DE WIJNBOUWSECTOR IN BELGIË

Transcriptie

1 DE WIJNBOUWSECTOR IN BELGIË Door: Dirk DE MAESENEER, Brigitte VANDECAVEY, Johan VERHOEVEN, Algemene Directie Controle en Bemiddeling 6 De wijnbouw in België is nog jong; het nieuwe wettelijke referentiekader heeft binnen de Europese regelgeving afgebakende productiezones vastgelegd die verband houden met de geschiedenis en de cultuur van ons land. We zijn er trots op dat onze inspanningen er hebben toe bijgedragen dat er in België een wijnbouwsector op de kaart werd gezet en dat strenge controles garant staan voor de kwaliteit van de wijnen. De wijnbouw is in België opgedoken in de 9de eeuw. De gunstigste periode situeert zich van de 13de tot de 16de eeuw: er zijn sporen van wijnbouwactiviteiten in officiële stukken en in de namen van dorpen en plaatsen van onze streken. Vanaf het begin van de 17de eeuw is deze wijnbouw langzaam verdwenen ten gevolge van klimatologische en economische factoren. De wijnbouw is echter nooit helemaal weg geweest. Er werden kleine wijngaarden aangelegd als vrijetijdsbesteding of met een folkloristisch doel, maar recent hebben belangrijkere initiatieven het licht gezien. Eginhard, biograaf van Karel de Grote, verwijst naar het bestaan van een wijngaard bij de Sint- Pietersabdij te Gent in de 9de eeuw. De wijngaard zou waarschijnlijk niet in de abdijtuin gelegen hebben, maar op de hellingen van de nabijgelegen Blandijnberg. Het laatste spoor van deze wijngaard werd in de 15de eeuw teruggevonden. In 1975 werd deze wijngaard in ere hersteld binnen de tuinen van de Sint-Pietersabdij, waar een wijn gemaakt wordt onder de naam Monte Blandinio. De regio Hageland ligt in het centrum van het land tussen Aarschot, Tienen en Leuven. De Hagelandse wijngaarden kenden een economische groei tussen de 12de en de 16de eeuw. De toppen van de heuvels, met een zuidwest- tot noordoost-oriëntatie, zijn zandbanken die bloot kwamen te liggen nadat de zee zich zo n 7 miljoen jaar geleden terugtrok. Ook vandaag nog vindt men de wijngaarden vooral op de ijzerrijke heuvelhellingen. De economische, demografische en sociale crisissen, de militaire verwoestingen alsook de exploitatiekosten van deze wijngaarden hebben een eind gemaakt aan deze expansie. In de 18de eeuw blijven er maar enkele wijnstokken over. In het begin van de jaren zeventig droomt een vriendenkring van enkele idealisten ervan de oude tradities te doen herleven. Vijfentwintig jaar later, dankzij veel inspanningen en een constante bekommernis om kwaliteit en beroepsernst, richten deze vrienden een officiële vereniging op die de erkenning aanvraagt van de gecontroleerde oorsprongsbenaming Hageland. In 1997 verkrijgt de vereniging dan ook de erkenning van de gecontroleerde oorsprongsbenaming Hageland. De regio Haspengouw ligt in het noordoosten van het land tussen Hasselt, Sint-Truiden, Herkde-Stad, Herstappe en de grens met Nederland. In de middeleeuwen reeds bereikte de noordergrens van de wijnbouw (de limes viniferus ) de heuvelachtige delen van het land van Brabant en van het land van Loon. Op de heuvels met een op het zuiden gerichte ligging heerst er een microklimaat dat zeer gunstig is voor de wijnbouw. Bovendien vertoont de ondergrond een ideale combinatie van leem en mergel. De oudste historische bron over het bestaan van wijnbouw in Limburg dateert van 1079 en gaat over de schenking van een wijngaard van ongeveer 87 are aan de Sint-Lambrechtskerk te Luik. In Loon en omgeving was een oppervlakte van zo n 50 hectare beplant met wijngaarden, hetgeen getuigt van een sterk aanwezige wijnbouw. Na een productieonderbreking van meer dan 250 jaar werden er in 1963 te Loon 300 wijnstokken van het druivenras Riesling- Sylvaner van Luxemburgse herkomst geplant. Zevenendertig jaar later, in 2000, vragen enkele gedreven wijnbouwers met oog voor de kwaliteit en het vak, de erkenning aan van de gecontroleerde oorsprongsbenaming Haspengouw en ze verkrijgen die ook. De regio Heuvelland omvat 9 gemeenten in het westen van België op de grens met Frankrijk. Alle wijngaarden bevinden zich op de zuiderflanken van de heuvels Monteberg, Kemmelberg, Baneberg en Vidaigneberg, tussen de 90 en de 120 m boven de zeespiegel. De heuvels, de ijzerrijke ondergrond, de bescherming van de bossen en het gematigde klimaat maken

2 van het Heuvelland een ideale plek voor de wijnbouw. Het wijnbouwgebied Heuvelland is jong en in volle uitbreiding. In 2005 verkrijgt het de gecontroleerde oorsprongsbenaming Heuvelland. De Samber en de Maas, twee rivieren die het zuiden van het land doorkruisen hebben valleien gegraven waarvan de oeverhellingen goed in de zon liggen in de bochten van de rivieren. De noordelijke hellingen van de valleien worden bevloeid door de zijrivieren. In zijn geschiedenis van Hoei ( Histoire de Huy ), zegt Mélart dat in de 13de eeuw de oever van de Maas in de omgeving van Hoei bedekt was met wijngaarden. Historische documenten uit 1643 en 1794 getuigen van de aanwezigheid van wijnstokken in Thuin, bij Charleroi, langs de Samber in de hangende tuinen, een geheel van terrassen dat aangelegd was buiten de vestingmuren van de Hoogstad. De ondiepe klei-leemgronden met afwisselend banken van kalk-, zand- en leisteen zijn uiterst geschikt voor de wijnbouw. In 2004 ziet een gecontroleerde oorsprongsbenaming Côtes de Sambre et Meuse het daglicht. De opeenvolging van verschillende crisissen in de landbouwwereld van de laatste jaren heeft ertoe geleid dat sommige landbouwers hun productie gediversifieerd hebben en belangstelling kregen voor de afzetmarkten van een kwaliteitswijn. Enkelen hebben dus gewed op de wijnbouw. Zoals Groot-Brittannië en Duitsland blinkt België uit in het brouwen van de beste bieren ter wereld zoals Italië, Spanje en Frankrijk reeds eeuwenlang meesters zijn in het maken van wijn. Toch hebben Belgen altijd wijn gewaardeerd, kennen ze de wijnbouw en zijn ze wereldwijd erkend als grote wijnkenners. De boeken over wijn beslaan steeds meer plaats in de rekken. De wijnmagazines en de culinaire tijdschriften krijgen meer aandacht en elk dagblad heeft zijn lezers wel een wijnrubriek te bieden. Enthousiaste liefhebbers volgen in hun vrije tijd wijncursussen en onderhouden en ontwikkelen hun kennis verder in clubs en verenigingen. De wijn maakt deel uit van het leven der Belgen. In België bestaan er 4 gecontroleerde oorsprongsbenamingen (VQPRD), 2 landwijnen en een mousserende kwaliteitswijn; zij zijn van kracht ingevolge volgende wettelijke bepalingen: Ministerieel Besluit van 9 juli 1997 houdende erkenning van Hagelandse wijn als kwaliteitswijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming VQPRD; Ministerieel besluit van 6 januari 2000 houdende erkenning van Haspengouwse wijn als kwaliteitswijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming VQPRD; Ministerieel besluit van 27 mei 2004 waarbij de Côtes de Sambre et Meuse erkend wordt als kwaliteitswijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming VQPRD; Ministerieel besluit van 18 november 2005 houdende erkenning van Heuvellandse wijn als kwaliteitswijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming VQPRD; Ministerieel besluit van 27 mei 2004 houdende erkenning van de Vin de pays des Jardins de Wallonie als tafelwijn met een geografische aanduiding; Ministerieel besluit van 18 november 2005 houdende erkenning van Vlaamse landwijn als tafelwijn met een geografische aanduiding; Ministerieel besluit van 18 november 2005 houdende erkenning van Vlaamse mousserende kwaliteitswijn als in bepaalde gebieden voortgebrachte mousserende kwaliteitswijn. Binnenkort verschijnt er een Ministerieel Besluit voor de erkenning van Vins mousseux de qualité de Wallonie of Crémants de Wallonie als mousserende kwaliteitswijn met gecontroleerde oorsprongsbenaming (VMQPRD). De namen van de geografische benamingen en aanduidingen zijn nauw verbonden met de geschiedenis en de cultuur van de afgebakende productiezones en vormen ook toeristische streken. Deze namen roepen dus zowel de begrippen streek als culturele identiteit op. Bij het inkleuren van de wijnbouwgebieden op de Belgische kaart werd voor volgende aanpak gekozen: men wilde de productie van de Belgische wijnen voorzien van een troef. De oorsprongsbenamingen en de geografische aanduidingen moesten hen een grotere bekendheid en geloofwaardigheid verlenen bij de consumenten, met een dito weerslag op economisch en toeristisch vlak. 7

3 Tabel : Oppervlakte en productie in het oogstjaar 2005 Oppervlakte Productie HAGELAND 13 ha 41 a 27 ca liter HASPENGOUW 20 ha 26 a 27 ca liter HEUVELLAND 3 ha 06 a 00 ca liter COTES DE SAMBRE ET MEUSE 6 ha 43 a 71 ca liter VIN DE PAYS DES JARDINS DE WALLONIE 4 ha 37 a 78 ca liter VLAAMSE LANDWIJN 6 ha 84 a 19 ca liter BELGISCHE TAFELWIJN (schatting) 10 ha 00 a 00 ca liter TOTAAL 64 ha 39 a 22 ca liter 8 Ongeveer 35 wijnbouwers hebben erkenning aangevraagd van deze geografische benamingen en aanduidingen voor de wijnen geoogst in 2005 en die vooral afkomstig zijn van volgende druivenrassen: Auxerrois, Chardonnay, Domina, Dornfelder, Kerner, Merlot, Müller-Thürgau, Optima, Ortega, Pinot blanc, Pinot gris, Pinot noir, Regent, Riesling et Siegerrebe. Universitair onderzoek en contacten met instituten voor wijnbouwkundig onderzoek in de buurlanden hebben de keuze van sommige rassen beïnvloed (Müller-Thurgau, Chardonnay, Regent). In België valt de controle op de geografische benamingen en aanduidingen van de wijnen onder de bevoegdheid van de Federale Overheidsdienst Economie, K.M.O., Middenstand & Energie en meer bepaald van de Algemene Directie Controle en Bemiddeling, Sectie A Controles uitgaven-elgf en Marktordening, die de controle uitvoert op de naleving van de Verordeningen van de Europese Unie. Deze sectie bevat een cel Wijn en Gedistilleerd die de markt van wijnen en gedistilleerde dranken in België controleert. Hiertoe voert zij, conform artikel 72 van de Verordening (EG) nr. 1493/1999 houdende een gemeenschappelijke ordening van de wijnmarkt, controles uit op de Belgische productie, de handel van wijnen en gedistilleerde dranken uit de Europese Unie en uit derde landen. Deze controles zijn voornamelijk gebaseerd op de Europese regelgeving. De cel Wijn en Gedistilleerd controleert of de gecommercialiseerde Belgische wijnen wel degelijk recht hebben op de geografische benamingen en aanduidingen en ziet er op toe dat andere wijnen in de handel gebracht worden als tafelwijnen. Tijdens deze controles worden met name verzegelde monsters genomen bij de wijnbouwers voor een chemische analyse door een officieel Belgisch laboratorium en voor een organoleptische analyse (beoordeling door middel van proeven en ruiken) door de Erkenningscommissie; de registers die de wijnbouwers moeten bijhouden worden nagekeken en de fysische voorraden en de etikettering worden geverifieerd. Om de erkenning te kunnen bekomen moet de wijnbouwer een volledig technisch dossier indienen bij de Erkenningscommissie die werd ingesteld krachtens het lastenboek, zoals voorzien is in het betrokken Ministerieel Besluit, en die beheerd wordt door een huishoudelijk reglement. De Commissie draagt bij tot het realiseren van de doelstelling van een kwaliteitswijn en stelt alles in het werk om de geografische benamingen en aanduidingen te beschermen. Indien de Erkenningscommissie een gunstig advies uitbrengt over het technische dossier, dan moet de wijnbouwer elk jaar op een vaste datum bij de Commissie een voorraadaangifte, een oogstaangifte en een erkenningsaanvraag indienen. Elke erkenningscommissie wordt samengesteld uit vertegenwoordigers van de wijnbouwers, van de Belgische Federatie van Wijn en Gedistilleerd (waar de zetel van de Erkenningscommissie is gevestigd en die haar administratie voert), van de Horeca, van de detailhandel, van de distributiesector en van vertegenwoordigers van de federale overheid en van de gewesten. De gekeurde wijn krijgt de erkenning alleen maar als de chemische analyse bevredigend is en indien hij bij het organoleptisch onderzoek minstens 11 punten op een maximum van 20 krijgt. Van niet-belgische wijnen wordt voornamelijk de aanvoer van wijn in bulk, die toekomt bij de bottelaars, onderzocht door middel van boekhoudkundige controles aan de hand van documenten van de partijen wijn (facturen, transportdocumenten, officiële geleidedocumenten)

4 en aan de hand van fysieke controles. Er worden ook controles uitgevoerd bij handelaars die geen bottelaar zijn. Het optreden van de Algemene Directie Controle en Bemiddeling is hetzij preventief van aard, in de vorm van adviezen, hetzij repressief, naar aanleiding van klachten, die afkomstig zijn van consumenten (prijs, prijs-kwaliteitverhouding, oorsprong,.), van firma s (verkoop met verlies, ), van buitenlandse controlediensten (Direction Générale de la Consommation, de la Concurrence et de la Répression des Fraudes te Parijs, ), van beroepsverenigingen (Comité Interprofessionnel du Vin de Champagne (C.I.V.C.), Consejo Regulador de Jerez, Instituto do Vinho do Porto, ) of spontaan via een algemeen toezicht op de markt (reclame, folders, ) of algemene acties (Porto, Sherry, Champagne, Sangria, Maitrank, ). Al deze acties kunnen leiden tot doorzending van een dossier naar het Parket in de vorm van een proces-verbaal. Er worden ook controles uitgevoerd op restituties bij export in de wijnsector, op steun bij verwerking van druiven, druivenmost en druivensap en op de wijnwedstrijden. Medailles aanbrengen op wijnflessen zorgt voor een opwaardering van de wijn in de zin dat het werk en de verdiensten van de wijnbouwer beloond worden. Voor de consument betekent het een ware aanduiding van kwaliteit. Op Belgische wijnwedstrijden, die erkend zijn door de Europese Unie en die ingericht worden met het oog op de toekenning van onderscheidingen (medailles), voert de Algemene Directie Controle en Bemiddeling vóór, tijdens en na de wedstrijd alle controles uit. Hiertoe past zij niet alleen de Europese regelgeving toe, maar baseert ze zich ook op de regels voorgeschreven door de Norm voor Internationale Wijnwedstrijden van de OIV (Internationale Organisatie voor Wijnstok en Wijn), die gevestigd is te Parijs. Vóór de wedstrijd controleert de Algemene Directie Controle en Bemiddeling of er een intern wedstrijdreglement bestaat, de in de handel te brengen hoeveelheid is vermeld op het inschrijvingsformulier, en er een officieel analysebulletin beschikbaar is. Alle etiketten worden vooraf gecontroleerd op conformiteit met de Europese verordeningen en/of de nationale wetgeving. Ofwel laat men het monster deelnemen zonder voorbehoud, ofwel worden er opmerkingen gemaakt over de etikettering (verplichte aanduidingen die ontbreken of die onleesbaar zijn), ofwel wordt het product geweigerd (indien het gaat om tafelwijn die uitgesloten wordt op basis van artikel 21 van de Verordening (EG) nr. 753/2002 tot vaststelling van uitvoeringsbepalingen van Verordening (EG) nr. 1493/1999 of om wijn waarvan de etikettering aanduidingen bevat die de consument misleiden ten opzichte van andere producten, bijv. méthode champenoise ). Tijdens de wedstrijd gaat de Algemene Directie Controle en Bemiddeling na of de beoordeling van de wijnen objectief verloopt met inachtneming van de anonimiteit van de wijnen (blind proeven: aan de juryleden mag geen aanduiding meegedeeld worden, tenzij het jaartal) ten aanzien van de beoordelingsfiches van de OIV/UIOE (Union internationale des Œnologues). De jury moet internationaal zijn en over een hoge kwalificatie op het vlak van wijn beschikken. Na de wedstrijd wordt er gecontroleerd of het aantal toegekende medailles niet méér bedraagt dan 30% van de wijnen die deelnemen aan de wedstrijd, of de toegekende medailles in overeenstemming zijn met de OIV-normen en of er geen medaille toegekend werd aan een geweigerde wijn. De computerlistings met de identificatie van de wijnen, de ingeschreven hoeveelheden, de toegekende medailles en de opmerkingen worden opgestuurd naar de bevoegde controle-instanties van de lidstaten van de EU. Zij verifiëren op hun beurt de authenticiteit van de wijn, gaan het verband na tussen het aantal flessen die een medaille gekregen hebben en de partij die opgegeven werd bij de inschrijving en zien er op toe dat de etikettering wordt aangepast. De strikte controles die de Algemene Directie Controle en Bemiddeling uitvoert op de Belgische wedstrijden zijn, volgens de inrichters, de wijnproevers en de vertegenwoordigers van de OIV, een pluspunt geworden en waarborgen de ernst en de professionele aanpak van deze wedstrijden. Het is in deze mate dat wij dan ook menen dat onze rol een bijdrage levert tot het waarborgen en verbeteren van de productie van kwaliteitswijnen, met aandacht voor een correcte voorlichting van de consument. België, dat sinds 1962 lid was van het Internationaal Bureau voor Wijnstok en Wijn is het 36ste lid geworden van de nieuwe Internationale Or- 9

5 10 ganisatie voor Wijnstok en Wijn (OIV), door het toetredingsverdrag van 15 juni 2004, dat op 1 juli 2004 neergelegd werd bij de Franse Regering. Op 15 oktober 2004 werd België aangewezen om het voorzitterschap op zich te nemen van de ad hoc groep Internationale Wedstrijden van Wijn en Gedistilleerd. Deze groep werd belast met het uitwerken van bepalingen die moesten worden opgenomen in de OIV-norm voor internationale wijn- en gedistilleerd-wedstrijden bij wijze van bijwerking van de norm. De OIV wil, in het kader van een technischwetenschappelijke visie, kunnen beschikken over transparante regels gebaseerd op objectieve criteria die moeten dienen om de wedstrijden te verdedigen en verleent haar patronaat aan de wedstrijden die aan deze criteria voldoen. Na drie jaar werken, werd een nieuwe tekst van de norm voorgesteld aan de lidstaten van de OIV. Op 15 maart 2007 heeft de ad hoc groep wedstrijden geacht dat het Norm-project voldoende gevorderd was om te kunnen overstappen van etappe 3 naar etappe 5. Dit houdt in dat aan de lidstaten opnieuw gevraagd wordt om hun advies te geven en te overwegen het project te aanvaarden tijdens de Algemene Vergadering van de OIV in Momenteel wordt er ook al gedacht aan het uitwerken van een norm voor de nationale wijnwedstrijden. Volgens de OIV heeft de wereldconsumptie in Mhl bereikt en werd er in de landen, die geen of weinig wijn produceren, zoals België, een tendens tot stabilisering, en zelfs een lichte daling van de consumptie per inwoner vastgesteld. De Belgische wijnconsumptie bedroeg hl. Rekening houdend met de laatste gegevens van de wijnconjunctuur op wereldvlak zou het peil van de wereldconsumptie eind 2006 stabiel moeten blijven, hoewel een trage groei ook tot de mogelijkheden behoort. Volgens de voorspellingen van 2005 was België op wereldschaal de 7de grootste invoerder van wijn, en had het met een invoer van hl een aandeel van 3,93%. Het merendeel van die wijnen werd in flessen aangekocht. Een klein gedeelte kwam binnen in bulk en werd in België gebotteld door zo n 80 bottelbedrijven. Conform de Verordening (EG) nr. 1493/99 laat België toe dat de naam en het adres van de bottelaar vervangen wordt door een code, die onder zeer strikte voorwaarden wordt toegekend. De Algemene Directie Controle en Bemiddeling controleert regelmatig steekproefsgewijs de authenticiteit van de in bulk aangekochte en vervolgens gebottelde wijn. Tijdens tal van evenementen, die zich zowel tot de professionals als tot de particulieren richten, wordt een internationaal wijnaanbod gedaan via salons zoals Brussels Wine Expo of Megavino. In 2006 lokte deze laatste in 3 dagen tijd bijna bezoekers, die de kans kregen om meer dan verschillende wijnen te proeven. Op Megavino werden in 2006 ook de beste sommeliers en barmannen van België uitgekozen. Zoals reeds aangegeven, worden verschillende opleidingen in wijnkennis aangeboden aan wijnamateurs en -professionals. Deze cursussen worden gegeven door dag- en avondscholen of door privé-instellingen. Aan wijnbouwers worden continue opleidingen verstrekt ter verbetering van de kwaliteit van de Belgische druiven en wijnen: snoeilessen en cursussen œnologie op universitair niveau over alcoholische gisting, fysische en chemische factoren, ziekten, preventiemaatregelen, stabilisering en rijping van de wijn. Verder wordt er in een hogeschool een laboratoriumproject uitgevoerd in de vorm van een aroma-onderzoek dat erin bestaat precies de correlatie tussen de chemische analyse en de zintuiglijke analyse in te schatten, teneinde de productie te ondersteunen en de kwaliteit te waarborgen. Tot slot worden er regelmatig studieavonden georganiseerd onder leiding van professoren en oenologische consultants over verschillende aspecten van de wijnbouw: grondbewerking, het telen van de wijnstok, wijnproductietechnieken, marketing en etikettering. De in 1950 opgerichte Belgische Federatie van Wijn en Gedistilleerd (BFWG) vertegenwoordigt meer dan 95% van het volume aan wijn en gedistilleerd dat in België verhandeld wordt. Ze telt onder haar leden productie-, verpakkings- en invoerbedrijven van diverse omvang. Ze informeert, verdedigt en vertegenwoordigt haar leden, en zorgt ervoor dat ze een grondige dossierkennis heeft zowel op nationaal, Europees als internationaal vlak. Ze is een echt ontmoetingsplatvorm voor de beroepsgroep, een geprivilegieerde gesprekspartner van de overheden. Zo konden meerdere dossiers afgehandeld worden dankzij de goede

6 samenwerking tussen de Algemene Directie Controle en Bemiddeling en de BFWG. De etikettering in het algemeen en de allergenen in het bijzonder werden geregeld. Er werd een systeem van geografische benamingen en aanduidingen van Belgische wijnen opgezet en dit, vanaf het opstellen van de wetteksten tot het beheer van de erkenningsdossiers van Belgische wijnen. De samenwerking bevordert ook de opvolging van de constante aanpassing en hervormingen van de Europese regelgeving. De wijnbouwsector opent interessante perspectieven inzake onderzoek, tewerkstelling en toerisme. Het enthousiasme en het perfectionisme van de Belgische wijnbouwers, ondersteund door de adviezen van experts, geeft België, dat reeds befaamd is voor zijn warme en hartelijke ontvangst, nu een bijkomende troef. BIBLIOGRAFIE EN BRONNEN Etude historique sur la Culture de la Vigne en Belgique, Halquin Joseph, CEPvdqa ASBL, Brussel, 2005 (heruitgave van de originele studie in 1895 verschenen in het Bulletin de la Société d Art et d Histoire du Diocèse de Liège, band IX, p ); Situation du secteur vitivinicole mondial en 2004, Statistiques vitivinicoles mondiales, Bijlage bij het Bulletin van de OIV, Note de conjoncture mondiale mars 2006, OIV, Eléments de conjoncture vitivinicole mondiale au 1er octobre 2006, P. Aigrain, OIV, Extrait du rapport sur la situation de la vitiviniculture mondiale en 2005, voordracht van Federico Castellucci, directeur-generaal van de OIV, te Logroño, 26 juni Voor bijkomende informatie: Federale Overheidsdienst Economie, KMO, Middenstand & Energie Algemene Directie Controle en Bemiddeling WTC III, Simon Bolivarlaan 30, 10de verdieping B-1000 Brussel BELGIË Tel: dirk.demaeseneer@economie.fgov.be Juni 2007.