmerkend onderdeel vormt van een groter geheel zoals een stads- of dorpsgezicht (naar het oordeel van burgemeester en wethouders) of een onderdeel van een historisch interieur. Kerndeel Hoofdbestanddeel van het kwalificatieprofiel. Hierin staan de competenties beschreven die een gemeenschappelijke basis vormen voor de gehele beroepsgroep. Kernopgave Kenmerkende opgave (probleem, dilemma, kans) waar een beroepsbeoefenaar regelmatig mee in aanraking komt (en dus in alle kerntaken bij dit beroep kan voorkomen) en waarbij van de beroepsbeoefenaar een aanpak en een oplossing verwacht wordt. Kernopgaven worden beschreven in het kwalificatieprofiel en verduidelijken in combinatie met de kerntaken de beroepscontext waarin beroepscompetenties van toepassing zijn. Kerntaak Kenmerkend onderdeel bij de beroepsuitoefening van een representatieve beroepsgroep. De kerntaken zijn een cluster van inhoudelijk samenhangende beroepsactiviteiten. Kerntaken worden in combinatie met de kernopgaven beschreven in het kwalificatieprofiel en verduidelijken zo de beroepscontext waarin beroepscompetenties van toepassing zijn. Kwaliteitsmerk Een keurmerk waarbij een beroepskwalificatie niet is gerealiseerd vanuit een certificeringstraject maar via inschrijving conform de voorwaarden bij een officieel gedeponeerd kwaliteitsmerk. De inschrijving in dit kwaliteitsregister, dus het voldoen aan de vooraf gestelde voorwaarden, is in dat geval een teken ter onderscheiding van een dienst en kan daarom worden gezien als een merk. Het merk is dan de naam, het logo en de slagzin die aan die inschrijving verbonden is. Deze zijn met de voorwaarden door een onafhankelijke Stichting vastgelegd bij het Benelux Bureau voor de Intellectuele Eigendommen en Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 7 van 16

8 kunnen daarna exclusief als merk worden gebruikt. Realisering is alleen mogelijk als die Stichting zelf het merk niet gebruikt maar als voornaamste doelstelling heeft: het toezicht op, beheer en controle van het blijvend voldoen aan de voorwaarden van inschrijving. Kwaliteitsregeling Kennis & Kunde Een kwalificering bedoeld voor kleine of middelgrote bedrijven die restauratie- en onderhoudswerk uitvoeren aan Gelderse monumenten. Deze wordt t/m 2016 gefinancierd door de Provincie Gelderland. De regeling is opgebouwd per vakdiscipline. Een belangrijke voorwaarde om een kwalificatie te verkrijgen en te behouden, is de bereidheid om serieus met scholing en ontwikkeling van personeel om te gaan. Klein bedrijf Certificaathouder die, gedurende het laatste jaar, een bepaald maximaal aantal mensjaren eigen medewerkers werkzaam heeft in de restauratie. Hieronder vallen ook zelfstandigen zonder personeel (zzp) en ondernemers zonder personeel (ozp). Kopiëren Vervaardigen van een nieuw onderdeel in oorspronkelijke vorm met gebruikmaking van oorspronkelijke technieken en oorspronkelijke of gelijke(soortige) materialen. Kwalificatie Bewijs van persoonlijke eigenschappen, opleiding, training en/of werkervaring die geschiktheid voor het beroep aan tonen. Een kwalificatie is uitgewerkt in een kwalificatieprofiel. Kwaliteitsrichtlijn Verzamelnaam waarmee erkenningsregelingen, beoordelingsrichtlijnen, uitvoeringsrichtlijnen en dergelijke voor bedrijven wordt bedoeld. Ook bijvoorbeeld een leidraad voor opdrachtverstrekking (ten behoeve van opdrachtgevers), vergunningverlening of toezicht (door gemeenten) is een kwaliteitsrichtlijn. Kwalificatieprofiel Norm voor formele kwalificering van (toekomstige) beroepsbeoefenaars. Deze komt tot stand onder regie van de kenniscentra en in samenspraak tussen sociale partners en beroepsonderwijs, op basis van beroepscompetentieprofielen (en andere bronnen). Het kwalificatieprofiel bevat kerntaken, kernopgaven en een opsomming van competenties die van toepassing zijn op een specifiek beroep zoals dat wordt uitgeoefend in één of meerdere branches. De vereiste beroepscompetenties, leercompetenties en burgerschapscompetenties vormen de kern van het kwalificatieprofiel. Het kwalificatieprofiel dient te zijn goedgekeurd door vertegenwoordigers van onderwijs en bedrijfsleven en wordt vastgesteld door de minister van OCW. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 8 van 16

9 Kwalificatiestructuur Een overzicht van alle vastgestelde kwalificatieprofielen in het bedrijfsleven. Aan de hand van de kwalificatiestructuur kan worden gezien voor welke beroepen er een opleiding bestaat. Kwaliteitsverklaring Zie certificaat. Midden- en grootbedrijf Certificaathouder die, gedurende het laatste jaar, een bepaald minimum aantal mensjaren eigen medewerkers werkzaam heeft in de restauratie. Monument Onroerend erfgoed (een gebouw of object) dat als beschermd is geregistreerd door rijk, provincie of gemeente. Onder monumenten vallen ook de gebouwen en objecten die voorbescherming als monument genieten. Monumentenwacht Stichting met als doel het verval van cultuurhistorische bouwwerken te voorkomen. Per provincie georganiseerd om daar te bereiken dat vooral preventieve maatregelen worden genomen. Zo voert Monumentenwacht regelmatig onafhankelijke inspecties aan gebouwen uit, waarbij kleine gebreken die noodzakelijk moeten worden verholpen direct worden aangepakt. Daarnaast geeft zij aanvullende adviezen over de duurzaam gebruik en de aanpak van grotere onderhoudswerkzaamheden. Noord- Brabant kent aansluitend ook een interieurwacht. Nederlandse Museum Vereniging (NMV) De Museumvereniging is er voor het belang van de musea in Nederland. Musea tonen voorwerpen en vertellen verhalen die verbeelding en gesprek oproepen. Zij dienen de maatschappij en werken samen om hun waarde voor de toekomst te bewaren. De vereniging streeft naar een positief imago van musea, hoge kwaliteit van de branche en een groot en divers museumpubliek. Ze richt zich met haar diensten op de leden, haar promotie op het publiek en haar invloed op de politiek Norm Wordt in meerdere betekenissen gebruikt a. productnorm/procesnorm: een eis aan een product of dienst die de manier van produceren weergeeft; b. beleidsnorm: een beleidsmatige eis of eis in regelgeving die een te halen niveau weergeeft (bv de in het Bouwbesluit verplichte isolatiewaarde); c. document dat eisen bevat: bijvoorbeeld een URL, een BRL, een NEN, een protocol. Onderhouden Werkzaamheden aan (onderdelen van) een gebouw of een object, die in principe worden uitgevoerd met een regelmatige interval en voorzien in een periodiek voorzienbare behoefte. De handeling heeft Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 9 van 16

10 mede als doel de uitstraling op peil te houden en ingrijpender werkzaamheden te voorkomen (actief conserveren). Ontmantelen Als ontmantelen (of demonteren) worden alle activiteiten aangemerkt waarbij constructies uit elkaar worden genomen en materialen worden afgenomen, om tot een verbeterde reconstructie te kunnen komen waarbij zo veel mogelijk wordt hergebruikt. Opdrachtgever De opdrachtverstrekker van een restauratie die de opdracht geeft aan bijvoorbeeld een gecertificeerd restauratiearchitect; in het geval van een aannemer is dit doorgaans de principaal in het bouwproces, eventueel vertegenwoordigd door zijn architect of adviseur; in het geval van een restaurator is dit vaak een eigenaar, beheerder, conservator of coördinerend restaurator. Onderzoek School Kunstgeschiedenis De OKS beoogt, in samenwerking met verschillende instituten hoogstaand, gespecialiseerd onderzoek op het gebied van de kunstgeschiedenis in stand te houden en te bevorderen door middel van haar onderwijsprogramma en de bijeenkomsten die zij regelmatig organiseert voor haar leden. Het onderwijs is gericht op studenten van de researchmasters en promovendi die werken aan een dissertatie. Voor beide groepen worden elk jaar specifieke cursussen aangeboden die bedoeld zijn om hun vaardigheden als onderzoeker verder te ontwikkelen. Daarnaast zijn er binnen de OSK zes verschillende secties actief die zich concentreren op specifieke aandachtsgebieden binnen het onderzoek, te weten: Architectuur & Stedenbouw; Atelierpraktijken en Geschiedenis van de Kunstproductie; Historische Binnenruimten en Kunstnijverheid; Italië-studies; Moderne en Hedendaagse Kunst; Oude Kunst. Elke sectie ontplooit haar eigen activiteiten om samenwerking en onderzoek te bevorderen. Op de website staat een uitgebreide agenda. Passieve conservering (ook wel: preventieve conservering) Omgevingsbeheer met als doel het voorkomen van toekomstige verslechtering van materialen of artefacten, inclusief het zorgen voor geschikte omgevingsfactoren: het optimaliseren van klimaatcondities; de implementatie van veilige procedures voor het omgaan met monumenten en hantering van objecten met beschermende maatregelen en eventueel; in een museum bijvoorbeeld veilige opslag in depots en het maken van tentoonstellingssteunen of verpakkingen voor transport. Pest management en risico management maken hier ook onderdeel van uit. Platform Erfgoed Opleidingen Het Platform Erfgoed Opleidingen beoogt structurele kennisuitwisseling tussen disciplines en niveaus, een duurzame opleidingsinfrastructuur en gezamenlijke kwaliteitsborging. Een sterke stuurgroep vertegenwoordigt het werkveld en het betrokken onderwijs. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 10 van 16

11 De stuur gr oep: Flip van de Burgt, voorzittervakgroep Restauratie Erik Kleijn, directie Rijksdient voor het Cultureel Erfgoed Job Roos, voorzitter VAWR Eddy Gruppen, directeur ROC van Twente Suzanne Maarschalkerweerd, programmamanager UvA Wim van der Maas, directeur Aannemersfederatie Bouw & Infra Sascha Baggerman, directeur ROP Nederland Jenny Doest,speciaal adviseur Gebruikmakend van de initiatieven die er zijn, gaan binnen het Platform Erfgoedopleidingen vijf wer kgr oepen aan de slag om te komen tot concrete voorstellen en acties: - Versterking van kennisdeling. - Een sterke positie van restauratieopleidingen in de kwalificatiestructuur. - Aansluiting tussen opleidingen in het (v)mbo, hbo en wo. - Versterking van de kwaliteit van de mbo-opleidingen. - Erkenning van de kwaliteit van restauratievakmanschap. Prestatie De mate waarin een eigenschap (bijvoorbeeld sterkte of waterdichtheid) voldoet aan de eis, uitgedrukt in een grenswaarde en gemeten, berekend of beproefd volgens de bij de eis behorende bepalingsmethode. Preventieve conservering Zie Passieve Conservering Proefstuk Een representatief voorbeeld op welke wijze het werk wordt geconserveerd, gerepareerd, gekopieerd, geïmiteerd of verbeterd met materialen in de juiste kwaliteit, vorm en samenstelling. Proeve van Bekwaamheid Examineringvorm ter vaststelling van bereikte competenties. De beoordelaar stelt middels een proeve van bekwaamheid vast of de deelnemer een set competenties conform de beheersingscriteria kan aanwenden bij het uitvoeren van een kerntaak. De beoordelaar hanteert hierbij de criteria voor de beginnend beroepsbeoefenaar. De proeve moet ingaan op het kenmerkende van de beroepssituatie (levensechte situatie). De proeve van bekwaamheid wordt mogelijk integraal opgenomen in het kwalificatiedossier. Projectplan Een document dat de planmatige samenhang beschrijft van de specifieke maatregelen, voorzieningen en volgorde van activiteiten die nodig zijn voor de realisatie en de kwaliteitszorg van een project. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 11 van 16

12 Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) In 2011 is het Instituut Collectie Nederland gefuseerd met de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed. Hiermee is een dienst ontstaan die het rijksbeleid uitvoert voor archeologie, monumenten, historisch landschap en roerend erfgoed. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is een onderdeel van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. Ze werkt onder de rechtstreekse verantwoordelijkheid van de minister. De Rijksdienst voert wet- en regelgeving en erfgoedbeleid uit dat het ministerie samen met de dienst ontwikkelt. Reconstrueren, reconstructie Het in een vroegere verschijningsvorm terugbrengen. Replica vervaardigen Het maken van exacte reproducties van driedimensionale objecten in dezelfde afmetingen als het origineel; vaak worden ze gemaakt door de benodigde substanties in een mal te gieten die direct van het origineel is afgenomen. Restauratie In het algemeen het onderhouden, herstellen, aanpassen, verbeteren of in een staat terugbrengen, waarin een monument of historisch (kunst)object zich in de loop der geschiedenis heeft bevonden. De oorspronkelijke staat is daarbij over het algemeen niet haalbaar. Een professionele werkwijze kenmerkt zich door het opstellen van een gedegen documentatie van de conditie en de conserveringsbehandeling, die vervolgens ter beschikking wordt gesteld aan de eigenaar. Restauratoren Nederland (RN) De vereniging (RN) ontstond uit een fusie van VeRes, VAR, TRON en IIC Nederland. Na ruim 10 jaar verbindt de vereniging ca. 600 behoudskundigen waaronder restauratoren, conservatoren, docenten, restauratiearchitecten, behoudsmedewerkers en wetenschappers die gezamenlijk de zorg voor het materiele erfgoed centraal stellen. De vereniging ziet als haar missie het behartigen van de belangen van zowel de beroepsgroep als het cultureel erfgoed. Men probeert de deskundigheid van de leden en het professionaliseren van de sector in het algemeen te bevorderen door o.a. een systeem van herkenbare en erkenbare restauratiekwaliteit te helpen op te zetten. Daarnaast wil RN het publieke, professionele en politieke besef over de noodzaak en van duurzame zorg voor ons culturele erfgoed vergroten. De vereniging werkt aan deze doelstelling door het mogelijk maken van publicaties, organiseren van lezingen, voorlichting op beurzen, delen van kennis via seminars en ledenbezoeken aan werkplaatsen en projectlocaties, participatie in erfgoedonderwijs. Daarnaast wordt intensief samengewerkt met binnenen buitenlandse zusterorganisaties vanuit een actief bestuur en verschillende actieve werkgroepen. Restauratoren Vereniging Noord (RVN) RV-Noord is een vereniging met ongeveer 35 restaurator leden, afkomstig uit de 3 noordelijke provincies (restauratoren met ieder een ander vakgebied) en enkele geassocieerde leden die werkzaam zijn in de roerende erfgoedsector. RVN heeft tot doel kennis uit te wisselen onder collega's en de restauratoren in de noordelijke provinciën te profileren. De vereniging organiseert bijeenkomsten zoals atelierbezoek, Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 12 van 16

13 thema avonden met als onderwerpen bijzondere objecten die nog gerestaureerd moeten worden, het bespreken van de beroepsethiek en de problemen die bepaalde conserverende beroepen met zich meebrengen. De vereniging kan coördinerend optreden als bij een project meerdere disciplines betrokken zijn. In principe kan iedereen die beroepsmatig werkzaam is op het gebied van conservering en/of restauratie lid worden. Dit geldt ook voor behoudsmedewerkers. Restaureren Het uitvoeren van herstelwerkzaamheden aan objecten, waaronder bijvoorbeeld ook gebouwen met monumentenstatus, met een duidelijke cultuurhistorische waarde, die verder gaan dan normaal onderhoud en tot doel hebben het object in goede staat te brengen met behoud van deze cultuurhistorische waarde. Daaronder val : conserveren, repareren en het vervaardigen van completerende replica s (kopiëren en imiteren). Renoveren, renovatie Het vernieuwen van een gebouw om het te laten voldoen aan eigentijdse eisen op het gebied van: veiligheid, functionaliteit, comfort en duurzaamheid (waaronder milieubelasting). Repareren, reparatie Herstellen, zo veel mogelijk plaatselijk, met zo weinig mogelijk middelen, met zo veel mogelijk hergebruik en zo weinig mogelijk vervanging, verandering of toevoeging (ook in het kader van het onderhoud). Replica vervaardigen Het vervangen van een geheel object of een gedeelte daarvan, door een exacte reproductie van het origineel, volgens het oorspronkelijke concept, met als doel om de verschijningsvorm, de toepassing en het gebruik zoveel mogelijk compleet, in de oorspronkelijke context te kunnen beleven. Restaureren, restauratie Het in goede staat herstellen door reparatie of reconstructie van (gedeelten van) objecten, uitgaande boven normaal onderhoud, waarbij zoveel mogelijk de laatst aangetroffen toestand wordt geconsolideerd. Constructiegebreken en ondeugdelijke restauratieresultaten kunnen zo nodig en zo mogelijk, worden hersteld. Moderne toevoegingen zijn hierbij mogelijk als zij het oorspronkelijke vervaardigingsconcept en het voortbestaan van de historische vervaardiging- en gebruikssporen niet schaden. In het algemeen bestaat de behandeling uit het onderhouden, herstellen, aanpassen, verbeteren of in een eerdere staat terugbrengen van vervaardigd erfgoed terwijl de mogelijkheid van duurzaam gebruik zo veel mogelijk wordt hersteld. Uitvoerende partijen in de restauratie hebben als gezamenlijk kenmerk, dat zij, naast algemeen noodzakelijke kennis en kunde voor het werken in hun branche, beschikken over de specifieke expertise die nodig is om de opgave voor de instandhouding van het erfgoed met geëigende methoden, materialen en technieken te maken. De zorg voor deze objecten en hun kenmerkende en vaak bijzondere onderdelen en afwerkingen verbindt de verschillende disciplines en branches in de restauratie. Restaurateur Hij die restaureert of een restaurant heeft. Vanwege die begripsverwarring in de roerende erfgoed sector in onbruik geraakt en vervangen door restaurator. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 13 van 16

14 Restauratiearchitect In restauratie gespecialiseerde architect die is ingeschreven in het Architectenregister, beheerd door het Bureau Architectenregister (BA). Hij of zij kan zijn aangesloten bij de Vereniging van Restauratiearchitecten in de Restauratie (VAWR) en eventueel gecertificeerd zijn aangesloten bij GEAR. Restaurator Een behoudskundige die is opgeleid in, en verantwoordelijk is voor, de behandeling, preventieve zorg en het onderzoek gericht op het langdurig behoud van het materieel erfgoed. Het betreft beroepsgebonden vaardigheden en kennis. Hij of zij is specialist binnen een restauratiediscipline en is daarbij deskundig op het gebied van restaurerende handelingen, oorspronkelijke vervaardiging en duurzame conservering. Hij wordt vaak vanuit de (deel)objecten of het materiaal getypeerd zoals bijvoorbeeld een lerestaurator of een uurwerkrestaurator. Restauratorenregister Een te raadplegen register voor diverse partijen zoals particulieren, werkgevers, instellingen, verzekeraars en overheid waarin inzichtelijk wordt wie een vakbekwaam restaurator is. Het initiatief om tot een betrouwbaar, landelijk overzicht voor alle restauratiedisciplines te komen, werd in 1988 genomen door het Landelijk Contact Museumconsulenten(LCM). Dit initiatief kreeg de steun van de overheid als grote opdrachtgever en van diverse restauratorenverenigingen (roerend erfgoed). Dit heeft er toe geleid dat ruim vijftien jaar geleden Stichting het RestauratorenRegister (RR) werd opgericht. Reversibiliteit De mate waarin de gevolgen van de behandeling en het resultaat volledig omkeerbaar zijn. Reversibiliteit is tegenwoordig een belangrijke eis die vooraf aan de behandeling gesteld wordt. In de gevallen dat dit niet gerealiseerd kan worden kan men kiezen voor een als zodanig herkenbare toevoeging, die dankzij de herkenbaarheid (ook in documentatie) getraceerd kan worden en eventueel weer ongedaan kan worden gemaakt. Scholingsplan Dit periodiek te actualiseren, meerjarig document (tenminste voor twee jaar) beschrijft welke kennis en kunde bij de certificaathouder aanwezig is, hoe deze kennis en ervaring op peil wordt gehouden en welk tekort aan kennis er is en hoe de eventuele lacune wordt opgevuld. Stichting Certificering Restauratie (SCR) SCR (sinds 2013) wil de kwaliteit van restauraties bevorderen en borgen. Ze wil eigenaren en beheerders van monumenten bewust maken dat voor restauratie en onderhoud vakmanschap noodzakelijk is en dat daarvoor een beroep kan worden gedaan op erkende restauratiebedrijven. SCR werkt op dit moment in de drie noordelijke provincies en Overijssel en richt zich vooral op de vele kleine ambachtelijke bedrijven in de restauratie. Deze bedrijven kunnen certificatietrajecten volgen. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 14 van 16

15 Stichting RIBO De Stichting RIBO (Scholing, Restauratie en Innovatie in de Bouw in Overijssel) maakt het mogelijk dat jonge bouwvakkers (timmerlieden, metselaars) zich bekwamen in het restaureren van monumenten of monumentale gebouwen. Het gaat om leerlingen die al in opleiding zijn of medewerkers van bedrijven die zich verder willen bekwamen. Door de Restauratie Opleidingsprojecten (ROP) kan het vakmanschap van ervaren bouwvakkers worden overgedragen aan jongeren en blijft ook in de toekomst de kennis, ervaring en kwaliteit aanwezig om onze monumenten te restaureren. ROP werkt vanuit een vijftal regio s. Stichting RIBO (ROP-Oost) is er één van. Slopen Slopen is de activiteit waarbij materiaal zodanig wordt verwijderd dat het niet meer of zeer beperkt voor herplaatsing of voor hergebruik in aanmerking komt. In de andere gevallen spreekt men van afnemen of demonteren. Succescriteria Kwaliteitscriteria aan de hand waarvan de mate waarin iemand over beroepscompetenties beschikt wordt beoordeeld. Uit deze beoordeling moet blijken dat een vakvolwassen beroepsbeoefenaar succesvol functioneert. Er wordt mee aangegeven waaraan de goede uitvoering van een kerntaak of een adequate aanpak van een kernopgave te herkennen is. Tekortkoming Een ernstige afwijking die naar aanleiding van een audit moet leiden tot direct te nemen maatregelen Uitvoeringsrichtlijn (URL) Een document met uitvoeringstechnieken, methoden en de technische specificaties van materialen, gebruik van producten, verbindingen etc. Een uitvoeringsrichtlijn valt altijd onder een Beoordelingsrichtlijn en moet altijd in samenhang hiermee gelezen worden. Vakvolwassen beroepsbeoefenaar De beroepsbeoefenaar die in zijn beroepsuitoefening tot volledige beroepsmatige ontwikkeling is gekomen door de beroepservaring die hij heeft opgedaan. De vakvolwassen beroepsbeoefenaar kent zijn beroep van binnen en van buiten en staat model voor de inhoud van het beroepscompetentie-profiel. Verbeteren Vervaardigen van een nieuw vervangend onderdeel in oorspronkelijke of aangepaste vorm waarbij de prestaties worden verbeterd ten aanzien van: veiligheid, functionaliteit, comfort en duurzaamheid (waaronder eventueel milieubelasting). Verbetering kan geschieden met gebruikmaking van nieuwe technieken en oorspronkelijke of modernere materialen. Verbeterpunt Een minder ernstige afwijking dan een tekortkoming, die moet leiden tot maatregelen binnen een af te spreken termijn. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 15 van 16

16 Vernieuwen Het vervangen van het bestaande voor een nieuw vervaardigd onderdeel in een oude vorm. Vernieuwen kan door kopiëren, imiteren of verbeteren. Vervangen Het door nieuw gelijk(soortig) materiaal vervangen van een totaal aangetast onderdeel dat niet meer te conserveren, te repareren of opnieuw te gebruiken is. Voorbescherming Voorbescherming houdt in dat het vergunningenstelsel, van de Monumentenwet (voor archeologische monumenten) respectievelijk de Wabo (voor andere dan archeologische monumenten) gedurende de procedure tot aanwijzing als beschermd monument, van overeenkomstige toepassing is. Waardenstelling Het vaststellen van de cultuurhistorische waarde(n) (monumentale waarden) van (onderdelen van) objecten. De waardenstelling beargumenteert waarom bepaalde onderdelen het behouden waard zijn. Hierbij worden vijf hoofdcriteria gehanteerd: cultuurhistorische waarden, architectuur- en kunsthistorische waarden, situationele en ensemblewaarden, gaafheid en herkenbaarheid, en zeldzaamheid. Werkplan Bij roerend erfgoed: Een plan van aanpak (omschreven planning en werkwijze) voor in ieder geval de risicovolle en restauratie-specifieke onderdelen van het werk. 1) Bij voorkeur een EMA-adviseur. Adviseurs die erkend zijn op basis van de EMA, voldoen aan de deskundigheidseisen die gelden voor het realiseren van de door ERM voorgestane restauratiekwaliteit. 2) Bij voorkeur een GEAR-architect. Architecten die erkend zijn op basis van de GEAR, voldoen aan de ambities en uitgangspunten die gelden voor het realiseren van de door ERM voorgestane restauratiekwaliteit. 3) Deze definitie wijkt af van de definitie in de Bouwproducten Verordening (CPR). Wanneer een prestatie conform de CPR wordt bedoeld, dan wordt dit vermeld. 4) Onder renoveren wordt in het algemeen verstaan: het grondig opknappen en moderniseren van oude woningen, gebouwen of wijk. In de restauratiesector wordt renoveren ook wel gebruikt voor het opknappen van historische gebouwen zonder monumentenstatus. Restauratieprojecten bij een monument of cultuurhistorisch belangrijk gebouw omvatten in toenemende mate ook werkzaamheden die als renovatie gekenschetst kunnen worden. Vooral ook wanneer er sprake is van ander of intensiever gebruik. Bijvoorbeeld werkzaamheden rond het isoleren en het gebruik van uit energetisch oogpunt betere installaties. 5) Reversibiliteit betekent in dit geval omkeerbaar zonder schade te veroorzaken. 6) Zie ook het begrip Renoveren. Renoveren heeft betrekking op het gebouwniveau en Verbeteren op onderdeelniveau. Begrippenkader Restauratiekwaliteit & Restauratieopleidingen door Vincent van Drie 16 van 16