MEDEDELING AAN DE VLAAMSE REGERING

Transcriptie

1 DE MINISTER-PRESIDENT VAN DE VLAAMSE REGERING DE VLAAMSE MINISTER VAN OMGEVING, NATUUR EN LANDBOUW DE VLAAMSE MINISTER VAN BEGROTING, FINANCIËN EN ENERGIE DE VLAAMSE MINISTER VAN WERK, ECONOMIE, INNOVATIE EN SPORT MEDEDELING AAN DE VLAAMSE REGERING Betreft: Bio-economie in Vlaanderen Rapportering voortgang acties van de Vlaamse overheid voor een duurzame en competitieve bio-economie. 1. Situering Met de oprichting van de Vlaamse interdepartementale werkgroep (IWG) voor de bio-economie (VR MED.0093BIS) gaf de Vlaamse Regering de aanzet voor het uitwerken van een geïntegreerde, beleidsdomeinoverschrijdende aanpak van een duurzame en competitieve Vlaamse bio-economie, in lijn met Europese ontwikkelingen. De werkgroep brengt jaarlijks verslag uit aan de Vlaamse Regering over haar werkzaamheden. Dat gebeurde voordien (i) op 19 juli 2013, (ii) op 4 april 2014, (iii) op 3 juli 2015, (iv) op 3 juni 2016, en (v) op 2 juni Met de voorliggende nota wenst de IWG bio-economie voor een zesde keer te rapporteren over haar werkzaamheden. Deze rapportering omvat de periode tussen het voorjaar van 2017 en het voorjaar van 2018, verder ook het werkjaar genoemd, en werpt tevens een blik op de toekomst en ontwikkelingen op EU-niveau. De aanleiding voor de oprichting van de Vlaamse IWG bio-economie was de goedkeuring van een strategie en actieplan in februari 2012 door de Europese Commissie om het gebruik van hernieuwbare hulpbronnen in onze economie te vergroten en deze op duurzamere wijze te benutten: Innovatie voor duurzame groei: een bio-economie voor Europa (COM(2012) 60 final). De Europese Commissie riep de lidstaten op om het actieplan mee uit te voeren en eveneens strategieën en actieplannen op te maken. Ondertussen werden er een Europees Observatorium voor de bio-economie en een Bioeconomy Panel opgericht die de voortgang van de Europese plannen bewaken en monitoren. Momenteel is dit een onderdeel van het JRC Knowledge Center. De Europese Commissie heeft in November 2017 een revisie afgerond van de Europese Bioeconomie Strategie. Als gevolg van deze revisie werd een roadmap opgesteld om de Strategie te actualiseren. De publicatie hiervan wordt verwacht in het najaar van 2018.

2 Ook de IWG heeft op Vlaams niveau een transversale strategie en actieplan voor de bio-economie opgesteld (VR MED.0430). Daarmee wil Vlaanderen een antwoord bieden op de bedreiging die de uitputting en het gebruik van fossiele grondstoffen met zich meebrengt. Bovendien wil Vlaanderen klaar staan om de grote maatschappelijke uitdagingen zoals bevolkingsgroei, klimaatverandering, toenemende schaarste aan grondstoffen, druk op ecosystemen en economische ontwikkeling op te vangen. Een duurzame bio-economie draagt bij tot de structurele veranderingen die nodig zijn in de systemen die maatschappelijke functies invullen, zoals het energie-, materiaal-, mobiliteits-, voedsel- en woonsysteem en meer algemeen het productie- en consumptiesysteem, om de bovenvermelde uitdagingen aan te pakken. De voorliggende nota betreft de rapportering over de werking van de IWG gedurende het werkjaar 2017 en Die werking werd beïnvloed door drie belangrijke factoren. Ten eerste werd Vlaanderen Circulair in 2017 operationeel, waar bio-economie ook een belangrijke rol te spelen heeft. Ten tweede volgde de werking van de IWG de interne reorganisatie met de creatie van het nieuwe Departement Omgeving. Ten derde is er de impact van Europese evoluties zoals het EU manifest, de voorbereiding van het nieuwe gemeenschappelijke landbouwbeleid en de Plastics verordening. Het werkjaar stond daarom in het teken van de afstemming met de transitie Vlaanderen Circulair, het opvolgen van de evoluties op Europees niveau en de uitwerking van het Vlaamse actieplan. 2. Realisaties werkjaar Kennisopbouw Wat betreft kennisopbouw publiceerde het Departement Economie, Wetenschap en Innovatie in een actualisatie van het rapport uit Daarin wordt de Vlaamse biogebaseerde economie geschat op bijna 2% van de brutomarge van de Vlaamse economie en 0,8% van de totale tewerkstelling (uitgedrukt in voltijdse equivalenten). Aangezien deze cijfers gebaseerd zijn op procentuele inschattingen voor de industrie, is er een nood om een meer gedetailleerd beeld te krijgen op het biomassa-gebruik in de Vlaamse industrie. Door de sterkere samenwerking van de IWG Bioeconomie met het Steunpunt SUMMA+ werd er overeen gekomen om een korte termijn studie-opdracht uit te voeren in het najaar van Deze studie-opdracht richt zich op een betere dataverzameling en -analyse van de biomassastromen in de Vlaamse industrie, en in de Vlaamse chemiesector in het bijzonder. Daarnaast wil het Steunpunt Summa+ ook een bredere rol spelen als tussenschakel tussen het academisch onderzoek en de beleidsmedewerkers van de IWG Bioeconomie. Vanuit deze samenwerking worden verschillende onderzoeksprojecten met beleidsrelevantie opgevolgd door zowel Summa-onderzoekers en medewerkers van de IWG Bioeconomie: - Het project BIOWOOD is een samenwerking tussen UAntwerpen, KULeuven, en VITO, waarbij de beste opties worden bestudeerd voor het opzetten van nieuwe lignine-gebaseerde waardeketens. - Een recent doctoraatsonderzoek van de KULeuven en VITO ontwerpt indicatoren om na te gaan wat de optimale cascadering is van hout in houtgebaseerde producten. 1 EWI, 2016, Duurzaam gebruik van en waardecreatie uit hernieuwbare grondstoffen voor de biogebaseerde industriële productie zoals biomaterialen en groene chemicaliën in Vlaanderen: Beperkte actualisering van de studie van EWI, 2012, Duurzaam gebruik van en waardecreatie uit hernieuwbare grondstoffen voor de biogebaseerde industriële productie zoals biomaterialen en groene chemicaliën in Vlaanderen: Opties en aanbevelingen voor een geïntegreerd economisch en innovatiebeleid, in coherentie met andere beleidsdomeinen en EU regio s

3 2.2. Stakeholder-overleg Tijdens 2017 werd sterk ingezet op de betere samenwerking met Vlaanderen Circulair, en het steunpunt SUMMA / Circulaire economie. Daarnaast werd in vroegere rapporten vermeld dat de potentiële meerwaarde van een samenwerkingsplatform of manifest voor alle actoren binnen de Bio-economie onderzocht moest worden. Deze analyse werd gestart eind Hiervoor werd een brede enquête gelanceerd bij een brede lijst actoren die actief zijn in de Vlaamse Bioeconomie. Op basis van deze resultaten worden vier workshops georganiseerd om na te gaan welke meerwaarde kan gehaald worden uit een betere samenwerking tussen beleid en actoren, en wie welk engagement kan opnemen in dit verband. De workshops zijn gepland voor medio 2018, waarna de eindconclusies gerapporteerd zullen worden Samenwerking Er zijn politieke ontmoetingen en afspraken op het hoogste niveau tussen Vlaanderen en Nederland en Vlaanderen en Noord-Rhijn Westfalen. Eind 2017 mondde dit overleg uit in de ondertekening van de Trilaterale Strategie voor de Chemische industrie in de drie landen. De doelstelling van de samenwerking bestaat erin om deze unieke chemiecluster in het hart van Europa aantrekkelijk te houden voor nieuwe investeringen als fundament voor jobs en welvaart. Daarvoor wordt een trilaterale samenwerking opgezet tussen overheid, industrie en academische wereld in de drie regio s. Binnen het kader van deze samenwerking zijn er specifieke trajecten voorzien voor de stimulering van investeringen in innovatieve biogebaseerde chemie. Deze trajecten bekijken zowel technologie-specifieke samenwerkingen (rond biogebaseerde aromaten en lignine-gebaseerde waardeketens) als mogelijkheden voor generieke samenwerkingen (pilootinstallaties, demonstratieprojecten en investeringsmogelijkheden.) Op vlak van bio-economie is de tripartite samenwerking BIG-C (Bio Innovation Growth megacluster) geëvolueerd naar een stakeholdergroep waarbij in NRW (CLIB) en in NL (Be-Basic en andere) beter wordt ingespeeld door de publieke overheid op vlak van financiële ondersteuning. De Vlaamse deelname bestaat voornamelijk uit de leden van het CINBIOS forum (essenscia, FBBV, FlandersBio) en VITO. In het kader van BIG-C werden verschillende initiatieven genomen rond biogebaseerde aromaten met een BMBF-project ALIGN in samenwerking met KULeuven en VITO. Verder is er een denktank rond C1-chemie die volop funtioneert. Biorizon is samenwerkingsinitiatief tussen TNO, VITO, ECN en Green Chemistry Campus (NL) en is deel van de Biobased Delta. Biorizon is vooral een nauwe samenwerking tussen Vlaanderen en Nederland rond biogebaseerde aromaten. Nadat een ganse reeks onderzoeksprojecten opgestart werden, is men nu in een fase gekomen om pilootinstallaties te bouwen zodaning dat stalen grotere hoeveelheden (kg-schaal) kunnen ter beschikking stellen aan bedrijven. Daarnaast wordt ook mee gebouwd aan een lignine applicatiecentrum. In het kader van het Vanguard Initiatief zijn Vlaamse partners zeer actief in de 6 cases van de bio-economie pilot waarvan twee getrokken door Vlaanderen. De Vlaamse regering heeft ook toegestemd aan de oprichting van de vzw Vanguard Initiative waarbij de deelnemende regio s een financiële bijdrage betalen voor het beheer van de activiteiten. In het Vanguard Initative is Vlaanderen in de lead voor de topics biogebaseerde aromaten en (afval) gasfermentatie (C1-chemie). Bij de topic biogebaseerde aromaten werden eind regio s samengebracht, is vervolgens een document opgemaakt rond de regiospecifieke sterktes en assets en wordt

4 tegen september 2018 een document geleverd met een business plan hoe de regio s in een slimme specialisatie kunnen samenwerken volgens verschillende waardenketens van grondstoffen tot applicatie. Departement EWI is ook partner in het Interreg project SmartPilots. Dit project brengt 6 belangrijke pilootfabrieken van Europa samen die werken rond industriële biotech en bio-economie om van elkaar te leren welke steunmechanismen bestaan voor pilootfabrieken in de verschillende regio s. Pilootfabrieken moeten de opschaling voorzien van kleinschalig onderzoek op laboschaal naar industriële capaciteiten. Eind 2017 werd de coördinatie van het DG Region project Interregional RIS3 Platform BioE toegekend aan departement EWI. De bedoeling is om voor twee waardeketens biogebaseerde aromaten en fermentatie van afvalgassen voor materialen en brandstoffen een business plan op te stellen en de ketens op te schuiven naar een hogere TRL. Het project telt 8 regionale partners en duurt een jaar. Hierin zitten de drie regio s van BIG-C naast een aantal andere regio s (Emilia-Romagna, Lodski, Helsinki-Uusimaa, NiederÖsterreich, Navarra, Wallonië),. De Green Deal Huishoudelijke houtverwarming werd opgestart. Op 24 oktober 2017 zaten de overheden samen met een beperkte groep stakeholders om de krijtlijnen uit te tekenen. Op 9 maart 2018 werd een eerste ontwerpversie bezorgd aan een brede groep stakeholders voor een overleg op 30 maart 2018 rond de erin opgenomen acties en de engagementen. De ondertekening is voorzien voor medio De ontwerpversie focust vooral op de sanering van het oude park en een evolutie richting meer performante verwarmingstoestellen of alternatieve verwarmingstechnieken. Voor meer informatie: zie Opvolging en ondersteuning van Vlaamse initiatieven De biogebaseerde economie zorgt voor een dynamiek op de arbeidsmarkt wat betreft de inhoud van beroepen en de verwachte competenties ervoor. Het Vlaams-Nederlandse project Grenzeloos Biobased Onderwijs probeert de verwachte competenties voor jobs in de biogebaseerde economie waarop onderwijs kan voorbereiden in kaart te brengen. We bekijken in welke mate deze competenties op termijn mogelijks geïntegreerd kunnen worden in beroeps- en onderwijskwalificaties binnen de Vlaamse kwalificatiestructuur. (Dept OV, AHOVOKS) Het project is een samenwerking van VZW Instituut van het Heilig Graf, Universiteit Hasselt, HoGent, Strategische Projectorganisatie Kempen vzw (SPK vzw), Thomas More Kempen, en VITO. De themagroep Oogstbare Landschappen van het Interbestuurlijk Plattelandsoverleg (IPO) bezorgde in oktober beleidsaanbevelingen aan de VR om de lokale en regionale valorisatie van biomassa uit bos-, natuur- en landschapsbeheer te bevorderen. Het gaat om: het instellen van een platform Oogstbare Landschappen (operationeel sinds april 2018), het bieden van experimenteerruimte binnen beleid en regelgeving, het stimuleren van lokale en regionale samenwerking, het ondersteunen van lokale groene warmteprojecten en het verbeteren van de registratie en monitoring van stromen. Deze aanbevelingen worden bestudeerd om in het beleid te worden ingebracht.

5 2.5. Projecten voor een optimale productie en beheer van biomassa Verschillende deelacties zijn gericht op landbouw, bosbouw, aquacultuur, visserij en natuurbeheer. ILVO focust vanuit haar toekomstvisie rond haar onderzoek op 4 assen: 1) Systeeminnovatie faciliteren van de transitie van agrofoodsysteem naar een bio-economie. Enkele voorbeeldprojecten: Genesysproject, Multi-agent business models (IWT bursaal), VOLATILE: een H2020 project m.b.t. de valorisatie van biologisch afval (huishoudelijk afval, sludge van waterzuivering, en afval food industrie) via extractie van volatiele vetzuren- via agent based moddeling de haalbaarheid van de waardeketens voor deze toepassingen onderzoeken. Zie ook (1/12/16-1/12/2020), VMM- Transfood, Verduurzaming van Vlaamse voedingssysteem ( tot ) 2) Optimaal gebruik van natuurlijke hulpbronnen in de bio-economie. Enkele voorbeeldprojecten: LCA plantaardige productiesystemen, MIP projecten I-LoVe-T en Heath4Peat, Genesys (valorisatie van organische reststromen in composten bijdrage van gewasresten die in de bodem achterblijven tot stabiele C in de bodem (doctoraatsbeurs). Regrow for C (Vlaanderen Circulair), Hortibleusea (2 Zeeën intereg), EIP Circulaire tuinbouw. VLAIO haalbaarheidstudie rond inkuilen van bermgras. 3) Primaire biomassa productie voor gebruik in de bio-economie. Enkele voorbeeldprojecten: Drive4EU (teelt van taraxacum voor rubberproductie) en Optimisc (Optimizing Miscanthus biomass production chain) Interreg Vl-NL: Growing a Green Future, focus op de productie van biobased materials vanaf primaire biomassa (bouwmaterialen, oliën voor technische en voedingstoepassingen) (1/01/ /12/2019). Intereg NW-Europa : CarbonConnect., VLAIO lb traject goudsbloem, een gouden kans (teelt en valorisatie van etherische olie en zaadolie van goudsbloem). 4) Optimale valorisatie van lokale biomassastromen. Enkele voorbeeldprojecten: SUNNIVA, Genesys (valorisatie van plantaardige reststromen en stromen uit de visserij), Interreg 2 seas BIOBOOST: valorisatie van plantaardige reststromen (1/01/ /12/2019), Interreg Vl- NL: Triple F Food from food: valorisatie van plantaardige reststromen, waaronder prei en wortel, richting functionele ingrediënten ( Het Agentschap voor Natuur en Bos focust op twee pijlers: Productie, mobilisatie en valorisatie van (i) natuurmaaisel, en (ii) hout en houtige biomassa(rest)stromen. 1. Binnen diverse projecten werkt het ANB en Natuurinvest, samen met andere partners, aan een hoogwaardige valorisatie van haar natuurmaaisel als bodemverbeteraar, veevoer, biocompost, vezels potgrond (Interregproject Natuurlijk groen als grondstof: graskracht, MIP-project I-love-T, Cleantechproject Heath4Peat, Interregproject Grasgoed) 2. In het kader van het Interregproject eco2eco werd gewerkt rond differentiatie van verkoop van hoogkwalitatieve stammen met een optimalere cascadering van het verkochte hout en het stimuleren van lokale en regionale houtverwerkende bedrijven als tweeledig doel.

6 2.6. Opvolgen van Europese en internationale evoluties Aan de EU-strategie die in 2012 gepubliceerd werd, is een actieplan gekoppeld. Bij de acties werd ook aangegeven wie er uitvoering aan moet geven: de EC, lidstaten, regionale autoriteiten, de industrie. De Bioeconomy strategie en het actieplan werden in 2016/2017 grondig geëvalueerd door de EC en adviesgroepen; zoals het SCAR, en de Programma comités. Vanuit Vlaanderen werd er sterk gelobbyed door leden van de IWG Bio-economie voor een hernieuwing van de EU Bioeconomy strategie na de review, een beslissing die in de handen ligt van de hoogste organen van de EC. Het eindrapport van de review was zeer positief met de volgende kanttekeningen: - De doelstellingen blijven waardevol; - Uitbreiding met ecosystem services is noodzakelijk; - Er moet meer nadruk op duurzaamheid liggen; - Het aantal acties moet verminderd worden; - Er zijn indicatoren voor monitoring nodig. In Februari 2018 werd de roadmap van de commissie gepubliceerd. Finaal zal de herwerkte Bioeconomy strategy op 22 oktober 2018 onder Oostenrijks Voorzittersschap gelanceerd worden. De EC rekent ook op een goede samenwerking met de lidstaten en regio s waardoor een BioE strategie coördinatoren werkgroep werd opgericht (maart 2018). De Europese BioE strategy is onderdeel van het werkplan van de gehele EC. Een belangrijk adviesorgaan m.b.t. de Europese bio-economie is het EU Bioeconomy Stakeholder panel. Het panel zal zich in werkgroepen organiseren met specifieke opdrachten. Een van de eerste opdrachten betreft het finaliseren van het Manifest voor Europese Bioeconomy stakeholders. In november 2017 werd een basisdocument voorgesteld. In een volgende stap zullen meer concrete toekomstige acties uitgewerkt worden in de volgende gebieden: Circular economy, Regions, Education and training, Communication and Awareness. De IWG houdt steeds de vinger aan de pols wat betreft Europese evoluties. Vertegenwoordigers van de IWG nemen deel aan verschillende Europese werkgroepen en netwerken, wegen via die kanalen op Europese bioeconomie initiatieven (waaronder de herziening van de strategie) en profileren op die manier Vlaanderen ook als sterke bio-economie regio. Leden van de IWG dragen actief bij tot het Europees Bioeconomie-beleid via de volgende fora: - De SCAR BSW (Bioeconomy Strategic Working group): Hierin zijn verschillende lidstaten vertegenwoordigd, en wordt er afgestemd met de SCAR en EC. De werkgroep neemt het op zich om het overzicht te houden en de verschillende fora te verbinden met nota s over de BIoE-strategie, BioE en CE, monitoring, en Knowledge & Innvoation agenda for BioE. - Input van IWG-leden via de reguliere Vlaamse kanalen (bv. CCIM) om standpunten te bepalen (zoals bij het CE-pakket is gebeurd). - Onderzoeksprogramma horizon 2020/BBI JU en GLB - Vanguard Initiative (BioE pilot) - Ad hoc rond specifieke projecten (bv. rond de specifieke kwestie van valorisatie van afvalgassen) - De ERRIN BioE werkgroep - Via deelname aan Europese projecten. Vanuit de OECD Working Party on Biotechnology, Nanotechnology and Converging Technologies werd eind 2017 een internationaal project opgestart: The circular bioeconomy industrial ecosystem project. De bedoeling van dit project is een beter inzicht te krijgen in de gepaste beleidsinstrumenten om een transitie naar een circulaire

7 bio-economie te bewerkstelligen. Hiervoor verzamelen de verschillende landen case studies van al dan niet succesvolle industriële pilootinstallaties en pioniersactiviteiten, en wordt er nagegaan welke beleindstrumenten een rol gespeeld hebben bij de ontwikkeling van deze cases. Vanuit Vlaanderen werkt Dep. EWI hier aan mee. De eerste resultaten van de case studies werden voorgesteld op 03/05/2018. Ondertussen hebben elf landen toegezegd om mee te werken (AR, BE, CA, CN, FI, FR, IT, JP, NO, SE, US). Het finaal rapport met beleidsaanbevelingen wordt verwacht voor eind Actualisering Vlaams actieplan bio-economie Het eerste actieplan van de IWG Bio-economie stelde 5 strategische doelstellingen voorop, met daaraan 28 acties gekoppeld. Voor elke actie werd een bepaald departement of agentschap als trekker geïdentificeerd. Binnen de IWG is er een kerngroep van de departementen Omgeving, EWI, LV en de agentschappen OVAM en VEA die een voorbereidende en trekkende rol speelt. De IWG heeft voor een lijst van acties bepaald, volgens dezelfde 5 strategische doelstellingen, in lijn met de acties binnen Vlaanderen Circulair en met haar bewezen sterktes van de voorbije jaren (namelijk als horizontaal forum om beleidsdomeinoverschrijdend af te stemmen). Accenten/acties SD1: Het ontwikkelen van een coherent Vlaams beleid dat een duurzame bio-economie ondersteunt en faciliteert. De IWG profileert zich verder als overlegorgaan, via de inbedding in relevante beleidsmatige processen, het betrekken van stakeholders voor overleg en het regelmatig overleg tussen Beleidsdomeinen. Voor volgt de IWG ook de acties op in het kader van de bijdrage aan het regeerakkoord. SD2: Vlaanderen aan de top brengen voor onderwijs en vorming en onderzoek en innovatie in toekomstgerichte bio-economieclusters. De IWG zet o.a. in op de opvolging van de verschillende clusters en hun bio-economie projecten, het faciliteren van initiatieven in de bio-economie met het oog op Europese onderzoeksfinanciering en het mee opnemen van bio-economie in Onderwijs en Vorming. SD3: Biomassa wordt optimaal en duurzaam geproduceerd en gebruikt over de hele waardeketen. De IWG zet hierbij o.a. in op het vaststellen van duurzaamheidscriteria voor de in Vlaanderen geproduceerde en gebruikte biomassa, een regelmatige actualisatie van het huidige en toekomstige vraag en aanbod van biomassa(rest)stromen in Vlaanderen. Voor elk van deze acties zijn projecten gestart met geplande resultaten tijdens het volgende werkjaar. SD4: Versterken van markten en concurrentievermogen van de bio-economische sectoren in Vlaanderen. De IWG zet hierbij o.a. in op het aanmoedigen van biogebaseerd aanbesteden, het inzetten van Green Deals voor de bio-economie, het in kaart brengen van en inspelen op logistieke knelpunten en synergiën m.b.t. bio-economie o.a. binnen de Vlaams-Nederlandse Delta en op de algemene bewustmaking van consumenten (burgers, bedrijven, overheden) rond biogebaseerde producten en bio-economie. SD5: Vlaanderen is een belangrijke speler binnen Europese en internationale samenwerkingsverbanden.

8 De IWG zet o.a. in op de medewerking aan Europese beleidsprocessen rond bio-economie, profilering en promotie van Vlaanderen als bio-economie regio in Europa via alle mogelijke partners (met Nederland en NoordRijn-Westfalen als belangrijkste partners) en kanalen, op regionale clustervorming en RIS3 en op samenwerking met het oog op de valorisatie van de Vlaamse bio-economie (op vlak van kennis, technologie en producten) op de internationale markt. De werkgroep zal jaarlijks verslag blijven uitbrengen aan de Vlaamse Regering over haar werkzaamheden en de concrete uitvoering van het tweede actieplan. Een volgend rapporteringsmoment zal plaatsvinden in het voorjaar van De Minister-President van de Vlaamse Regering Geert Bourgeois De Vlaamse minister van Begroting, Financiën en Energie Bart Tommelein De Vlaamse minister van Omgeving, Natuur en Landbouw Joke Schauvliege De Vlaamse minister van Werk, Economie, Innovatie en Sport, Philippe Muyters Bijlagen: - het geactualiseerde actieplan bio-economie