INHOUDSTAFEL DEEL 16.1

Transcriptie

1 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur INHOUDSTAFEL DEEL Receptorgerichte analyse Natuur Juridisch-beleidsmatige kenschets Relevante habitatrichtlijngebieden Relevante vogelrichtlijngebieden VEN-gebieden Natuurgebieden Passende beoordeling ikv haalbaarheidsstudie 2005 (doortochttracé) Referentiesituatie Inleiding Huidige situatie Neerwaartse trend en negatieve ontwikkelingen sinds de aanwijzing van de SBZ s Ecologisch streefbeeld (gewenste toekomstige situatie) Methodiek effectbepaling Direct ruimteverlies Verstoring door geluidshinder, visuele verstoring en lichtverstoring Verstoring door luchtverontreiniging Verstoring door wijziging van het watersysteem Ecohydrologische analyse Verstoring via licht Visuele verstoring Impact op ecologische verbindingen Methodiek effectbeoordeling Algemeen Methodiek effectbeoordeling direct ruimteverlies Methodiek effectbeoordeling verstoring geluidshinder, visuele verstoring en lichtverstoring Methodiek effectbeoordeling Verstoring door luchtverontreiniging Methodiek effectbeoordeling verstoring door wijziging van het watersysteem Methodiek effectbeoordeling impact op ecologische verbindingen Methodiek geïntegreerde beoordeling Duiding bij het significantiebegrip Effectinschatting voor het doortochttracé Direct ruimteverlies voor aangemelde Europese habitats Direct ruimteverlies voor Europees beschermde soorten Direct ruimteverlies ecotopen Verstoring waardevolle natuur door geluidshinder, visuele verstoring en lichtverstoring Verstoring via luchtverontreiniging Impact op ecologische verbindingen Eindsynthese en geïntegreerde effectbeoordeling doortochttracé Samenvatting van de effecten & milderende maatregelen per effectgroep 55 i.s.m.

2 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Geïntegreerde beoordeling Eindconclusie residuele effecten Effectinschatting voor het omleidingstracé Direct ruimteverlies voor aangemelde Europese habitats Direct ruimteverlies voor Europees beschermde soorten Direct ruimteverlies voor ecotopen / leefgebieden Verstoring natuurwaarden door geluidshinder, visuele verstoring en lichthinder Verstoring door luchtverontreiniging Directe impact op ecologische verbindingen Eindsynthese en geïntegreerde effectbeoordeling omleidingstracé Samenvatting van de effecten & milderende maatregelen per effectgroep Geïntegreerde beoordeling Eindconclusie residuele effecten Besluit m.b.t. verschillen tussen basisalternatief en varianten Doortochttracé Omleidingstracé Evaluatie vanuit landschap voorgestelde maatregelen Cumulatie met Spartacusproject Overwegingen met betrekking tot de relatie van het plan tot het Vlaams Ecologisch Netwerk Samenvatting maatregelen, randvoorwaarden en onderzoekstopics ifv verdere procesverloop 87 LIJST VAN TABELLEN Tabel : Beeld van de historische en huidige aantallen van aangemelde vogelrichtlijnsoorten in het Vogelrichtlijngebied "Militair domein en vallei van de Zwarte Beek"...9 Tabel : Beeld van de historische en huidige aantallen van vogelrichtlijnsoorten (excl. Aangemelde vogelrichtlijnsoorten) in het Vogelrichtlijngebied "Militair domein en vallei van de Zwarte Beek"...10 Tabel : Vertaalsleutel BWK-coderingen naar geschiktheid als leefgebied voor diverse vogelsoorten (groepen)...23 Tabel : Gevoeligheid voor geluidsverstoring voor een aantal binnen het studiegebied relevante soorten (op basis van Van de Genachte et.al., 2001)...27 Tabel : Kritische lasten van Zeq voor verschillende vegetatietypes (VMM, 2006 achtergronddocument verzuring)...29 Tabel : Kritische lasten van Zeq voor verschillende vegetatietypes (VMM, 2007 achtergronddocument vermesting)...30 Tabel : Verloren areaal aan Europese habitattypes ten gevolge van de aanleg van het doortochttracé...39 Tabel : Verloren areaal aan vogelleefgebieden ten gevolge van de aanleg van het doortochttracé...41 Tabel : Oppervlakken aan waardevolle, zeer waardevolle en uiterst waardevolle ecotopen die in aanlegfase omleidingstracé verloren gaan...43 Tabel : Overzicht van wijzigingen in N-depositie in zuurequivalent/ha/jaar...48 Tabel : Overzicht van wijzigingen in N-depositie in kg N/ha/jaar...49 Tabel : Overzicht effecten doortochttracé per deeleffectgroep...55 i.s.m.

3 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Tabel : Verloren areaal aan Europese habitattypes ten gevolge van de aanleg van het omleidingstracé...59 Tabel : Verloren areaal aan vogelleefgebieden ten gevolge van de aanleg van het omleidingstracé...62 Tabel : Oppervlakken aan waardevolle, zeer waardevolle en uiterst waardevolle ecotopen die in aanlegfase omleidingstracé verloren gaan...66 Tabel : Overzicht effecten omleidingstracé per deeleffectgroep...78 LIJST VAN FIGUREN Figuur : Figuur : Figuur : Figuur : Figuur : Figuur : Figuur : Deposities in 2004 (Bron: VMM)...29 Deposities in 2004 (Bron: VMM)...30 Illustratie van een faunapassage zoals ze beoogd wordt ter hoogte van de Mangelbeekvallei (uit Iuell et al, p31)...52 Illustratie van een ecoduct zoals ze beoogd wordt net ten noorden van de KMO-zone over de N74 (uit Iuell et al, p16)...54 Visie of voorstel van inrichting naar landgebruik van het gebied "Achter de Kraanberg"...50 Concreet beeld van te realiseren situatie in 2007 bij uitvoering van de voorgenomen maatregelen..52 Voorbeeld van een viaduct over een rivier; Een soortgelijke realisatie wordt beoogd over de Mangelbeekvallei (uit Iuell et al, p27)...74 i.s.m.

4 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur i.s.m.

5 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur 16 RECEPTORGERICHTE ANALYSE 16.1 NATUUR Juridisch-beleidsmatige kenschets Kaart 7.4: Situering van de tracés t.o.v. de beschermde gebieden voor natuur Relevante habitatrichtlijngebieden In 1996 werden speciale beschermingszones als Habitatrichtlijngebied aangeduid. Relevant binnen het studiegebied zijn de Vallei- en brongebied van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden met een oppervlakte van 8306 ha en de Mangelbeek en heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode met een oppervlakte van 3768 ha. De gebieden werden aangewezen als Habitatrichtlijngebied omwille van het voorkomen van de volgende habitats en soorten: BE Vallei- en brongebied van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden Habitats (+) E0 (+) Vissen 1096 Psammofiele heide met Calluna- en Genista-soorten Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen Mineraalarme oligotrofe wateren van de Atlantische zandvlakten met amfibische vegetatie: Lobelia, Littorellia en Isoëtes Noordatlantische vochtige heide met Erica tetralix Droge heide (alle subtypen) Soortenrijke heischrale graslanden op arme bodems Voedselrijke ruigten Overgangs- en trilveen Slenken in veengronden (Rhynchosporion) Oude zuurminnende bossen met Quercus robur op zandvlakten Alluviale bossen met Alnion glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) Lampetra planeri Beekprik Amfibieën en reptielen 1166 Triturus cristatus Kamsalamander Invertebraten 1042 Leucorrhinia pectoralis Gevlekte witsnuitlibel BE Mangelbeek en heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode Habitats 2310 Psammofiele heide met Calluna- en Genista-soorten 2330 Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen 3130 Oligotrofe wateren van het Middeneuropese en peri-alpiene gebied met Littorella- of Isoëtes-vegetatie of met eenjarige vegetatie op drooggevallen oevers (Nanocyperetalia) 4010 Noordatlantische vochtige heide met Erica tetralix 4030 Droge heide (alle subtypen) i.s.m. deel

6 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur 6430 Voedselrijke ruigten 7140 Overgangs- en trilveen 7150 Slenken in veengronden (Rhynchosporion) 9190 Oude zuurminnende bossen met Quercus robur op zandvlakten 91E0 (+) Alluviale bossen met Alnion glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) Invertebraten 1042 Leucorrhinia pectoralis Gevlekte witsnuitlibel BE Valleien van de Laambeek, Zonderikbeek, Slangebeek en Roosterbeek met vijvergebieden en heiden Habitats 2310 Psammofiele heide met Calluna- en Genista-soorten 2330 Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen 3110 Mineraalarme oligotrofe wateren van de Atlantische zandvlakten met amfibische vegetatie: Lobelia, Littorellia en Isoëtes 3130 Oligotrofe wateren van het Middeneuropese en peri-alpiene gebied met Littorella- of Isoëtes-vegetatie of met eenjarige vegetatie op drooggevallen oevers (Nanocyperetalia) 3140 Kalkhoudende oligo-mesotrofe wateren met benthische Characeeënvegetatie 4010 Noordatlantische vochtige heide met Erica tetralix 4030 Droge heide (alle subtypen) 6230 Soortenrijke heischrale graslanden op arme bodems 6430 Voedselrijke ruigten 6510 Laaggelegen, schraal hooiland (Alopecurus pratensis, Sanguisorba officinalis) 7150 Slenken in veengronden (Rhynchosporion) 9190 Oude zuurminnende bossen met Quercus robur op zandvlakten 91E0 (+) Alluviale bossen met Alnion glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae) Vissen 1145 Misgurnus fossilis Grote Modderkruiper 1096 Lampetra planeri Beekprik Planten 1831 Lunorium natans Drijvende waterweegbree Relevante vogelrichtlijngebieden In 1988 werd het Vogelrichtlijngebied 3.11 Militair domein en de vallei van de Zwarte Beek met een oppervlakte van 8889 ha, aangewezen. De meest kenmerkende broedvogels (koppels) voor dit gebied zijn: Korhoen (Tetrao tetrix tetrix: 20-25); Nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus: 15-20); Boomleeuwerik (Lullula arborea: > 30); Blauwborst (Luscinia svecica: 40-50); Grauwe Klauwier (Lanius collurio: 10). i.s.m. deel

7 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Vermeldenswaard zijn tevens de volgende twee niet-broedende Annex I-soorten: Blauwe Kiekendief (Circus cyaneus: 15) en Kraanvogel (Grus grus: > 150) als pleisteraar en doortrekker. Naast de soorten Korhoen, Nachtzwaluw, Blauwborst, Grauwe klauwier, Boomleeuwerik, Blauwe kiekendief en Kraanvogel worden door Van Vessem en Kuijken ook enkele anderzijds soorten vermeld die voorkomen in het vogelrichtlijngebied 3.11 Militair Domein en de vallei van de Zwarte Beek. Het betreft de volgende broedende soorten: Roerdomp (2 broedparen) Wespendief (1-2 broedparen) Bruine kiekendief (1 broedpaar) Grauwe kiekendief (1 broedpaar) Kwartelkoning (1 broedpaar) Goudplevier (1 broedpaar) Zwartkopmeeuw (1 broedpaar) Velduil (1 broedpaar) Ijsvogel (3 broedparen) Zwarte specht (2-3 broedparen) Duinpieper (3 broedparen) Voor wat betreft de niet-broedende soorten vermelden Van Vessem en Kuijken, aanvullend op de soorten Blauwe kiekendief en Kraanvogel, ook de volgende soorten: Smelleken; Visarend. Met betrekking tot het Vogelrichtlijngebied Militair domein en vallei van de Zwarte Beek zijn binnen de SBZ de volgende habitats integraal beschermd: beken en hun oevervegetatie; heiden en vennen; landduinen; loofbossen. De Vogelrichtlijn bepaalt dat binnen de aangeduide zone alles in het werk gesteld moet worden om zowel de voorkomende soorten, als hun leefgebieden optimaal te beschermen en te ontwikkelen. De in het gebied als beschermde zones aangeduide biotopen zijn van uitermate groot belang voor het voortbestaan van de hier voorkomende bijlage I-soorten. De meeste van deze soorten zijn hieraan strikt gebonden. De oppervlakte en kwaliteit van deze gebieden moet dan ook intact gehouden worden. Daarnaast dient ook gewezen op de relatie met het omliggende landbouwgebied. Ook dit is van belang voor het behoud van de soorten VEN-gebieden Zie juridisch beleidsmatige context in deel Natuurgebieden Zie juridisch beleidsmatige context in deel 7. i.s.m. deel

8 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Passende beoordeling ikv haalbaarheidsstudie 2005 (doortochttracé) In het kader van de haalbaarheidsstudie die werd uitgevoerd in 2005, werd voor het doortochttracé een passende beoordeling opgesteld door Econnection. Volgend project werd aan de passende beoordeling onderworpen: weg van 2x1 of 2x2 rijstroken (3,1-3,5 m breed) met ventwegen (2,8-3,1 m breed) ter bediening van het lokaal verkeer en fietspaden (2,5 m breed) tussenbermen die in breedte variëren afhankelijk van de situatie (1-3,9 m) ronde punten ter hoogte van de op- en afrit van de E314 en net ten noorden van Ter Dolen (Peersedijk) ondertunneling van de woonkernen van Houthalen en Helchteren voor het doorgaand verkeer; wegen voor lokaal verkeer bovengronds Vier varianten voor kruising Mangelbeekvallei: - variant 1 (scenario 1)(AOSO): lange tunnel, 2x2 rijstroken boven elkaar voor doorgaand verkeer, tunnel onder Mangelbeekvallei, 6 rijstroken in totaal daar waar doorgaand en lokaal verkeer bovengronds zitten, tot. breedte ong. 50 m - variant 2 (scenario 2)(VKW/UNIZO): 2 tunnels met 2x2 rijstroken naast elkaar voor doorgaand verkeer, bovengrondse kruising Mangelbeekvallei, 6 rijstroken in totaal daar waar doorgaand en lokaal verkeer bovengronds zitten, tot. breedte ong. 50? m - variant 3: 2 korte tunnels met 2x1 rijstroken naast elkaar voor doorgaand verkeer, bovengrondse kruising Mangelbeekvallei met 4 rijstroken naast elkaar, mogelijk uit te breiden tot 6 rijstroken voor inhalen toe te laten, tot. breedte ong. 50 m - variant 4: bovengronds scenario met 2x1 rijstroken voor doorgaand verkeer + 2 ventwegen, tot. breedte ong. 37 m Voor dit plan (incl varianten thv Mangelbeekvallei) werd geoordeeld dat geen of positieve effecten te verwachten zijn. Om tot deze beoordeling te komen, werd verondersteld dat volgende maatregelen bij de realisatie uitgevoerd worden: op het traject aansluiting N74 tot Ter Dolen Sonnisbeek Broekbeek (SBZ Militair domein): - wegbegeleiding met New Jerseys langs oostzijde en geluidsschermen langs westzijde (militair domein) - heraanleg houtwal/houtkant langs de oostelijke zijde van de bestaande weg; ca 8m breed en 1,5m hoog, beplant met streekeigen bomen en struiken, voornamelijk zomereik. - Aanleg van één of meerdere bufferbekkens voor afvloeiwater van de weg in combinatie met bezinkbekken en olieafscheider. De bekkens worden aangelegd op voormalig landbouwgebied (net ten zuiden van de huidige aansluiting en ten noorden of ten zuiden van de Peersedijk). Natuurtechnische aanleg, combinatie met natuurontwikkeling - Verruiming duikers in noorden (net ten zuiden rond punt aansluiting N74), in het zuiden (Sonnisbeek) en van de Zwarte Beek onder de N715. Inrichting die tevens dienst doen als faunapassages (ecologische corridor). - Wegverharding van fluisterasfalt (open asfalt) of twinlay asfalt - Wegverlichting: energiearme natrium hogedruklampen in een full-cutoff reflectorarmatuur - Thv rond punt bij Peersedijk: rechstreekse aansluiting weg Remo door aanleg van ca 150m nieuwe weg. Opbreken en omvorming tot zandweg van bestaande noordelijke weggedeelte. Grondwal tussen oude spoorweg en nieuwe ontsluitingsweg. - Opheffen bestaande rond punt; lokaal verkeer via Bungalowparkweg onder N74 naar N715. Oude weggedeelte en in huidige situatie aanwezige restgrond tussen N74 en N715 omvormen tot natuurgebied (poelen, bosje, landduin, schraalgrasland). - Aankoop en omvorming aantal gronden palend aan de weg. Deze zijn voornamelijk in landbouwgebruik en ten oosten van de weg gelegen. Na omvorming kunnen de gronden toegevoegd worden aan het natuurgebied. Gebruik van gronden deels voor nodige infrastructuur (bufferbekkens), milderende maatregelen en boscompensatie. i.s.m. deel

9 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Op het traject thv de dwarsing met de Mangelbeekvallei (SBZ Mangelbeek) - Verruiming en heraanleg duiker Mangelbeek en voorzien droge verbindingskoker - Wegverharding: fluisterasfalt - Verlichting: energiearme natrium hogedruklampen in een full-cutoff reflectorarmatuur - Geluidsschermen (3m hoog) aan beide zijden van de weg - Onteigening en inrichting (dempen ontwateringsgrachten en afgraven opgehoogte terreinen) aantal valleigronden langs tracé Belangrijke conclusie : Alhoewel vele elementen uit deze passende beoordeling kunnen worden overgenomen kan ze niet zonder meer worden overgenomen. De scope van de beoordeling verschilde immers grondig : er werden geen omleidingstracés bestudeerd, het doortochttracé dat thans voorligt kwam als dusdanig niet voor in de studie Econnection, de uitwerking in de studie Econnection gebeurde op projectniveau op basis van een toentertijd opgemaakt ontwerp dat inmiddels deels achterhaald is; op meerdere punten is de studie Econnection ook te gedetailleerd voor het planniveae (detailmaatregelen mbt verlichting, afwatering, ) anderzijds omvatte de studie Econnection geen grondatermodellering om de effecten van de tunnels in te schatten hetgeen thans wel gebeurde Dit neemt niet weg dat verschillende passages en inzichten uit de studie werden overgenomen verderop in voorliggende tekst. Er wordt in die gevallen telkens specifiek gerefereerd naar Econnection (2005) i.s.m. deel

10 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Referentiesituatie Kaart : Update van de Biologische waarderingskaart Kaart : Vereenvoudigde ecotopenkaart Kaart : Europese habitatkaart Kaart : Geïntegreerde visiekaart en ecologische verbindingen Kaart : Benaderende ligging van de (na te streven) ecologische verbindingen tussen de belangrijkste natuurkerngebieden Inleiding Vanuit de discipline fauna & flora is het aangewezen binnen het beschouwde studiegebied onderscheid te maken tussen de huidige natuursituatie (i.e. de referentiesituatie) enerzijds en het ecologisch streefbeeld (i.e. het ontwikkelingsscenario) anderzijds. In functie van een Passende Beoordeling dient tevens rekening gehouden te worden met de negatieve evolutie die zich voorgedaan heeft sinds het moment van aanmelding van de SBZ s bij Europa. De huidige situatie omvat vanzelfsprekend de ecologische waarden zoals ze zich momenteel voordoen. Om de huidige situatie voor te stellen wordt beroep gedaan op gebiedsdekkende ecotoopkarteringen in het studiegebied. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de Biologische WaarderingsKaart (BWK) opgemaakt door het INBO. De effectevaluatie en de beoordeling van de verschillende tracés zal in belangrijke mate gestuurd worden door het voorkomen van Europese habitats in het studiegebied. Daarom is ook de kaart van de verspreiding van het huidig voorkomen van Europese habitats binnen het studiegebied van bijzonder belang. Het voorkomen van Europese habitats in het studiegebied is op te vatten als een afgeleide kaart van de BWK, en is eveneens opgemaakt door het INBO. Voor de beschrijving van de huidige situatie zal in het bijzonder aandacht gegeven worden aan de voorkomende vogelsoorten. Hierbij zal de focus liggen op de aangemelde vogelsoorten voor het betreffende vogelrichtlijngebied. Het ecologisch streefbeeld is de gewenste situatie op ecologisch vlak. Er is op Vlaams niveau geen gebiedsdekkend kaartmateriaal beschikbaar waarop de gewenste natuurtypes worden weergegeven. Wel kan gebruik gemaakt worden van de streefbeelden zoals opgenomen in diverse beheerplannen, inrichtingsvisies en richtplannen voor verschillende deelgebieden binnen het studiegebied. Samenstelling van de streefbeelden voor afzonderlijke deelgebieden kan zo leiden tot een geïntegreerde visiekaart voor het studiegebied (zie kaart ). Zo n ecologische streefbeeldkaart laat vervolgens ook toe om de logische verbindingen in kaart te brengen tussen de verschillende entiteiten. Deze logische verbindingen kunnen opgevat worden als de gewenste ecologische verbindingen (zie kaart ). Merk op dat deze in de huidige situatie niet noodzakelijk functioneel zijn Huidige situatie Huidige situatie op vlak van ecotopen Het huidig voorkomen van ecologisch waardevolle ecotopen en i.h.b. Europese habitats valt in hoge mate samen met de afbakeningen van de VEN-gebieden, vogel- en habitatrichtlijngebieden binnen het studiegebied. De bespreking van de huidige natuurwaarden in het studiegebied voeren we hieronder door volgens de ruimtelijke eenheden binnen het studiegebied. Mangelbeekvallei Binnen dit deelgebied is de Vallei van de Mangelbeek begrepen vanaf het brongebied en stroomafwaarts tot het centrum van Zolder. Tevens behelst het de Vallei van de (Grote) Winterbeek. Het betreffende deelgebied vervat het i.s.m. deel

11 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur volledige Vlaams natuurreservaat Mangelbeekvallei alsmede de moerasbossen in de spoorwegbocht te Zolder. Belangrijke delen van de natste zones van de vallei worden gekenmerkt door elzenbroekbossen die integraal vallen onder het Europees habitat 91E0 (+) Alluviale bossen met Alnion glutinosa en Fraxinus excelsior (Alno-Padion, Alnion incanae, Salicion albae). Deze alluviale bossen kunnen vooral worden aangetroffen in het (van oost naar west georiënteerde) gedeelte van de vallei dat loopt van het brongebied (toponiem Lakerschans, gelegen op het militair domein) tot net westelijk van de N74 (t.h.v. het gehucht Lilo). Aanvullend zijn elzenbroekbossen aanwezig in de spoorwegbocht te Zolder. De verspreiding van dit Europees habitat valt hiermee bijna volledig binnen het habitatrichtlijngebied Mangelbeek en heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode. Een ander belangrijk kenmerk van dit deelgebied is de kleinschalige afwisseling tussen een ruime waaier aan ecotopen: Dotterhooiland Natte ruigten ( Moeraspirearuigtes ) Laagveenvegetaties of trilveen (Kleine zeggenvegetaties) Rietmoerassen en grote zeggenmoerassen Waterpartijen Binnen dit deelgebied Mangelbeekvallei is het zinvol onderscheid te maken tussen verschillende zones. Het oost-west georiënteerde deel van de Mangelbeekvallei heeft, samen met de spoorwegbocht te Zolder op dit moment het meest gesloten voorkomen door een relatief hoog aandeel aan moerasbossen. Dit kenmerk verklaart meteen ook dat het grootste deel van deze zones als Europees habitattype wordt ingekleurd. De bovenloop van de Grote Winterbeek (tussen het centrum van Helchteren en Kraanberg) kent de meest uitgesproken afwisseling van diverse waardevolle tot zeer waardevolle ecotopen. Percelen die (nog) voor de landbouw worden gebruikt betreffen nagenoeg uitsluitend graslanden. De zone ten zuidoosten van het gehucht Lillo kent momenteel, en relatief ten opzichte van de andere onderscheiden deelzones, de laagste ecologische waarde. Naast graslanden zijn er ook een aantal akkers in landbouwgebruik. Aansluitend bij de oude spoorweg is echter een zone aanwezig die zich natuurlijk ontwikkelt en waar naast natte ruigten en wilgenstruwelen ook jonge elzenbroekbosjes kunnen worden aangetroffen. Bovenloop van de Laambeek, Teut & Ten Haagdoorn Dit Vlaams natuurreservaat wordt grotendeels ingenomen door open heidegebieden en boomheide. Het gedeelte ten noorden van de E314 betreft Ten Haagdoorn met vooral droge heide en her en der stuifduinen en vochtige heide. Aansluitend treffen we de bovenloop van de Laambeekvallei aan met een afwisseling van vooral moerasbossen en (doorgaans) verlaten en verlandende vijvertjes. Ten zuiden van de E314 spreken we van het gebied Teut-Molenheide met naast droge heides ook behoorlijk wat stuifduinen (o.m. Molenheide) en nabij de Roosterbeekvallei ook flink wat oligotrofe tot mesotrofe vennen omringd door open vochtige en natte heides en veengebieden. Middenloop van de Laambeek Hiermee wordt het stroomgebied van de Laambeek bedoeld tussen de molen van Geldermalsen en Geelberg. De ecologisch meest waardevolle zones binnen dit deelgebied maken deel uit van het Vlaams natuurreservaat Laambeekvallei met van oost naar west de deelgebieden Brelaer, Kolveren, Laambroekvijvers, Laambroeken en Geelberg. Dit deelgebied wordt gekenmerkt door een rijke afwisseling van natte hooilanden, elzenbroekbossen en kleine vijverpartijen. Elk van de hoger genoemde deelzones heeft echter een eigen karakter en specifieke ecologische waarden. In Brelaer is de oude landbouwpercelering nog in hoge mate herkenbaar. Het bevat ook het brongebied van de Rodebeek met zeldzame veenvegetaties. Het hart van Kolveren wordt gekenmerkt door broekbossen met her en der kleine vijvertjes. De Laambroekvijvers liggen net ten westen van het industriegebied i.s.m. deel

12 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Houthalen Zuid-West. Ze zijn een relict van het voormalige uitgebreide en zeer natte veengebied ter hoogte van het huidige industriegebied. Verder westelijk worden de Laambroeken gekenmerkt door een afwisseling van elzenbroekbosjes en natte hooilanden. Vogelzangbos en Vijvergebied Midden-Limburg Dit deelgebied ligt in de zuidwestelijke periferie van het beschouwde studiegebied. Het is een gebied met tientallen vijvers afgewisseld met boszones. Het vijvergebied herbergt zeldzame moerasvogels zoals Roerdomp en Woudaap. Nadat in de jaren 70 en 80 een intensivering werd doorgevoerd met het oog op viskweek worden er in recente jaren diverse initiatieven opgestart met het oog op natuurontwikkeling. Militair Domein Helchteren-Meeuwen Dit deelgebied wordt gekenmerkt door heidegebieden afgewisseld door vensystemen. Het deelgebied maakt deel uit van habitatrichtlijngebied Mangelbeek en heie- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode. Het grootste deel van het deelgebied wordt ook effectief gekenmerkt door ecotopen die als Europees habitat beschouwd dienen te worden. Het deelgebied maakt ook deel uit van het vogelrichtlijngebied Houthalen-Helchteren, Meeuwen- Gruitrode en Peer. Het aangemelde Korhoen komt er inmiddels niet meer voor maar wel soorten als Boomleeuwerik, Nachtzwaluw en Geoorde fuut. Een enkele keer komt er Grauwe kiekendief tot broeden. Militair Domein Leopoldsburg Dit deelgebied bevat grote aaneengesloten heidegebieden afgewisseld met boszones en doorsneden door de bovenloop van de Vallei van de Zwarte Beek. Het deelgebied maakt deel uit van het habitatrichtlijngebied Vallei- en brongebied van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide- en vengebieden. Enkel de aan de periferie gelegen bosgebieden kunnen doorgaans (nog) niet als een Europees habitat beschouwd worden omdat ze lange tijd een beheer kenden dat uitsluitend was gericht op de economische functie (productie van naaldhout). Het deelgebied maakt ook deel uit van het vogelrichtlijngebied Militair domein van de vallei van de Zwarte Beek. Het aangemelde Korhoen komt er inmiddels niet meer voor maar wel soorten als Boomleeuwerik en Nachtzwaluw. Naast droge heide zijn er ook flink wat stuifduingebieden aanwezig, die afhankelijk van hun ligging, een zekere verbossing kennen. Verder komt op het Militair Domein ook een belangrijke oppervlakte natte heide voor. Dit komt in kaart onvoldoende naar voor omdat deze kaart afgeleid is van de BWK die gebaseerd is op een ruwe kartering in complexen. Deze complexering omvat : Cg droge struikheidevegetatie Cgb droge struikheidevegetatie met struik- of boomopslag Ce vochtige tot natte dopheidevegetaties Dm vegetatieloze stuifduin Ms zuur laagveen i.s.m. deel

13 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Huidige situatie op vlak van soorten De hieronder beschreven situatie is meer dan een weergave van de huidige situatie. Het is een weerslag van de situatie tot op heden. Hierbij wordt dus ook het historisch perspectief geschetst van de evolutie van de waarde van het studiegebied voor soorten. Dit is noodzakelijk in functie van het beoordelen van de effecten op de Speciale beschermingszones. Op dit planniveau is het uiteraard niet aan de orde om in te gaan op alle soorten uit alle mogelijke soortgroepen. De focus zal in eerste instantie liggen op zeldzame soorten die een hoge beschermingsstatus genieten. Dit zijn in de eerste plaats soorten die opgenomen zijn in Bijlage I van de Vogelrichtlijn, soorten van Bijlage II en Bijlage IV van de Habitatrichtlijn en soorten van bijlage III van het natuurdecreet. Avifauna / vogels Met betrekking tot het Vogelrichtlijngebied Militair domein en vallei van de Zwarte Beek is beroep gedaan op: de gegevens die zijn opgenomen in de passende beoordeling voor de Heraanleg van de N715 als onderdeel van de N74 Noord-Zuid tussen Hechtel en Houthalen, Limburg opgesteld door Econnection in het kader van de haalbaarheidsstudie voor de doortocht (mei 2005) én op de nota Actualisatie van het rapport De avifauna van vogelrichtlijngebied nr. 18: Militair domein en de vallei van de Zwarte beek (Geuens, Onkelinx & Vanlook, 2002) Voor het betreffende vogelrichtlijngebied dient in gevolge de aanmeldingsfiche de aandacht in eerste instantie uit te gaan naar de aangemelde vogelsoorten. Het betreft als broedvogels: Korhoen (Tetrao tetrix tetrix), Nachtzwaluw (Caprimulgus europaeus), Boomleeuwerik (Lullula arborea), Blauwborst (Luscinia svecica) en Grauwe Klauwier (Lanius collurio). Niet-broedende aangemelde Annex I-soorten zijn: Blauwe Kiekendief (Circus cyaneus) en Kraanvogel (Grus grus). Tabel : Beeld van de historische en huidige aantallen van aangemelde vogelrichtlijnsoorten in het Vogelrichtlijngebied "Militair domein en vallei van de Zwarte Beek" Soort Aangemelde # voor SBZ-V Status binnen SBZ-V Nachtzwaluw in paar, meer intensieve inventarisatie leverde vervolgens 50 tot 60 bp op Grauwe Klauwier paar tijdens tachtiger jaren, momenteel als broedvogel verdwenen, wel doortrek Boomleeuwerik > paar tijdens zeventiger jaren, momenteel nog ongeveer gelijke broedaantallen, tijdens trek tot enkele duizenden exemplaren Blauwborst In tachtiger jaren circa 50 broedparen, nu wellicht 30 à 40 bp paar Korhoen paar in zestiger en zeventiger jaren, vervolgens (verder) achteruitgegaan en momenteel als broedvogel verdwenen sinds 1999 Trend in Vlaanderen Rode-Lijst (broedvogels) Trend in Europa toename kwetsbaar afname afname met uitsterven bedreigd stabiel toename kwetsbaar afname toename momenteel niet stabiel bedreigd afname Uitgestorven afname Blauwe Kiekendief 15 Momenteel overwinteren 3 à 5 vogels afname NVT afname Kraanvogel >150 Vaak vele honderden tot duizenden? NVT toename vogels, baltsend koppel in 1999 Legende Toename binnen SBZ-V Stand-still Lichte afname binnen SBZ-V Sterke afname binnen SBZ-V Naast de hoger beschouwde soorten komen er binnen dit SBZ nog vogelsoorten voor die deel uitmaken van de Bijlage I van de VRL. Ze zijn echter niet aangemeld. Aangezien vele van deze soorten, net als de aangemelde vogelsoorten gebonden zijn aan de te beschermen leefgebieden voor dit SBZ (beken en hun oevervegetatie, heiden en vennen, landduinen en loofbossen) zijn ze evenwel ook relevant voor het beoordelen van effecten. i.s.m. deel

14 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Deze niet aangemelde soorten worden in onderstaande Tabel beschouwd. Tabel : Beeld van de historische en huidige aantallen van vogelrichtlijnsoorten (excl. Aangemelde vogelrichtlijnsoorten) in het Vogelrichtlijngebied "Militair domein en vallei van de Zwarte Beek" Soort Status binnen SBZ-V Trend in Vlaanderen Rode-Lijst (broedvogels) Trend in Europa IJsvogel Duinpieper Schommelingen tussen 6 en 9 paar, wellicht toename sinds jaren 70 door verbeterde waterkwaliteit in delen van het gebied tijdens zestiger jaren 30 paar, sinds 1987 als broedvogel verdwenen, momenteel enkel nog doortrekker toename momenteel niet bedreigd uitgestorven Purperreiger onregelmatige waarnemingen NVT afname afname Velduil Vroeger onregelmatige broedvogel, geregeld stabiel NVT afname waarnemingen, hoewel de laatste jaren minder Roerdomp Zeker broedvogel tot 1985, momenteel als broedvogel afname met uitsterven afname verdwenen, in de laatste jaren wel waarnemingen, na à22 p bedreigd Zwarte stern broedvogel tot 1955, jaarlijkse doortrekker uitgestorven afname Zwarte ooievaar sinds 1983 steeds vaker in gebied aanwezig als pleisteraar, doortrekker Bruine Kiekendief Broedgevallen in zeventiger jaren, jaarlijkse doortrekker in lage aantallen, recentelijk onregelmatig terug (mogelijk) broedgeval (in de omgeving) Grauwe 1 paar tijdens tweede helft zeventiger jaren, geregelde Kiekendief waarnemingen, vermoedelijk (terug) broedgeval in 2000, toename afname NVT momenteel niet bedreigd met uitsterven bedreigd stabiel stabiel stabiel Kwartelkoning Vroeger (onregelmatige) broedvogel in het gebied afname met uitsterven afname bedreigd Zwarte Specht 15-20, duidelijk toegenomen ten opzichte van vroeger toename momenteel niet stabiel bedreigd Ortolaan tot zeventiger jaren broedvogel, in 1998 nog een afname uitgestorven afname occasionele zangpost Smelleken wisselend aantal, doortrekker NVT stabiel Slechtvalk geregeld overwinterend, recentelijk ook meer toename NVT toename zomerwaarnemingen Zwartkopmeeuw broedvogel in 1979, 1984, 1986 (aantal niet juist toename momenteel niet stabiel gekend) bedreigd Zwarte wouw jaarlijks doortrekker, mogelijk occasioneel broedvogel stabiele of NVT stabiel fluctuerende aantallen Rode wouw jaarlijks doortrekker, soms zomerwaarnemingen stabiele of zeldzaam afname fluctuerende aantallen Visarend Wordt steeds vaker tijdens de trekperiode gezien NVT toename Wespendief 2-4 paar, mogelijk licht toegenomen toename momenteel niet stabiel bedreigd Kemphaan jaarlijkse doortrekker in onbekend aantal NVT afname Goudplevier Jaarlijkse doortrekker, broedvogel in 1980 en 1981, mogelijk broedpoging in 1997 Porseleinhoen Waarnemingen van het gebied, wellicht (occasioneel) broedvogel stabiele of fluctuerende aantallen NVT bedreigd stabiel stabiel Bosruiter jaarlijkse doortrekker in onbekend aantal NVT stabiel Legende Toename binnen SBZ-V Stand-still Lichte afname binnen SBZ-V Sterke afname binnen SBZ-V niet gemarkeerd: evolutie niet bekend of irrelevant door occasioneel/ erratisch voorkomen of (onbekende) doortrekstatus Andere belangrijke soorten zijn ondermeer: Klapekster: 1-8 paar tijdens zeventiger en tachtiger jaren, momenteel als broedvogel verdwenen, occasioneel broedgeval in 2000, wel nog jaarlijks overwintering (RL-cat: met uitsterven bedreigd) Watersnip: paar, stabiel, grote aantallen overwintering en doortrek (RL-cat: met uitsterven bedreigd) i.s.m. deel

15 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Uit Tabel en Tabel kan worden geconcludeerd dat in het gebied veel vogelrichtlijnsoorten worden waargenomen, een aantal hiervan als broedvogel, andere als doortrekker. Door zijn uitgestrektheid heeft het gebied een zeer belangrijke functie als doortrek- en foerageergebied voor verscheidene van deze soorten. Het betreft vrijwel uitsluitend soorten gebonden aan moerasgebieden, grote droge en natte heidegebieden, en (in mindere mate) bosgebieden. In regel kan worden vastgesteld dat vogelrichtlijnsoorten van uitgestrekte, open heidegebieden een neerwaartse trends vertoonden in de afgelopen decennia met het verdwijnen van bepaalde broedvogelsoorten als meest ondersteunend element van deze vaststelling (Korhoen, Duinpieper). Soorten van halfopen heidegebieden (Nachtzwaluw en Boomleeuwerik) doen het relatief goed. Een aantal soorten van meer beboste situaties zoals Wespendief en Zwarte specht doen het goed en nemen (licht) toe. Het hoger gestelde reflecteert een algemene landschappelijke evolutie die zich in de Kempen vanaf eind 19 de eeuw heeft ingezet nl. een kwantitatief en kwalitatief verlies van het open heide- en stuifduinlandschap. Voor een aantal soorten van open heidegebieden en stuifduinen (Korhoen, Duinpieper maar ook de niet-bijlage I soorten Tapuit en Klapekster) die thans als broedvogel uit het gebied verdwenen zijn, kan aangenomen worden dat de hoger geschetste globale landschappelijke evolutie ook buiten de contouren van het betreffende vogelrichtlijngebied door fragmentatie en verkleining van de populaties van deze soorten heeft bijgedragen tot de neerwaartse evolutie. Daarnaast kan uit de hoger weergegeven tabellen tevens worden afgeleid dat in de voorbije decennia ook vogelrichtlijnsoorten van het kleinschalige agrarische gebied zijn achteruitgegaan met als uitgestorven kensoorten o.m. Grauwe klauwier en Ortolaan. De intensivering van de landbouw (met o.m. het verdwijnen van kleine landschapselementen en ontwatering van de valleigebieden) zijn hierbij wellicht de belangrijkste oorzaken van deze evolutie. Tegelijk kan voor andere natte valleidelen binnen het vogelrichtlijngebied (bovenlopen in de vallei van de Grote Nete en Bovenloop van de Vallei van de Zwarte Beek) spelen dat in gebieden waar de landbouw geen actieve rol (meer) heeft een verbossing optreedt (opslag wilgenstruwelen en elzenbroekbossen) wat de lichte achteruitgang van Blauwborst en de kwetsbare situatie voor de voor Vlaanderen zeldzame, niet-vogelrichtlijnsoort Watersnip kan verklaren. In diezelfde landschapsecologische context dient het voorkomen van hoger genoemde vogelrichtlijnsoorten in feite in een ruimer perspectief te worden gezien en beschouwd te worden op niveau van het volledige studiegebied zoals weergegeven in de landschapsecologische visiekaart (Kaart ). Hierbij kan worden vastgesteld dat ook op niveau van het volledige studiegebied de hoger geschetste tendensen gelden nl.: een verkleining van het landschap in de heidesfeer fragmentatie en verkleining van de populaties van hieraan gebonden soorten en in een aantal geval het uitsterven van lokale populaties (Korhoen, Duinpieper, Klapekster en Tapuit); Afname van soorten gebonden aan kleinschalig agrarische gebieden waaronder naast de vogelrichtlijnsoorten ook bv. de niet-vogelrichtlijnsoort Geelgors; Een goede situatie voor soorten die gebonden zijn aan bossen zoals Wespendief en Zwarte specht. i.s.m. deel

16 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Overige soorten / niet-vogels Betreffende de aangemelde soorten voor de SBZ-H gebieden: Vallei- en brongebied van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden en Mangelbeek en heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode wordt hieronder kort de referentiesituatie geschetst Beekprik (Lampetra planeri) Het betreft een aangemelde soort voor het habitatrichtlijngebied: Vallei- en brongebied van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden. De Beekprik is in Vlaanderen een erg zeldzame soort geworden door verlies van structuurkwaliteit en ruimingen van kleine (vaak Kempense) waterlopen en door waterverontreining. De soort is zeer gevoelig voor zuurstofgebrek. De soort kent in het gebied van de Zwarte Beek de grootste populatie voor Vlaanderen Kamsalamander (Triturus cristatus) Het betreft een aangemelde soort voor het habitatrichtlijngebied: Vallei- en brongebied van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden. De soort plant zich voort in veedrinkpoelen, bomputten, afgesneden rivierarmen, kleine vijvers en andere plassen met stilstaand, bij voorkeur vrij voedselrijk water. Kamsalamanders worden vaak aangetroffen in groepen van dicht bij elkaar gelegen poelen. Ze prefereren poelen gelegen in kleinschalige landschappen met een hoge diversiteit aan biotooptypen. Nabij gelegen bossen, struwelen, boomgaarden, houtwallen, hagen en heideterreinen zijn gunstige landbiotopen. De soort komt voor op het Militair Domein Leopoldsburg. Vroeger kwam ze ook voor in de vallei van de Bolisserbeek en in Resterheide maar daar zou ze verdwenen zijn Gevlekte witsnuitlibel (Leucorrhinia pectoralis) Het betreft een aangemelde soort voor het habitatrichtlijngebied: Vallei- en brongebied van de Zwarte Beek, Bolisserbeek en Dommel met heide en vengebieden en voor het habitatrichtlijngebied: Mangelbeek en heide- en vengebieden tussen Houthalen en Gruitrode. De soort is gekend van een klein aantal vindplaatsen in de Antwerpse en Limburgse Kempen. Soort van matig voedselrijke vennen en laagveengebieden. Insijpeling van voedselrijk water uit naburige landbouwgronden, verzuring en ontwatering kunnen aangenomen worden redenen van achteruitgang te zijn.. De soort is gekend van het Militair Domein Houthalen-Helchteren (Econnection, 2005) maar er zijn recente waarnemingen bekend van het Militair Domein van Leopoldsburg, het Militair Domein van Meeuwen-gruitrode en de Mangelbeekvallei (De Knijf, 2006). Met betrekking tot overige gekende en relevante Europees beschermde soorten (Bijlage IV) wordt hieronder kort de referentiesituatie in het studiegebied geschetst. i.s.m. deel

17 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Rugstreeppad (Bufo calamita) Dit is een warmteminnende soort met een gravende levenswijze. Ze is vooral gebonden aan terreinen met droge, losse en snel opwarmende bodems zoals stuifduin- en heidegebieden, waar landactieve rugstreeppadden zich vooral ophouden op zonbeschenen plaatsen met een schrale begroeiing. Als voortplantingsplassen gebruikt ze er ondiepe, zonbeschenen oeverzones van vennen en ondergelopen weilanden en akkers. Relatief grote populaties situeren zich op het Militair Domein Houthalen-Helchteren en het Militair Domein Helchteren-Meeuwen (Schops, 1999). Heikikker (Rana arvalis) Strikt gebonden aan voedselarme milieus zoals vochtige heidevelden, laagveengebieden en voedselarme moerassen. Als voortplantingsplaatsen gebruikt ze vennen, grachten en kleine vijvers die voedselarm of matig voedselrijk water bevatten. Landactieve heikikkers houden zich op in vochtige heiden, heischrale graslanden en bossen. Verzuring van voortplantingsgebieden is nefast. Het kerngebied van de verspreiding van Rugstreeppad in Limburg is gelegen op de zandgronden van het Kempens Plateau, met uitlopers naar de Maas. De voedselarme vennen van de uitgestrekte heide op het Militair Domein van Houthalen-Helchteren (Achter de Witte Bergen), Spiekelspade, het Fontijntje) en de brongebieden op het Militair Domein in Meeuwen (den Damp, Sonnisheide) worden als belangrijke Limburgse leefgebieden genoemd (Schops, 1999). Gladde slang (Coronella austriaca) Gladde slangen hebben in Vlaanderen een duidelijke voorkeur voor droge, zonbeschenen terreinen. Ze worden hoofdzakelijk waargenomen in heideterreinen, vooral in de drogere delen ervan, zoals in de omgeving van landduinen. Toch zijn er ook vindplaatsen in nattere biotopen, zoals de omgeving van vennen of in beekvalleien. De soort komt zowel voor in het Militair domein Houthalen-Helcteren en Hechtel-Eksel en het Militair Domein Helchteren-Meeuwen (Schops, 1999). i.s.m. deel

18 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Neerwaartse trend en negatieve ontwikkelingen sinds de aanwijzing van de SBZ s Uit wat hoger werd weergegeven blijkt dat voor een aantal Europese habitats en soorten een ongunstige staat van instandhouding geldt ten gevolge van aantastingen (kwaliteitsvermindering en afname in oppervlakte) die zich voorgedaan hebben sinds de aanwijzing van de SBZ s. Dit zijn negatieve autonome evoluties. De diverse oorzaken die hiervoor verantwoordelijk zijn, zijn onder meer: De afname van heide-areaal, onder meer door verbossing Verdroging van natte natuurwaarden ten gevolge van de algemene verdroging van Vlaanderen Verstoring binnen de SBZ s, door o.a. recreatie en het gebruik als militair domein. In de periode is het personenverkeer met ongeveer 20% gegroeid (zie cijfers Mira-T 07 (VMM 2007, p41) en groeiprognose van 1,2%/jaar in hoofdstuk voor een verantwoording). Ten opzichte van 1992 (= aanmeldingsperiode habitatrichtlijngebieden) is dit ongeveer een stijging met 1/5 de. Hierdoor is ook de graad van verstoring (oa geluidsverstoring) sterk toegenomen. In eerste instantie kan aangenomen worden dat dit repercussies heeft op de groep van de vogels, waaronder tal van Bijlage I soorten van de Vogelrichtlijn. Door de sterk toegenomen verkeersstroom zal de invloedzone sterk uitgebreid zijn en zal dus meer leefgebied voor vogelsoorten ongeschikt geworden zijn voor tal van vogelsoorten. Kwaliteitsafname van habitats. M.b.t. Europese habitats in de heidesfeer zijn eutrofiëring en verzuring in dat verband bepalend. Zowel depositie vanuit de lucht maar vooral inspoeling vanuit landbouwgebieden liggen hierbij aan de basis. In het bijzonder eutrofiëring van oligotrofe vennen in het Militair Domein via inspoeling van hemelwater vanuit het landbouwgebied is hierbij relevant. Kwaliteitsverlies van omliggende graslanden door landbouwactiviteiten (in het bijzonder het verdwijnen van weinig bemeste reliëfrijke graslanden is van belang) Verlies van KLE s De ongunstige staat van instandhouding manifesteert zich niet alleen via een verslechtering van de toestand van de individuele SBZ gebieden maar ook in verslechtering van de relaties tussen de SBZ-gebieden en dus op niveau van het Natura netwerk. Naar de neerwaartse trends die zich voor Europese natuurwaarden in de laatste decennia voorgedaan heeft, en die veelal veroorzaakt werd door autonome evoluties, wordt in wat volgt verwezen als het historisch passief. Het historisch passief verwijst m.a.w. naar de openstaande herstelopgave die nodig is om de algemene tendens van achteruitgang met terugwerkende kracht op te heffen. Los van het voorliggende plan dringen zich dan ook maatregelen op om enerzijds de negatieve effecten van de verdere autonome ontwikkeling te milderen, en anderzijds de historisch gegroeide invloedzone terug te beperken. Onder impuls van het DANAH-project werden recent door het Agentschap voor Natuur en Bos heideherstelprojecten doorgevoerd. i.s.m. deel

19 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Ecologisch streefbeeld (gewenste toekomstige situatie) Belang van het opstellen van het ecologisch streefbeeld In de milieueffectenrapportage is het gangbaar om de effecten te beschrijven en te evalueren ten aanzien van enerzijds de huidige situatie en anderzijds de autonome en gestuurde ontwikkeling. Voor de discipline fauna en flora is er in vele gevallen een groot verschil tussen de huidige situatie en de toekomstige ontwikkeling. Dit is te wijten aan de nog te realiseren invulling van het Vlaamse natuurbeleid. Binnen het Vlaamse natuurbeleid zijn er meerdere aspecten die van belang zijn m.b.t. de toekomstige ontwikkeling: Op gewestelijk niveau: het streven naar hogere natuurwaarden in Vlaanderen. Hier wordt naar o.a. gestreefd door (niet limitatief) : een ecologischer beheer van bossen (Criteria Duurzaam Bosbeheer, Beheervisie Domeinbossen, ) omvatten onder andere de creatie van open plekken en bosranden een aankoop- subsidie- en beheerbeleid voor natuur en bos in overheidseigendom en in beheer van terreinbeherende verenigingen de realisatie van een samenhangend ecologisch netwerk tussen de waardevolle natuurgebieden via de ruimtelijke ordening (VEN, IVON) en de instrumenten uit de sectorale wetgevingen natuur en bos. Op Europees niveau: de verplichting om een goede staat van instandhouding te bekomen voor de SBZ s. Zeker voor Europees beschermde gebieden (NATURA 2000) dient in het bijzonder rekening gehouden te worden met de toestand van (Europees beschermde) natuur. Neerwaartse trends voor (Europese) habitats of soorten zijn in dat verband op te vatten als een zogenaamde ongunstige staat van instandhouding. In zulke gevallen dient nagegaan te worden of de bevoegde overheid, m.b.t. artikel 6 lid 1 van de habitatrichtlijn, actieve maatregelen dient te nemen om de staat van instandhouding voor de leefgebieden van de aangemelde soorten en de arealen van de habitats te herstellen. Omwille van de negatieve trend die zich voorgedaan heeft, is het belangrijk dat op mesoniveau een ecologisch streefbeeld wordt uitgewerkt dat inzicht geeft in de wenselijke ruimtelijke ontwikkelingen met het oog op de realisatie van de gunstige staat voor aangemelde natuurwaarden. De realisatie van een gunstige staat van instandhouding voor NATURA 2000 gebieden kan repercussies hebben op gebieden die momenteel geen uitgesproken natuurfunctie hebben en dus m.a.w. op het bestaand gebruik. In dit verband kan ook verwezen worden naar het Arrest Kokkelvisserij 1. Hierbij werd ten aanzien van bestaand gebruik (i.c. kokkelvisserij) geacht dat deze activiteiten, die sinds vele decennia gangbaar waren, de realisatie van een gunstige staat van instandhouding binnen het betreffend NATURA 2000 gebied niet mogelijk maakten. Hierbij is het uitbouwen van een netwerk tussen de SBZ-gebieden eveneens een belangrijk punt om de instandhouding te kunnen realiseren. In dit perspectief is het van belang een streefbeeld voorop te stellen dat los van het bestaande gebruik de gewenste ruimtelijke ontwikkeling weergeeft. 1 Hof van Justitie Europese Commissie 7 september 2004, zaak C-127/02 i.s.m. deel

20 Deel 16.1: Receptorgerichte analyse Natuur Informatiebronnen Om het ecologisch streefbeeld weer te geven binnen het studiegebied is beroep gedaan op bestaande ecologische streefbeelden zoals opgenomen in beheerplannen, inrichtingsvisies en richtplannen, aangevuld met de eigen visie van de mer-deskundige wanneer dit nodig was omwille van het ontbreken van een neergeschreven streefbeeld. Volgende studies en begeleidend kaartmateriaal werden geraadpleegd: Beheerplan Vlaams natuurreservaat De Mangelbeekvallei Beheerplan voor het Vlaams Natuurreservaat De Helderbeekvallei Terril Beheerplan Vlaams natuurreservaat Teut & Ten Haagdoorn Ontwerprichtplan Militair Domein Beverlo en omliggende gebieden Studie naar de verbinding van de militaire domeinen van Meeuwen-Gruitrode en Beverlo (Haskoning) De studie Evaluatie van de realisatie van de stand-still en de instandhoudingsdoelstellingen van het SBZ-V/H in het gebied Achter de Kraanberg en omgeving en het ecologisch streefbeeld dat hierin is opgenomen voor de omgeving Kraanberg en Remo. Voor het Vijvergebied Midden-Limburg binnen het studiegebied waren geen beheerplannen of visiestudies beschikbaar. Voor dit deel werd op basis van de verschillende relevante elementen (huidig voorkomende ecotopen, bodemkaarten, ) een eigen inschatting ingetekend van het ecologisch streefbeeld. Beperkingen van het ecologisch streefbeeld t.a.v. SBZ s en het Natura netwerk Het ecologische streefbeeld tracht een invulling te geven aan de mogelijke ecologisch na te streven toestand in de ruime omgeving. Dit omwille van het ontbreken van instandhoudingsdoelstellingen op het Vlaamse niveau en op niveau van de betrokken SBZ s. Het streefbeeld heeft niet de pretentie om een ruimtelijke vertaling te zijn van de (nog door de Vlaamse overheid op te maken) instandhoudingsdoelstellingen en heeft geen juridisch noch beleidsmatig statuut. Het ecologisch streefbeeld is een eigen best practice inschatting van de gewenste ecologische ontwikkeling. Werkwijze en voorstellingswijze Voor het weergeven van het ecologisch streefbeeld binnen het volledige studiegebied zijn specifieke ecotoopclusters als legende gehanteerd. De streefbeeldkaarten uit de verschillende beheerplannen, inrichtingsvisies en richtplannen dienden daarom te worden omgezet naar deze vast te hanteren ecotoopclusters. Volgende ecotoopclusters zijn gehanteerd voor de geïntegreerde ecologische streefbeeldkaart: Heidegebieden; Agrarische gebieden met ecologische waarden; Moerasbossen; Droge bossen; Open beeklandschap Hieronder worden de gehanteerde namen voor de legende van de ecologische streefbeeldkaart geduid. Het begrip heidegebieden is breed gedefinieerd als de combinatie van droge heide, vochtige en natte heide, (oligotrofe) vennen en stuifduinen. Op de kaarten zijn deze steeds roze opgekleurd. Clusters waarbinnen vochtige heide, natte heide en vennen verwacht kunnen worden zijn apart gemarkeerd. Ditzelfde geldt voor stuifduinen. De gebieden die als heidegebieden zijn opgekleurd zijn in het streefbeeld integraal te beschouwen als Europese habitats. Het betreft de volgende Europese habitats: 2310 Psammofiele heide met Calluna- en Genista-soorten; 2330 Open grasland met Corynephorus- en Agrostis-soorten op landduinen; 3110 Mineraalarme oligotrofe wateren van de Atlantische zandvlakten met amfibische vegetatie: Lobelia, Littorellia en Isoëtes; i.s.m. deel