De eerste 94 Javanen in Suriname, op plantage Mariënburg (Een goedkope vorm van arbeidskrachten voor Suriname ter vervanging van de slavenarbeiders )

Transcriptie

1 1 Restanten van Suikerfabriek Mariënburg Copyright: E.R. Pawirodikromo, 2001 De eerste 94 Javanen in Suriname, op plantage Mariënburg (Een goedkope vorm van arbeidskrachten voor Suriname ter vervanging van de slavenarbeiders ) Auteur: P.P. Mangoenkarso, 9 augustus 2001

2 Figuur 1: Aanvoerroute en kaart van het district Commewijne 2

3 3 Samenvatting De 94 Javaanse contractarbeiders die op 9 augustus 1890 voet aan wal zetten, hebben de basis gelegd voor de vorming van een Javaanse gemeenschap in Suriname, de Javaanse gemeenschap in diaspora. Daarnaast droeg deze etnische gemeenschap bij aan de vorming van de meervoudige etnische en culturele samenleving van Suriname. In cultureel opzicht hebben zij de Surinaamse samenleving verder verrijkt met de adat (gewoonterecht of het geijkt gebruik), traditie, religie, taal, eetgewoonten, kleding, zang, dans en muziek. Alle 94 Javaanse contractanten reisden naar Suriname vanaf Batavia (de huidige Jakarta). De eerste 94 contractanten (62 mannen en 32 vrouwen) zijn bij aankomst gehuisvest in barakken en werden tewerkgesteld op de suikerplantage Mariënburg. Bij aankomst zijn 8 contractanten ten gevolge van ziekte opgenomen in het s-landsziekenhuis. 58 contractanten (29 gehuwde paren) vormen bij aankomst samen een huishouden. Het is waarschijnlijk dat in een (4) gevallen het paar door de plantage eigenaar werd gearrangeerd. De meerderheid van de contractanten was afkomstig uit de plaats Soerokarto, nu beter bekend als Solo. Er zijn aanwijzingen dat een van deze mensen niet vrijwillig naar Suriname zijn gegaan. Gezien het grote gecontracteerde 17 jarigen is het maar de vraag of het vertrek uit Oost-Indië op vrijwillige basis is gebeurd. De gemiddelde leeftijd van de mannen en vrouwen was respectievelijk 25,3 en 22,2 jaar. Bij deze eerste aanvoer van contractanten was er een vrouwentekort. Op totaal niveau bedraagt de verhouding 1 op 2. Naar leeftijd bezien verschilt deze verhouding nog sterker in het voordeel van mannen. Het vrouwentekort in de huwbare leeftijdsgroepen heeft bij deze groep migranten waarschijnlijk ook tot relatie of sociale problemen geleid. Daarnaast blijkt ook dat er bij deze eerste migranten (gemiddeld één kind op een gehuwde paar) weinig kinderen zijn geboren, vooral gezien de tijd waar geboorteregulatie nog nauwelijks werd toegepast. Deze lage geboortecijfer is niet te wijten door de leeftijd van de populatie contractanten. Immers de contracten waren vrij jong. In totaal zijn er 39 contractanten op verschillende tijdstippen naar het vaderland teruggekeerd. Na afloop van het eerste vijfjarige contract hebben 17 contractanten het contract niet verlengd en zijn naar Indië teruggekeerd. De eerste groep arbeiders heeft bij de terugreis een vertraging van bijna 2 jaren ondervonden. De gespaarde middelen van deze 17 contractanten is blijkbaar in afwachting op de komst van een schip die ze naar Indië zouden vervoeren voor de terugreis aangewend voor kosten van levensonderhoud, hetgeen betekent dat zij waarschijnlijk even arm zijn teruggegaan als zij waren vertrokken. Misschien hebben de Javaanse contractanten verzuimd om in het contract vast te leggen dat ze na de contract periode ook een vergoeding zouden krijgen voor de kosten van levensonderhoud die zij tijdens de vertraging hebben gemaakt. Aan de andere kant kan het een soort ontmoedigingsbeleid zijn geweest van de plantage eigenaren om geen schepen naar Suriname te laten overkomen, zodat de contractarbeiders langer in Suriname konden blijven en zo langer beschikbaar voor het plantage arbeid. Op deze manier hoefde de aanvoer van Javaanse contractarbeiders uit Indië met minder regelmaat te gebeuren. In totaal zijn er 44 (47%) van de 94 contractanten gedurende het verlijf in Suriname overleden. In de eerste tien jaren zijn er 21 contractanten aan uiteenlopende ziekten komen te overlijden, 8 overleden in de eerste contract periode en 13 in de tweede termijn. Een is overleden aan ziekte soorten die in die tijd voorkwamen en thans in Suriname zijn uitgeroeid, zoals beri beri en achilostomias. Meteen na afloop van het vijfjarige contract hebben 39 contractanten het contract niet opnieuw verlengd. De rest tekende nog voor meerdere contracten bij. De meeste hercontracten worden met de plantages Marienburg, Zoelen en Clevia gesloten. De gemiddelde contractduur bedraagt voor mannen bijna 12 jaar en 8 jaar voor vrouwen. De contract duur van vrouwen verschilt significant met die van de mannen. In de loop der tijd hebben er 16 contractanten geopteerd voor het ontvangen van de terugkeerpremie, hetgeen zij hierbij te kennen hebben gegeven voor een per-

4 4 manent verblijf in Suriname. Wel blijkt dat de premie pas veel later na afloop van het contract wordt opgenomen. Kennelijk heeft dit uitstel te maken met de gekoesterde hoop om terug te keren (mulih Jowo). Slechts 8 van de 94 contractanten hebben er uiteindelijk grond gekregen. Opmerkelijk is het feit dat de verkregen grond in een beperkte straal van elkaar zijn gelegen (Lelydorp en omgeving). Deze vestigingskeuze kan waarschijnlijk samenhangen met de djadjieschap. 1. Inleiding Op 9 augustus 1890 zette de eerste groep van 94 javaanse contractarbeiders voet op Surinaamse bodem. Zij waren op 21 mei 1890 vertrokken vanuit Batavia, het huidige Djakarta en via Nederland naar Suriname gereisd met de schip SS Koningin Emma. Deze eerste contractanten kwamen op 9 augustus 1890 in Suriname aan. Zij kregen een vijfjarig contract aangeboden. Van oorsprong waren deze mensen in Indië kleine landbouwers geweest. Plantage arbeid was voor deze Javanen dan ook vreemd. De groep van 94 Javaanse contractarbeiders die op 9 augustus 1890 in Suriname voet op de Surinaamse bodem zetten gaan de geschiedenis in als diegenen die de basis hebben gelegd voor de vorming van een Surinaamse Javaanse gemeenschap in Suriname. Wetenschappers gebruiken liever voor het begrip Javanen in diaspora. Uiteindelijk zouden er meerdere transporten volgen. Na de afschaffing van de Slavernij in Suriname op 1 juli 1863 was er een tekort aan arbeids- krachten ontstaan. De vrije slaven wilden na de afschaffing van de slavernij niet langer op de plantages blijven werken. Zo werd het arbeidstekort op de Surinaamse plantages met de jaren steeds nijpender. Aanvankelijk werd het ontstane arbeidstekort opgelost door Chinese ( ) en Hindoestaanse contractarbeiders aan te trekken. In 1871 werd een tractaat tussen Nederland en Engeland gesloten, waarbij Nederland zich verplichtte om de veiligheid van de internationale scheepvaart langs de Sumatraanse kusten te garanderen en de zeepiraten uit Atjeh die de kusten rond Malesië onveilig maakten, aan te pakken. Als beloning mocht Nederland contractarbeiders uit Brits(West) Indië, het huidige India, werven voor de Surinaamse plantages. Het stopzetten van het Sumatra tractaat (overeenkomst tussen staten of andere politieke machten) in 1917 door Engeland waarbij de aanvoer van de Hindoestaanse contractarbeiders uit West-Indië is stil komen te staan, zijn de plantage eigenaren genoodzaakt om steeds meer arbeiders uit Oost(Nederlands)-Indië, het huidige Indonesia, aan te trekken. Ook het aantrekken van Chinese arbeiders is uiteindelijk mislukt, omdat de meeste Chinezen zich uiteindelijk op de handel gingen toeleggen. Gezien de bekendheid van Oost-Indië bij de Nederlandse planters en het feit dat er al eerder Chinese contractarbeiders uit Java naar Suriname waren aangetrokken en verscheept is het merkwaardig dat de plantage eigenaren niet eerder op het idee zijn gekomen om Javaanse arbeiders vanuit Oost Indie naar Suriname te transporteren om het arbeidstekort in Suriname op te heffen. Pas aan het begin van 1890 zijn de plantage eigenaren overgegaan tot het werven van Javaanse arbeidskrachten. In deze publikatie wordt verslag gedaan van een onderzoek naar de eerste groep van 94 geworven Javaanse contractarbeiders die op 21 mei 1890 naar Suriname zijn verscheept. Met dit onderzoek wordt geprobeerd een begin te maken met het verkrijgen en het geven van een meer systematisch inzicht van deze eerste groep contractanten. Het is de bedoeling om de gegevens van de daarop volgende contractarbeiders-transporten in een vervolgstudie op deze wijze te ontsluiten, te analyseren en te presenteren, om een beter en diepgaander systematisch historisch inzicht van de Javaanse migratie naar Suriname te verkrijgen dan tot nu toe het geval was. Vanwege de omvang van de beschikbare datamateriaal is dit een inspannende taak en een tijdrovende project. Aangezien de gegevens van de Javaanse contractarbeiders nooit op deze wijze is geanalyseerd of gepresenteerd kan dit verslag beschouwd worden als het eerste tastbare onderzoeksresultaat van een onderzoek dat is uitgevoerd op de eerste groep van 94 Javaanse contractanten. Deze rapportage is algemeen beschrijvend van karakter en is gebaseerd op een analyse van het beschikbare materiaal uit de Javaanse historische database. De opbouw van de rapportage is als

5 5 volgt: Na de inleiding worden doel en probleemstelling aan de orde gesteld. In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op het arbeidscontract, plaats van geboorte, woonplaats en ziekte gevallen bij aankomst. In hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de leeftijd, geslacht en gezinssamenstelling. Hoofdstuk 5 wordt aandacht geschonken aan het contractanten dat is komen te overlijden. In hoofdstuk 6 wordt gekeken naar het en de duur van de contracten. In hoofdstuk 7 wordt uitgebreid ingegaan op het werken, wonen en leven. In hoofdstuk 8 wordt gekeken naar de terugkeer. Hoofdstuk 10 gaat in op het permanent wonen in Suriname. In hoofdstuk 11 wordt ingegaan op het totaal ontvangen loon van de eerste 92 contractanten tijdens de eerste vijfjarige contract periode. Ter afsluiting wordt in hoofdstuk 11 wordt een slotbeschouwing gegeven. 2. Doel en probleemstelling De vraagstelling van het onderzoek vormt de basis voor de uitwerking van de probleemstelling van het onderzoek. Het algemene doel van het onderzoek is het verkrijgen van een meer systematisch inzicht in de verschepingen en van de demografische ontwikkeling van de Javaanse contractarbeiders die vanaf 1890 tot 1939 Suriname aandoen. Een secundaire doel is om een historische inzicht te verschaffen van de situatie waarin de ouders of voorouders van de Surinaamse Javanen verkeerden bij aankomst, en het werken, wonen en leven tijdens de contract periode. Op basis van de algemene doelstelling kan de volgende centrale probleemstelling van het algehele onderzoek naar de verschepingen van Javaanse contractarbeiders (9 augustus december 1939) naar Suriname worden geformuleerd: Hoe heeft de populatie Javaanse contractarbeiders per verscheping tussen eruit gezien en hoe is het hen het werken, wonen en leven in Suriname gegaan of verlopen? Voor dit eerste onderzoek naar specifiek de eerste groep van 94 Javaanse contractarbeiders is geproblematiseerd: Hoe heeft de populatie van de eerste 94 Javaanse contractarbeiders (1890) eruit gezien en hoe is het hen het werken, wonen en leven in Suriname gegaan of verlopen? Om een antwoord te krijgen op de probleemstelling wordt in dit onderzoek een vragen gesteld. De allereerste vraag die gesteld wordt is: Hoe is de samenstelling van deze groep mensen geweest. Hierbij wordt bedoeld; o.a. de leeftijd bij aankomst, geslacht en gezinssituatie. Verder moet het onderzoek antwoord geven op de volgende vragen: - op welke plantage worden deze contractarbeiders tewerkgesteld en waar worden ze gehuisvest?; - waar komen deze contractarbeiders vandaan (geboorteplaats)?; - hoe zijn de omstandigheden, in het bijzonder gezondheidssituatie, bij aankomst?; - hoeveel contractarbeiders zijn er tijdens de tien vijfjarige contract periode overleden en door welke ziekten?; - hoeveel van die contractarbeiders zijn er na hun contract naar Indië terug zijn gegaan?; - hoeveel van die contractarbeiders verlengen hun contracten en op welke plantage worden ze te werk gesteld?; - zijn de contractanten na vijfjaren arbeidscontract welgesteld teruggekeerd? - hoeveel contractarbeiders hebben er uiteindelijk de premie kunnen incasseren waardoor ze zich voor altijd in Suriname kunnen blijven vestigen?; - hoeveel contractanten hebben een stukje land gekregen?; - hoeveel heeft het de plantage eigenaren naar schatting gekost aan loon in de eerste vijf contractjaren?; en - Hoeveel kosten heeft de plantage eigenaren globaal bespaard, door het niet uitbetalen van premiegelden? Om een antwoord op bovenstaande vragen te geven wordt de Javaanse database als uitgangspunt genomen, ontsloten, bestudeerd en geanalyseerd. De Javaanse database is tot stand ge-

6 komen op initiatief van Het Algemeen Rijksarchief, Amrit Consultancy en het Instituut voor Maatschappij Wetenschappelijk Onderzoek (IMWO) van de Universiteit van Suriname. De database is in 2000 voltooid, bij gelegenheid van de 110-jarige herdenking van de aankomst van de eerste boot met Javaanse contractarbeiders. Het Algemeen Rijksachief in Den haag heeft het op zich genomen de database via het internet op de site Arbeid op Contract wereldwijd beschikbaar te stellen. De Javaanse database bevat persoons- en gezinsgegevens van contractarbeiders die uit Indië in de periode naar Suriname zijn verscheept. Daarnaast wordt deze database aangevuld met kennis uit andere literatuur en of van eerder onderzoek. De achtergronden en motieven voor de keuze om naar Suriname te gaan en de beslissing om permanent te verblijven is helaas genoeg met het datamateriaal niet te achterhalen. Voor zulks soort belangrijke vragen moet aanvullend belevingsonderzoek worden gedaan. 6

7 7 3. Algemeen 3.1 Arbeidscontract tekenen De Javaanse contractarbeiders moesten een contract tekenen waarin hun rechten en plichten waren opgenomen. De meest belangrijkste clausules waren: - De contractant moet vijf jaren werken, zes dagen in de week; per dag zeven uren op het land en tien uren in de fabriek. - Het dagloon voor mannen ouder dan 16 jaar bedraagt 60 cent. Vrouwen en kinderen tussen de 10 en 16 jaar kregen 40 cent per dag (In Indië bedroeg de dagloon destijds 35ct per dag, alhoewel de kosten van levensonderhoud in Indië lager waren dan in Suriname). - De werkgever was onder geen enkele omstandigheid verplicht de contractanten te onderhouden. Wel moest hij de contractanten voor de eerste drie maanden proviand verstrekken, welke dezen later terug dienden te betalen. - Na afloop van de contractperiode had de contractant het recht op een vrije overtocht naar het land van herkomst. Na vervulling van de vijfjarige arbeidsovereenkomst kon men ook het contract verlengen en op de plantage blijven. In dat geval ontvingen de Javanen een bonus van 20 gulden voor elk jaar dat zij langer bleven. De immigranten die om een of andere reden besloten om zich na afloop van het contract permanent in Suriname te vestigen kregen een stukje grond. Daarnaast kregen ze de 100 gulden repatriëringsgeld terug. 3.2 Plaats van geboorte en laatste woonplaats voor vertrek en aankomst Geboorte plaats Het overgrote deel (bijna 59%) van de eerste groep contracten is geboren in Soerakarto, meer bekend als Solo (zie tabel 1). Het is duidelijk dat het wervingsgebied van deze 94 contract arbeiders zich in een klein gebied heeft afgespeeld. In Soerokarto was het waarschijnlijk algemeen bekend dat velen onder hen geworven waren om in het buitenland te werken. Een contractanten waren nog zeer jong (17 jaar). Het is de vraag of deze jongens en meisjes uit vrije wil naar Suriname zijn gegaan, en of hun ouders afwisten van het te ondernomen avontuur van hun kinderen. Op vijf contractanten na zijn allen na aankomst op de suikeronderneming en suikerplantage Mariënburg te werkgesteld (zie figuur 1). In drie gevallen werden ze ook te werk gesteld op Mariënburg en op plantage Zoelen, eveneens een suikerriet plantage. Een mannelijke en een vrouwelijk arbeidscontractant zijn tewerkgesteld bij een zekere meneer Robertson, naar alle waarschijnlijk voor tuin onderhoud- en huishoudelijke werkzaamheden. Robertson behoorde waarschijnlijk tot het hogere kader van de onderneming. Tabel 1: Contractarbeiders naar geboorte plaats Verblijfplaats Aantal % Bojolali 1 1,1 Djojakarta 1 1,1 Krindangan 1 1,1 Onbekend 38 40,4 Semarang 4 4,3 Soerakarto 46 48,9 Solo 1 1,1 Tinom 2 2, Woonplaats voor vertrek

8 8 De verblijfplaats voor het vertrek is zeer uiteenlopend. Voor mensen die waarschijnlijk niet uit vrije wil naar Suriname zijn vertrokken kan het zijn dat ze de plaats hebben genoemd waar ze op dat moment toevallig voor het laatst aanwezig waren of zich later konden herinneren. Bijvoorbeeld, de plaats Pasar Kliwon lijkt eerder een markt te zijn. Het is mogelijk dat zo n persoon het slachtoffer van ronselaars is geweest. Het ronselwerk staat bekend als di werk. Andere voorbeelden uit onderstaande lijst zijn Djagalan (slachthuis), Koeto (stad), Geblagan, Patijan (vrij vertaald bij een begraafplaast/matowarium) en Taman (badplaats\verblijfplaats)/kostgrond. Tabel 2 geeft een overzicht van de laatste verblijfplaats voor verscheping van de contractanten aan. Tabel 2: Woonplaats voor vertrek Plaats Aantal Aantal Plaats Aantal Bajat 3 Transport 31 Transport 61 Baki 1 Goenong Medjil 1 Ngempel 3 Balapan 1 Goenongding 1 Ngemplak 1 Balong 1 Kaliboto 2 Nglamijan 1 Batoran 1 Kaoman 1 Nglarajan 1 Bekonang 1 Karang Pandan 1 Ngompel 1 Bogo 3 Kartosoero 1 Ngwalang 1 Bojolali 3 Kedong Senojenge 1 Pajat 1 Brotondiraw 1 Klaten 9 Pare 1 Daleman 2 Koeto 1 Pasar kliwon 1 Dapojoedan 1 Kranijan 1 Patijan 3 Djagalan 1 Krapjak 1 Pedan 5 Djoemag 1 Krisak 1 Petettan 1 Djoenrok 2 Malangdjiman 1 Poelokwaton 1 Doengloeman 1 Manggeh 1 Soeroeh 1 Gajamput 1 Matjanan 1 Soko 2 Geblagan 1 Modjo 1 Sragen 2 Gedoewan 1 Ngaloeg 1 Taman 1 Gemamol 2 Ngaloeng 1 Timoeran 1 Gembongan 1 Ngaloent 2 Tinom 3 Gladak 2 Ngampo 1 Tjepin 1 Onbekend 1 Sub totaal 31 Sub totaal 61 94

9 9 3.3 Ziek bij aankomst Bij aankomst, na een zeereis van om en bij 82 dagen, bleken acht van de 94 opvarende contractanten ziek te zijn, zeven mannen en één vrouw. Door de klachten werden alle acht contractanten in het s Lands-Hospitaal ter observatie opgenomen. De klachten zijn respectievelijk ulcus crivis, rheumatom, ulcera tuberculoze, anchylotomiasis. Anchilostomias is duidelijk een ziekte van die tijd geweest. Bij een contactanten waren de klachten niet bekend. Tabel 3 geeft inzicht van de gezondheidstoestand van de contractanten bij aankomst. Tabel 3: In het ziekenhuids opgenomen contractanten bij aankomst en ziekte oorzaak Contract-code mv leeftijd Ziekte opname ontslag Datum datum S4 man 20 onbekend S49 man 31 Ulcus Crivis S50 man 35 Rheumatiom S53 vrouw 20 Ulcera TBC A54 man 30 onbekend onbekend S69 man 30 Anchylostomiasis A75 man 20 Anchylostomiasis S82 man 25 onbekend

10 10 4. Leeftijd, geslacht en gezinssamenstelling 4.1 Geslacht en leeftijd De eerste groep contractanten bestond uit 62 mannen en 32 vrouwen, waarvan 2 jonge kinderen, een jongen en een meisje, beiden twee jaar oud. De verhouding is twee mannen op een vrouw. Naar leeftijd bezien verschillen de verhoudingen steeds sterker. Derhalve mag geconcludeerd worden dat er bij de eerste groep migranten over de gehele linie gezien, sprake was van een mannen overschot. Dat er meer mannen dan vrouwen werden aangevoerd is niet verwonderlijk, want de plantage eigenaren hadden meer behoefte aan mannelijk arbeiders. Bij hogere leeftijden is het mannen op een vrouw nog groter. Vooral bij de leeftijdsgroep jaar, bedraagt dit 5 mannen op een vrouw. Bij de leeftijdsgroep jaar staan er geen vrouwen tegenover. Verder blijkt dat de vrouwen relatief jonger zijn dan de mannen. De gemiddelde leeftijd bij de mannen is 25,3 jaar en 22,2.bij vrouwen. Tabel 4 geeft een beeld van de verdeling naar geslacht en leeftijd van de contractanten. Tabel 4: Aangevoerde Javaanse contractarbeiders naar geslacht een leeftijd leeftijd bij aankomst 2 jaar Mannen geslacht vrouwen

11 Samenstelling van huishoudens (gezinnen) Meer dan 60% van de mannen is gehuwd of vormen een samenlevingsverband. Daarentegen zijn slechts 3 vrouwen ongehuwd. Het is zeer waarschijnlijk dat in een gevallen de huwelijkse relaties tijdens de overtocht zijn ontstaan, en dat zij zich in Suriname als echtlieden te hebben opgegeven. Het assimilatieproces is bij de eerste groep Javanen al in gang gezet. Zo blijkt dat drie van de vrouwelijke contractanten met een andere bevolkingsgroep is gehuwd of heeft samengeleefd. Twee waren met Chinese mannen gehuwd. Zij verwekten de eerste multi etnische nakomelingen die door de vader en de moeder werden erkend. De Chinese bevolkingsgroep was voor de Javanen een bekende etnische groep, omdat er ook in Indië veel Chinezen wonen. Bij de Chinese contractarbeiders was waarschijnlijk het vrouwentekort ook een probleem. Verder blijkt dat het registreren van de contractanten op systematische wijze heeft plaatst gehad, eerst krijgt de man een contractcode, daarna de vrouw en dan de kinderen. Concreet komt het er op neer dat de contractcodes opeenvolgend zijn. In een gevallen blijkt dat bij een (gehuwde)koppels de contractcode niet opeenvolgend te zijn. In deze gevallen is er waarschijnlijk sprake geweest van een toewijzing van een vrouw aan een man door de plantage eigenaar (wel onder het conto geschreven dat zij een barak moesten samen delen). Bij de eerste groep migranten was er waarschijnlijk in tenminste 4 gevallen sprake van een door de plantage eigenaar gearrangeerd huwelijk. Tabel 5 geeft een inzicht in de huishoudsamenstelling van de contractanten Tabel 5: Aangevoerde contractanten naar huwelijkse status geslacht Mannen vrouwen huwelijkse status gehuwd ongehuwd

12 12 5. Overleden contractarbeiders Tijdens het verblijf in Suriname zijn er in totaal 44 (47%) van de 94 contractanten overleden, 31 van de 62 mannen en 13 van de 32 vrouwen. Het sterftecijfer onder de contractanten is naar de tegenwoordige maatstaven hoog te noemen. Binnen de eerste contractperiode van 5 jaren blijkt 9% van de 94 contractanten te zijn overleden. De eerste 8 mensen die zijn gestorven, zijn overleden aan de gevolgen van dysenterie, koorts, anemie en diaohaia. In de daarop volgende vijfjaren komen er nog 13 mensen bij. De doodsoorzaken van de 13 contractanten zijn zeer uiteenlopend, te weten: longontsteking, leverziekte, beri beri, bronchitis cronica, bronchitis putida, thypus ab, dominalis, cataets intest, en achylostomiasis. De oudste overleden contractant die binnen 10 jaar verblijf in Suriname is komen te overlijden, is slechts 41 jaar oud geworden. (naar m/v). De plantagearbeid is waarschijnlijk zeer zwaar geweest voor deze mensen, omdat zij niet gewend zijn aan dat soort arbeid. Zij waren van oorsprong kleine landbouwers. Maar aan de ziektebeelden te zien kan men niet concluderen dat ze overleden zijn aan de gevolgen van de zware plantagearbeid. Tabel 6: Overleden binnen 10 jaar leeftijd bij overlijden 5 jaar jaar jaar > 40 jaar Mannen geslacht vrouwen Box De heer Setrowidjojo (S30) en mevrouw Soetodikromo (S31) beiden, 30 jaar oud vertrok op 4 juni 1890 vanuit Batavia met hun tweejarige zoon Sadiman (S32) en vervolgens per 24 juli 1890 via Nederland naar Suriname. Op 9 augustus 1890 kwamen ze net zoals alle overige Javaanse contractanten in Suriname aan. Vader, moeder en zoon zijn allen in het plaatsje Surokarto (Solo) geboren. Ze hebben waarschijnlijk het idee gehad om in Suriname te werken om na afloop van het vijfjarige contract als een vermogende mensen in Indonesia terug te keren. In Suriname overkwam dit gezin een tragische noodlot. Mevrouw Soetodikromo is kort na aankomst in Suriname op 24 september 1890 op Mariënburg komen te overlijden aan de gevolgen van dysenterie. dee opvang van de 2 jarige Sandiman zal voor de nodige problemen hebben gezorgd. Ook Sandiman blijkt niet lang in Suriname te hebben geleefd. Want hij overleed op 14 maart 1892 op Mariënburg aan de gevolgen van anemie. De heer Setrowidjojo verhuisde en kwam op plantage Clevia te wonen. Waarschijnlijk was hij een contract aangegaan met plantage Clevia. Op 21 januari 1899 is hij te Clevia overleden aan bronchitis gronica. Tragisch is het verloop van het gezin Setrowidjojo dat zij binnen 10 jaren tijd volledig in Suriname is uitgestorven.

13 13 6. Aantal contracten en duur 42 van de 94 contractanten blijken na het aflopen van de eerste vijfjarige contract periode niet opnieuw bijgetekend te hebben. Zes mensen hebben het eerste contract door overlijden niet kunnen verlengen (twee mannen en vier vrouwen). Naar geslacht bezien bedragen de percentages respectievelijk 35% mannen en 62% bij vrouwen. Bijna een derde deel van de contractanten verlengden hun contract met nog vijf jaar. Bijna 10 % heeft na de eerste contractperiode het contract wederom verlengd met vijf jaren. Acht mensen hebben het contract 3 a 4 keer verlengd. Slechts drie contractanten hebben hun contracten met 5 a 8 keer verlengd. Het overgrote deel van de contractanten sloten de hercontracten met plantage Mariënburg en Zoelen. En een deel van de contractanten werkten voor plantage Clevia gesloten. De rest werkten voor de plantages Nijd en Spijt, La liberte, Berlijn, Maretraite, Monplezier en voor de plantage La Liberte. Tabel 4 geeft inzicht in de gesloten vervolgcontracten zien. Tabel 7: gesloten hercontracten hercontracten nvt Mannen geslacht vrouwen In tabel 8 wordt een overzicht gegeven van het contract jaren. Gemiddeld hebben de eerste 94 immigranten 9,7 jaar voor de plantage eigenaren arbeid verricht. De gemiddelde arbeidscontract bij mannen was 11,6 jaar en bij vrouwen 8 jaar. Tabel 8: Contractanten naar contract jaren contract jaren 5 jaar 10 jaar jaar jaar jaar >= 30 jaar Mannen geslacht vrouwen

14 14 7. Het wonen, werken en leven in Suriname 7.0 Plantage Mariënburg De plantage Mariënburg ligt aan de linker oever van de Commewijne rivier in het district Commewijne, ongeveer 20 a 25 km verwijderd van Paramaribo. Op Marienburg wordt suikerriet verbouwd. Mariënburg was al sinds 1880 niet meer als plantage actief. De toenmalige Nederlandse Heide Maatschappij (overgegaan in Algemene Bank Nederland) heeft de plantage in 1880 opgekocht en bouwde er een suikerfabriek en een alcohol destilleerderij. De omliggende plantages, zoals bijvoorbeeld de plantage Zoelen, leverden de NHM het benodigde riet, dat in de fabriek vermalen werd en verder tot suiker werd verwerkt. Een andere deel wordt verder voor de verwerking van alcohol aangewend. Als betaling kregen de toeleveringsplantages 5% van de geproduceerde suiker. De rest van de produktie was voor de NHM bestemd. De productie van suiker gewonnen uit suikerbieten in Europa werd de plantages op den duur fataal en daardoor werden vele toeleveringsplantages gesloten. De NHM begon zelf suikerriet aan te planten, in steeds toenemende mate en zo schakelden ze de uit Indië gecontracteerde Javanen in. Figuur 2: Plantagekaart, situatie ca 1890

15 15 Foto 1: Het vermalen van rietstengels in de suikerfabriek Mariënburg Sticusa 7.1 Het wonen De arbeidscontractanten werden bij aankomst gehuisvest in houten arbeiders woningen (barakken) op plantage Mariënburg. Een barak bestaat soms uit drie of meer aan elkaar aaneengesloten woongedeelten. Een voorbeeld van een barak met meer dan drie wooncompartimenten is nog steeds te zien op Kampong Sawa, een (voormalig) arbeidscontractantenwijk te Mariënburg. De barak heeft tussen de andere wooncompartimenten aan de voorzijde een niet afgescheiden (balkon) veranda, een woonkamer/slaapkamer en een afgesloten achterplaatsje waarin zich een keuken dapuran en een badkamer (kamar ketjil of pekiwan) bevindt. De latrine (plee, kakos in het Javaans) bevindt zich soms links of rechts voor op het erf van de tegen over elkaar liggende groep van twee barak blokken.

16 16 Figuur 3: Barak met aan de voorkant barrils gezien en getekend door Soeki Soeki Badwater wordt uit de put sumur gehaald, dat ook in sommige gevallen aan de voorkant tussen twee blokken is gesitueerd. Drinkwater wordt in een regenton van ruim 200 liter inhoud opgevangen en opgeslagen. De regenton is een van binnen en buiten met teer tegen het roesten bewerkte spijsolie- of benzine- of smeerolieevat. De Javanen noemen zulke oliebarrels barril. In de droge tijd komen de waterputten droog te staan en het benodigde water wordt versjouwd van uit een verder afgelegen door de suiker onderneming aangelegde vijvers blumbangan. Dat gebeurt in twee kleine eveneens met teer bewerkte vierkante spijs olie blikken van ruim 20 liter inhoud in het midden met hout vastgemaakt geconstrueerde handvat. Na een tijd worden ook ronde smeerolie (castrol)vaten van ruim 20 liter in gebruik genomen. De term daarvoor ngansjoe/mikol banjoe siram. Bij het versjouwen van de met water gevulde kleine vaten uit ver afgelegen vijvers gebruiken de Javanen een van bamboe vervaardigde lat pikolan genaamd. Aan het einde van de lat wordt tegen het verschuiven van de van de olieblikken aan weerzijde van een inkeping voorzien en een touw van ongeveer cm bevestigd met een haak eraan, die aan het handvat van de waterblikken gehaakt wordt. De pikolan met aan weerzijden gevulde kleine vaten wordt aan een schouder of over de nek heen aan beide schouder voort gedragen.

17 17 Foto 2: Voormalige arbeidersbarakken met 3 wooncompartimenten, op Mariënburg Copyright: E.R. Pawirodikromo, Het werken Op het suikerrietveld bestonden de werkzaamheden van de mannen uit het kappen van rietstengel, het in een bangal (een twee Y-vormige van een houtentak of boompje aan elkaar gekruiste hulpmiddel die vol beladen met rietstengels op de nek wordt gedragen) versjouwen van suikerrietstengels naar het vrachttrein en het beladen van het suikerriet in de treinwagons. Anderen waren werkzaam in de fabriek. Wie de bangal als versjouwmiddel van rietsstengel heeft bedacht is niet bekend. De vrouwen en kinderen hadden als taak het beladen van de treinenwagons. Het beladen van de treinwagons geschiedde als volgt: Een vrouw of kind staat op de treinwagon en de anderen reiken de suikerrietstengel aan en vervolgens wordt de suikerrietstengel dwars in de treinwagons opgestapeld. Later, toen de vrouwen en kinderen niet meer op het veld gingen werken bedachten ze een soort loopbrug naar de wagons. De contractarbeiders werken zes dagen in de week. Zaterdag is een belangrijke dag voor mannen, vrouwen en kinderen, want het is betaaldag en dat vindt op het plein van het kantoor van de suikeronderneming plaats.

18 18 Foto 3: Het versjouwen van rietstengels met een bangal Kon. Instituut van de Tropen 7.3 Het leven Vele migranten hadden tijdens de zee reis naar Suriname over hun onderneming spijt (bij latere arbeiders transporten gebeurde het weleens voor dat een contractarbeiders overboord sprongen) of hebben dit als een tragedie ervaren. Ook ontstonden er bij zo`n bootreis tussen de migranten onderling hechte familiaire relaties. Deze hechte familiaire relaties staan bekend als djadjie (lotsverbondenheid). Deze relaties worden naderhand ook tot de dood er op volgt frequent onderhouden. In latere transport jaren worden de contractanten op verschillende plantages te werkgesteld, waardoor de tijdens de zeereis opgebouwde relaties (djadjie) in Suriname weer teniet worden gedaan. Doordat de eerste 94 migranten niet van elkaar gescheiden zijn is bij deze groep het lotsverbondenheids gevoel in tact gebleven. Bij het transport van de eerste Javaanse contracarbeiders waren er ook twee kleine kinderen van elk twee jaar oud bij die door hun ouders meegenomen zijn. Waarschijnlijk zorgden deze twee kinderen ook voor afwisseling voor de schepelingen. Een van de contractanten heeft bij de geboorte van haar dochter op 4 oktober 1891 het kind in Suriname dezelfde naam gegeven als het meegereisde meisje. Dit kind heeft in Suriname geen lang leven gekend, want het is op bijna tienjarige leeftijd overleden. Verder blijkt dat er gedurende het verblijf in Suriname een vrouwelijke contractant deserteerde, oftewel het contract voortijdig verbrak. Twee mannelijke contractanten zijn wegens plegen van stafbare feiten door het Hof van Justitie veroordeeld. De een is door het moedwillig toebrengen van slagen op veroordeeld tot 4 maanden gevangenisstraf met gedwongen te werkstelling en een geld boete van Sf 36,53. De financiële straf is in het licht van de tijd bezien wel heel zwaar geweest. Dat betekent dat S70 op een loon van 60 cent per dag ongeveer iets meer dan 3 maanden moet gaan werken om de boete te kunnen betalen. Verder is deze contractant op overgeplaatst naar plantage Berlijn. Berlijn is een afgelegen plantage achter het vliegveld Zanderij. Waarschijnlijk was hij daar volledig verstoken van de Javaanse samenleving waardoor hij ook ongehuwd is gebleven. Hij overleed op in

19 19 het bedjaardenhuis s-landsgrond Boniface. De andere (S89) is veroordeeld tot 6 maanden gevangenisstraf met gedwongen tewerkstelling wegens diefstal met buitenbraak in een bewoond huis. Verder blijkt een mannelijke contractant (S84) die bij aankomst te kampen had met een sleepende ontsteking aan het linkerbeen op 22 november 1891 te zijn doodgeschoten. Over de reden staat helaas niets vermeld. Een vrouwelijke contractant is opgenomen in een krankzinnigeninrichting. Haar man (S7) is in 1905 teruggekeerd en zij was met haar in Suriname geboren zoon achtergebleven. Uiteindelijk heeft zij het kind afgestaan aan een andere contractant (S80) met het oog op haar vertrek naar Indonesië (4 juni 1903). Waarschijnlijk is het de bedoeling geweest om de zoon met diens vader te herenigen. Zij is in Suriname achter gebleven en uiteindelijk op 68 jarige leeftijd per 26/3/1931 op s-landsgrond Boniface opgenomen. Op 72 jarige leeftijd is deze vrouw in haar eenzaamheid gestorven. Een van de contractanten (S53) heeft een kind geadopteerd van een latere contractant, en bij deze adoptie ontvangt ze een alimentatie van f5,- per maand. Mevrouw S58 heeft haar dochter bij haar geboorte (8/2/1899) afgestaan aan mevrouw J.Vlijtenhuis, woonachtig aan de Keizerstaart 21. De moeder beloofde op ten overstaan van de Agent Generaal het kind niet te zullen opzoeken. Drie jaar later verzocht mevrouw J.Vlijtenhuis, waarschijnlijk door het feit dat S58 steeds haar dochter is gaan opzoeken of dat mevrouw Vlijtenhuis naar Europa is vertrokken, het kind terug te geven aan haar moeder. Het kind heeft op ongeveer 21 jarige leeftijd (25/7/1919) de familie naam van de adoptie ouder(s) aangenomen. In totaal zijn er drie contractanten uiteindelijk wegens ouderdom in eenzaamheid in s -Landsgronds Boniface opgenomen (1v en 2 m). Verder blijkt dat er uit de eerste groep Javaanse contractanten weinig nakomelingen te zijn geboren (29). Foto 4: Voormalige arbeidersbarakken met meer dan 3 wooncompartimenten, op Mariënburg Copyright: E.R. Pawirodikromo Auteur heeft gesprekken met een bejaarde contractanten van latere verschepingen gevoerd, nu ze meer tijd hebben even stil te staan op het vertrek uit Indonesië. Ze zijn in hun oude dagen meer gaan zitten nadenken over de achtergebleven familieleden. In al die gevallen is het zeer duidelijk dat de ervaringen zeer pijnlijk zijn geweest en al die tijd toen ze nog economisch actief waren hebben verdrongen. Daarnaast was toentertijd het in Suriname zo dat veel Javaanse oudjes in de straten van Paramaribo met hun hebben hen houwen rond hangen en leefden. Waarschijnlijk was dat verschijnsel veroorzaakt door het feit dat een van hen geen familie hadden want die zijn in Indië achtergebleven en in Suriname geen kinderen hadden om hen te

20 20 verzorgen. Als op 94 contractanten 3 ervan opgenomen zijn op Bonifases dan is te verwachten dat in latere veschepingen ook meerdere gevallen zullen zijn. Tabel 9:.Geeft een inzicht van de 94 contractanten het demografische verloop tijdens het verblijf in Suriname. Jaar Aantal terug overleden onbekend Begin Eind Onbekend

21 21 8. Terugkeer Tabel 10 geeft een overzicht van het migranten naar geslacht die na verloop van tijd terug zijn gegaan naar hun vaderland. Uit de tabel blijkt dat 39 van 94 mensen weer naar Indonesië is terug gegaan. Na de eerste contract periode zijn er relatief gezien veel meer mannen (43,5%) dan vrouwen (34,4%) geremigreerd. Van de 55 personen die niet terugkeren zijn 35 mannen en 20 vrouwen. Het is duidelijk dat de terugkeer van de eerste migranten pas na twee jaren van het einde van het contract plaatsvindt. Hier rijst de vraag of de plantage eigenaren dit bewust hebben gedaan, zodat velen van hen zouden besluiten om voor langere tijd te blijven opdat zij voor de plantages beschikbaar zijn. Naarmate de contractanten de contracten steeds verlengen, is de kans op terugkeer ook kleiner worden. Vermeldenswaard is dat één van deze remigranten de premie al heeft opgestreken. Het gemiddelde verblijf is 13,8 jaar; bij mannen 15,5 en 10 jaar bij vrouwen. Tabel 10:Teruggekeerde contractanten geslacht Mannen vrouwen teruggekeerd niet teruggekeerd Tabel 11: Teruggekeerde contractanten naar verblijfjaren na een verblijf (jaren) Mannen Aantal geslacht vrouwen Aantal Aantal Permanent wonen in Suriname 9.1 Premie ontvangen Van de 94 contractanten hebben er 16 in de loop der tijd de premie in ontvangst genomen om permanent in Suriname te blijven. Een van de premie ontvangers na een verblijf van.. jaren en na afkeuring voor plantage arbeid toch naar Indonesië teruggekeerd. Premiegelden blijken veel later dan na afloop van een contract te zijn opgenomen dan wel uitgekeerd geworden. Dit uitstel ge-

22 22 drag heeft waarschijnlijk te maken gehad met de gekoesterde hoop om eens weer naar Indonesië terug te keren. Tabel 12 geeft inzicht in het contractanten dat de premie heeft opgenomen. Tabel 12: Premie naar jaar van ontvangst en geslacht Mannen Aantal geslacht vrouwen Aantal Aantal Bij ongeveer 40 contractanten is er sprake van het niet uitkeren van de premiegelden omdat deze eerder zijn overleden of om onbekende redenen de premiegelden niet konden opvragen. Gekwantificeerd komt het op neer dat de plantage eigenaren om en bij gulden hebben bespaard aan niet uitbetaalde premiegelden. 9.2 Grond gekregen Als alle contractanten na een contract van vijf jaren zou besluiten om in Suriname te blijven, dan zou de Koloniale overheid verplicht zijn geweest om aan 94 mensen grond geven of beschikbaar te stellen. Van de in totaal 94 contractanten hebben er uiteindelijk slechts 8 mensen grond gekregen. Van 16 contractanten die de premie geind hebben en met de bedoeling zich in Suriname permanent te vestigen hebben er slechts 8 grond gekregen. Opvallend is dat 6 van de 8 mensen in een kleine straal van elkaars buurt grond hebben aangenomen (De craneweg, Javaweg en Schotelweg). Het is waarschijnlijk zo dat deze mensen vanwege de djadie-schap (lotsverbondenheid) liefst dicht bij elkaar wonen. 10. Uitbetaalde lonen 10.1 ontvangen loon Contractueel was vastgelegd dat een werkweek 6 werkdagen telt. Het dagloon voor mannen bedraagt 60 cent en voor vrouwen en kinderen tussen 10 en 16 jaar 40 cent per dag. In een jaar wordt in deze exercitie globaal uitgegaan van 312 werkdagen. Op grond van de veronderstellingen heeft globaal genomen, zonder rekening te houden op uitval door overlijden, de plantage eigenaren is in de eerste vijf contractjaren maximaal bijna 77 duizend gulden aan loonkosten aan de 92 volwassen contractanten uitbetaald (2 minderjarigen niet bijgeteld). (m=1: 5*312*0,60 en v=2: 5*312*0,40). Tabel 13: uitbetaalde loonsom in de eerste vijfcontract jaren

23 23 leeftijd bij aankomst geslacht Mannen vrouwen in guldens in guldens in guldens

24 Niet rijk teruggekeerd De contractanten werden bij het ronselen voorgehouden dat ze na vijf jaren contract welgesteld naar het vaderland zouden terug keren. In de vijf jaren contract arbeid hebben voor 17 contract repatrianten in totaal gulden aan loon gegenereerd. Deze repatrianten hebben na vijf jaar contract arbeid geen contract verlenging getekend. In de regel zouden ze daarop aansluitend verscheept worden naar Indie, ware het niet dat het schip dat zij moesten terugvoeren pas twee jaren later in Suriname is aangemeerd. Omdat ze in leven moesten blijven zullen naar alle waarschijnlijkheid de opgepotte middelen voor de kosten van levensonderhoud te zijn aangewend. Het duidelijk dat deze mensen niet rijk naar huis zijn gegaan Tabel 14: Geeft inzicht in de maximale verdiensten van de contractanten in vijfjaar die terug zijn gegaan. geslacht Mannen vrouwen leeftijd bij aankomst in guldens in guldens in guldens

25 Algemene slotbeschouwing Het besluit van de 94 Het besluit van deze eerste 94 Javanen om naar Suriname te emigreren is een zeer gewaagde onderneming geweest. Vooral als men dit besluit in de context van de tijd, namelijk ruim 110 jaar geleden, plaatst. In die periode ging alles er primitiever aan toe dan nu het geval is. Daarbij te bedenken dat deze mensen geen idee hadden waar ze naar toe werden verscheept, behalve dat ze te horen hebben gekregen of voorgehouden werd dat ze werk hadden gevonden of aanvaard in een overzees (tanah sabrang) ver vreemd land hetgeen veel geld en rijkdom zou opleveren. Naar alle waarschijnlijk heeft het avontuur deze pioniers geen rijkdom opgeleverd. De stap van de 94 Javaanse migranten is enigszins te vergelijken met de Javanen (excontracarbeiders en de nakomelingen) die het geliefde Suriname vaarwel moesten zeggen vanwege de proclamatie van de onafhankelijkheid en jaren na de onafhankelijkheid om in Nederland te vestigen. De Javanen hebben eigenlijk door het snel uitroepen van de onafhankelijkheid nauwelijks de kans gekregen om uit te wijken, in vergelijking met de Creolen en de Hindoestanen die Nederland eerder aandeden. Voor de ex-contractant betekent dit weer een vertrek uit een land dat zij als hun tweede thuisland hadden beschouwd en geaccepteerd. Zij moeten zich opnieuw in een ander land aanpassen. Het verschil is dat zij en hun nakomelingen nu iets meer weten van het land waarheen ze naar toe gingen, en de taal spreken. Daarnaast nemen de nakomelingen van de contractanten een goede opleiding mee in hun bagage (misschien een profijt van de mammoet wet). Want elk vertrek uit het land waar men geboren of getogen is, brengt zeer veel emoties met zich mee en het is een zeer pijnlijk moment. Men verlaat verder in sommige gevallen niet alleen het land van waar men geboren is waar je navelstreng begraven ligt maar in vele gevallen ook de geliefde en dierbare familieleden en vrienden. In feite verlaat men, de thuishaven waar men zich veilig voelt. Ook nu weer met het verschil dat wij met de huidige communicatie technieken gemakkelijk even naar huis kunnen schrijven, telegram versturen, telefoneren, chatten of mailen en als het broodnodig is het vliegtuig pakken om even naar huis te gaan. Dit was niet mogelijk voor de eerste 94 Javanen en de latere Javaanse contractanten. Wat zij doormaakten was vele malen zwaarder, omdat ze niet naar huis konden gaan, de communicatie middelen waren nog gebrekkig en velen waren vaak ook nog ongeletterd in de romeinse schrift (zij beheersen het Arabische geschrift). Schrijven naar familieleden was voor hen niet bij. Kort samengevat hebben onze voorouders of ouders het zeer moeilijk gehad, dat blijkt ook uit het verhaal van Soegino een gerepatrieerde contractant. Allen hebben met verschillende hunner gesproken zijn blij te zijn weer in het vaderland te zijn teruggekeerd. Het is daar geen toestand in Suriname, Soesah, sekali. Heden ten dage: De mobliliteit van de Surinaamse Javanen De Surinaamse Javanen blijken in de ruim 110 jaren zeer mobiel te zijn. Om uiteen lopende redenen zijn ze van het ene naar het ander land gemigreerd. Dit kan om te werk te worden gesteld als contractarbeiders in Suriname zijn (zoals dat met onze ouders of voorouders is gebeurd) of om de sociale, maatschappelijke, economische en politieke situatie van het thuisland. Wie gedacht zou hebben, dat de Surinaamse Javanen alleen in Suriname zouden verblijven of na de contract periode (of later) terug zijn gegaan naar Indonesia heeft het volkomen mis gehad. Want mede door de politieke instabiliteit van Suriname, door het uitroepen van de onafhankelijkheid van Suriname in 1975 en daarna de in 1980 gepleegde sergeantenstaatsgreep en de daaropvolgende excessen en sociaal -economische malaise van Suriname zijn vele Surinaamse Javanen naar Nederland of elders in de wereld vertrokken om hun geluk te beproeven. Onderstaand schema laat in eerste instantie in hoofdlijnen de verspreiding van de Surinaamse Javanen zien. Dat blijkt ook uit de berichten van JavaS komen reacties uit verschillende hoeken van de wereld bijvoorbeeld, Miami en Canada. Concreet kunnen we zeggen dat wij de stappen van onze ouders of voorouders zijn gaan volgen, weg naar het onbekende.

26 26 Schema Indonesia Ov. Wereld personen per- sonen 10 personen met be- Suriname Ongeveer?? perso- nen Nederland 150 per- sonen Fr. Guyana Frankrijk De electronische database waarin de historie van de kom af van de Surinaamse Javanen staat vastgelegd is nu vrij beschikbaar. Er zitten in de database soms fouten en daarnaast is bij een variabelen onbekend ingevuld. Concreet komt het op neer dat de database op sommige punten tekort schiet. Het is daarbij raadzaam om de database dikwijls te optimalisren. Daarbij dient de database steeds bijgewerkt te worden, vooral de aangetroffen fouten en de ontbrekende variabelen extra onderzoek te laten uitvoeren door studenten (bijwijze van afstudeer opdrachten).

27 27 Wie waren de 94 Javaanse contractanten en waar kwamen ze vandaan? Nr Contract Vadersnaam Naam Geboorte Lengte Geslacht Leeftijd Familie code plaats relatie 1 S1 Dipodongso Wirosemito Onbekend 150 man 25 onb 2 S2 Iromedjo Sampan Onbekend 165 man 19 MvS3 3 S3 Onbekend Madiokromo Onbekend 146 vrouw 19 VvS2 4 S4 Atmonglomo Wirodikromo Soerakarto 155 man 20 onb 5 S5 Karowidjojo Kromowidjojo Soerakarto 169 man 30 onb 6 S6 Kartojo Soerojo Krindangan 156 man 32 MvS7 7 S7 Setrodimedjo Soerowidjojo Onbekend 156 vrouw 27 VvS6 8 S8 Wirodrono Kromodrono Soerakarto 165 man 30 onb 9 S9 Singoderto Kertowidojo Soerakarto 166 man 30 onb 10 S10 Resodikromo Resodikromo Tinom 163 man 20 MvS11 11 S11 Kertojosos Resodikromo Tinom 152 vrouw 20 VvS10 12 S12 Kromopawiro Kromosetiko Soerakarto 165 man 30 MvS13 13 S13 Ronodikromo Simah Soerakarto 144 vrouw 24 VvS12 14 S14 Sodrono Resosemito Soerakarto 161 man 30 MvS15 15 S15 Rodrono Karijodikromo Solo 150 vrouw 30 VvS14 16 S16 Kertodongso Samidin Soerakarto 151 man 20 MvS36 17 S17 Onbekend Wongsoredjo Onbekend 160 man 30 onb 18 S18 Kertodongso Kartodiwirjo Soerakarto 144 vrouw 22 VvS49 19 S19 Onbekend Kadiem Soerakarto, vrouw 2 DvS18 20 S20 Wongsodikromo Tjokrodikromo Soerakarto 153 vrouw 30 onb 21 S21 Troenokromo Troenokromo Soerakarto 156 man 30 onb 22 S22 Singosemito Kartosetiko Soerakarto 162 man 22 MvS23 23 S23 Kartodikromo Kartodikromo Soerakarto 155 vrouw 25 VvS22 24 S24 Singowidjojo Sandiman Soerakarto 160 man 21 onb 25 S25 Soeromitraso Saiman Soerakarto 151 man 17 MvS26 26 S26 Somengolo Monijh Soerakarto 147 vrouw 20 VvS25 27 S27 Onbekend Sandiman Soerakarto 151 man 20 MvS28 28 S28 Ronosemito Toempoek Soerakarto 151 vrouw 16 VvS27 29 S29 Soerodrono Kertosemito Soerakarto 157 man 30 onb 30 S30 Soetodrono Setrowidjojo Soerakarto 167 man 30 MvS31 31 S31 Onbekend Soetodikromo Soerakarto 149 vrouw 30 VvS30 32 S32 Onbekend Sandiman Soerakarto, man 2 ZvS31 33 S33 Soerowidjojo Kromodrono Soerakarto 155 man 30 onb 34 S34 Wongsodimedjo Brotodjojo Soerakarto 152 vrouw 18 VvS47 35 S35 Soerowidjojo Pawiroredjo Djojakarta 162 man 30 MvS36 36 S36 Onbekend Wonsodimedjo Bojolali 150 vrouw 25 VvS35 ba 37 S37 Sodirio Djodkromo Soerakarto 139 vrouw 20 MvS51 38 S38 Dipodongso Wirosemito Onbekend 152 man 24 MvS39 39 S39 Doela Sarinah Onbekend 153 vrouw 30 VvS38 40 S40 Kasan Satam Semarang 159 man 35 onb 41 S41 Setrodirio Spdrono Semarang 156 man 30 onb 42 S42 Sondoikromo Mangoenwikromo Soerakarto 144 vrouw 20 onb 43 S43 Kromodjojo Sogol Soerakarto 160 man 20 onb 44 S44 Kertodipo Sariman Soerakarto 161 man 21 onb 45 S45 Onbekend Kasijem Onbekend 146 vrouw 29 2eVvS24 46 S46 Onbekend Mariman Onbekend 160 man 21 onb

28 28 Nr Contract Vadersnaam Naam Geboorte Lengte Geslacht Leeftijd Familie code plaats relatie 47 S47 Somogolo Saredjo Soerakarto 157 man 20 MvS34 48 S48 Onbekend Resosemito II Onbekend 157 man 30 onb 49 S49 Onbekend Karijdrono Onbekend 162 man 31 MvS18 50 S50 Soerodirio Kertopawiro Soerakarto 168 man 35 onb 51 S51 Kasidjan Wasidjan Onbekend 158 man 20 MvS37 52 S52 Onbekend Sokromo Onbekend 159 man 30 MvS53 53 S53 Resosemito Sokromo Soerakarto 162 vrouw 20 VvS52 54 S54 Ronosetiko Ronosetiko Soerakarto 160 man 30 MvS55 55 S55 Kromosetiko Ronosetiko Soerakarto 143 vrouw 20 VvS54 56 S56 Wongsosemito matrodikromo Soerakarto 157 man 25 MvS57 57 S57 Pawirodikromo Matrodikromo Soerakarto 151 vrouw 20 VvS56 58 S58 Sodirjo Wongsodikromo Soerakarto 146 vrouw 20 VvS94 59 S59 Onbekend Temon Onbekend 156 man 20 MvS60 60 S60 Onbekend Temon Onbekend 147 vrouw 20 VvS59 61 S61 Mariodrono Sodikromo Soerakarto 162 man 30 MvS62 62 S62 Sodikromo Sodikromo Soerakarto 153 vrouw 25 VvS61 63 S63 Onbekend Karodrono Onbekend 151 man 25 onb 64 S64 Soetodirio Kromoredjo Soerakarto 162 man 30 MvS65 65 S65 Rohani Kromoredjo Semarang 144 vrouw 20 VvS64 66 S66 Sodiprojo Wongsowidjojo Semarang 155 man 25 MvS67 67 S67 Rongsodonso Wongsowidjojo Onbekend 152 vrouw 25 VvS66 68 S68 Onbekend Djiman Onbekend 165 man 30 onb 69 S69 Irokerto Hirodrono Soerakarto 159 man 30 onb 70 S70 Onbekend Benoe Onbekend 150 man 18 onb 71 S71 Imoredjo Imoredjo Soerakarto 162 man 29 MvS72 72 S72 Onbekend Imoredjo Onbekend 140 vrouw 18 VvS71 73 S73 Onbekend Kromodrono Onbekend 158 man 20 MvS74 74 S74 Kartojoedo Kromodrono Soerakarto 152 vrouw 17 VvS73 75 S75 Onbekend Sokromo II Onbekend 161 man 20 MvS76 76 S76 Onbekend Sokromo II Onbekend 149 vrouw 22 VvS75 77 S77 Satropradjogo Djajoesman Soerakarto 154 man 20 MvS78 78 S78 Semegolo Djajoesman Soerakarto 152 vrouw 17 VvS77 79 S79 Onbekend Hirogolo Onbekend 158 man 35 MvS80 80 S80 Mohamed Sitek Hirogolo Onbekend 144 vrouw 18 VvS79 81 S81 Onbekend Boetak Onbekend 159 man 25 onb 82 S82 Amad Kasanawie Onbekend 168 man 25 onb 83 S83 Wongso Singodjojo Soerakarto 157 man 25 onb 84 S84 Onbekend Tirtosemito Onbekend 155 man 20 onb 85 S85 Onbekend Wongsodrono Onbekend 164 man 25 onb 86 S86 Onbekend Resosemito Onbekend 143 man 20 MvS87 87 S87 Onbekend resosemito Onbekend 140 vrouw 20 VvS86 88 S88 Onbekend Kasiman Onbekend 151 man 19 onb 89 S89 Singotono Kasiman Onbekend 155 man 18 onb 90 S90 Onbekend Pariman Onbekend 159 man 19 onb 91 S91 Onbekend Pardie Onbekend 160 man 20 onb 92 S92 Wonsosemito Wongsoredjo Onbekend 162 man 25 onb 93 S93 Nitikario resesetiko Onbekend 159 man 28 onb 94 S94 Onbekend Wonsodukromo Onbekend 162 man 25 MvS58