Pieter Doevendans over stamceltherapie / Een week lang elektroden in je hersenen / Meer zorg voor oudere

Transcriptie

1 UMC Utrecht januari 2012 nr. 1 HR beeld opgevraagd bij Hester Pieter Doevendans over stamceltherapie / Een week lang elektroden in je hersenen / Meer zorg voor oudere patiënten / Slim zooltje geeft Feetb@ck / Maagband voor obese pubers? / Zes vergiftigingen op een rij / Leven na een hersenbloeding / Generale repetitie voor artsen in spe / De voorspelbaarheid van onze gezondheid

2 INHOUD zorg VASTE PRIK 04 Uniek moment: De beddencentrale 06 Nieuws van het UMC Utrecht 12 Extra aandacht voor de oudere patiënt 20 Ernstige epilepsie bij kinderen 30 Discussie: mogen obese pubers een maagband? 34 Zesmaal een acute vergiftiging 38 William Hoogerdijk kreeg een zware hersenbloeding 16 Mensenwerk: hersendood voelt nog niet dood 17 Column Jan Kimpen 18 Waar of niet? Valt de gezondheids - ontwikkeling te voorspellen? 25 Column Miquel Bulnes 42 Promoties in het UMC Utrecht 47 Kost dat: de injectienaald 48 Dagboek van het hoofd Juridische Zaken Uniek is een uitgave van het Universitair Medisch Centrum Utrecht ( Uniek verschijnt vier keer per jaar in een oplage van exemplaren. J Gratis abonnement Uniek viermaal per jaar gratis ontvangen? Stuur met naam en adresgegevens naar uniek@umcutrecht.nl. J Redactie Diane Marbus, Elke Lautenbag, Rinze Benedictus (voor UMC Utrecht) en Marjolijn Poulssen en Kirsten Meijer (voor vdbj_). J Redactieadres UMC Utrecht, Interne en Externe Communicatie, Huispostnummer D01.343, Postbus 85500, 3508 GA Utrecht. Telefoon: (088) uniek@umcutrecht.nl. Internet: J Concept & realisatie vdbj_ ( J Ontwerp & vormgeving Anne Rose Oosterbaan Martinius J Lithografie & drukwerk vdbj_ print support J ISSN Uniek Foto omslag: Hester Doove.

3 onderzoek 8 Hoop voor de toekomst: cardioloog Pieter Doevendans wil hartpatiënten helpen met stamcellen 28 Waar kunnen stamcellen helpen? 33 Gastcolumn: Hoofd International Office Maggy Ovaa 36 Snel op de been met Feetb@ck Lily Monori van Dijken, office manager Directie Informatie Technologie: Projectmatig werken, organiseren, communiceren, mijzelf ontplooien; ik heb afwisselend werk. En ik ben de spin in het web, dat maakt mijn werk leuk. ONDERWIJS 44 Aankomende artsen klaar voor de praktijk? Foto s: Hester Doove, Vincent Boon. Uniek 3

4 4 Uniek Tekst: Elke Lautenbag. Foto: Bob Bronshoff.

5 Het UMC Utrecht heeft in totaal ruim elfhonderd bedden. Zodra een patiënt ontslagen is, gaat het bed naar een centrale plek op de afdeling waar een medewerker van de beddencentrale het ophaalt. Op de onderste verdieping van het UMC Utrecht staan de beddenwasmachines en de matrassenwassers. Ieder bed, matras en kussen wordt gewassen voordat er weer fris beddengoed overheen komt. Daarna worden de schone bedden verzameld en brengt een medewerker van de beddencentrale ze weer naar de afdelingen. Uniek 5

6 nieuws Kankeronderzoek naar Utrecht Het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (AVL) en het UMC Utrecht gaan samenwerken in de behandeling van kanker. Ze richten een nieuwe organisatie op voor onderzoek, diagnostiek en behandeling van alle oncologische aandoeningen. Op 3 oktober legden beide instituten dit vast in een intentieverklaring. Naast het bestaande Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis in Amsterdam krijgt de nieuwe organisatie een locatie op Utrecht Science Park bij het UMC Utrecht. De Utrechtse vestiging zal naar verwachting de naam avl -UMC Utrecht dragen. Het nieuwe instituut moet tot de wereldtop gaan behoren in de behandeling van kanker. Een veelbelovend perspectief is opereren zonder snijden : als enige centrum in Europa werkt het UMC Utrecht aan nieuwe beeldgestuurde behandelingen waar geen operatie aan te pas komt. Deze behandelingen zijn aanvullend op de bestaande behandelingen via operaties, chemotherapie en bestralingen. Ook het Nationaal Kinderoncologisch Centrum (NKOC) wil met het UMC Utrecht samenwerken. Het NKOC onderzoekt de mogelijkheid om in Utrecht een kinderkankercentrum te bouwen. De bedoeling is operatiekamers, kinder intensive care en andere faciliteiten te delen met het UMC Utrecht. In het nieuwe ziekenhuis zouden straks alle Nederlandse kinderen met kanker behandeld worden. Zie ook pagina Uniek Tekst: Rinze Benedictus. Foto s: Vincent Boon; Shutterstock / Tatik22.

7 1 dag duurt het stellen van een diagnose bij de nieuwe schildklierpoli. De poli is open sinds oktober Voorheen moesten patiënten meerdere keren terugkomen en kon een uitslag weken op zich laten wachten. Nu krijgen de meeste patiënten binnen een dag een diagnose en kunnen ze binnen een week geopereerd worden. De Nationale Gezondheidsbeurs Veel geld voor onderzoek naar antibioticaresistentie Het UMC Utrecht leidt twee wetenschappelijke consortia die met 24 miljoen euro onderzoek gaan doen naar antibioticaresistentie. De Europese Unie heeft 36 miljoen euro beschikbaar gesteld voor onderzoek naar antibioticaresistentie. Daarvan gaat twee keer twaalf miljoen naar twee wetenschappelijke consortia die geleid worden door de afdelingen Medische Microbiologie en het Juliuscentrum van het UMC Utrecht. Het komt zelden voor dat twee zulke grote programma s gelijktijdig door één centrum aangestuurd worden. Eén programma omvat vijf klinische onderzoeken naar maatregelen om in het ziekenhuis infecties, verspreiding en dragerschap van resistente bacteriën tegen te gaan. In het andere programma proberen wetenschappers de evolutie en verspreiding van antibioticaresistentie in ziekmakende bacteriën beter te begrijpen. wordt gehouden op 20, 21 en 22 januari 2012 in de Jaarbeurs in Utrecht is bedoeld voor iedereen die gezond wil zijn én blijven UMC Utrecht is partner van de beurs en geeft de hele dag lezingen op de UMC Utrecht-stand van elke UMC-toegangskaart gaat 2 euro naar de Stichting Vrienden van het Wilhelmina Kinderziekenhuis UMC-toegangskaarten worden via lokale media verspreid lees meer op 2 miljoen euro haalde de Stichting Vrienden UMC Utrecht in 2010 op voor projecten in het ziekenhuis. Met het geld stimuleert de stichting medisch onderzoek, innovatie, patiëntenwelzijn en onderwijs. De stichting is dit jaar omgedoopt van Catharijne Stichting tot Stichting Vrienden UMC Utrecht. Iedereen kan vriend of donateur worden. Lees meer op Ik kan me voorstellen dat chirurgen eerst een soort operatie-examen of een aantal operatiepunten moeten halen voordat ze patiënten opereren Dat vindt gynaecologisch-oncoloog dr. Henk Schreuder van het UMC Utrecht. In zijn promotieonderzoek analyseerde hij trainingsprogramma s voor chirurgen. Meer vindt u op Uniek 7

8 Hoogleraar Cardiologie Pieter Doevendans Stamcellen schieten falend hart te hulp Cardioloog prof. dr. Pieter Doevendans wil hartpatiënten helpen met stamcellen. Of met stofjes uit stamcellen. In het speerpunt Regenerative Medicine & Stem Cells werkt het UMC Utrecht aan nieuwe behandelingen met stamcellen. Hebben hartpatiënten al baat bij Utrechts stamcelonderzoek? Hoop en verwachtingen over stamcellen gaan nogal op en neer. De verwachtingen zijn nog steeds hoog gespannen dat is ook terecht, denk ik. Maar het blijkt nog niet mee te vallen om met stamcellen een veilige en effectieve therapie tegen hartfalen te ontwikkelen. Vanuit het UMC Utrecht hebben we afgelopen jaren meerdere onderzoeken met patiënten opgezet. We weten heel veel meer van hartstamcellen dan een paar jaar geleden. Maar een echte doorbraak in patiënten onderzoek hebben we nog niet geboekt. Wat doet het UMC Utrecht zoal? We hebben drie onderzoekslijnen waarvan de resultaten variëren. We spuiten losse stamcellen in en hopen dat ze een plek vinden. Daarnaast proberen we stamcellen op een matrix te laten groeien en zo een heel stuk weefsel terug te plaatsen. Als laatste proberen we groeifactoren te vinden 8 Uniek Tekst: Rinze Benedictus. Foto s: Hester Doove.

9 onderzoek Uniek 9

10 waarmee we het reparatiemechanisme van het hart kunnen activeren. Hoe helpt dat het hart? In onze onderzoeken proberen wij met stamcellen op twee manieren de functie van het hart te verbeteren. Wat redelijk lukt, is het verhogen van de doorbloeding van de hartspier met stamcellen. Aangezien het hart een spier is, heeft het hart zelf ook bloed nodig. Hier zorgen de kransslagaderen voor. Als deze bloedvaten vernauwen of afgesloten worden, verslechtert de hartfunctie. Wij willen met stamcellen het hart helpen nieuwe bloedvaten te vormen om de hartspier van zuurstof te voorzien. En de hartspier zelf versterken? Dat proberen we door hartstamcellen in een beschadigd hart te spuiten, bijvoorbeeld na een hartinfarct. Op die manier hopen we de knijpkracht te verbeteren. Het hart is immers een spier die bloed rondpompt. Als die spier minder sterk is, kan het hart zijn werk minder goed doen. We meten de knijpkracht van het hart via de zogenaamde ejectiefractie : de hoeveelheid bloed die het hart bij elke hartslag wegpompt. Eerlijk gezegd zijn de resultaten hier enigszins teleurstellend. We hadden gehoopt dat stamcellen de knijpkracht zouden verbeteren bij patiënten met een hartinfarct, maar dat valt tegen. We hebben hier minder overtuigende resultaten geboekt dan we gehoopt hadden. Jullie zijn te optimistisch geweest? Dat zou je achteraf kunnen zeggen, inderdaad. Gewoon stamcellen inspuiten bij hartfalen was een al te simpele benadering. Spiercellen in het hart moeten op de goede manier uitgelijnd zijn en ze moeten elektrisch gekoppeld zijn. We dachten dat stamcellen een plekje zouden vinden en zichzelf wel zouden vestigen. Dat blijkt dus niet zo te zijn. Maar jullie kunnen toch al hartspierweefsel kweken? Wij kunnen inderdaad in het laboratorium stamcellen van het hart laten uitgroeien tot ritmisch samentrekkend hartspierweefsel. Dat klinkt heel mooi en je zou kunnen denken dat we nu in het laboratorium hartweefsel kweken. Dat zouden we dan terug kunnen zetten in patiënten. Maar dat is heel omslachtig. Voor de patiënt betekent het meerdere complexe ingrepen waar diverse specialisten bij betrokken zijn. We gaan het zeker proberen, maar dat is een vrij ingewikkelde procedure waar veel mis kan gaan. Stamcellen inspuiten werkt niet goed. Weefsel terugplaatsen is ingewikkeld. Wat dan? Patiënten hebben soms wel baat bij het inspuiten van stamcellen. Maar we geloven inmiddels niet meer dat het gunstige effect van stamceltherapie bij hartfalen ontstaat doordat stamcellen uitgroeien tot spiercellen. Het wordt steeds duidelijker dat stamcellen afgeladen zijn met allerlei groeifactoren. Die groeifactoren kunnen het reparatiemechanisme van het hart aanzetten, of iets harder laten werken. Het hart kan zichzelf repareren? Wij hebben als een van de eersten ter wereld aangetoond dat het hart over stamcellen beschikt waarmee het zichzelf kan repareren. Collega-wetenschappers reageerden eerst sceptisch, maar inmiddels is het al op meerdere plekken bevestigd. Het hart kan zichzelf repareren een klein beetje, tenminste. Dat blijkt ook uit andere onderzoeken. Als je ouder wordt, sterven steeds meer hartspiercellen af, maar er komen er óók een paar bij. Het netto-effect is natuurlijk nog steeds dat je hartspier zwakker wordt. Voor alle honderd cellen die afsterven, komt er misschien één bij. Dat klinkt nog niet indrukwekkend. Het gaat om het principe. Het hart is dus in staat zichzelf te vernieuwen. Als wij die zelfvernieuwing kunnen aanjagen, dan hebben we een heel fraai uitgangspunt voor een nieuwe behandeling van hartfalen. En ik denk dat het kan. Het is misschien wel veel eenvoudiger dan stamcellen injecteren of in het laboratorium laten opgroeien tot spierweefsel. We moeten de stoffen opsporen die hartstamcellen aanzetten uit te groeien tot nieuwe spiercellen. Als we weten welke stoffen dat zijn, kunnen we die injecteren en doet het hart de rest zelf. Het hart kan zichzelf repareren een klein beetje, tenminste 10 Uniek

11 Da s makkelijk! Zo eenvoudig zal het vast niet zijn, maar ik denk dat deze benadering heel veel potentie heeft. Het is veel makkelijker om groeifactoren via een tablet toe te dienen dan om geavanceerde stamceltherapie uit te voeren. Groeifactoren hebben ook het voordeel dat ze niet afgestoten worden door het lichaam. Weten jullie al wat die groeifactoren zijn? Gedeeltelijk. We analyseren nu de inhoud van stamcellen. Ze blijken afgeladen te zijn met allerlei stoffen die de groei bevorderen. We zijn al diverse groeifactoren op het spoor die het reparatiemechanisme stimuleren. Hiervoor gebruiken we onder meer stamcellen die genetisch zo veranderd zijn dat ze extra veel groeifactoren maken. Ik verwacht dat we over niet al te lange tijd experimenten kunnen starten met groeifactoren. Even iets anders. Jullie doen veel onderzoek met grote proefdieren. Waarom? Onderzoek in grote proefdieren is voor ons heel belangrijk. Nieuwe behandelingen moeten we eerst testen in proefdieren. We kunnen experimenten in het laboratorium niet zomaar vertalen naar het menselijk lichaam. Wij maken daarbij vooral veel gebruik van varkens, daarin kunnen we hartziekten perfect nabootsen. De doorsnede van de bloedvaten en de grootte van het hart is bij mensen en varkens ongeveer gelijk. Muizen zijn gewoon te klein voor ons onderzoek. Proberen jullie het gebruik van proefdieren te verminderen? In een wetenschappelijk artikel hebben wij onlangs betere afspraken tussen proefdieronderzoekers bepleit. Als iedereen operaties en experimenten op dezelfde manier uitvoert, zijn de resultaten van verschillende laboratoria beter te vergelijken. Het betekent bijvoorbeeld dat controleproeven niet in elk lab herhaald hoeven worden. Dat scheelt geld en energie, maar vooral proefdieren. Wanneer kunnen hartpatiënten voor stamceltherapie in het ziekenhuis terecht? Het UMC Utrecht is erg op tijd begonnen met dit onderzoek. Al vóór iedereen door had dat het heel belangrijk zou worden. Dat is de basis voor ons succes. Maar we zullen de patiënt met hartfalen niet morgen behandelen met stamceltherapie. Ik denk zelfs dat we uiteindelijk geen stamcellen meer nodig zullen hebben voor de behandeling. Maar dat uit het stamcelonderzoek nieuwe behandelingen voortkomen, dat staat voor mij als een paal boven water. Zie ook pagina 28. Uniek 11

12 Zorg om ouderen in het ziekenhuis Veel ouderen komen slechter het ziekenhuis uit dan ze erin gaan. Dit is vaak te voorkomen als je weet welke risico s de ouderen lopen en daar preventief naar handelt. Een schone taak voor zorgverleners, in het bijzonder verpleegkundigen. Maar die staan niet altijd te springen om meer aandacht te besteden aan de oudere patiënt. 12 Uniek

13 zorg Uniek 13

14 Meneer Gerritsen is zeventig. Tot voor kort was hij dagelijks in zijn tuin in de weer en maakte hij meerdere keren per week een fietstocht met zijn vrouw. Vorige zomer bedwong hij nog de Franse Alpen met zijn kleinkinderen. Een half jaar geleden ging het mis. Toen belandde hij voor een plotselinge operatie in het ziekenhuis. De operatie ging goed, na tien dagen kon hij weer naar huis. Maar sindsdien is hij niet meer de oude. Hij is constant moe en komt de deur nauwelijks nog uit. Aandacht Iedereen kent ze wel; de voorbeelden van vitale 65-plussers, die na een ziekenhuisopname ineens écht oud zijn geworden. In veel gevallen had dit niet gehoeven. Door anders met oudere patiënten om te gaan en specifieke aandacht te hebben voor hun individuele behoeften, kunnen veel meer ouderen zonder functieverlies het ziekenhuis verlaten. Het gevolg: een kortere opnameduur, minder zorgvraag en vooral: behoud van kwaliteit van leven. Ruim vijfentwintig procent van de patiënten die in een ziekenhuis worden opgenomen, is zeventig jaar of ouder en dit percentage gaat de komende twintig jaar alleen nog maar toenemen. Voor dertig tot zestig procent van de opgenomen ouderen geldt dat ze door een ziekenhuisopname achteruitgaan. Het gaat dan om functieverlies. Na een ziekenhuisopname kunnen ouderen zich bijvoorbeeld minder goed aankleden, of ze kunnen de trap niet meer oplopen; ze kunnen minder goed voor zichzelf zorgen en zijn meer aangewezen op hulp van anderen. Stimuleren Hoe het komt dat een ziekenhuisopname zo ingrijpend kan zijn voor ouderen, is niet helemaal duidelijk. Evenmin is bekend hoeveel van dit leed te voorkomen is. Hoogleraar Verplegingswetenschap Marieke Schuurmans legt uit dat bedrust bij ouderen al flinke gevolgen kan hebben. Ik ken een experiment waarbij niet zieke zeventigplussers tien dagen en nachten in hun bed bleven liggen. Dit had een veroudering van vijftien jaar tot gevolg wat betreft spierkracht en longinhoud. De fysieke gesteldheid van ouderen holt dus achteruit als ze door ziekte gedwongen worden niks te doen. Dit is voor een belangrijk deel te voorkomen door ervoor te zorgen dat een oudere niet niks doet. Stimuleer bijvoorbeeld dat ze een rondje lopen, help ze daarbij. Even rechtop zitten in de stoel naast het bed, is al beter dan de hele dag liggen. In de verpleging van ouderen zijn andere gewoontes nodig. Schuurmans stelt dat het bijvoorbeeld vaak een gewoonte is om ouderen een blaaskatheter te geven, terwijl dat medisch gezien niet nodig is. Dat is makkelijker voor de patiënt, is de redenering. Dan hoeven ze niet zo veel moeite doen om naar het toilet te gaan. Terwijl dat juist van die kleine dingen zijn die het begin zijn van een grote achteruitgang. Seniorgerichte anamnese Ouderen hebben een verhoogd risico op vallen, ondervoeding, doorligwonden, een delier of functieverlies. Allemaal complicaties die tot een langere opname kunnen leiden, tot een heropname of die een opname in een verpleeghuis vervroegen. Allemaal complicaties ook die vrij eenvoudig te voorkomen zijn, veelal met goede verpleegkundige zorg. Klinisch geriater Mariëlle Emmelot ontwikkelde samen met anderen een gerichte aanpak. Alle genoemde risico s zijn voor een belangrijk deel te voorkomen door preventief net op een andere manier met patiënten om te gaan. Bij mensen met het risico op vallen, kun je bijvoorbeeld het bed laag zetten als ze gaan slapen. En als iemand een hoger risico loopt ondervoed te raken, kun je er extra op letten of ze dat bord wel leeg eten. Het heeft niet zo veel zin om al dat soort maatregelen bij iedere oudere patiënt toe te passen. Daarom zit er nu in het elektronisch patiëntendossier een seniorgerichte anamnese: een vragenlijst waaruit naar voren komt of de betreffende oudere een verhoogd risico loopt en zo ja, waarop dan wel. Voor iedere risicogroep hebben we een lijst met preventieve handelingen. Als verpleegkundigen deze toepassen, neemt het risico aanzienlijk af. Het is vaak net een andere handelwijze, het lijkt wat meer tijd te kosten, maar dat staat niet in verhouding tot de voordelen ervan, zoals het voorkomen van een val. Grote verschillen De bal ligt nu bij de zorgverleners. En daar ligt nu net het probleem. Zorgverleners in een ziekenhuis zijn te vaak te veel op de aandoening gericht en minder op de patiënt zelf. Door de sturing op bijdragen aan diagnostiek en behandeling, vaak in combinatie met een hoge werkdruk, zijn ook de meeste verpleegkundige handelingen bedoeld om de aandoening van de patiënt te genezen en niet per se om de patiënt zo goed mogelijk het ziekenhuis te laten verlaten. Juist ouderen hebben er heel veel aan als wordt gezien wat zij als persoon nodig hebben. Schuurmans vertelt dat zorgverleners ouderen ook te veel als een homogene groep zien. Terwijl er eigenlijk geen groep denkbaar is Zorgverleners hebben niet altijd affiniteit met ouderen 14 Uniek Tekst: Elke Lautenbag. Foto s: Vincent Boon.

15 die heterogener is. Er is geen enkele leeftijdsgroep waarin de gezondheid, vitaliteit en behoeften zo sterk uiteenlopen als bij zeventigplussers. Sommigen hebben nog de gezondheid van een vijftigjarige, anderen zijn echt aan het eind van hun leven. Hun behoeften, verwachtingen en capaciteiten verschillen nogal. Voor artsen en verpleegkundigen is het de kunst om dat te zien en daarnaar te handelen. wat dat betreft nog een slag te maken, vindt Schuurmans. Risico s bij ouderen vaststellen is één. Ernaar handelen is twee. Niet alleen zorgverleners zelf spelen hierin een rol, vindt Schuurmans. Bestuurders moeten hierop sturen. Zij moeten benoemen wat kwaliteit van zorg is. Zelf adviseert ze vrienden van wie een ouder in het ziekenhuis komt te liggen, een recente foto van de patiënt op het nachtkastje te zetten. Niet voor de patiënt, maar voor de hulpverleners. Een vitale zeventiger op de fiets, geeft een heel ander beeld dan die zieke oude man in bed. Dit kan zorgverleners helpen realiseren dat het hier om een patiënt gaat, die nog volop in het leven staat. Niet populair Zorgverleners hebben niet altijd affiniteit met ouderen. Op de opleiding leren ze te weinig over omgaan met ouderen en de vakken die er wel over gaan, zijn doorgaans niet populair. Omgaan met ouderen is vaak niet de reden waarom zij voor dit vak hebben gekozen, terwijl het wel een steeds groter deel van hun dagelijkse praktijk is en wordt. Voor sommigen geldt: oud is oud. En dat staat lijnrecht tegenover oog hebben voor persoonlijke behoeften. De zorg in Nederland heeft Meer inzicht met HELP-project ZonMW heeft een projectsubsidie van ruim een half miljoen euro toegewezen aan prof. dr. Marieke Schuurmans, hoogleraar Verplegingswetenschap. Daarmee kan zij het zogenoemde HELP-project (Hospital Elder Life Program) starten. Meer aandacht voor de zorg en het welzijn van kwetsbare ouderen tijdens een ziekenhuisopname staan hierbij centraal. Het project is gericht op het voorkómen van een delier en te bekijken wat de kosteneffectiviteit daarvan is. In het eerste kwartaal van 2012 start het onderzoek bij de Gelderse Vallei in Ede en het Diakonessenhuis in Utrecht en Zeist. Er is gekozen voor de perifere ziekenhuizen, omdat zij een grote grijze populatie hebben. Het is de bedoeling ruim negenhonderd patiënten te vinden die willen meewerken aan het onderzoek. De uitvoering duurt zo n twee jaar. Uniek 15

16 Hoeveel ze ook meemaken, de medewerkers van het UMC Utrecht, soms laat een ervaring hen niet meer los. Het verhaal van Margot van Braak, verpleegkundig teamleider traumatologie. Het ongeluk gebeurt op een zaterdag. Een zeer ernstig ongeval. Het is ongeveer vier jaar geleden, ik ben nog geen teamleider, heb die nacht dienst als traumaverpleegkundige. In de auto zaten een moeder en haar zoon. Beiden zijn op slag dood. De zoon hij is ongeveer 25 jaar oud is donor. Hij moet zo snel mogelijk aan de hart-longmachine om zijn organen goed te houden. Op de ic is geen plek, daarom krijgen wij de vraag of hij zolang bij ons op de afdeling kan liggen. Omdat ik s avonds voor hem verantwoordelijk ben, bellen ze me hiervoor. Ik zie geen bezwaar. Ik weet dat hij hersendood is, het voelt niet zo. Ik en mijn collega s behandel hem als iedere andere patiënt. Als een mens die zorg nodig heeft. Ik kijk regelmatig bij hem, dek hem toe, check of hij er comfortabel bij ligt, controleer de infuusinsteek, breng een schoon verband aan. En bij dat alles zie en voel ik een levend mens, een lange jongen van mijn leeftijd, een warm lichaam, een kloppend hart. Na enkele uren zijn de patiënten die voor zijn organen in aanmerking komen, gearriveerd. Mijn patiënt kan naar de OK. Na de operatie krijg ik hem terug. Dood. Voor hem is geen uitslaapkamer nodig. Ik doe nog voor hem wat ik kan, de laatste verzorging, het licht dimmen. Daar merkt hij natuurlijk niks van, toch wil ik dat voor hem doen. Hij voelt koud, stram. Heftig. Rationeel weet ik dat hij al dood was, al direct na het ongeval. Voor m n gevoel breng ik een levende jongen naar de OK en krijg ik m dood weer terug. Een verwarrende tegenstrijdigheid. Ik was hem netjes, plak z n wonden af, trek hem wat aan. Een atletisch gebouwde jongen, mijn leeftijd, stond gisteren nog midden in het leven. Ik rijd hem naar het mortuarium. 16 Uniek Tekst: Elke Lautenbag. Foto: Shutterstock / Victor Potasyev.

17 column Nieuw kankercentrum Topzorg voor zo veel mogelijk patiënten met kanker; dat willen we bereiken met de samenwerking tussen het Antoni van Leeuwenhoek Ziekenhuis (AVL) en het UMC Utrecht. Samen richten we een nieuw kankercentrum op voor diagnostiek, behandeling en onderzoek van alle oncologische aandoeningen. Om de zorg naar een hoger niveau te brengen, is onderzoek in een innovatief klimaat nodig. Dit red je niet door met een kleine groep binnen vier muren te blijven zitten. Interactie is hierbij een voorwaarde; samenwerking met een slimme partner met een complementair effect. Prof. dr. Jan Kimpen is bestuursvoorzitter van het UMC Utrecht. Als UMC Utrecht focussen wij ons op zes speerpunten. In deze speerpunten zoeken wij die interactie met partners die ons kunnen versterken. Partners in de regio, in Nederland, of internationaal. Kanker is een van onze speerpunten. Binnen dit speerpunt richten we ons op enkele kankersoorten om echt toegevoegde waarde te bieden aan patiënten: borstkanker, slokdarmkanker, alvleesklierkanker en leverkanker. Het AVL is sterk in bijvoorbeeld gynaecologische kanker en wekedelenkanker. Hoewel het AVL ook toonaangevend is op het gebied van borstkanker, zijn er voldoende verschillen met het UMC Utrecht om te kunnen spreken van een win-winsituatie. Dat het Nationaal Kinderoncologisch Centrum ook aansluiting bij ons zoekt, versterkt dit effect. Dan kunnen we met elkaar ook de zorg voor kinderkanker verbeteren. Het AVL heeft ons nodig vanwege onze innovatieve manier van bestralen waarbij we de tumor live in beeld hebben tijdens de bestraling. Wij hebben het AVL nodig om zo veel mogelijk patiënten met deze nieuwe bestraling te kunnen helpen. Bovendien kunnen we met meer patiënten, meer onderzoek doen en dus sneller doorontwikkelen. Samen kunnen we beter de nieuwste technieken inzetten en verbeteren voor meer patiënten Samen kunnen we beter de nieuwste technieken inzetten en verbeteren voor meer patiënten. Samen kunnen we beter internationaal toonaangevend onderzoek doen. Samen kunnen we er beter voor zorgen dat de zorg voor de patiënt van vandaag en die van morgen zo goed mogelijk is. Foto: Chris Timmers. Uniek 17

18 Prof. dr. Jet Smit is hoogleraar Public health bij het UMC Utrecht. In het speerpunt Child Health zet zij zich in voor verbetering van de volksgezondheid. We moeten elektrische fietsen niet cool maken Ziekten komen en ziekten gaan. De pest verdween, hart- en vaatziekten namen toe, net als overgewicht. We kunnen ingrijpen met campagnes en vooruitkijken op basis van huidige inzichten. Maar ondanks alle kennis valt het niet mee de toekomst van onze gezondheid te voorspellen, aldus prof. dr. Jet Smit. 18 Uniek Tekst: Rinze Benedictus. Foto:Marcel Bakker HiRez Images.

19 onderzoek Ruim een kwart van de bevolking rookt nog. Het gezondheidsbeleid faalt JA. Het percentage rokers in Nederland behoort nog steeds tot het hoogste in Europa. Voorlichting alléén helpt onvoldoende. Maar het blijft belangrijk om de gevaren van roken op die manier onder de aandacht te houden. Dat er jaarlijks bijna mensen in Nederland overlijden door roken, trekt allang geen krantenkoppen meer. Toch verliezen we dat perspectief wel eens uit het oog als er veel ophef is in de media over gezondheidsrisico s van bijvoorbeeld voeding of milieu. Onze houding ten opzichte van roken is de laatste vijftig jaar wel veranderd. Staan bij verjaardagen nog de sigaretten op tafel? Hoe vaak zie je nog mensen roken in films? Ik vind dat het rookverbod in de horeca ook weer in kleine cafés moet gelden. Ook niet-rokers hebben hier baat bij. Niet-rokers hebben als individu weliswaar slechts een heel klein verhoogd risico op longkanker en op hart- en vaatziekten. Maar van de miljoenen niet-rokers in Nederland, zullen enkele duizenden toch longkanker of hart- en vaatziekten krijgen door de tabaksrook van anderen. En dat kunnen we voorkomen! Overgewicht is via voorlichting te bestrijden NEE. Overgewicht moet ook op andere manieren aangepakt worden. De sterke toename van overgewicht is niet gekomen doordat mensen zomaar meer gingen eten en minder gingen bewegen. In onze omgeving komen we steeds meer aanlokkelijke en goedkope dikmakers tegen, terwijl we steeds minder hoeven te bewegen. Wanneer we die leefomgeving gezonder én aantrekkelijker maken, dan veranderen gewoonten vanzelf. Dan slinken ook de grote gezondheidsverschillen tussen hoge en lagere sociaal-economische groepen. Dat zal zeker niet makkelijk zijn. Nederlanders fietsen veel, in ons land is dat een gezonde en vanzelfsprekende gewoonte. Ik vind het jammer dat de OV-jaarkaart studenten massaal de bus en de trein ingejaagd heeft. Waar een deel van de studenten vroeger naar de universiteit zou fietsen, zitten ze nu in de bus. Wat mij betreft hoeven elektrische fietsen ook helemaal niet cool gemaakt te worden. Op scholen zou het aanbod van snacks aangepast kunnen worden. Haal de frisdrankautomaat maar weg. Alle beetjes helpen. Kinderen van 5 tot 7 jaar met ernstig overgewicht krijgen meer energie binnen dan ze nodig hebben, maar niet eens zo veel. In het PIAMAonderzoek hebben wij laten zien dat deze kinderen in hun eerste levensjaren, per dag gemiddeld de energie van één glas frisdrank méér binnenkrijgen dan kinderen met een normaal gewicht. Kinderen jarenlang volgen is heel nuttig JA. Dat is belangrijk als we willen weten wat de oorzaken zijn van ziekten die zich over langere tijd ontwikkelen. In het PIAMAonderzoek hebben we bijna 3800 kinderen van vóór de geboorte tot op hun huidige leeftijd van 14 jaar gevolgd. Daaruit weten we bijvoorbeeld dat blootstelling aan fijnstof, bijvoorbeeld door het wonen langs een drukke snelweg, later de kans op astma vergroot. Dat geldt ook voor kinderen die ter wereld zijn gekomen via een keizersnede. We weten ook dat kinderen met veel luchtweginfecties in het eerste levensjaar een grotere kans hebben om later astma te krijgen. Dat kan komen doordat die luchtweginfecties zelf een grote kans op astma geven. Maar het kan ook zo zijn dat de luchtwegen van die kinderen bij de geboorte al gevoeliger zijn, waardoor ze in de eerste jaren vaker luchtweginfecties krijgen en later ook nog astma. Ook om dat te weten te komen, moet je van jongs af aan gegevens verzamelen bij grote groepen kinderen. Dat willen we doen met het WKZ. Op dezelfde manier willen we samen met IVF-klinieken in heel Nederland een cohort opzetten om reageerbuisbaby s lange tijd te volgen. Er bestaan aanwijzingen dat IVF-kinderen op kinderleeftijd al een hogere bloeddruk en hogere glucosespiegels hebben dan kinderen die niet via IVF verwekt zijn en dat zij later meer gezondheidsproblemen hebben. Wij willen dat grootschalig gaan onderzoeken met de divisie Vrouw en Baby. Overgewicht is hét probleem van deze tijd INDERDAAD. Maar dat hebben we halverwege de vorige eeuw niet zien aankomen. Bij haar twintigjarig bestaan in 1968 blikte de wereldgezondheidsorganisatie WHO vooruit. Een aantal experts gaf aan dat kanker en hart- en vaatziekten over twintig jaar getemd zouden zijn, net als infectieziekten. We zouden voldoende en veilig voedsel hebben en mensen zouden vaker honderd jaar of zelfs ouder worden. Maar we moeten nog steeds oppassen voor infectieziekten en chronische ziekten stijgen juist door de toegenomen welvaart. Kortom, het valt niet mee de toekomst te voorspellen. Het is wél duidelijk dat ziekten komen en ziekten gaan. Over tweehonderd jaar zijn de huidige problemen voorbij. Dan verbazen we ons erover dat er in deze tijd zo veel mensen rookten en overgewicht hadden. Ik denk niet dat we de kant opgaan van de Disney animatiefilm Wall*E. Daarin heeft de hele mensheid overgewicht en weet men niet meer wat het is om zelf te bewegen. Het klinkt inderdaad optimistisch, hoewel ik natuurlijk niet denk dat we niet meer ziek worden. Alleen zullen het straks andere ziekten zijn. Uniek 19

20 Wachten op een epileptische aanval 20 Uniek Tekst: Elke Lautenbag. Foto s: Vincent Boon.