Wat je zegt doet ertoe; gesprekstechnieken in de palliatieve zorg

Transcriptie

1 Wat je zegt doet ertoe; + gesprekstechnieken in de palliatieve zorg Dr.Mecheline van der Linden, Klinisch psycholoog 02 april 2019

2 2 Definitie WHO 2002 Palliatieve zorg-definitie Palliatieve zorg is een benadering die de kwaliteit van leven verbetert van patiënten en hun naasten, die te maken hebben met een levensbedreigende aandoening door het voorkomen en verlichten van lijden door middel van vroegtijdige signalering en zorgvuldige beoordeling en behandeling van pijn en andere problemen van lichamelijke, psychosociale en levensbeschouwelijke aard.

3 3 Lancering oktober april 2018; KPZN; congres te Arnhem Terugkerend element Verbinding Must voor iedere zorgverlener Voor patiënt en naaste is in de laatste fase van het leven het belangrijkste; Goede zorg Eigen regie Aandacht voor persoonlijke wensen

4 4 Palliatieve zorg; bij niet meer beter worden Fasen van palliatieve ziekte Ziektegericht Symptoom gericht Stervensfase Nazorg/rouw

5 5 * Afbeeldingen bij de slides zijn ontwerpen van kunstenares Marjan Derks uit het boek Psychosociale zorg in de Oncologie (2016) Prevalentie psychologische distress Ruim een derde van alle patiënten distress. Aard psychologische distress: 1. Depressie / angst 2. Aanpassingsstoornis Psychosociale problematiek /kwaliteit van leven (vermoeidheid, fysieke conditie, familieproblemen, zorgen, slaapproblemen, cognitieve problemen, lichamelijke problemen/voeding, seksualiteit, werk)

6 6 Distress (ellende, narigheid) Onplezierige emotionele ervaring van psychologische, sociale en/of spirituele aard op een continuüm van normale gevoelens (zoals verdriet, kwetsbaarheid of vrees) naar gevoelens die ontregelen zoals depressie, angst, paniek of sociale isolatie en/of spirituele crisis

7 7 De dood van Ivan Iljitsj (Tolstoj 1886) Voor Ivan Iljitsj was er maar één vraag van belang: Was zijn toestand gevaarlijk of niet? Maar de dokter negeerde zijn ongepaste vraag. Van het standpunt van de dokter uit was dit een zinloze vraag die niet in overweging genomen kon worden. Het ging hem niet om het leven van Ivan Iljitsj, maar om de vraag of het een wandelende nier was of een blindedarm ontsteking (pag. 643).

8 8 Een eeuw van verandering (Lynn and Adamson, 2003) Levensverwachting 47 jaar 75 jaar Plaats van sterven thuis ziekenhuis Medische uitgaven familie verzekering Gebreken voor doodgaan niet zoveel gemidd. 2 jaar

9 9 Palliatieve zorg; uitgangspunten De dood is een normaal, natuurlijk proces, Er is aandacht voor lichamelijke én psychische klachten; Psychologische en spirituele aspecten in de zorg worden geïntegreerd benaderd; Emotionele ondersteuning voor naasten om te leren omgaan met de ziekte van de patiënt en met eigen rouwgevoelens; Er wordt vanuit een team zorgverleners gewerkt, om aan alle noden van patiënten en naasten tegemoet te komen, óók na het overlijden van de patiënt (ondersteuning bij verliesverwerking)

10 Uit onderzoek blijkt.. Bij niet acceptatie van de dood vaker de diagnose depressie- of angststoornis en vaker gevoelens van hopeloosheid en lijden * Afbeeldingen bij de slides zijn ontwerpen van kunstenares Marjan Derks uit het boek Psychosociale zorg in de Oncologie (2016)

11 11 Een veranderd zorgconcept in palliatieve zorg Surprise question (Murray, 2005)

12 Psychosociale zorg in de oncologie Basiszorg door artsen en verpleegkundigen en paramedische disciplines Gespecialiseerde zorg Maatschappelijk werkenden, psychologie, psychiatrie, pastoraat

13 Wij stellen vragen: Wanneer verhoogd risico op distress? Welke zorg inzetten? Surprise question? Zou je verbaasd zijn als patiënt over een jaar nog leeft? Hoe goed ken je de patiënt? Wat moet ik over u weten om u goede zorg te kunnen geven?

14 14 Wanneer risico op verhoogde distress? Geslacht; > Risicofactoren Jongere patiënten (< 50 jaar) Beperkte steun Ingrijpende levensgebeurtenissen, bv erfelijke ziekte Psychologische voorgeschiedenis Lagere kwaliteit van leven (Arden-Close et al, 2008)

15 15 Screening van distress bij volwassen patiënten s

16 Klinische ervaring.leert dat cognitieve en emotionele acceptatie van de dood leidt tot wenselijke uitkomsten bij terminaal zieke patiënten en diens naasten (en zorgverleners)* * Atul Gawande. Being Mortal, 2014

17 17 Welke interventies heeft de verpleegkundige of de psycholoog tot haar beschikking? EMDR

18 Wat is kwaliteit van leven/kwaliteit van sterven? Wat kunnen jullie interventies zijn?

19 19 Interventies/modellen in palliatieve zorg Ars Moriendi (AM) CALM Emotional Focused Therapy (EFT)

20 20 Ars Moriendi (AM); Zorg voor het einde van het leven Voorbij pijn en fysieke klachten aandacht voor psychosociale, existentiële en spirituele domeinen van zorg die leiden tot een vredige acceptatie van de dood 1. Autonomie 2. Controle over lijden 3. Afscheid nemen 4. Balans en schuld en 5. Levensovertuiging. Ruimte om te sterven (Leget, 2012)

21 Interventies van de verpleegkundige Beschikbaar zijn (hoe?) Informeren naar patiënt en naasten In gesprek gaan woorden geven Steunen Normaliseren Bevestigen

22 22 Welke vragen kun je stellen? Hoe is het voor je om pijn te hebben? Kun je je duidelijk maken naar je behandelaren? Familie? Wat zijn je wensen/behoeften? Wat moet ik van je weten om goed voor je te kunnen zorgen? Wat is helpend? Wat geeft je kracht?

23 23 Ruimte om te sterven (Leget, 2012) Welke vragen kun je stellen? Denk je na over het einde? Wat betekent de dood voor jou? Kun je afscheid nemen op jouw manier? Hoe wil je herinnerd worden? Hoe is het om terug te kijken op je leven/ te kijken naar de toekomst?

24 24 Interventies/model bij gesprekstechnieken in de palliatieve zorg: AM CALM EFT 1. Ars Moriendi (Leget 2012) Handvaten bij existentiële thema s 2. Managing Cancer and Living Meaningfully (Rodin, 2014) Vier levensdomeinen 3. Emotional Focused Therapy (Johnsson 2009); Herstel van de verbinding Michelangelo; De hand van god; Sixtijnse kapel. Rome.(16 e eeuw).

25 CALM Managing Cancer and Living Meaningfully (Rodin, 2014) Symptoom management en communicatie met behandelaars Veranderingen in zelfbeeld en persoonlijke relaties De toekomst, hoop en sterfelijkheid Spiritualiteit, idee over betekenis en doel

26 26 Interventies/modellen in palliatieve zorg Ars Moriendi (AM) CALM Emotional Focused Therapy (EFT); verpleegkundige verwijst ism arts

27 27 Emotionally Focused Therapy (EFT) Verbinding zoeken (S.Johnsson, 2009) EFT is een effectieve behandelvorm voor partnerrelatieproblemen EFT is gebaseerd op de hechtingstheorie en streeft naar een veilige hechting in de huidige relatie Het EFT protocol bestaat uit 9 stappen in 3 fasen (8-20 sessies).

28 Emotionally Focused Therapy (EFT) Verbinding zoeken De Cirkel Partner Partner Positie / gedrag Positie / gedrag Beeld van jezelf en de ander Secundaire emotie Primaire emotie Onbeantwoorde hechtingsbehoeften Onbeantwoorde hechtingsbehoeften Beeld van jezelf en de ander Secundaire emotie Primaire emotie Oorspronkelijk: Cycle Copyright (2006) Scott Woolley, only be copied for non-commercial use. Vertaling: (2009) A. Dingemanse-Bos

29 Waarom EFT in de palliatieve zorg? Gedrag (onzichtbare gevoelens) Gedachten Emotionele reactie Angst Behoefte

30 30 De interactiecirkel (EFT) Patronen binnen een systeem Indicatie klinische praktijk UMC Amsterdam Patiënt ongeneeslijk- ziek relatieproblematiek (casus FI). familieproblematiek Bewust van de Palliatieve Paradox (Rhodius, 2018)

31 De Palliatieve Paradox * Het pad bewandelt een patiënt alleen in nabijheid van dierbaren. In deze onderlinge relatie is vasthouden en loslaten een belangrijk thema. Het besef dat er gelijktijdig twee tegengestelde bewegingen gaande zijn. Aan de ene kant het oog hebben voor elkaar, resulterend in verbondenheid. En aan de andere kant oog hebben voor het eigen pad dat patiënt en nabestaande in spe ieder voor zich te gaan hebben. *Rhodius, Pallium,

32 32 Casus

33 Dank voor uw aandacht

34 34 Verder lezen? S. Johnson Houd me vast. 7 Gesprekken voor een hechte en veilige relatie. 2009/2014 Kosmos Utrecht Antwerpen MHM van der Linden, A. de Graeff, F.Mathot en J.Hoekstra- Weebers. Psychosociale zorg in de oncologie. Een handbook voor dokters De Tijdstroom, Utrecht.