Praktische informatie over de dood, de uitvaart en daarna

Transcriptie

1 Praktische informatie over de dood, de uitvaart en daarna Editie Hilversum Gooi en Eemland

2 01 Inhoud 01 - voorwoord pagina wensenlijstje voor uw uitvaart uitvaart in Hilversum geschiedenis van de uitvaart uitvaart in verschillende religies zorg in de laatste levensfase direct na het overlijden cremeren begraven uitvaart organiseren gedenktekens en grafbedekking het beheer van bestaande graven rouwen uitvaartkosten en financiering erfenis 71 advertenties 77 De kosteloze verspreiding van de Afscheidswijzer is mogelijk geworden dankzij de financiële bijdragen van adverteerders. De redactionele kwaliteit van de Afscheidswijzer is mede geborgd door de redactieadviesraad, waarin landelijke koepelorganisaties op het gebied van terminale zorg, rouwbegeleiding en funeraire cultuur zitting hebben genomen. De Afscheidswijzer editie Hilversum wordt uitgegeven met medewerking van onder andere de gemeente Hilversum

3 04 AFSCHEIDSWIJZER AFSCHEIDSWIJZER - voorwoord 05 Uiteindelijk laat iedereen een lege stoel achter. De stoel waarin u de krant leest, televisie kijkt, dromerig naar buiten staart of een gezellige avond met vrienden en familie beleeft. Uw stoel, dat is die comfortabele fauteuil met dikke kussens, het moderne zitje met strakke vormen of dat frivole stoeltje. De stoel die bij u past, waarin u zich thuis voelt. Uw persoonlijke voorkeur. Want de ene stoel is de andere niet. Zoals het ene afscheid het andere niet is. Afscheid nemen hoort bij het leven. Dat is me duidelijk geworden in de afgelopen jaren in mijn werk als beheerder van de gemeentelijke begraafplaatsen in Hilversum. De afgelopen jaren heb ik veel bijzondere afscheidsceremonies gezien. Die waren allemaal verschillend, maar hadden gemeen dat ze allemaal uniek, persoonlijk en liefdevol waren. Veel mensen zijn op zoek naar een manier om hun afscheid, of dat van een naaste, persoonlijk vorm te geven. In deze afscheidswijzer staan achtergronden rondom het laatste ritueel. Ook vindt u praktische informatie over de mogelijkheden rondom het afscheidnemen. De verschillende begraafplaatsen in Hilversum hebben ieder weer andere mogelijkheden van begraven of voor het bewaren van een urn. Er zijn in overleg diverse mogelijkheden voor het plaatsen van een gedenkteken. We besteden veel aandacht aan de persoonlijke benadering en een goede dienstverlening, ook tijdens plechtigheden. We kunnen geen verdriet wegnemen, maar zorgen op de begraafplaatsen wel voor schoonheid, rust en een geborgen plek. Het zijn unieke plekken qua flora, inrichting en bebouwing, zodat u in alle rust op uw eigen manier een graf kunt bezoeken en dierbaren kunt herdenken. In welke vorm dan ook en op ieder moment van de dag. Ik hoop dat de informatie in deze afscheidswijzer u helpt bij het nemen van afscheid op een manier die recht doet aan de gemiste en kan helpen bij het vinden van berusting. Met vriendelijke groet, Jan van Veenendaal Beheerder gemeentelijke begraafplaatsen

4 06 AFSCHEIDSWIJZER - wensenlijstje voor uw uitvaart AFSCHEIDSWIJZER - wensenlijstje voor uw uitvaart 07 een rustig idee voor u en uw nabestaanden Wensenlijstje voor uw uitvaart Cremeren, begraven of een urn op een begraafplaats? In besloten kring, met een grote groep dierbaren of liever twee aparte bijeenkomsten? Een religieuze plechtigheid in de kerk, een intieme bijeenkomst thuis of een combinatie van beide? Klassieke muziek, jazz, hiphop? Een kopje koffie, een goed glas champagne of een bourgondisch diner? Wat had de overledene gewild? Wie onverwacht een uitvaart moet organiseren, komt voor talloze vragen te staan. Als de overledene niets heeft geregeld, staan de nabestaanden voor deze keuzen. Die hebben het daar vaak moeilijk mee. Vrijwel altijd proberen ze zich voor te stellen wat de overledene zelf had gewild. Niet zelden hebben familie en vrienden daar verschillende beelden over. Doen we het wel goed? U kunt het uw dierbaren gemakkelijk maken door zelf na te denken over uw uitvaartwensen en daarover te praten. Met uw wensenlijstje in gedachten, hoeven nabestaanden niet bang te zijn dat ze het niet goed doen. Uw wensen kunt u ook op papier zetten in een codicil of formeel vastleggen in een testament. Een uitvaartorganisatie kan alles regelen of een deel van de zorg uit handen nemen. U of uw nabestaanden kunnen ook veel zelf doen. U kunt bijvoorbeeld uw eigen kist, lijkwade of assieraad ontwerpen en maken. Ook de rouwkaart, de plechtigheid en de catering kunt u invullen zoals u dat zelf wilt. Persoonlijk afscheid De Afscheidswijzer helpt u op weg bij de voorbereiding van uw uitvaart. U vindt er tips, wetenswaardigheden en handige adressen om van uw afscheid een persoonlijke bijeenkomst te maken.

5 08 AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum 09 s Gravenland Kortenhoef Hilversumse Meent Naarden Bussum N524 Noorderbegraafplaats A1 A27 Amsterdam Amersfoort Almere Laren N525 Uitvaart in Hilversum In Hilversum kunt u afscheid nemen van een dierbare op een eigen en persoonlijke wijze. In dit boekje vindt u praktische informatie over de plechtigheid, de begraafplaatsen, de graven en het onderhoud daarvan. Haarlem A2 Loosdrecht Zuiderhof Bosdrift Hilversumse begraafplaatsen De Hilversumse begraafplaatsen zijn een oase van monumentale rust in het groen. De lanen, de variatie aan flora, de verzorgde graven en de uitzichten zorgen voor een serene laatste rustplaats van uw dierbare. Hollandsche Rading N417 Utrecht A27 A1 Baarn Soest N415 Er is veel mogelijk op het gebied van begraven in Hilversum op de drie begraafplaatsen: De Noorderbegraafplaats, de Zuiderhof en de Nieuwe algemene begraafplaats aan de Bosdrift. Elke begraafplaats heeft zijn unieke kenmerken. Er is een grote verscheidenheid aan graven: van een algemeen graf tot aan een urnengraf. Sommige soorten graven zijn op de ene begraafplaats wel mogelijk en op een ander niet. Daar leest u meer over verderop in deze folder. Hilversum beschikt niet over een eigen crematorium, maar biedt wel plaats voor asbestemming. De gemeente staat u bij en kan met u uw persoonlijke wensen en de mogelijkheden voor de plechtigheid bespreken. Wij werken samen met uitvaartondernemers maar uiteraard kunt u ook rechtstreeks contact met ons opnemen. We kijken dan naar uw voorkeuren en zorgen er voor dat het afscheid gebeurt op een persoonlijke manier. Zo is het mogelijk om een voorkeur aan te geven voor een locatie van het graf op de begraafplaats als u deze komt bezichtigen. Het is mogelijk om deze zaken persoonlijk in een eerder stadium al te bespreken. Ook wat betreft gedenktekens is er een ruime keuze. Er zijn wel enkele voorwaarden waaraan een herdenkingsteen moet voldoen. Deze informatie vindt u verderop in dit boekje. De begraafplaatsen beschikken over een aula, waar de afscheidsbijeenkomst kan plaatsvinden. Ook kunt u aangeven hoe u de processie naar het graf wilt zien. Kortom er zijn veel persoonlijke keuzes mogelijk.

6 10 AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum 11 Begraafplaats Noorderbegraafplaats De Bosdrift De Bosdrift, officieel de Nieuwe algemene begraafplaats aan de Boschdrift genoemd, is een prachtige verstilde plek aan de rand van de Hilversumse binnenstad. Het is bij wijze van spreken het villagebied onder de Hilversumse begraafplaatsen. De begraafplaats dateert van 1890 en is aangelegd in landschapsstijl, naar het ontwerp van de tuinarchitect L.A. Springer. De graven liggen langs gebogen paden en het beeld wordt bepaald door bloeiende heesters, grote loof- en groenblijvende bomen (meer dan honderd jaar oude Thuja s). De aula en het hekwerk zijn in 1899 ontworpen door gemeentearchitect P. Andriessen, die ook tekende voor de uitbreiding van de begraafplaats in De Bosdrift wordt extensief beheerd, waardoor deze begraafplaats een natuurlijk karakter heeft en ecologische waarden herbergt. De monumenten van Belgisch hardsteen staan tussen lelietjes der dalen en worden overgroeid door (korst-) mossen. Nieuwe Algemene Begraafplaats Bosdrift Bosdrift AL Hilversum De Noorderbegraafplaats is een statige begraafplaats met een heldere structuur: een open centraal veld, monumentale bomenlanen (Moeraseik - Quercus Palustris ). De ingangen naar de grafvelden en de aula bij de entree bepalen de sfeer van de plek. De Berlagevijver vormt de zuid lijke begrenzing van de begraafplaats. De Noorderbegraafplaats werd aangelegd in 1929, toen nog buiten de bebouwde kom van Hilversum, midden op de heide. Het ontwerp voor deze begraafplaats is van de hand van W.M. Dudok. Het ontwerp is strak en ordelijk en biedt bij volle wasdom van de beplanting een plechtig en monumentaal beeld. Rondom een centraal veld zijn de grafvelden in kleine eenheden gegroepeerd en omsloten door een haag en opgaande beplanting. W.M. Dudok: Men voelt zich buiten, maar toch als in een vertrek, waarvan de wanden het geboomte en het dak de hemel is. Ook het aulagebouw, de voormalige dienstwoning en de fietsenstalling met personeelsruimten zijn ontworpen door Dudok. De aula is aan de straatzijde gesloten, maar biedt naar het centrale veld van de begraafplaats een verrassend uitzicht. Deze gebouwen zijn alle in 1996 en 1997 gerestaureerd en het voorzieningenniveau is aangepast aan de moderne tijd. Het strikte ontwerp van Dudok stelt hoge eisen aan het beheer van de Noorderbegraafplaats: zonder een adequaat en intensief beheer zou veel van het monumentale karakter verloren gaan. Noorderbegraafplaats Laan NL Hilversum

7 12 AFSCHEIDSWIJZER - Gemeente uitvaart in Hilversum- begraafplaatsen AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum 13 De soorten graven Zuiderhof De Zuiderhof ligt op de overgang van de stad naar de heide. In het ontwerp uit 1958 van W.M. Dudok leidt een brede bomenlaan naar een royaal, maar sober voorplein, dat wordt omgeven door een 6 meter hoge zuilengalerij. De aula kijkt uit over het centrale element op de begraafplaats: een indrukwekkende groene middenas. Aan beide zijden van de as liggen de grafvelden, geaccentueerd door treurberken en omsloten door heesters en bomen, zodat men vanaf de as niet wordt overweldigd door graven en grafstenen. De omringende beplanting geeft de grafvelden een intieme sfeer. Net als bij de Noorderbegraafplaats is de Zuiderhof een statig en streng vormgegeven begraafplaats, hetgeen een intensief beheer vereist. Na de restauratie in 1995 is de Zuiderhof volledig toegerust op alle gangbare vormen van begraven en asbestemming. Naast grafvelden beschikt de Zuiderhof over een schitterende urnentuin, bestaande uit moerbeibomen temidden van 6000 lavendelstruiken en omringd door een beukenhaag. De urnentuin is gecombineerd met kindergraven en urnenmuren. Aangrenzend bevindt zich een urnenbos en een verstrooibos. Door de ligging aan de rand van de heide komen ook wandelaars naar de Zuiderhof om hier van de rust te genieten. Het kan gebeuren dat u op de Zuiderhof oog in oog komt de staan met heidebewoners, zoals een vos, een ree of een groep patrijzen. Gemeentelijke Begraafplaatsen Zuiderhof Kolhornseweg RS Hilversum Op de Hilversumse begraafplaatsen kunt u een keuze maken uit verschillende soorten graven: Noorderbegraafplaats: Eigen graven, Kindergraven, Columbarium, Urnennissen, Islamitisch gedeelte, Algemene graven Bosdrift: alleen Eigen graven Zuiderhof: Eigen graven, Kindergraven, Columbarium, Urnennissen, Urnenheuvel, Algemene graven, Bovengronds begraven Algemeen graf Een algemeen graf is mogelijk op de Noorderbegraafplaats en de Zuiderhof en worden uitgegeven voor een periode van tien jaar. Dat is de wettelijke graf-rusttermijn. Deze periode kan niet worden verlengd. In een algemeen graf worden drie personen begraven. Als nabestaande heeft u geen zeggenschap over wie er verder in het algemeen graf wordt begraven. Na tien jaar wordt het algemene graf geruimd. Door middel van een algemene publicatie wordt u hierover geïnformeerd. Het is dan altijd mogelijk om tegen het daarvoor geldende tarief de stoffelijke resten uit het algemeen graf te laten herbegraven in een eigen graf of deze te laten cremeren. De mogelijkheden voor het plaatsen van gedenktekens zijn beperkt bij een algemeen graf. Eigen graf of familiegraf Een eigen of familiegraf is mogelijk op Bosdrift, Noorderbegraafplaats en Zuiderhof. Het biedt ruimte aan meerdere overledenen en wordt voor een langere periode gehuurd. In een eigen graf kunt u ook urnen laten bijzetten. Het graf komt op naam van één rechthebbende en deze bepaalt wie er in het graf bijgezet worden, beslist over grafbedekking, verlenging van de grafrechten enz. De huurtermijn voor een eigen graf is voor tien of twintig jaar en daarna kan deze verlengd worden. Bij een eigen of familiegraf is het mogelijk een plaats van tevoren uit te kiezen en bovendien heeft u ruimere mogelijkheden om een gedenkteken of monument te plaatsen.

8 14 AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum 15 Kindergraf (midden) Zowel op de Noorderbegraafplaats als op de Zuiderhof is er een speciaal veld voor kindergraven. Een kindergraf biedt plaats aan één kind van maximaal 12 jaar. Kindergraven worden uitgegeven voor een periode van tien jaar en kunnen daarna worden verlengd. Keldergraf Het keldergraf is een eigen-familiegraf en mogelijk op de Bosdrift, de Noorderbegraafplaats en de Zuiderhof. Het biedt ruimte aan meerdere overledenen en wordt voor een langere periode gehuurd. In een keldergraf kunt u ook urnen laten bijzetten. Het graf komt op naam van één rechthebbende en deze bepaalt wie er in de kelder bijgezet worden, beslist over grafbedekking, verlenging van de grafrechten enz. Het keldergraf wordt aangekocht. Katholieke begraafplaatsen Op de Noorderbegraafplaats is een grafveld als rooms-katholieke begraafplaats ingericht en één als oud-katholieke begraafplaats. Beide grafvelden beschikken over algemene en familiegraven. Islamitische begraafplaats Op de Noorderbegraafplaats is een gedeelte ingericht voor het begraven van Islamieten. Hier kan men overeenkomstig de religieuze tradities worden begraven in een algemeen graf, een kindergraf of een familiegraf. Oorlogsgraven Zowel op de begraafplaats Bosdrift als op de Noorderbegraafplaats zijn oorlogsgraven te vinden. Bovengronds begraven Het bovengrondse keldergraf is op aanvraag mogelijk op de begraafplaats Zuiderhof. Het graf biedt ruimte aan één overledene. Het graf komt op naam van één rechthebbende. Deze beslist over de grafbedekking, verlenging van de grafrechten, enz. De bovengrondse grafnis wordt aangekocht door een rechthebbende. Daarnaast worden voor 20 jaar de grafrechten verhuurd, met mogelijkheid op verlenging.

9 16 AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in Hilversum 17 Contactinformatie Urnenheuvel Zuiderhof Asbestemmingen Columbarium Zuiderhof Columbarium Op de begraafplaats Zuiderhof en Noorderbegraafplaats kunt u kiezen uit een aantal columbaria of urnenmuren. Beiden beschikken over columbaria met zowel gesloten nissen voor urnen als speciale open nissen voor een sierurn. Een nis in een columbarium heeft een huurtermijn van tien jaar, met de mogelijkheid van verlenging. Urnengraven Een alternatief voor het columbarium is een urnengraf waarin as van de overledene kan worden bijgezet. Momenteel kan dit op de Zuiderhof in de urnentuin, omgeven door lavendel onder de moerbeibomen of in het sfeervolle urnenbos. Op de Noorderbegraafplaats is een van de grafvelden ingericht als urnenveld. Urnengraven worden uitgegeven voor een periode van tien jaar en bieden een maximum van twee urnen per graf Asverstrooiing Zowel de Noorderbegraafplaats als de Zuiderhof bieden de mogelijkheid om de as van de overledene te verstrooien. Op de Noorderbegraafplaats kan dit over een speciaal verstrooiveld en de Zuiderhof beschikt over een verstrooibos in een natuurlijke omgeving. Na verstrooiing is het mogelijk een naamplaatje aan te brengen op de aangewezen herdenkingsplek. De drie gemeentelijke begraafplaatsen van Hilversum hebben een gemeenschappelijke administratie, waar u informatie kunt krijgen over de mogelijkheden die de begraafplaatsen te bieden hebben. Gezien het bijzondere karakter van elk van de begraafplaatsen is het mogelijk om een rondleiding aan te vragen. U kunt een telefonische afspraak maken of langskomen op de Zuiderhof. Bezoekadres: Administratie Gemeentelijke Begraafplaatsen Zuiderhof Kolhornseweg 13, 1213 RS Hilversum tel fax Postadres: Gemeente Hilversum t.a.v. beheerder begraafplaatsen Postbus 9900, 1201 GM Hilversum Stichting Barbara RK begraafplaats Nieuwlandseweg 40, 1215 DA Hilversum (035) Joodse begraafplaats Vreelandseweg 1, 1216 CG Hilversum (06) De begraafplaatsen staan aangegeven op de bewegwijzeringsborden langs de buitenring. Gemeentelijke begraafplaatsen zijn vrij toegankelijk van zonsopgang tot zonsondergang. Informatie over de beheersverordeningen, begraaftijden en tarieven staat op de gemeentelijke website

10 18 ADVERTORIAL - Het Leger des Heils en afscheid nemen AFSCHEIDSWIJZER - advertorial - Het Leger des Heils en afscheid nemen 19 dan op bruiloften. Als men in die levensfase zit dat de kans op overlijden toeneemt dan gaan mensen ook nadenken over de eigen dood. En de gemiddelde Nederlander wil dan zijn zaakjes netjes geregeld hebben. De afscheidswijzer kan hierbij een handig hulpmiddel zijn, vooraf, of voor nabestaanden ook achteraf. Ordening van gedachten en wensen vooraf is natuurlijk ideaal, de persoon in kwestie kan dan zelf bepalen wat er gaat gebeuren met een nalatenschap en kan aangeven hoe de begrafenis of crematie moet plaatsvinden. Het Leger des Heils en afscheid nemen fotograaf: Ruben Timman. Afscheid nemen blijft moeilijk. Terwijl we van de andere kant ook weten dat het er een keer van komen zal. De enige zekerheid die wij als mensen hebben is dat wij een keer overlijden, het tijdstip is ongewis, maar het komt er een keer van. Omdat we dat weten is het op zich bijzonder dat er weinig over gesproken wordt. Voor veel mensen is praten over de dood taboe. Vooral oudere mensen, die gewoon weten dat het tijdstip dichterbij komt, zijn hier vaak nuchterder in. De directe omgeving en met name kinderen en kleinkinderen vinden het niet prettig, maar praten over de dood is voor oudere mensen veel minder een taboe. Niet zo vreemd, in de eigen familie en kennissenkring treft men elkaar vaker op uitvaarten Wij als Leger des Heils willen mensen nabij zijn en hen helpen om hun wensen en gedachten te ordenen en regelingen te treffen die aan de wensen van de persoon tegemoet komen. Dat zijn veel praktische zaken, maar ook geloofszaken gaan wij niet uit de weg en wij regelen desgewenst complete uitvaarten in ongeacht welke kerk. Nu is dat voor het Leger des Heils, dat ook een kerk is, natuurlijk geen vreemde materie. Vanuit onze christelijke levensovertuiging willen wij mensen helpen zonder aanzien des persoon en ongeacht van welke afkomst of religie. In onze contacten met mensen staat de persoon centraal zonder voorwaarden vooraf. Wij bezoeken mensen op hun verzoek en leveren maatwerk. Onze ervaring is dat mensen dan ook vrijwel altijd het Leger opnemen in hun testament. Met de actie Wie zorgt er straks voor Pietje proberen wij uit te dragen wat wij voor mensen kunnen betekenen. Leger des Heils sectie Nalatenschappen Postbus EH Almere (036)

11 20 AFSCHEIDSWIJZER - geschiedenis van de uitvaart AFSCHEIDSWIJZER - geschiedenis van de uitvaart 21 de dood is van alle tijden Geschiedenis van de uitvaart Een passende uitvaart is voor de meeste mensen heel belangrijk. Tweehonderd jaar geleden gaf meer dan de helft van de stedelingen geld aan de dodenbus, om zich te verzekeren van een nette uitvaart. Later is daar de uitvaartverzekering uit voortgekomen. Dodenbus In de late middeleeuwen waren ambachtslieden, zoals bakkers en slagers, lid van een gilde. Dit was een soort beroepsvereniging. Het gilde ging regelmatig bij de leden langs met de dodenbus. De leden waren verplicht daar geld in te stoppen, maar daarmee verzekerden ze zich ook van een nette uitvaart. Begrafenisfonds Aan het einde van de achttiende eeuw werden de gildes opgeheven, maar de dodenbussen bleven bestaan. Er kwamen particuliere begrafenisfondsen, met namen als Let op uw einde. Wie het fonds niet kon betalen, stond een begrafenis op kosten van de gemeente te wachten. Over de kist lag dan een kleed met het opschrift van de armen. Dat was een grote schande. Begraafplaats als geschiedenisboek Mensen hebben de laatste rustplaats van hun overledenen waarschijnlijk altijd gemarkeerd: met grafheuvels, hunnebedden, kruisen, grafstenen, zerken of een boompje. Uit deze tekens lezen wij nu af hoe onze voorouders omgingen met de dood. Ook de begraafplaatsen van nu hebben cultuurhistorische waarde. Grafstenen, opschriften en symbolen geven een indruk van de dodencultuur en vertellen bovendien een deel van de plaatselijke geschiedenis. Hoe gek het ook klinkt: op een begraafplaats komt de historie tot leven.

12 22 AFSCHEIDSWIJZER - geschiedenis van de uitvaart AFSCHEIDSWIJZER - geschiedenis van de uitvaart 23 De aanspreker De aanspreker was vroeger belast met de organisatie van de uitvaart. Gekleed in lange zwarte jas bracht hij het nieuws van de dood in de woonbuurt van de overledene. Volgens de traditie van nabuurschap bereidden de buurtgenoten de uitvaart voor. Zo kon iedereen rekenen op een goede begrafenis. Geschiedenis van de uitvaart in Hilversum en omstreken Van vroegere grafheuvels zijn er nog 1700 in Nederland over. Ook in Hilversum en omgeving zijn de belangrijkste concentraties van grafheuvels (Zevenbergjes) te vinden op de Westerheide gemeente Laren, Zuiderheide en de Hoornboegse heide. Vanwege het aardewerk in de grafheuvels wordt gesproken over de Hilversumse-cultuur. Aanvankelijk werd men in de kerk, onder de kerkvloer begraven. Omstreeks 1786 werd er door mr. J.D. van Leeuwen de eerste zogenaamde buitenbegraafplaats in Tiel gesticht, genaamd Ter Navolging. Bijna tegelijkertijd volgde Hilversum in 1792 met het buiten begraven, op dezelfde manier als in de kerk. Die begraafplaats heette Gedenkt te sterven. Deze is gesloten in Nu heeft de voormalige buitenbegraafplaats de status van gemeentelijk monument en tevens als stadstuin De Hof. De huidige begraafplaatsen dateren alle uit de laatste 150 jaar. Het boek Oases van rust beschrijft de geschiedenis van de Hilversumse begraafplaatsen van de huidige en van de verdwenen begraafplaatsen in Hilversum. Het laat de verschillen zien in aanleg en stijl maar brengt ook veel overeenkomsten aan het licht. Het boek Oases van rust is te bestellen bij het Museum in Hilversum en de Hilversumse Historische Kring Albertus Perk Uitvaartverzekering Honderd jaar geleden bestonden er nog zo n vierhonderd begrafenisfondsen. Na allerlei fusies zijn de uitvaartverzekeringen ontstaan die we nu kennen. Het beroep van aanspreker is verdwenen. Zijn rol is overgenomen door uitvaartorganisaties en rouwkaarten. Ook nabuurschap komt nauwelijks meer voor. Cremeren of begraven Cremeren was tot en met de Romeinse tijd heel gebruikelijk. Met de opkomst van het christendom lieten steeds meer mensen zich begraven. Rond 800 stelde Karel de Grote cremeren zelfs strafbaar. Pas duizend jaar later, in de negentiende eeuw, kwam cremeren weer heel geleidelijk in de belangstelling. Uiteindelijk stemde ook de kerk ermee in. In Nederland is cremeren sinds 1955 ook volgens de wet gelijk aan begraven. ADRESSEN - geschiedenis van de uitvaart Vereniging De Terebinth Behoud waardevol funerair erfgoed Kantershof 372, 1104 GV Amsterdam (020) Multatuli De bekende Nederlandse schrijver Multatuli was een groot voorstander van cremeren. Maar bij zijn overlijden in 1887 was cremeren nog niet mogelijk in Nederland. Zijn familie week daarom uit naar Duitsland. Het eerste Nederlandse crematorium werd pas in 1913 geopend in Driehuis-Westerveld, waar een jaar later de eerste crematie plaatsvond. Nederlands Uitvaart Museum Tot Zover Kruislaan 124, 1097 GA Amsterdam (020)

13 24 AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in verschillende religies AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in verschillende religies 25 houvast bij afscheid nemen Uitvaart in verschillende religies Rituele wassing, gewijde grond, ingetogen of juist uitbundige emoties. Iedere religie kent eigen rituelen en symbolen rond de uitvaart. Die geven de nabestaanden houvast in een verwarrende periode. Christenen: de ziel blijft De dood betekent voor christenen de scheiding van lichaam en ziel. Het lichaam wordt begraven of gecremeerd, de ziel blijft voortbestaan. Bij de uitvaartdienst wordt gezongen, gebeden en gesproken. Katholieken maken daarbij gebruiken van veel rituelen zoals kaarsen, wijwater, wierook en lange toespraken. De protestantse uitvaart is juist sober, maar steeds vaker horen ook daar rituelen en bloemen bij. Joden: rein voor god Joden vinden het niet respectvol om een dode aan te kijken, omdat de overledene zich niet kan verweren. Daarom dekken zij het lichaam direct na de dood af met een wit laken. Het chevra kadiesja, een soort begrafenisvereniging, verzorgt de rituele wassing zodat de overledene rein voor God verschijnt. De joodse uitvaart is sober; bloemen zijn zeker voor orthodoxe joden ongepast. Begrafenis in het geboorteland Wie niet in Nederland geboren is, wil vaak in het land van herkomst begraven worden. Dat kan, maar brengt wel extra kosten met zich mee. Sommige uitvaartorganisaties hebben daar speciale verzekeringen voor. Nederlandse begraafplaatsen bieden overigens steeds meer ruimte voor wensen van andere culturen.

14 26 AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in verschillende religies AFSCHEIDSWIJZER - uitvaart in verschillende religies 27 Moslims: iedereen gelijk Moslims wikkelen het lichaam van de overledene in een eenvoudige witte lijkwade. Pracht en praal zijn ongepast, want voor God is iedereen gelijk. De begrafenis vindt bij voorkeur binnen 24 uur plaats. Mannen helpen graag bij het dragen van de kist, want dat geldt als een goede daad. Vrouwen bezoeken het graf apart, na de begrafenis. Surinaamse creolen: emotie Surinaamse creolen zijn over het algemeen christelijk, maar gebruiken ook rituelen van de Afrikaanse natuurgodsdienst Winti. Bij een overlijden komt de aflegvereniging het lichaam wassen en balsemen. De familie is daar niet bij, de handelingen zijn strikt geheim. De overledene ligt mooi aangekleed in de kist, tussen persoonlijke spullen. Bij de uitvaart wordt veel gezongen en de aanwezigen laten hun emoties de vrije loop. Chinezen: yin en yang Chinezen krijgen dekens en warme kleren mee in de kist, omdat hun ziel een lange reis door onder meer koude en natte hellen zal maken. Andere praktische voorwerpen worden eerst verbrand en gaan in symbolische vorm in de kist. Ook krijgen overledenen geld mee om kwade geesten af te kopen. Na de begrafenis ontvangt iedereen een gelukszakje van de familie om het negatieve (yin) weer in evenwicht te brengen met het positieve (yang). Hindoes: terug naar de oerbron Hindoes geloven dat de ziel na het overlijden in een ander lichaam terugkomt. Het lichaam van de overledene moet zo snel mogelijk terug naar de oerbron van water, vuur, ether, lucht en aarde en wordt daarom verbrand. De aanwezigen strooien bloemblaadjes over de dode en daarna zet de oudste zoon de verbranding in gang. In Suriname gebeurt dat vaak in openluchtcrematoria, in Nederland is dat verboden. De as van Nederlandse hindoes wordt over zee verstrooid, gevolgd door bloemblaadjes. Eeuwige grafrust De wet schrijft voor dat graven pas na tien jaar geruimd mogen worden. De meeste christenen vinden deze termijn voldoende lang, als de beenderen na het ruimen maar op de begraafplaats mogen blijven. Voor joden en moslims is eeuwige grafrust een voorwaarde. Daarom hebben veel begraafplaatsen aparte delen waar de graven zeer lang blijven liggen. Nederlands Uitvaartmuseum In 2007 is het Nederlandse Uitvaartmuseum Tot Zover geopend op de begraafplaats De Nieuwe Ooster in Amsterdam. Hier is te zien hoe Nederlanders in de loop van de tijd omgingen met de dood, begraven, cremeren en uitvaartrituelen. De gebruiken van verschillende religies en nietgelovigen passeren op aanschouwelijke wijze de revue. Voor meer informatie zie ADRESSEN - Uitvaart in verschillende religies Landelijk Steunpunt Rouw (LSR) Barchman Wuytierslaan AB Amersfoort (033)

15 28 AFSCHEIDSWIJZER - zorg in de laatste levensfase AFSCHEIDSWIJZER - zorg in de laatste levensfase 29 aan het einde van de Zorg in de laatste levensfase Thuis! Als je Nederlanders vraagt waar ze willen sterven, is dat het meest gehoorde antwoord. Anderen geven de voorkeur aan de huiselijke omgeving van een hospice of de medische voorzieningen van een ziekenhuis of verpleeghuis. Thuis De laatste levensfase brengen mensen over het algemeen het liefst thuis door, omringd door dierbaren, vertrouwde spullen en huisdieren. Huisgenoten, familieleden en vrienden nemen vaak met liefde de verzorging op zich en worden dan mantelzorgers genoemd. Maar soms is mantelzorg te zwaar, emotioneel of fysiek. Geschoolde vrijwilligers kunen dan steun bieden door te waken, voor te lezen, een wandeling te maken, te praten of er gewoon te zijn. Als wensen of omstandigheden veranderen, is opname in een hospice of ziekenhuis altijd mogelijk. levensreis Waar breng ik de laatste levensfase door? De volgende vragen helpen bij het kiezen: Hoe snel kunnen verzorgers en artsen bij me zijn? Kan ik s nachts hulp krijgen? Wat zijn de mogelijkheden voor pijnbestrijding? Kan ik af en toe met iemand praten, om familie en vrienden te ontlasten? Hoeveel privacy heb ik? Mogen familieleden of vrienden overnachten? Mag ik mijn huisdier meenemen? U mag uw keuze altijd wijzigen en bijvoorbeeld wisselen van hospice naar ziekenhuis of van huis naar hospice.

16 30 AFSCHEIDSWIJZER - zorg in de laatste levensfase ADRESSEN - zorg in de laatste levensfase 31 Bijna thuis Thuis sterven is niet altijd mogelijk. Soms kunnen familie en vrienden de energie en de tijd voor de verzorging niet opbrengen, hoe graag ze dat ook zouden willen. Een hospice kan dan een overweging zijn. Dat zijn huizen waar mensen in hun laatste levensfase verzorging krijgen door geschoolde vrijwilligers, verpleegkundigen en hun eigen huisarts. De huiselijke sfeer en de kleinschaligheid van hospices geven een bijnathuisgevoel. Ziekenhuis of verpleeghuis Sommige mensen geven de voorkeur aan sterven in het ziekenhuis of verpleeghuis, omdat alle medische hulp daar voorhanden is. Soms kan het niet anders, bijvoorbeeld als verhuizen naar een andere omgeving te zwaar is. Een aantal ziekenhuizen en verpleeghuizen heeft aparte afdelingen voor palliatieve zorgverlening, waar de verzorgers meer tijd voor stervensbegeleiding hebben. Tips voor mantelzorgers Geef duidelijk aan wat u niet wilt of kunt doen. Doe niet alles alleen: vraag hulp aan professionele werkers, de omgeving en de stervende zelf. Eis iedere dag en iedere week tijd voor uzelf op, zodat u nieuwe energie kunt opdoen en kunt ontspannen. Stel geen onredelijke eisen aan uzelf. Heb geen schuldgevoel over uw eigen levenslust en uw eigen behoeften. Blijf goed voor uw eigen lijf zorgen, neem de tijd om te eten en te slapen. Spreek gevoelens uit, liefst op een positieve manier. Omgaan met pijn en sterven Veel mensen zijn bang voor de dood en de mogelijke pijn die daaraan voorafgaat. Zij worstelen met allerlei vragen: Hoe lang zal het duren? Zal ik pijn lijden? Wil ik een natuurlijke dood sterven of zelf kiezen wanneer mijn leven eindigt? Medisch gezien is er veel mogelijk, maar uw gevoel speelt ook een belangrijke rol. Daarom is het goed deze vragen tijdig te bespreken met uw nabije familie en de huisarts. zorgverlening Amaris Zuiderheide Diependaalselaan 337, 1215 KG Hilversum (035) Hospice Kajan Borneolaan 18, 1217 HA Hilversum (035) Inovum ouderenzorg, behandeling, wonen en welzijn in het Gooi Centraal bureau Nieuw Loosdrechtsedijk 24, 1231 KX Loosdrecht (035) Inovum Hilversum Zorgcentrum Gooiers Erf Van Riebeeckweg 50, 1212 EM Hilversum (035) www. Inovum.nl zorgbemiddeling@inovum.nl Lizz Harms-Lo Palliatieve zorg & rouwbegeleiding Eilandseweg 32, 1394 JG Nederhorst den Berg (0294) lizz@kpnplanet.nl > zie advertentie op pagina 78 Pro Geria Thuiszorg Hoofdkantoor Bussum Brinklaan 32, 1404 EW Bussum (0900) Schippers Verpleegkundige Natuurgeneeskundige Regenesis Therapeut Palliatieve zorg & rouwbegeleiding Rietmeent 110, 1218 AZ Hilversum (035) (06) hanneke.schippers@xs4all.nl > zie advertentie op pagina 78 Toon Hermans Huis Amersfoort Regentesselaan 39, 3818 HH Amersfoort (033) info@thha.nl > zie advertentie op pagina 81 TTZ Taselaar Thuiszorg Ernst Casimirlaan 5, 1411 GC Naarden (035) (06) k.j.taselaar@kpnmail.nl > zie advertentie op pagina 79 Thuiszorg Goedezorg Pijlkruid 15, 1241 VN Kortenhoef (035) Zorghotel Zonnestraal Hilversum Loosdrechtse Bos 7, 1213 RH Hilversum (0900) Zorghotel Dennenheuvel (Overbosch) Soestdijkerstraatweg 102, 1213 XH Hilversum (035)

17 32 ADRESSEN - zorg in de laatste levensfase ADRESSEN - zorg in de laatste levensfase 33 Zorgresidentie Benvenuta Bussumergrintweg 40, 1217 BR Hilversum (035) info@benvenuta.nl Zorgresidentie Slingerbosch Amersfoortsestraatweg 202, 1272 RS Huizen (035) info@slingerbosch.nl Zorgresidentie Koetshuys Erica Albertus Perkstraat 14-16, 1217 NS Hilversum (035) info@koetshuys-erica.nl palliatieve Terminale Zorg (VPTZ) Netwerk Palliatieve Zorg Gooi en Vechtstreek Mw. N. Peters, netwerkcoördinator Klein Laren 1, 1251 LN Laren (Noord-Holland) (035) gooienvecht@netwerkpalliatievezorg.nl Mantelzorg Gooi en Omstreken Steunpunt Mantelzorg Geuzenweg 9 A, 1221 BK Hilversum (035) Hospice Kajan Borneolaan 18, 1217 HA Hilversum (035) info@hospicekajan.nl Landelijke informatie: Mantelzorglijn (0900) ( 0,10 cpm) Mezzo Landelijke vereniging mantelzorgers Postbus 179, 3980 CD Bunnik (030) Expertisecentrum Mantelzorg Catharijnesingel 47 Postbus 8228, 3503 RE Utrecht (030) (receptie) expertisecentrummantelzorg@vilans.nl MEE Utrecht, Gooi en Vecht Landelijk Steunpunt VPTZ J.F. Kennedylaan 99, 3981 GB Bunnik (030) VPTZ vrijwilligers Palliatieve Terminale Zorg Huizerweg 54, 1402 AD Bussum (035) VPTZ Hilversum Diependaalselaan 337, 1215 KG Hilversum (06) vptz.hilversum@gmail.com VPTZ Huizen Postbus 1155, 1270 BD Huizen (06) huizen@vptzgooi.nl VPTZ Naarden Bussum Huizerweg 54, 1402 AD Bussum (06) naarden-bussum@vptzgooi.nl VPTZ Weesp Muiden Muiderberg e.o. Huizerweg 54, 1402 AD Bussum (06) weesp@vptzgooi.nl Agora landelijk ondersteuningspunt palliatieve zorg Groenweg 21A 3981 CK Bunnik (030) zorginstanties & zorgbemiddeling Actiz Organisatie van zorgondernemers Postbus 8258, 3503 RG Utrecht (030) info@actiz.nl Centrum Inidicatiestelling Zorg (CIZ) CIZ Utrecht Postbus 2222, 3500 GE Utrecht Europalaan 100, 3526 KS Utrecht (088) (bereikbaar van 8.00 uur tot uur) Gemeente Hilversum WMO Zorgloket / WWZ loket Larenseweg 30, 1221 CN Hilversum (035) Centrum Indicatiestelling Zorg CIZ Hilversum Seinstraat 20, 1223 DA Hilversum (088) Postbus AV Hilversum info.hilversum@ciz.nl Landelijk informatiepunt zorg (geïnnitieerd door Ministerie VWS) (0900) info@kiesbeter.nl Hilverzorg Bezoekadres administratief kantoor Franciscusweg 10 D, 1216 SK Hilversum (035) info@hilverzorg.nl Postadres administratief kantoor Postbus 260, 1200 AG Hilversum Hilverzorg klantcentrum - lokatie flat Kerkelanden Franciscusweg 137, 1216 SB Hilversum (035) klantcentrum@hilverzorg.nl De onderstaande lokaties zijn onderdeel van Hilverzorg HilverZorg De Boomberg Vaartweg 42, 1217 SV Hilversum (035) klantcentrum@hilverzorg.nl

18 34 ADRESSEN - zorg in de laatste levensfase AFSCHEIDSWIJZER - direct na het overlijden 35 HilverZorg Woonzorgcentrum St. Carolus Bosdrift 96, 1215 AN Hilversum (035) klantcentrum@hilverzorg.nl HilverZorg De Egelantier Egelantierstraat 194, 1214 EH Hilversum (035) klantcentrum@ hilverzorg.nl Hilverzorg Zuiderheide Diependaalselaan 337, 1215 KG Hilversum (035) zuiderheide@amaris.nl HilverZorg flat Kerkelanden Franciscusweg 137, 1216 SB Hilversum (035) klantcentrum@hilverzorg.nl HilverZorg Zonnehoeve Loosdrechtse Bos 9, 1213 RH Hilversum (035) klantcentrum@hilverzorg.nl HilverZorg Heydeborg Soestdijkerstraat 133 L, 1213 VX Hilversum (035) klantcentrum@hilverzorg.nl HilverZorg De Stolpe Zonnelaan 17, 1217 NE Hilversum (035) klantcentrum@hilverzorg.nl HilverZorg St. Joseph verpleegunit Minckelerstraat 81, 1223 LD Hilversum (035) wijkcentrum (035) verpleegunit (035) dagopvang klantcentrum@hilverzorg.nl Gezondheidscentrum Hilversum Vaartweg 163 c, 1217 SP Hilversum (035) Gezondheidscentrum InGang 15 Loosdrechtse Bos 15, 1213 RH Hilversum Viore Centrum voor mensen die leven met kanker Oostereind 115, 1212 VH Hilversum (035) GGD Gooi&Vechtstreek Burgemeester de Bordesstraat GZ Bussum Postbus 251, 1400 AG Bussum (035) info@ggdgooi.nl Versa Welzijn Hoofdkantoor Hilversum Larenseweg 30, 1221 CN Hilversum (035) info@versawelzijn.nl Versa Mantelzorgondersteuning Neuweg 31, 1211 LV Hilversum (035) Direct na het overlijden Na een lange periode van zorg of juist heel plotseling: de dood van een dierbare komt bijna altijd onverwacht. Wat nu? U belt de huisarts, die onmiddellijk langs zal komen en u verder op weg zal helpen. Tussen hoop en vrees De uren rond het overlijden van een dierbare zijn verwarrend en emotioneel. De laatste zucht kan een gevoel van paniek en intens verdriet veroorzaken, en soms tegelijkertijd ook opluchting als een einde komt aan pijn en leed. In de moeilijke uren en dagen die volgen kunnen gevoelens van verdriet, berusting, onbegrip en zelfs woede elkaar snel afwisselen. Juist in die periode moet u ook heel zakelijke formaliteiten afhandelen en praktische beslissingen nemen. Het kan veel betekenen als artsen en familie daarbij helpen. Verklaring van overlijden Als er iemand in uw omgeving overlijdt, waarschuwt u als eerste de huisarts, ook al is het midden in de nacht. De huisarts stelt een verklaring van overlijden op, waarmee de nabestaanden aangifte van overlijden doen bij de burgerlijke stand. De aangifte heeft u ook nodig om de begrafenis of crematie te regelen. Als de dood een onnatuurlijke oorzaak heeft, stellen politie en GG&GD een rapport over de doodsoorzaak op. Bij het overlijden van een minderjarige is de huisarts sinds kort verplicht de doodsoorzaak te laten vaststellen door de gemeentelijke lijkschouwer. Direct na het overlijden: (huis)arts waarschuwen; familie op de hoogte stellen; testament, codicil en donorregistratie checken; verzekeringspolis klaar leggen.

19 36 AFSCHEIDSWIJZER - direct na het overlijden AFSCHEIDSWIJZER - cremeren 37 Sectie en obductie Soms is het wenselijk het lichaam van de overledene te onderzoeken, bijvoorbeeld om de doodsoorzaak vast te stellen of als er een besmettelijke ziekte in het spel kan zijn. Als de familie dit onderzoek aanvraagt, spreekt men van obductie. Onderzoek op last van de officier van justitie heet sectie. Voor sectie is geen toestemming van de nabestaanden nodig. Donor Als de overledene zich als donor heeft geregistreerd, zullen artsen snel onderzoeken of zij organen en/of weefsel kunnen gebruiken om het leven van iemand anders te redden. Ook nabestaanden mogen het lichaam daarvoor aanbieden, als de overledene zelf niets geregeld heeft. De artsen behandelen het lichaam zorgvuldig en met respect. Als de huid wordt gebruikt, is rituele wassing niet meer mogelijk. Opbaren kan in alle gevallen. Overlijden in het buitenland Als een dierbare tijdens een reis in het buitenland overlijdt, belt u de alarmcentrale van de reisverzekering of de Nederlandse ambassade. Deze instanties regelen het vervoer terug naar Nederland (repatriëring). Net als in Nederland moet een arts een verklaring van overlijden opstellen en is aangifte van overlijden bij de gemeente vereist. Het kan enige tijd duren voordat het lichaam vrijgegeven wordt voor repatriëring. Cremeren Cremeren is voor veel mensen een passend afscheid van het aardse bestaan. Nabestaanden kunnen de as bewaren of verstrooien en zelfs met zich meedragen in een assieraad. Crematieplechtigheid Bij een crematie vindt de afscheidsbijeenkomst meestal plaats in de aula van het crematorium. Daar staat ook de kist, aangekleed met bloemen, kaarsen of foto s. De daadwerkelijke crematie vindt vrijwel altijd direct na de bijeenkomst plaats. Een maand na de crematie kan de opdrachtgever voor de crematie de as van de overledene ophalen. Urnen Nabestaanden kunnen de as in een urn bewaren en die thuis of bij het crematorium een plaats geven. Crematoria hebben hier vaak verschillende mogelijkheden voor: binnen in een urnenkelder of buiten in een urnenmuur of urnentuin. De plaats voor de urn wordt gehuurd voor een aantal jaren, met de mogelijkheid voor verlenging. Bij verhuizing kan de urn in een crematorium in de buurt komen te staan. Op sommige begraafplaatsen is het mogelijk de urn in een klein graf te plaatsen. As verstrooien Wie geen herkenbaar gedenkteken wil, kan de as laten verstrooien. De meeste crematoria en grotere begraafplaatsen hebben daar speciale verstrooivelden voor. Op een andere plaats verstrooien mag als de gemeente of de grondeigenaar daar toestemming voor geeft. Ook is het mogelijk de as te verstrooien op zee, vanaf een boot of vanuit een vliegtuig.

20 38 AFSCHEIDSWIJZER - cremeren AFSCHEIDSWIJZER - begraven 39 Bloemen Na de afscheidsbijeenkomst ontvangt de familie de kaarten en de linten die bij de bloemen zitten. De familie bepaalt wat er met de bloemen gebeurt. Vaak krijgen ze een plaats op een herdenkingsplaats bij het crematorium. Kosten Cremeren is goedkoper dan begraven. De kosten voor een sierurn lopen sterk uiteen, maar bedragen over het algemeen twee- tot vijfhonderd euro. De huur van een nis bedraagt enkele honderden euro s voor een periode van vijf jaar. Verstrooiing van as bij een crematorium kost ongeveer honderd euro. Begraven Veel mensen geven de voorkeur aan begraven, om gevoelsmatige redenen of omdat de geloofsovertuiging het voorschrijft. Voor nabestaanden kan het een troost zijn dat zij een graf kunnen bezoeken en verzorgen. Zo houden zij de band met de overledene in stand. Begraafplaats naar keuze De keuze van de begraafplaats is vrij. Iedere begraafplaats heeft een eigen sfeer en inrichting en ook de regels verschillen per begraafplaats. De beheerder kan bijvoorbeeld voorwaarden stellen aan het grafmonument, de beplanting, het opschrift en het onderhoud. Op sommige begraafplaatsen kunnen u of uw nabestaanden zelf de plaats van een graf kiezen. Gemeentelijke en bijzondere begraafplaatsen Iedere gemeente heeft ten minste één begraafplaats waar iedereen gebruik van kan maken. Daarnaast kunnen kerkelijke organisaties of andere groeperingen bijzondere begraafplaatsen oprichten, zoals katholieke, joodse en islamitische begraafplaatsen. Voor oorlogsslachtoffers bestaan speciale erevelden. Steeds vaker richten ook gemeentelijke begraafplaatsen aparte delen voor geloofsovertuigingen, kindergraven en oorlogsslachtoffers in. Sieraden voor goede doelen Als de overledene sieraden om heeft, gaan die mee in de crematieoven. Na de crematie worden de resten van edelmetalen uit de as gehaald en verkocht. De opbrengst gaat naar een goed doel. Alle crematoria doen daaraan mee. Natuurvriendelijk begraven Wie natuur en milieu een warm hart toedraagt, kan zich laten begraven op een speciale natuurbegraafplaats. Vaak is dit een vrij toegankelijk bos, waar de graven verspreid tussen de bomen liggen. De graven zijn ondiep, zodat het lichaam sneller wordt opgenomen in de natuur. Ook de gedenktekens, zoals een zwerfkei of een boom, komen uit de natuur.