Schuldenproblematiek en gemeentelijke regelgeving in Apeldoorn

Transcriptie

1

2 Schuldenproblematiek en gemeentelijke regelgeving in Apeldoorn November 2015 Versie 1.0 ChristenUnie Apeldoorn 2

3 Inhoudsopgave Inhoudsopgave... 3 Inleiding... 4 Bevindingen... 5 Wie is de nieuwe groep mensen in de schulden?... 5 De relatie met landelijke- en gemeentelijke regelgeving... 6 De rol van de WMO in toenemende financiële problemen onder Apeldoorners Stapeling van effecten... 8 Conclusies... 9 Nader onderzoek gewenst AANBEVELING AANBEVELING Bijlage Gesprekken Verkregen casussen van maatschappelijke organisaties

4 Inleiding Voor u ligt een notitie van de ChristenUnie Apeldoorn (CU) over schuldenproblematiek en gemeentelijke regelgeving in Apeldoorn. Als coalitie partij in Apeldoorn is de CU nauw betrokken bij de invoering van de WMO 2015, Jeugdwet en Participatiewet. De CU vindt het belangrijk te monitoren wat de invloed van deze regelgeving is op de bewoners van Apeldoorn. Omdat er een vermoeden is dat de invoering ervan nadelige effecten heeft voor een groep Apeldoorners, is de CU vanaf juni 2015 in gesprek gegaan met medewerkers van maatschappelijke organisaties (zie bijlage 1). Nagenoeg iedereen waarmee gesproken is geeft aan in Apeldoorn een nieuwe groep mensen in de schulden te zien komen. Men gaf aan een directe link te zien tussen deze groep en de nieuwe (gemeentelijke) regelgeving sinds januari Deze groep mensen zal volgens de geïnterviewden de komende tijd groter worden, gezien de nadelige financiële effecten van de decentralisaties bij deze groep nog grotendeels aan het licht moet komen. Het doel van deze notitie is om inzicht te krijgen in deze toenemende groep mensen met schulden in Apeldoorn. Daarbij is specifiek onderzocht of er een relatie is tussen schulden van deze mensen en de nieuwe gemeentelijke regelgeving sinds begin Ook is gekeken in hoeverre er bij deze groep mensen sprake is van stapeling van effecten, waardoor de teruggang in inkomen extra hard kan gaan. Er wordt gebruik gemaakt van casussen die aangeleverd zijn door verschillende maatschappelijke organisaties. Deze notitie doet daarnaast aanbevelingen voor preventie in schulden voor deze nieuwe groep mensen. De gegevens die gebruikt zijn in deze notitie komen van gespreken die gehouden zijn met medewerkers van maatschappelijke organisaties. De bevindingen en conclusies in deze notitie geven daarom alleen een signaal af. Voor bevestiging van de conclusies is fundering met cijfers nodig. Binnen die context moet deze notitie dan ook gelezen worden. 4

5 Bevindingen Wie is de nieuwe groep mensen in de schulden? Uit de gesprekken die de ChristenUnie heeft gevoerd is een lijst van groepen en hun schuldenoorzaken gekomen. Deze groepen zijn weergegeven in tabel 1 en 2. Er is trouwens niet altijd sprake van schulden. Soms raken mensen niet in de schulden, omdat ze dat niet willen. Maar ze komen wel (verder) in de problemen. Deze mensen bezuinigen daarom op zaken die ze eigenlijk wel nodig hebben, maar die ze niet kunnen betalen. Het gaat dan om bijvoorbeeld huishoudelijke hulp, opvoedingsadvies, of psychische hulp. Tabel 1: overzicht nieuwe of aanmerkelijk gegroeide groepen in de schulden in relatie tot gemeentelijke regelgeving Toenemende groep in de schulden Bijstandsgerechtigden waaronder alleenstaande ouders met thuiswonende studerende kinderen Kwetsbare groepen, waaronder: (licht) verstandelijke gehandicapten, chronische zieken, mensen die begeleid wonen, mensen met psychische aandoeningen, mensen met een klein sociaal netwerk. Ouderen met weinig inkomen, waarvan een deel in verpleeghuizen woont. Werklozen Genoemde oorzaak De kostendelersnorm: inkomen wordt aangepast op basis van het aantal (werkende) personen van 21 jaar of ouder in een huishouding. De individuele inkomenstoeslag wordt minder snel toegekend dan eerder de langdurigheidstoeslag. WMO. Deze groep wordt sinds dit jaar minder of niet meer geholpen, omdat ze geen of onvoldoende indicatie hebben. Voorheen hadden ze wel hulp. Denk aan het wegvallen van PGB en huishoudelijke hulp, hogere eigen bijdragen voor psychische of pedagogische hulp, en het wegvallen van de Wtcg (Wet tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten) WMO. Voor januari 2015 hadden deze mensen vaak thuiszorg, iemand van bijv. Verian die ook wel even wilde helpen met de administratie. Dit valt nu weg. Door o.a. slechte administratie en bezuinigingen bij verpleeghuizen raken ouderen financieel in de problemen. Participatiewet: weg om een uitkering te verkrijgen, de tussenliggende periode dat het er nog niet is mensen wel hun vaste lasten moeten voldoen. Tabel 2: overzicht nieuwe of aanmerkelijk gegroeide groepen in de schulden niet direct gerelateerd aan gemeentelijke regelgeving. Toenemende groep in de schulden ZZP-ers Mensen vlak boven de minima: 120 % of meer bijstand Middenklasse Genoemde oorzaak Slechte bedrijfsvoering, werk valt weg, geen sociale zekerheid, eigen administratie niet op orde (jezelf geen salaris geven), teveel loonkosten Deze groep van boven de 120% komt niet in aanmerking voor de meeste toelages en raakt daardoor vaak meer in de schulden dan de groep % bijstand. Daarnaast speelt de economische crisis in combinatie met echtscheiding een rol, problemen met de hypotheek, chronische ziekten en/of arbeidsongeschiktheid (veel regelingen afgeschaft). Hypotheken kunnen niet meer betaald worden, verlies baan, echtscheiding en daardoor een uitkering aanvragen omdat één 5

6 Mensen tussen de 20 en 25 jaar. Jonge stellen en jonge alleenstaanden. Eerst incidenteel, nu structureel. van de twee geen inkomen heeft, die aanvraag duurt heel lang, daardoor kan huur weer niet betaald worden, dan deurwaarder, etc. Onduidelijk, waarschijnlijk zijn het jongeren die al schulden hadden Tabel 1 toont dat medewerkers van verschillende maatschappelijke organisaties een relatie zien tussen schulden van mensen en landelijke- en gemeentelijke regelgeving. Deze notitie zal zich verder richten op tabel 1. De groepen genoemd in tabel 2 moeten echter niet vergeten worden. Het is goed dat er ook politieke aandacht blijft voor deze groeiende groep mensen in de schulden. De relatie met landelijke- en gemeentelijke regelgeving Schulden van mensen kennen vele oorzaken. Meestal is er sprake van een samenloop van problemen, zoals langdurig een laag inkomen, opstapeling van incassokosten, ontslag, maar ook verslavingen, echtscheiding, relatie- en opvoedingproblemen. i Tabel 1 geeft aan dat medewerkers van verschillende maatschappelijke organisaties een directe link leggen tussen regelgeving en schulden. Dit betekent dat schulden mogelijk ontstaan als gevolg van huidige gemeentelijke regelgeving. Er kan in tabel 1 onderscheid gemaakt worden tussen oorzaken in schulden die te maken hebben met landelijke- en gemeentelijke regelgeving. Genoemde landelijk regelgeving zijn de individuele inkomenstoeslag en de kostendelersnorm. Zo vertelde een sociaal raadsman dat hij in 2015 al zeker 20 nieuwe mensen op gesprek heeft gehad die mede door de kostendelersnorm in financiële problemen zijn geraakt. De individuele inkomenstoeslag is nieuw sinds 2015 en vervangt de langdurigheidstoeslag. Het verschil met de vorige situatie is dat mensen sinds dit jaar moeten aantonen dat ze geprobeerd hebben hun inkomen te verbeteren. Kunnen ze dat niet aantonen, dan ontvangen ze in principe geen toeslag. Deze mensen kunnen echter vaak hun inkomen niet verbeteren en dit dan ook niet aantonen. De rol van de gemeente Apeldoorn in landelijke regelgeving is beperkt. De gemeente Apeldoorn kan echter wel signalen van mensen in kaart brengen die in financiële problemen (dreigen te) raken door toedoen van individuele inkomenstoeslag en de kostendelersnorm, om zo een reëel beeld te schetsen van de gevolgen van deze landelijke regelgeving. De gemeente Apeldoorn kan hier aandacht voor vragen in Den Haag en bij de overleggen van VNG waar het College in participeert. De gemeentelijke regelgeving die in gesprekken als oorzaak naar voren komt is de uitwerking van de Participatiewet, en nog vaker de WMO. 1 Veranderingen in deze regelgeving zijn volgens medewerkers van maatschappelijke organisaties een reden voor toenemende schulden en problemen onder Apeldoorners. 1 Vooral WMO gerelateerde oorzaken zijn genoemd tijdens gesprekken. De reden hiervoor is mogelijk de soort organisaties waarmee gesproken is of het feit dat juist hier problemen liggen. Voor een eventuele relatie tussen Jeugdwet, Participatiewet en toenemende schulden zullen andere organisaties moeten worden bevraagd. 6

7 De rol van de WMO in toenemende financiële problemen onder Apeldoorners. De WMO speelt in tabel 1 een belangrijk rol. In de gesprekken werd genoemd dat de WMO voor veel mensen (te) complex is. Veel mensen die recht op bepaalde uitkeringen en toeslagen hebben begrijpen de regelgeving hieromheen niet en missen daardoor de nodige toelages en uitkeringen. Het vaststellen van recht op zorg rond de WMO gebeurd tijdens een keukentafelgesprek. Dit is hét moment waarop de WMO consulent de cliënt kan bevragen en de cliënt zijn/haar verhaal kan doen. De keukentafelgesprekken en de rol van de WMO consulent in de indicatiestelling zijn daarmee cruciaal. Het is dan ook niet vreemd dat deze rol kritisch bekeken wordt door medewerkers van maatschappelijke organisaties. We hoorden wisselende geluiden. Zo werd er aangegeven dat tijdens een keukentafelgesprek niet werd gevraagd naar schulden met een mevrouw die deze wel had. Ook werd genoemd dat de indruk bestaat dat WMO consulenten vooral zouden kijken naar de onmogelijkheden van een persoon, in plaats van de mogelijkheden. Er werd zelfs genoemd dat WMO consulenten niet goed luisteren naar de burger zelf. Niet iedereen waarmee gesproken is, is kritisch over de keukentafelgesprekken en de rol van de WMO consulent. Er wordt ook aangegeven dat er juist zorgvuldig met cliënten wordt omgegaan en hun context vanuit verschillende invalshoeken bekeken. Dit doet vermoeden dat de indicatiestelling afhankelijk is van de WMO consulent die de indicatiestelling doet. En men kan zich de vraag stellen in hoeverre het keukentafelgesprek teveel een momentopname is. Dit kan positief uitwerken voor een cliënt: er is nog geen blauwdruk en er kan maatwerk geleverd worden voor een cliënt. Anderzijds kan dit juist ook andersom werken en negatief uitpakken voor een cliënt. Het is daarom belangrijk om de rol van de WMO consulenten en de keukentafelgesprekken te monitoren en bespreekbaar te maken. We vragen ons bijvoorbeeld af hoe deze consulenten de indicatiestelling zelf ervaren, of casussen met elkaar gedeeld worden en hoe daarvan geleerd wordt. De volgende thema s rond de indicatiestelling kwamen terug in de interviews: Een jong gezin moest een eigen bijdrage van 230 per maand betalen met een inkomen van 1700 euro per maand. Het ging om zorg rond begeleiding van de ouder in de opvoeding van het kind. De eigen bijdrage konden ze echter niet betalen. GGNet medewerker: Ik zie een toenemende groep mensen die geen psychische hulp meer aanvragen vanwege het niet kunnen betalen van de eigen bijdrage. Het gevolg daarvan kan zijn dat mensen vanwege een korte termijn afweging (geld) geen hulp zoeken terwijl zij op langere termijn wel vastlopen in hun leven, ook financieel. Dit komt doordat zij in veel gevallen moeite hebben met eigen administratie, post niet openen. Ook dat mensen medicatie, waarvoor een eigen bijdrage geldt, niet meer nemen. Eigen bijdrage is daarmee voor kwetsbare groepen zoals mensen met zware psychische problemen een bottleneck aan het worden. De eigen bijdragen die mensen zelf moeten betalen na indicatiestelling om hulp te verkrijgen valt voor veel mensen te hoog uit, waardoor ze de hulp niet aangaan of stopzetten. Hoeveel leefgeld blijft er over? Hoeveel mensen kiezen er daarom voor om die zorg of hulp niet aan te gaan? De gemeente wil de zelfredzaamheid van burgers vergroten en hierbij de rol van het sociale netwerk versterken. GGNet en MEE Veluwe medewerkers gaven aan dat er een groep kwetsbare mensen met een (zeer) beperkt of helemaal geen sociaal netwerk is voor wie een wijksteunpunt onvoldoende begeleiding biedt. Een dergelijke collectieve aanpak werkt voor hen niet. Het gaat om mensen met bijvoorbeeld angstklachten, een verstandelijke handicap, of mensen die kwetsbaar zijn en persoonlijke begeleiding nodig hebben bij het legen van hun postvak en doornemen van de post. Dit geldt ook voor mensen met contactproblemen die overlast veroorzaken of anderszins onaangepast zijn. Het omgaan met dergelijke problematiek vereist. 7

8 vaardigheden van een professional. Uit de gesprekken blijkt dat verschillende van deze mensen echter een voor hen te hoge eigen bijdrage moeten betalen en daardoor de hulp stopzetten. Als deze mensen geen indicatie krijgen voor begeleiding is de kans daarmee groot dat er achterstand in de administratie en daarmee financiële problemen ontstaan. Indicaties voor begeleiding worden sinds 2015 afgegeven voor een jaar. Er is een groep (psychiatrisch) gehandicapte mensen die niet leerbaar en blijvend kwetsbaar is en dus langdurige professionele Voorbeeld van stapeling van effecten Een alleenstaande moeder; het jongste kind is net 18 geworden. Eén inwonend kind heeft een klein inkomen. Omdat deze vrouw hiermee in de kostendelersnorm terecht is gekomen, wordt haar uitkering aangepast. Daarnaast is het kindgeboden budget weggevallen. De alleenstaande ouder norm is vervallen per 1 januari 2015, ook voor haar. Deze vrouw moet nu 700 euro per maand missen t.o.v. de vorige situatie. Mevrouw had net iets meer dan 5000 euro spaargeld. Dit is net boven de norm van de bijstand. Het UWV wil daarom geen aanvulling geven op haar bijstand. Het is een kwestie van tijd voor deze vrouw in de schulden zit. begeleiding behoeft. Voor hen zal deze jaarlijks terugkerende indicatiestelling een onzekere factor zijn. Voorheen werden voor hen indicaties voor 5 tot 10 jaar afgegeven. We vragen ons af of het mogelijk is om dit om die reden terug te draaien. Stapeling van effecten Er is een groep mensen die met een aantal van de genoemde factoren tegelijk te maken heeft. Hierdoor ontstaat voor deze mensen een stapeling van effecten. Deze stapeling zorgt ervoor dat mensen sneller in de schulden (dreigen te) raken. Uit gesprekken blijkt dat er een veelvoud aan combinaties mogelijk is waardoor stapeling van effecten optreed. Denk aan de kostendelersnorm in combinatie met herindicatie bij de WMO consulent, of het wegvallen van het kindgebonden budget in combinatie met de kostendelersnorm (zie kader). Deze stapeling van effecten laat zien dat het cruciaal is dat de gemeente naar de gehele context kijkt van cliënten, om zo (toename in) schulden en/of problemen te voorkomen. De kans is groot dat door die stapeling er meer een beroep gedaan zal gaan worden op het sociaal vangnet. Tegelijk is dan de vraag of het vangnet voldoende deze mensen opvangt als ze op zodanige wijze te maken krijgen met stapeling van effecten. 8

9 Conclusies De relatie tussen schulden en gemeentelijke regelgeving blijkt tot dusver alleen uit de gevoerde gesprekken met medewerkers van maatschappelijke organisaties en de aangeleverde casussen van cliënten. Deze gesprekken en casussen tonen deze relatie aan voor de cliënten van de geïnterviewden, maar zijn niet voldoende steekproef voor de hele populatie van mensen die door toedoen van gemeentelijke regelgeving in financiële problemen (dreigen te) komen. Om deze conclusie te bevestigen zal verder onderzoek nodig zijn, waaronder het verzamelen van cijfers. Deze notitie heeft dan ook vooral een signaalfunctie om aan te tonen dat genoemde conclusies het waard zijn verder onderzocht te worden. Uit gesprekken met medewerkers van maatschappelijke organisaties blijkt dat: 1. Er groepen mensen zijn die (toenemend) in de schulden dreigen te raken door landelijke- en gemeentelijke regelgeving. De kostendelersnorm en de individuele inkomenstoeslag zijn oorzaken vanuit landelijke regelgeving waardoor Apeldoorners in financiële problemen lijken te komen. De WMO is voornamelijk de gemeentelijke regelgeving die oorzaak lijkt te zijn waardoor mensen in financiële problemen komen. Het is onduidelijk of het sociaal vangnet en de beleidsregels bijzondere bijstand voldoende soulaas bieden voor deze mensen. 2. Er is ook een groep mensen die niet in de schulden komt maar wel in de problemen, omdat ze geen schulden willen hebben. Ze bezuinigen daarom op zaken die ze eigenlijk wel nodig hebben, maar die ze niet kunnen betalen. Het gaat dan om bijvoorbeeld huishoudelijke hulp, opvoedingsadvies, of psychische hulp. Het gevolg hiervan kan zijn: vervuiling, problemen in het gezin, en groeiende psychische problemen. 3. De rol van de keukentafelgesprekken en de WMO consulent omstreden is. De WMO consulent zouden zich goed aan de regels houden, maar daarmee onvoldoende de kwetsbare groep mensen hierboven genoemd tegemoet komen. 4. Daarmee in theorie de werkwijze van de gemeente rond indicatiestelling klopt, maar de praktijk voor veel mensen anders uitpakt. Niet iedereen kan goed de eigen verantwoordelijkheid nemen. En niet iedereen heeft een (functionerend) sociaal netwerk om op terug te vallen. Zo heeft niet iedereen die dat nodig heeft mensen in hun omgeving om te helpen met bijvoorbeeld huishoudelijke hulp, de financiële administratie, of geld te lenen om een financieel zware periode te compenseren. Vooral de combinatie met de bijstand, een (verstandelijke) handicap, een chronische ziekte, of psychische problemen maakt dat deze mensen weinig mogelijkheid hebben financieel te compenseren en sneller in de schulden zullen raken. 5. Het aannemelijk is dat mensen die door verschillende landelijke- en gemeentelijke regelgeving tegelijk gekort worden eerder financiële problemen zullen krijgen (stapeling van effecten). De kostendelersnorm lijkt hierin binnen de aangeleverde casussen een rode draad en is daarmee de moeite waard om verder te onderzoeken. 9

10 Nader onderzoek gewenst AANBEVELING 1 Breng in beeld welke nadelige effecten er zijn, en hoe deze teruggedrongen kunnen worden. a) Onderzoek in hoeverre het signaal klopt dat meerdere groepen uit de hiervoor relevante populatie in Apeldoorn en de dorpen, in de schulden lijken te komen door toedoen van nieuwe gemeentelijke regelregelgeving. Verlies daarbij de groep die van hulp afziet omdat ze het niet kunnen betalen niet uit het oog (niet in de schulden, wel in de problemen). Onderzoek of het vooral de WMO is, of dat ook de Participatiewet en Jeugdwet reden geven tot extra financiële problemen bij Apeldoorners. b) Onderzoek de nadelige effecten van de kostendelersnorm en de individuele inkomenstoeslag op Apeldoorners. Hoeveel mensen hebben hier in Apeldoorn en de dorpen mee te maken? En welk percentage hiervan kan de korting niet opvangen? Onderzoek of het mogelijk is om een langere overgangsregeling te hanteren voor mensen in de kostendelersnorm (nu was het een half jaar: januari 2015 tot en met juni 2015), om zo mensen meer tijd te geven de zaken op orde te krijgen. c) Onderzoek de rol van de WMO-consulenten in de keukentafelgesprekken: Ervaren WMO consultenten dat zij voldoende handvaten en training te hebben ontvangen over de nieuwe manier van werken, vooral voor wat betreft de groep kwetsbare mensen? Worden de WMO consultenten actief aangemoedigd naar de mogelijkheden van mensen te kijken, maar ook in te schatten waar sociaal netwerk ontbreekt of niet in staat is te ondersteunen? Hoe worden deze inschattingen door WMO consulenten gemaakt? Kijken ze naar het hele plaatje? En wanneer kijken collega s mee? d) Onderzoek in hoeverre indicatiestelling voor mensen die zeer kwetsbaar zijn (bijvoorbeeld verstandelijk gehandicapten en mensen met zware psychische problemen) voor langer dan 1 jaar mogelijk is. e) Onderzoek in hoeverre bij gemeentelijke instanties in Apeldoorn voldoende gekeken wordt naar de hele financiële context van een persoon en wat daarmee gedaan wordt, om zo de mogelijkheid tot stapeling van negatieve effecten te verminderen. 10

11 AANBEVELING 2 Kom met voorstellen over de wijze waarop deze effecten kunnen worden beperkt of opgevangen. a) Onderzoek of door die stapeling er meer een beroep gedaan zal gaan worden op het sociaal vangnet dan van te voren verwacht werd. b) Onderzoek of het sociaal vangnet en de beleidsregels bijzondere bijstand voldoende soulaas bieden voor bovengenoemde doelgroepen. Bijlage 1. Gesprekken Er zijn gesprekken gevoerd met de volgende organisaties en partijen: - ChristenUnie Zwolle - GGNet - Humanitas - De KAP - Leger des Heils - MEE Veluwe - Schuldhulpmaatje - SP Zwolle - Stadsbank - Stimenz Daarnaast is meegekeken met de workshop Financieel actief van de Stadbank in samenwerking met de Humanitas, de KAP, Schuldhulpmaatje en Stimenz. De uitgewerkte gesprekken zijn bij de ChristenUnie op te vragen. 11

12 2. Verkregen casussen van maatschappelijke organisaties Casus 1 Een man van 36 met een IQ van 63 heeft weinig sociaal netwerk. Hij heeft altijd regulier productiewerk gedaan waarin hij relatief goed verdiende: 1600 euro per maand. In deze baan heeft hij veel op de top van zijn tenen gelopen en is daardoor uiteindelijk in de ziektewet beland. Vanaf het moment dat hij in de ziektewet is terecht gekomen is zijn salaris verlaagd en is hij in de financiële problemen gekomen. Deze meneer woont relatief duur met een huurwoning van 600 euro per maand. Daarnaast heeft hij in de periode dat hij in de ziektewet is gekomen schulden opgebouwd die hij niet meer zelf kon inlopen. Er is door de Stadsbank samen met hem gekeken naar wat hij kon aflossen en er is een budgetplan gemaakt. Nu heeft hij een afspraak over leefgeld. Dit loopt goed. Echter, doordat hij altijd redelijk goed verdiend heeft, komt hij niet in aanmerking voor toeslagen zoals huurtoeslag. Tegelijkertijd zit hij in de schuldsanering en budgetbeheer. Zodra meneer een rekening krijgt geeft dat spanning. Hij weet niet wat hij ermee aanmoet en hoe hij deze rekening moet betalen. Daarom moet hij nu aan de hand worden geworden. Dit doet MEE Veluwe sinds een jaar. Hulp van MEE is vooral kortdurend en preventief van aard, zodat mensen vervolgens zelf verder kunnen. Dit traject is daarom eigenlijk te lang. Het zou het beste voor meneer zijn om toe te werken naar zelfstandigheid, maar het is gebleken dat dit bij deze meneer niet kan, onder andere vanwege zijn lage IQ. Deze meneer heeft daarom andere structurele hulp nodig. Daarom heeft MEE Veluwe een gesprek met hem aangevraagd met een WMO consulent van de gemeente. Door de WMO consulente van de gemeente is er Maatwerkvoorziening afgegeven. Meneer komt in aanmerking voor begeleiding van 6 uur per week. Dit houdt in: samen naar de Stadsbank gaan, ondersteuning in financiën e.d. Maatwerkvoorziening vanuit de gemeente vraagt om een eigen bijdrage. Omdat meneer altijd goed verdiend heeft, moet hij 60 euro per maand zelf bijdragen. Toen meneer hoorde wat zijn eigen bijdrage zou moeten zijn, heeft hij aangegeven niet te willen beginnen aan structurele hulp, omdat hij deze eigen bijdrage niet kan betalen. MEE is toen doorgegaan met structurele begeleiding aan meneer. Dit is echter niet de bedoelding, omdat er goede structurele ondersteuning nodig is. Het heeft voor meneer geen zin om voor deze financiële problemen gebruik te maken van het welzijnsnetwerk; elke keer ziet hij dan iemand anders en dat werkt voor hem niet goed. Daarnaast wordt door deze zorg te blijven verlenen door MEE het signaal niet kenbaar gemaakt dat er geen goed maatwerk voor mensen met schulden is die kwetsbaar zijn. Casus 2 Casus niet zozeer over de schuldenproblematiek, maar over bejegening. Vrouw, 38 jaar, bedlegerig (door diverse oorzaken), 1 kind van 9 jaar, gescheiden. Keukentafelgesprek met WMO om huishoudelijke hulp voortgezet te krijgen. Ze heeft zich onheus bejegend gevoeld in dit gesprek, omdat ze aldoor moest verdedigen waarom ze de huishouding niet zelf kon. Een onplezierig gesprek, waarin de maatschappelijke organisatie naast de cliënt stond. Het ging vooral over onmogelijkheden en zelfs werd wat ze nog wel kon (met een vrijwilliger 1 x per week boodschappen doen), haar bijna ontnomen, omdat de gemeente een boodschappenservice heeft die de boodschappen tot aan het keukenkastje brengt. Het is haar enige uitje in de week dat ze buitenlucht opsnuift. De WMO heeft niet levensbreed het gesprek gevoerd met deze vrouw. Het ging slechts over het moeten verminderen van de uren huishoudelijke hulp. Er is sprake van schulden, maar hier is niet 12

13 naar gevraagd. Daarnaast vond mevrouw het gesprek met twee WMO consulenten erg intimiderend. Na een klacht te hebben ingediend heeft de WMO erkend dat het een zeer onprettig gesprek was en is het over gedaan, waarin ze zich wel bejegend heeft gevoeld. Mevrouw heeft hetzelfde aantal uren huishoudelijke hulp kunnen behouden. Casus 3 Een jong gezin moest een eigen bijdrage van 230 per maand betalen met een totaal inkomen van 1700 euro per maand. Het ging om zorg rond begeleiding van de ouders in de opvoeding van het kind. Deze eigen bijdrage konden ze echter niet betalen. Casus 4 Een alleenstaande moeder; het jongste kind is net 18 geworden. Eén inwonend kind heeft een klein inkomen. Omdat deze vrouw hiermee in de kostendelersnorm terecht is gekomen, wordt haar uitkering aangepast. Daarnaast is het kindgeboden budget weggevallen. De alleenstaande ouder norm is vervallen per 1 januari 2015, ook voor haar. Deze vrouw moet nu 700 euro per maand missen t.o.v. de vorige situatie. Mevrouw had net iets meer dan 5000 euro spaargeld. Dit is net boven de norm van de bijstand. De gemeente wil daarom geen aanvulling geven op haar bijstand. Het is een kwestie van tijd voor deze vrouw in de schulden zit. Casus 5 Ouders met een inwonende zoon. De zoon moet werk zoeken, maar hij heeft weinig vaardigheden hiervoor. De kostendelersnorm is door de inwonende zoon voor hen gaan gelden. Intussen hebben deze mensen een huurachterstand van 4 a 5 maanden, en ontruiming dreigt. De moeder heeft psychische problemen. Casus 6 Mevrouw woont samen met partner, twee dochters en een kleindochter van 2 jaar. Mevrouw krijgt 3 uur per week huishoudelijke hulp en 1,5 uur per week persoonlijke verzorging. Mevrouw is door verschillende ziektes (o.a. ziekte van Crohn, verminderd gebruik van armen en benen en handen) lichamelijk mindervalide. Partner en dochters kunnen om vele redenen niet volledig meehelpen in het huishouden, waaronder concentratieproblemen door ongeluk, ziekte van Crohn, bedreigingen door ex partner, studie en werk). De zoon woonde thuis, maar nu niet meer. Hij werd geacht huishoudelijk werk te doen, daarom is mevrouw 3 jaar geleden gekort in huishoudelijke uren. Deze uren heeft ze daarna niet terug gekregen. Mevrouw geeft aan dat de huidige indicatie vanuit de gemeente voor huishoudelijke hulp die zij ontvangt te weinig is. Zij en haar partner betalen extra uren per week aan de huishoudelijke hulp en doen dit van hun spaargeld. Omdat het spaargeld op begint te raken (in 2014 hebben mevrouw en haar partner 3 maandsalarissen aan extra huishoudelijke hulp ingekocht), kunnen ze dit niet meer blijven doen. Door veranderde ziekenkosten verzekeringen was mevrouw in 2014 duizenden euro s extra kwijt voor ziektekosten. Een herindicatie stelling voor huishoudelijke hulp zal geen zin hebben volgens mevrouw, omdat de jongste dochter momenteel thuis woont en zij waarschijnlijk geacht wordt te helpen in het huishouden. Dit kan zij echter niet, doordat zij volledige in beslag genomen wordt door de bedreigingen van haar ex partner. Mevrouw heeft weinig tot geen netwerk; haar vriendenkring is er na 20 jaar ziekte niet meer. De (schoon) moeders zijn te oud geworden om te ondersteunen. De huishoudelijke hulp heeft sinds de invoering van de WMO nog geen salaris ontvangen van de sociale verzekeringsbank. 13

14 Mevrouw geeft aan dat toen de artsen de indicatie nog bepaalden via het CIS was er meer maatwerk en kreeg ze meer uren. Nu het maatwerk heet, lijkt het minder maatwerk te zijn. Huisartsen hebben nu geen invloed meer op de indicatiestelling. Casus 7 Cliënt (alleenstaande vrouw van 84) wordt aangemeld door het WMO loket, omdat de cliënt tijdens het keukentafelgesprek heeft laten weten de huishoudelijke hulp niet meer te kunnen betalen. Ze wil er mogelijk mee stoppen. WMO loket verwijst door naar sociaal raadslieden om te kijken of cliënt mogelijk in aanmerking komt voor de hardheidsclausule. Samen met cliënt is door sociaal raadsman gekeken of de hoogte van de eigen bijdrage juist is. De hoogte klopt. Daarna is de voorzieningencheck gedaan. Cliënt maakt gebruik van alle voorzieningen waar ze recht op heeft. Sociaal raadslid verwijst door naar maatschappelijk werk. Maatschappelijk werk maakt een budgetplan met cliënt. Hier uit blijkt dat cliënt net kan rond komen, maar door enkele besparingen zal dit makkelijker kunnen worden. De bevindingen worden naar het WMO loket gestuurd. Zij hebben de bevindingen grondig bekeken, maar vinden dat cliënt niet in aanmerking komt voor de hardheidsclausule. Cliënt krijgt geen kwijtschelding, dus zal de eigen bijdrage moeten blijven betalen. Cliënt besluit de huishoudelijke hulp te stoppen. Casus 8 Een verwaarloosde man van 40 jaar die schulden heeft gehad. Hij krijgt begeleiding van een andere maatschappelijke organisatie door iemand die voor hem bemiddeld naar instanties. Hij heeft twee kinderen met een jongere vrouw die een licht verstandelijke beperking heeft. Hij heeft geleerd tijdens zijn behandeling zijn woede redelijk onder controle te houden. Wat echter niet te veranderen is, is het wantrouwen. Hij heeft een zeer beperkt sociaal netwerk. In zijn werk heeft hij een grote autonomie, verdraagt geen baas. Hij heeft geleerd rekening te houden met deze beperking en daar zijn leven, voor zover mogelijk, naar ingericht. Wel heeft hij langdurig een vertrouwenspersoon nodig die kan bemiddelen in het contact met instanties die zijn persoonlijkheidsproblematiek goed begrijpt. Deze hulp heeft hij langdurig nodig. Als hij deze hulp verliest bestaat het risico van herhaling van communicatieproblemen met instanties en daarmee ook waarschijnlijk opnieuw schulden. Casus 9 Een alleenstaande man van 38 die 2 kinderen heeft (10 en 18). Deze man is verwaarloosd en er is ook sprake geweest van mishandeling. Hij heeft geleerd bij wantrouwen zijn gedachten te corrigeren en bij oplopende spanning zijn spanning te reguleren. Hij neigde problemen op hun beloop te laten en heeft geleerd problemen actief aan te pakken. Zijn behandeling bij ons is afgerond. Toch blijft het een kwetsbare man die het nodig heeft bewust bezig te blijven met wat hij geleerd heeft. Hij wordt verwezen naar de POH-GGZ maar moet daarnaast beroep kunnen doen op een hulpverlener die hem begeleidt bij het regelen van praktische zaken en het actief bezig blijven met regelen van zaken. Wat het belangrijkste is, is te beseffen dat er een grote groep mensen is die langdurig professionele hulp nodig heeft bij het op orde houden van het leven, ook praktisch om problematische schulden te voorkomen. Behandeling in de tweede lijn betekent vaak dat mensen het daarna, met hulp van het steunsysteem, verder zelf kunnen, maar dat is lang niet altijd het geval. Vooral in de psychiatrie hebben mensen vaak sociale beperkingen, angstklachten en/of is er de neiging tot vermijding en zelfverwaarlozing, en bestaat er risico op terugval, vooral als langdurige ondersteuning in tijd beperkt is of ontbreekt. 14

15 15

16 Casus 10 Een voormalig alleenstaande moeder. Mevrouw meldt zich bij MEE omdat zij zich ernstige zorgen maakt over haar inkomen. Ze is bijna 2 jaar ziek, heeft 70% inkomen op basis van 20 uur per week werk en heeft een zoon die net 18 jaar oud is geworden. De dochter van 23 woont ook nog thuis met een klein inkomen. Mevrouw is nu maandelijks ongeveer 800 euro kwijt. De stapeling in effecten van regelingen zijn de volgende: Wegvallen toeslagen voor alleenstaande ouder Verdwijnen norm alleenstaande ouder, geen overgang mogelijk en KGB kan dit niet opvangen i.v.m. kind ouder dan 18 jaar. Kostendelersnorm wordt toegepast. Mevrouw heeft iets meer dan de norm voor toegestaan spaargeld. Ze loopt hierdoor nu de aanvulling maandelijks mis. Er zijn geen regelingen waarop zij aanspraak kan maken. Mocht zij in de WIA komen, dan zou ze TW aan kunnen vragen. i Zie Manifest ChristenUnie Schulden te lijf, pagina