Europees Recht. Cursus + Lessen + Arresten. Jonathan Van Dooren

Transcriptie

1 Cursus + Lessen + Arresten Jonathan Van Dooren

2 Inhoud Deel I: Inleiding A. Historiek van de Europese Gemeenschappen en de Europese Unie o Niet Communautaire initiatieven tot Europese Samenwerking Marshall- plan, OEES en OESO Benelux COMECON De Raad van Europa EFTA o Communautaire initiatieven tot Europese samenwerking/integratie EGKS E.P.G en E.D.G EURATOM EEG B. De uitbreiding van de Europese Unie o Toetreding 1 tot 4 o 5 e en 6 e EU- uitbreiding o Verdere EU- uitbreidingen in de toekomst C. Versteviging en uitdieping van de EU via de interne markt D. Het Verdrag betreffende de Europese Unie (Verdrag van Maastricht) E. Het Verdrag van Amsterdam o Inleiding o Innovaties Justitie en binnenlandse zaken Mensenrechten Beleidsmaatregelen ten behoeve van de burger Extern beleid Institutionele wijzigingen Flexibiliteit nauwere samenwerking o Structuur Algemene bedenkingen F. Het Verdrag van Nice G. De Europese Conventie en het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa H. Het Verdrag van Lissabon o Algemeen o De belangrijkste vernieuwingen o Het VEU o Het VWEU o Toekomstige wijziging van het Verdrag n.a.v. economische crisis? 2

3 Deel II: Bronnen A. Primaire rechtsbronnen B. Akkoorden door de Unie gesloten C. Afgeleid Unierecht o Wetgevingshandelingen Verordening Richtlijn Besluit o Niet- wetgevingshandelingen o Niet- bindende rechtshandelingen D. Andere bronnen E. Vindplaatsen F. Rechtsleer G. Citeerwijzen H. Internet Deel III: De instellingen van de Unie A. Het Europees Parlement o Samenstelling o Besluitvorming o Bevoegdheden Wetgevende bevoegdheden Controlerende bevoegdheden B. De Europese Raad o Samenstelling o Besluitvorming o Bevoegdheden C. De Raad o Samenstelling o Besluitvorming o Bevoegdheden D. De Commissie o Samenstelling o Besluitvorming o Bevoegdheden E. Het Hof van Justitie o Samenstelling o Bevoegdheden F. De Europese Centrale Bank G. De Rekenkamer H. Andere organen 3

4 Deel IV: Rechtsbescherming A. Relatie Hof van Justitie Gerecht B. Statistische gegevens C. Toegang tot het Hof van Justitie Gerecht o Onderscheid rechtstreekse en onrechtstreekse procedure o Rechtstreekse toegang to het Hof van Justitie en het Gerecht o Procesverloop Rechtstreekse beroepen Prejudiciële vragen D. Rechtstreekse toegang tot het Hof van Justitie: beroep wegens nietnakoming o Commissie tegen lidstaat Procedure Gevolgen van een veroordeling Arrest Waterkeyn Artikel 260, lid 2 VWEU o Lidstaat tegen lidstaat E. Rechtstreekse toegang tot het Hof van Justitie/Gerecht: specifieke procedures o Beroep tot nietigverklaring o Beroep wegens nalaten o Beroep tot schadevergoeding Schade ingevolge dienstfout van ambtenaar Schade n.a.v. EU- rechtshandelingen van wetgevende aard F. Onrechtstreekse toegang tot het Hof van Justitie o Bevoegdheidsverdeling nationale rechter/hof van Justitie o Interpretatie van het Unierecht o Geldigheidscontrole Grenzen aan de bevoegdheid van de nationale rechter bij geldigheidscontrole Relatie tot wettigheidscontrole volgens Art. 263 VWEU Gevolgen van de ongeldigheid G. Adviesbevoegdheid van het Hof van Justitie Deel V: Verhouding nationaal recht EU-recht: Voorrang en directe werking A. Voorrangsbeginsel o Grondslag o De voorwaarden van het voorrangsbeginsel o De reikwijdte van het voorrangsbeginsel o Gevolgen B. Directe werking o Vallen vragen over directe werking binnen de prejudiciële bevoegdheid van het Hof? o Grondslag voor directe werking van verdragsbepalingen o Voorwaarden voor directe werking van verdragsbepalingen in arrest van Gend en Loos o Verdere ontwikkeling in de rechtspraak van het Hof 4

5 o Directe werking van afgeleid EU- recht Wetgevingshandelingen Verordeningen Richtlijnen Besluiten Niet- wetgevingshandelingen De gedelegeerde handelingen De uitvoeringshandelingen Niet bindende rechtshandelingen Directe werking van internationale akkoorden die de Unie binden Geldigheidscontrole van EU- handelingen in het licht van internationale verplichtingen van de Unie Overeenkomsten door de Unie geslote als middel om zich tegen de toepassing van nationale voorschriften te verzetten Uitzonderingen op de directe werking van verdragsbepalingen Grenzen van directe werking Begrenzing door het nationale procesrecht Begrenzing in de tijd C. Aansprakelijkheid van een lidstaat voor niet of slechte uitvoering van EUverplichtingen D. Weerslag rechtspraak over directe werking en voorrang op de Belgische rechter Deel VI: Het materiële recht A. De interne markt o Vrij verkeer van goederen De Douane- unie Verbod van douanerechten en heffingen van gelijke werking als douanerechten Het gemeenschappelijk douanetarief Verbod van kwantitatieve beperkingen en maatregelen van gelijke werking als kwantitatieve beperkingen Kwantitatieve beperkingen Maatregelen van gelijke werking als kwantitatieve beperkingen Verplichtingen van de lidstaten o Vrij verkeer van personen Werknemers Recht van vestiging Niet economisch actieve burgers o Vrij verrichten van diensten o Vrij verkeer van kapitaal 5

6 B. De mededingingsregels o Regels voor ondernemingen Art. 101 VWEU Het verbodsprincipe Sanctie bij inbreuk op verbod van Art. 101, lid 1 VWEU Vrijstelling Art. 102 VWEU Bevoegdheden van de Commissie bij de toepassing van Art VWEU Concentratiecontrole o Steunmaatregelen van de lidstaten Algemeen Het principe van onverenigbaarheid is niet absoluut Controle Controle van bestaande steun Controle van nieuwe steun Terugvordering van illegale steun Deel VII: Externe betrekkingen A. De internationale rechtspersoonlijkheid van de Unie B. Doelstellingen en coherentieverplichting C. De externe bevoegdheid van de Unie (materiële bepalingen) o Het bestaan van een externe bevoegdheid De expliciet externe bevoegdheid van de Unie De impliciet externe bevoegdheid van de Unie o De aard van de externe bevoegdheid De exclusieve externe bevoegdheid van de Unie De gedeelde externe bevoegdheid van de Unie Gemengde akkoorden o Keuze voor rechtsgrondslag D. De uitoefening van de externe bevoegdheden door de Unie o Sluiten van akkoorden (procedurele bepaling) o Instrumenten van het extern beleid o Het extern optreden van de Unie Extra: Frans gastcollege 6

7 Deel I: Inleiding A. Historiek van de Europese Gemeenschappen en de Europese Unie Reeds initiatieven na WOII om tot samenwerking in Europa te komen 2 vormen van samenwerking: De niet- communautaire initiatieven tot Europese samenwerking De communautaire initiatieven tot Europese samenwerking De niet-communautaire initiatieven: Het Marshall-plan, OEES en OESO: o Einde WOII Marshall = Amerikaanse generaal o Enorme bombardementen in Europa, Duitsland was een puinhoop, ook andere delen van Europa Marshall: nobel initiatief Amerikaans project om een reconstructie van het Europese continent te realiseren o Vooral Europese economie en industrie reconstrueren, maar de VS ( zij financieren dit) gaan de condities bepalen: VS waren grote winnaars van WOII Samenwerking en coördinatie tussen de Europese landen in ruil voor Amerikaanse financiële steun via de Organisatie voor Europese Economische Samenwerking = OEES (opgericht in 1948) Marshall- plan heeft efficiënt gewerkt door de OEES o 1961: OEES omgevormd tot de OESO = Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling De OESO wordt een wereldorganisatie (De VS, Japan, Australië) De OEES was Europees Club van de rijken Breder actiegebied Zetel OESO in Parijs o De OESO is geen supranationale instelling, ze kan geen juridisch bindende besluiten aan haar leden opleggen. Veel minder juridisch sterk gemaakt dan de EU, veel soepeler. De OESO heeft geen rechterlijke instanties o Belang OESO goede experten, goede economisten Strijd tegen de fiscale fraude, is niet evident een van de grote actieterreinen van de OESO (tegen de belastingsparadijzen) Hun economische studies zijn van groot belang voor Bv. De EU 7

8 De Benelux: o In 1944 opgericht o Doel: douane- unie oprichten (vrij verkeer van personen, goederen en diensten) De EU heeft zijn inspiratie gevonden in het Benelux- initiatief o Probleem Benelux: Vele initiatieven ook gerealiseerd onder een grotere koepel van de Europese gemeenschap Benelux zal veel van zijn aantrekkingskracht gaan verliezen overgenomen door grotere entiteiten, met efficiëntere mechanismen dan de Benelux o Benelux bestaat nog, maar eerder complementair De Comecon: o In 1949 opgericht o Stalin weigerde deel te nemen aan de OEES Als reactie richt de USSR haar eigen economische samenwerking op = Coucnil for Mutual Economic Assistance Pan- Europees initiatief, van het westen tot het oosten Sovjet- Unie en haar sattelietstaten o Sovjet- Unie geen lid van de OEES (1948) Vandaar de Comecon (1949) De Comecon is een reactie op het Marshall- plan en de OEES = soort economische organisatie van communistische landen (Landen met staatshandel = volksrepublieken = communistische landen) De voorzitter is een Sovjet Volgt instructies van de communistische partij van de Sovjet- Unie Alles van hogeraf geregeld: Bv. : Hongarije was leverancier voor bussen van de landen van de Comecon Lada s uit Oost- Duitsland o Opgedoekt in 1991 (Door de heroriëntatie naar de Westerse handel) Lidstaten verliezen hun afzetmarkt Landen heroriënteren zich op het westen worden lid van de EU De Raad van Europa: o In 1949 opgericht o Heeft niets te maken met de Europese Raad o Churchill ligt aan de basis o Brede waaier van landen Straatsburg o Doel: to create an organization which will bring European states into a closer cooperation o Uitnodiging van andere landen Eerste uitnodiging Turkije (wat impliceert dat Turkije als een Europese staat werd beschouwd) o Ondertussen quasi alle landen van het Europese continent zijn lid Behalve: Belarus (Wit- Rusland) Vaticaan is waarnemer 8

9 o Raad van Europa is bevoegd voor heel uiteenlopende domeinen (Onderwijs, cultuur, sociale zaken, ) o Één van de belangrijkste activiteiten Bescherming van de rechten van de mens! o Weinig directe beslissingsbevoegdheid De Raad van Europa is geen supranationale instelling maar een intergouvernementele organisatie (lidstaten moeten de beslissing eerst in hu neigen rechtssysteem incorporeren) o Rechten van de mens = belangrijke pijler van activiteiten 1950: EVRM wordt in Rome ondertekend (soms ook verdrag van Rome genoemd) EHRM (Straatsburg) Hof van Justitie van de EU (Luxemburg) EHRM is gecreëerd op basis van het EVRM Geen EU- instelling Sinds verdrag van Lissabon: EU zou verdragspartij bij EVRM moeten worden (nu enkel staten) want ook bescherming van grondrechten is een belangrijke activiteit (Prof is hier geen voorstander van, dit zou een hiërarchie tot gevolg hebben waar bij het EHRM boven het Hof van Justitie zou komen te staan.) European Free Trade Associaton (EFTA) o = Europese Vrijhandels Associatie (EVA) o Opgericht in 1960 door een aantal Europese landen als alternatief voor en reactie op de oprichting van de EEG o Zwitserland, Zweden, Noorwegen, Oostenrijk, Denemarken, Portugal en VK (later ook Liechtenstein) o Doel: vrijhandelszone (geen douane- unie) o Geleidelijk tal van EFTA staten verzoeken om lid EU te worden o De EFTA heeft een belangrijk akkoord met de Europese Gemeenschap, het akkoord betreffende de EER (= Europees Economische Ruimte). De EFTA ligt dus aan de oorsprong van de principes van de vrije markt van de EG. (Zwitserland heeft na een referendum de toetreding tot de Europees Economische Ruimte verworpen). 9

10 De Communautaire initiatieven EGKS o In 1951 opgericht o Schuman (Frans politicus) o EGKS = Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal o Verdrag van Parijs (1951): Frankrijk, Duitsland, Italië en de Benelux o Plan: Na WOII de meest vitale en strategische industrietakken van Frankrijk en Duitsland (Steenkool, staal en ijzer) onder supranationaal gezag plaatsen o Politieke hoofdbedoeling: Via economische integratie oorlog in Europa in de toekomst voorkomen o Structuur van de EGKS werd grotendeels overgenomen door de EEG Instellingen waren: De Hoge Autoriteit (later Commissie) De Raad De Vergadering (Later Europees Parlement) Hof van Justitie o De organisatie was onmiddellijk een succes: Naoorlogse dynamische atmosfeer van heropbouw Hoge vraag naar kolen en staal Competent beleid (evenwel snel geconfronteerd met crisissen op de kolen- en staalmarkt) o Voor een periode van 50 jaar opgericht en op 23 juli 2002 opgeheven De E.P.G. en de E.D.G. o Door succes EGKS Andere initiatieven op vlak van Europese Integratie E.P.G. = Europese Politieke Gemeenschap E.D.G. = Europese Defensieve Gemeenschap o Mislukt Te kort na WOII Anti- Duitse sfeer Frankrijk weigerde oprichtingsverdrag E.D.G. Ook E.P.G. sneuvelde o Als reactie op mislukking geopteerd voor een benadering vanuit een algemeen perspectief van economische integratie Paul- Henri Spaak, J.W. Beyen Oprichting EEG 10

11 EURATOM o Apart verdrag voor de sector kernenergie o Opgericht in 1957 (verdrag gesloten door de EGKS- leden) o Geloof dat kernenergie de energie van de toekomst was apart verdrag o EURATOM- verdrag is voor onbepaalde tijd gesloten en nooit gewijzigd o Alle landen die toetreden tot de EU worden automatisch lid van EURATOM EEG o Opgericht in 1957 o Verdrag tot oprichting van de Europese Economische Gemeenschap werd samen met EURATOM- verdrag in Rome ondertekend Verdragen van Rome Het EEG-verdrag, EGKS-verdrag en EURATOM-verdrag waren eind de jaren 50 de drie grote communautaire basisakkoorden waarop de voormalige EG steunde. EEG- verdrag groeide uit tot belangrijkste pijler van het Europese integratieproces EGKS (modelverdrag) o Kolensector komt in de jaren in een zware crisis (mijnramp Marcinelle 1956) o Staalsector was er ook slecht aan toe (wereldconcurrentie) o EGKS- beleid werd voor een belangrijk deel een reconversiebeleid De ontwikkeling van de EEG en nadien de EG/EU verliep vanaf 1957 volgens twee krachtlijnen: Pogingen om het Europese integratieproces te versterken o Interne Markt Programma o Totstandkoming Verdrag van Maastricht, Verdrag van Amsterdam, Verdrag van Nice o De mislukte poging via het verdrag tot vaststelling van een Europese Grondwet en uiteindelijk het Verdrag van Lissabon Veel Europese staten willen lid worden van de Europese Gemeenschap (later EU) Herhaalde uitbreidingen 11

12 B. De uitbreiding van de Europese Unie De Europese Unie zoals ze nu bestaat (27 lidstaten) is de resultante van verschillende toetredingsgolven : 18 april 1951: België, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, Duitsland en Italië De 6 oorspronkelijke lidstaten (zij ondertekenen ook EEG- en EURATOM- verdrag) 1 januari 1973 (eerste toetreding): VK, Ierland en Denemarken (Noorwegen ondertekende het toetredignsverdrag maar de toetreding werd bij referendum verworpen) 1 januari 1981 (tweede toetreding): Griekenland 1 januari 1986 (derde toetreding): Spanje en Portugal (= Het Europa van de Twaalf ) 1 januari 1995 (vierde toetreding): Oostenrijk, Zweden en Finland 1 mei 2004 (vijfde toetreding): Letland, Estland, Litouwen, Polen, Malta, Cyprus, Tsjechië, Slowakije, Slovenië en Hongarije 1 januari 2007 (zesde toetreding): Bulgarije en Roemenië 2013: Toetreding van Kroatië (Op voorwaarde dat ratificatieprocedures worden afgewerkt) Toetredingswachtkamer formeel toetredingsverzoek bij de EU door IJsland, Turkije, Macedonië, Montenegro, Albanië en Servië Van Toetreding 1 tot Toetreding 4 (1) Britten wouden toetreden tot de succesvolle EEG. Franse generaal de Gaulle was van mening dat de Britse toetreding de werking van de EEG zou ondermijnen Met het verdwijnen van de Gaulle verdween ook het Franse verzet tegen het lidmaatschap van het VK in 1973 werd het VK, Ierland en Denemarken lid van de EG. (2)Griekenland was een militaire dictatuur van 1967 tot 1974 en was economisch een van de minst ontwikkelde gebieden in West- Europa. ). Toetreding tot de EG werd gezien als een garantie voor het versterken van de democratie (en economie). (3) Consolideren van democratie en economische heropleving waren ook belangrijke drijfveren bij de toetreding van Spanje en Portugal Franco overleden (Spanje) Salazar verwijderd na Anjerrevolutie (Portugal) 12

13 (4) Zweden, Finland en Oostenrijk waren reeds lid van de EFTA De EFTA beoogde een vrijhandelszone tussen de EFTA- lidstaten te organiseren o Geen douane- unie geen gemeenschappelijk buitentarief o Wel: EFTA Free Trade Network met diverse derde landen De Noren wezen voor een tweede keer de toetreding tot de EG af De EFTA- landen en de EG hadden wel al een akkoord over de oprichting van een Europese Economische Ruimte (=EER) gesloten. o Door de toetreding van Zweden, Finland en Oostenrijk tot de EU heeft dit akkoord veel van zijn betekenis verloren o Door deze overeenkomst worden de EU- principes en rechtsregels die de interne markt beheersen alsook het EU- mededingingsbeleid toegepast op een territorium dat ook de EFTA- landen omvat die het akkoord hebben geratificeerd o EFTA nog 4 lidstaten (Noorwegen, Zwitserland, IJsland en Liechtenstein) en Zwitserland heeft het EER- akkoord in een referendum verworpen Het EER- akkoord blijft dan ook enkel van toepassing op de relaties met IJsland, Noorwegen en Liechtenstein Vijfde en zesde EU-uitbreiding Na het einde van de Koude Oorlog Tien Centraal en Oost- Europese landen wensen lid te worden van de EG. (In de Sovjet- Unie voerde Gorbatsjov transparante hervormingen door (niet volledig onder controle) en dit leidde tot het eind van de Comecon en de Sovjet- Unie.) Tien Hongarije, Polen, Tsjechische Republiek, Slowakije, Roemenië, Bulgarije, Litouwen, Estland, Letland en Slovenië Ook nog verzoeken van Cyprus en Malta o Malta Malta had reeds in 1991 zijn verzoek ingediend, samen met Cyprus. In 1996 waren er in Malta verkiezingen De anti- EU partij wint de verkiezingen De nieuwe regering wou het toetredingsproces stopzetten De EU heeft het toetredingsverzoek van Malta gefreezed In 1998 nieuwe verkiezingen Pro- EU partij wint de verkiezingen vragen EU om hun verzoek te ontvriezen In 2000 verdergezet in 2004 lid van de EU o Cyprus Veel vragen en problemen ingevolge de feitelijke verdeling van het eiland na de bezetting van het noordelijke deel door Turkije (1974) 16 e eeuw: deel van het Ottomaanse Rijk (zij hadden het van Venetië ontnomen) en dit tot 1878 met de conferentie van Berlijn. De Britten doen een voorstel aan de sultan om die te steunen tegen Rusland Britten willen verhinderen dat Rusland de Zee- engten naar de Middellandse zee zou bezitten Het VK beschouwde Cyprus als kroonkolonie. 13

14 De bevolking: Overgrote meerderheid 80% Griekse Cyprioten 17% Turkse Cyprioten Anderen Reactie tegen de Britten in 1960 de onafhankelijkheid wordt gegeven (VK was veel macht verloren na de WO). Er werd een trilateraal verdrag gesloten tussen Griekenland, Turkije en het VK, waarin stond dat er geen verandering aan de constitutionele rechtssituatie mocht gebeuren. Dit gaf aanleiding tot terroristische aanslagen door Grieks- Cyprioten tegen Turks- Cyprioten Griekenland was een militaire dictatuur, toen het de eenheid van Griekenland - Cyprus uitriep: eenzijdige verbreking verdrag. Enkele uren later landen al Turkse parachutisten (bezetten het noorden). Noord- Cyprus roept de onafhankelijkheid uit in 1983 (Denktash) enkel door Turkije aanvaard. Het eiland is dus de facto gesplitst, enkel de regering van Cyprus is erkend (gesitueerd in Zuid- Nicosia) ~ spreken voor het hele eiland. De commissie verleende een positief advies met betrekking tot Cyprus is lid geworden in De toepassing van het acquis communautaire wordt opgeschort voor het Noordelijke deel van het eiland Formeel is het hele eiland lid van de EU Over al deze formele verzoeken heeft de Europese Commissie adviezen uitgebracht overeenkomstig Art. 49 VEU Handelt over de uitbreiding van de EU en ook de procedure tot uitbreiding van de EU. In het tweede deel van dit artikel is een nieuw verdrag nodig, gesloten tussen de lidstaten van de EU en de potentiële nieuwe lidstaat. Cruciale rol van de lidstaten die met unanimiteit nieuwe lidstaten aanvaarden! Een lidstaat kan zich steeds tegen toetreding van nieuwe lidstaten verzetten. Één lidstaat kan dus de toetreding blokkeren. Het nieuwe verdrag moet ook door alle bestaande lidstaten geratificeerd worden, de toetreding is pas verwezenlijkt na de bekrachtiging. Bv. toetreding Kroatië: heeft nog disputen, voornamelijk met Slovenië en deze laatste heeft voor het ratificeren nog een oud dossier opgerakeld. (5) 5/10 landen uit Centraal en Oost- Europa kregen in 1997 een positief advies Hongarije, Polen, Tsjechische Republiek, Slovenië en Estland De andere 5 kregen een negatief advies van de Commissie. Ze voldeden niet aan de politieke en/of economische vereisten voor lidmaatschap o Bulgarije Onvoldoende economische stabiliteit o Slowakije Onvoldoende politieke stabiliteit, onvoldoende democratische structuren en schending van de rechten van Hongaarse minderheden 14

15 1998 Toetredingsonderhandelingen met de 1+5 aangevat (Cyprus + de 5 geselecteerde kandidaat- lidstaten) o Cyprus kon bij de onderhandelingen betrokken worden na een politieke deal in 1995 waarbij Griekenland het akkoord van de andere lidstaten voor deze onderhandelingen kon bekomen Hiervoor heeft Griekenland haar verzet tegen een douane- unie met Turkije opgeheven 1 januari 1996 komt er tussen de EU en Turkije een douane- unie tot stand In februari 2000 Toetredingsonderhandelingen met de 5+1 (De 5 resterende kandidaat- lidstaten + Malta) 10 lidstaten konden toetreden tot de EU op 1 mei 2004: Letland, Estland, Litouwen, Polen, Malta, Cyprus, Tsjechië, Slowakije, Slovenië en Hongarije Bulgarije en Roemenië later op 1 januari 2007 Eén van de belangrijkste opdrachten van de nieuwe toetredende lidstaten is dat ze zich moeten schikken naar het Acquis Communautaire Ze moeten alle verworven EU- recht vanaf het moment van hun toetreding toepassen, inclusief verdragen, EU- wetgeving en rechtspraak Wel toegestaan is een transitieperiode (overgangsregime) Pre- toetredingsstrategie alle landen van centraal- en oost europa Ze kwamen allemaal vanuit het communisme moesten belangrijke adaptaties doorvoeren Een steeds groter wordende EU! Noodzaak om de instellingen binnen de EU te moderniseren en de besluitvorming aan te passen Intergouvernementele conferentie (IGC) = formeel mechanisme voor de herziening van verdragen De IGC liep van maart 1996 tot juni 1997 Hoofdopdracht: interne hervormingen bewerkstelligen (moderniseren, besluitvorming aanpassen) Dit leidt tot het Verdrag van Amsterdam (2 oktober 1997) maar is onvoldoende om de uitbreiding van de EU een basis te bieden. Op 14 februari 2000 Een nieuwe IGC over de institutionele hervorming Dit leidt tot het Verdrag van Nice (26 februari 2001) 15

16 Verdere uitbreidingen in de toekomst Turkije Reeds in de associatieovereenkomst van 1963 met Turkije (Akkoord van Ankara) mogelijke toetreding van Turkije vooropgesteld o Associatieakkoord = meest geprivilegieerde vorm van samenwerking die de Europese gemeenschap met anderen kan organiseren (staat helemaal aan de top) o Dit akkoord is vandaag nog het basisakkoord voor de relaties tussen de EU en Turkije o Dit was en is eigenlijk een Pre- toetredingsakkoord o Het akkoord bevat eigenlijk een zeer uitzonderlijk element: Douane- unie met Turkije wordt beoogd (in 1996 gerealiseerd) Turkije, San Marino en Andorra zijn de enige landen waarmee de EU een douane- unie vormt Eerste grote migratiegolven vanuit niet- EG landen EU heeft werknemers nodig, economie kent een enorme Boom bilaterale akkoorden met Turkije, Marokko, o Niet alleen werknemers, ook familie o Begin jaren 70 Keerpunt Eerste economische crisis enorme domper om verder te werken met Turkije, maar ook voor andere bilaterale akkoorden komen er problemen Er is werkloosheid minder nood aan massale migratie EG- Turkije geen vrij verkeer van personen tussen Turkije en EU! o Maar: Besluit 1/80 van Associatieraad EEG- Turkije Wel: Art. 6 Turkse werknemers die legaal werken in een lidstaat van de Unie krijgen een geprivilegieerde behandeling Na 1 jaar werken heeft die Turkse werknemer het recht om te blijven als deze werkgever nog steeds werk voor hem heeft Art. 7: familieleden van de werknemers Maar om verschillende redenen was een toetreding van Turkije niet te snel te verwachten: o De politieke situatie in Turkije o De gespannen relatie met Griekenland o De kwestie Cyprus o Vooral de politieke en de sociaal- economische situatie in de EU In 1987 stelt Turkije zich kandidaat om lid te worden van de EG in 1989 geeft de Europese commissie een negatief advies (om zowel politieke als economische redenen) o Hoe dichter Cyprus bij toetreding komt, hoe meer frustratie bij Turkije o 15 juli 1997 Commissie geeft 10 adviezen De 1+5 (Cyprus + ) toetredingsonderhandelingen Sterke reacties: Ideeën Turkse federatie (Turkije + Noord- Cyprus) 16

17 Kentering in 1999 Turkije wordt formeel als kandidaat- lidstaat gekwalificeerd zonder dat er toetredingsonderhandelingen beginnen Eerst waren er ingrijpende politieke veranderingen nodig in Turkije o Ligt mede aan de oorzaak: Aardbeving in Turkije Griekenland schiet te hulp In 2002 zet Turkije belangrijke stappen: o Bv. Afschaffen doodstraf in vredestijd o Maar de politieke criteria waren nog steeds onvoldoende om onderhandelingen te starten In 2004 vraagt Turkije opnieuw op 3 oktober 2005 wordt gestart met toetredingsonderhandelingen Maar worden opgeschort (falen EU- Grondwet) o Turkije weigert de Republiek Cyprus te erkennen en weigert toegang aan Cypriotische boten en vliegtuigen in hun havens en luchthavens, ook na de toetreding van Cyprus tot de EU in 2004 Tot op heden Enkel minder belangrijke hoofdstukken van het acquis communautaire voor onderhandelingen met Turkije geopend (zolang Turkije niet wil toegeven over de punten ten aanzien van Cyprus) Grootste moeilijkheden voor Turkije om lid te worden liggen bij de houding van Duitsland en Frankrijk Zij vinden Turkije niet Europees genoeg (Religieuze en geografische ligging) om lid van de EU te kunnen zijn Kroatië Op 3 oktober 2005 start toetredingsonderhandelingen Heeft Art. 49 VEU quasi- doorlopen Sterke druk van Oostenrijk om onderhandelingen te starten Strubbelingen in onderhandelingen o Territoriaal dispuut (Baai van Piran) tussen Kroatië en Slovenië (de zaak is hangend) o Slovenië heeft verschillende dossiers die onopgelost zijn tegenover Kroatië (Bv. Claim van 172 miljoen) Slovenië zal dus de toetreding blokkeren (Veto van iedere EU- lidstaat over de toetreding van nieuwe lidstaten) Pas in juni 2010, na een referendum Slovenië heeft veto opgeheven In 2011 toetredingsonderhandelingen afgesloten en ondertekend, maar nog niet alle lidstaten hebben het verdrag geratificeerd Juli 2013 kunnen we een toetreding verwachten 17

18 Voormalige Joegoslavische Republiek Macedonië In december 2005 kandidaat- lidstaat geworden Onderhandelingen nog niet van start vele problemen met Griekenland o Grieken denken dat de naam Macedonië tot hun cultuurpatrimonium hoort De andere landen van de Westelijke Balkan: Albanië, Bosnië en Herzegovina, Montenegro, Servië (Buiten Albanië allemaal ex- Joegoslavië) o Allemaal de belofte gekregen dat zij op termijn EU- lidstaat kunnen worden Potentiële kandidaat- lidstaten o Stabilisatie- en associatieproces gestart Doel: deze landen dichter bij de EU brengen o Uitzondering! Kosovo losgescheurd van Servië en door de VN erkend als onafhankelijke staat maar niet door alle landen van de EU ( Griekenland, Cyprus, Spanje, Roemenië en Slowakije) willen Kosovo niet erkennen Ze zijn bang dat dit inspiratie zou geven aan groepen/nationaliteiten in hun eigen land die ook onafhankelijkheid zouden willen Bv. Spanje Catalonië o Resultaat: kosovo staat nergens ( Art 49 VEU lidstaten kunnen toetreding tegenhouden) IJsland Formeel verzoek tot lidmaatschap van de EU (in 2009) ten gevolge van de economische en financiële crisis In 2010 Europese raad beslist de toetredingsonderhandelingen te starten o Behoorde tot de EFTA (EER) Het zou kinderspel moeten zijn om lid te worden van de EU o Toch geen vlot verloop Door de bankencrisis van 2008 hebben Britse en Nederlandse spaarders enorm veel geld verloren door IJsland en eisen hiervoor vergoeding 1 lidstaat tegen = weinig vooruitgang in de toetreding Moeilijke onderhandelingen inzake visserijbeleid 18

19 C. Versteviging en uitdieping van de Europese Unie via de interne markt: Europa 1992 Voltooiing van de interne markt 1985 Witboek over de voltooiing van de interne markt door de Europese Commissie officieel gelanceerd als werkprogramma o Doel: Voormalige EG een nieuwe interne dynamiek geven o Economische crisis van de tweede helft van de jaren 70 en begin jaren 80 Slecht voor het functioneren van de EG Lidstaten grijpen terug naar neo- protectionisctische remedies Dreiging van een nieuwe koude oorlog tussen Oost en West blijft hangen Vernieuwing en versnelling van het integratieproces o Uitblijven van een volwaardige Gemeenschappelijke Markt Zware financiële en economische implicaties o In 1985: CECCHINI- rapport gepubliceerd Cost of Non- Europe berekend. Bv. : afschaffing van de grenscontroles zou een kostenbesparing van 24 miljard Ecu/jaar verwezenlijken (Ecu = European Corrency Unit, thans euro) o 1985: Jacques Delors = nieuwe voorzitter van de Europese Commissie hij geeft belangrijke dynamische impulsen aan het Europese integratieproces Tegen eind 1992 diende het werkprogramma De voltooiing van de interne markt te zijn gerealiseerd o Geboortejaar werkprogramma interne markt is eveneens het jaar waarin Gorbatchov in de Sovjet- Unie aan de macht kwam Oude bestaande politieke concepten, structuren en evenwichten beginnen te wankelen (Oost- Europa komt in beweging): Val van de Berlijnse muur (1989) Duitse hereniging (1989) Fundamentele politiek omwentelingen in alle Oost- Europese landen Opdoeken van de COMECON Uiteenspatten van de Sovjet- Unie (1991) Opkomend nationalisme en etnische conflicten Deze totaal nieuwe politieke situatie in Europa plaatste de Unie voor de moeilijke keuze tussen verdieping dan wel uitbreiding Moest de Unie zo vlug mogelijk worden uitgebreid of eerst kwalitatief worden verbeterd? Het Verdrag van Maastricht (1992) Overgaan tot een Economische en monetaire Unie en ook een Politieke Unie Illustratie van de keuze voor verdieping 19

20 Wat is nu de betekenis van De voltooiing van de interne markt? o Onder het oude EEG- verdrag was reeds sprake van een gemeenschappelijke markt en van de Vier Vrijheden: vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal o Door rechtspraak van het Hof van Justitie kwam het begrip gemeenschappelijke markt reeds dicht bij dit van interne markt Arrest Schul (1982) Het hof heeft hier niet alleen de basis gelegd voor het concept van 1 markt Het begrip gemeenschappelijke markt heeft betrekking op de afschaffing van alle belemmeringen van het intracommunautair handelsverkeer teneinde de nationale markten te verenigen tot één enkele markt die de omstandigheden van een binnenlandse markt zoveel mogelijk benadert Ook 2 juridische technieken ontwikkeld (in de rechtsbescherming) o Het concept van de voorrang van het EEG recht = bij strijdigheid tussen nationaal recht en EGrecht, moet de voorrang gaan naar het EG/EUrecht o Directe werking = EG/EU regels kunnen ingeroepen worden voor de nationale rechtbanken o Interne markt in plaats van de gemeenschappelijke markt Wat is de meerwaarde van de interne markt? = Wat kon het Werkprogramma over de interne markt nog toevoegen aan het EEG- Verdrag van 1957? Nieuwe programma heeft een complementair karakter ten aanzien van het oude EEG- Verdrag Accentueringeffect = versterken Acceleratie-effect deadline 31 december 1992 versneld o Uiteindelijk formele verdragsherziening EEG verdrag amenderen naam van het kind: verdrag zonder specifieke naam, maar in het Nederlands: De Europese akte (1986) eerste belangrijke inhoudelijke wijzigingen van het verdrag van Rome Concept van de interne markt wordt juridisch geïntegreerd in het verdrag De deadline van 31 december 1992 wordt ook opgenomen Stevige juridische basis voor de interne markt Besluitvorming wordt vereenvoudigd Voordien: Richtlijnen kunnen worden genomen op voorstel van de Commissie maar de raad moet ze nemen met eenparigheid van stemmen (grote handicap om snel en efficiënt het programma te realiseren) Introductie van Art. 100 A (Nu: Art. 114 VWEU) waardoor van de unanimiteitsregel van art. 100 (Nu: Art. 115 VWEU) kon worden afgeweken om richtlijnen te nemen die noodzakelijk waren ter voltooiing van de interne markt 20

21 Er wordt een juridische definitie gegeven van het concept interne mark = Een ruimte zonder binnengrenzen, waarin het vrij verkeer van goederen, personen, diensten en kapitaal is gewaarborgd (Art. 26 VWEU) o Om inhoudelijk de doelstellingen van de interne markt te realiseren moeten de resterende materiële, technische en fiscale belemmeringen tussen de lidstaten opgeheven worden Materiële belemmeringen Fysieke controles op goederen en personen Meest zichtbare obstakels voor de interne markt Technische belemmeringen = Alle mogelijke verschillen in regulering van het economisch leven tussen de lidstaten die de handel tussen de lidstaten ongunstig beïnvloeden Van intellectuele en industriële eigendomsrechten tot onderlinge erkenning van diploma s (zeer breed) Fiscale belemmeringen Heffing van BTW en accijnzen en hun weerslag op de tussenstaatse handel Parallel met het concept interne markt ook nog andere initiatieven die relevant zijn: Het Europa van de burger o Problemen: terrorisme, drugsbestrijding en vooral de positie van niet- EU onderdanen Conventie van Dublin o Eerste stap voor het harmoniseren van het asielbeleid in de EU o Systeem opgezet waardoor de verantwoordelijke lidstaat wordt aangeduid voor het behandelen van een asielaanvraag ingediend in één van de lidstaten Om asiel shopping te vermijden o Asiel aanvragen? moet gebeuren bij de verantwoordelijke staat, de eerste staat waar de persoon voet aan wal zet (na weigering niet naar andere lidstaat van de conventie van Dublin gaan) o Dit verdrag is ook buiten het EEG kader gesloten, maar ondertussen ook al geïntegreerd in het EU recht De Schengen- Akkoorden (1985 en 1990) o Aanvankelijk een louter intergouvernementeel initiatief van de Franse president Mitterand en de Duitse Kanselier Kohl o Personen- en goederencontroles aan de binnengrenzen van de Schengen- lidstaten opheffen. Tegelijkertijd werden de controles aan de buitengrenzen verscherpt o Schengen- Akkoord is juridisch gezien volledig buiten EEG kader ondertekend o Uiteindelijk als protocol aan het Verdrag van Amsterdam toegevoegd (met uitzonderingsbepalingen voor het VK, Ierland en Denemarken) EU- recht geworden 21

22 o Opmerking: IJsland en Noorwegen zijn geen EU- lidstaten maar passen wel het Verdrag van Schengen toe (Paspoort- Unie laten functioneren). Ook Zwitserland en Liechtenstein passen inmiddels het Schengen- Akkoord toe. o Opmerking:Nieuwe lidstaten zijn bij hun toetreding gebonden door het Schengenacquis. Bulgarije en Roemenië behoren door Nederlands verzet nog niet tot de Schengen landen. (Nederland vraagt een grotere inspanning tegen corruptie en georganiseerde misdaad) Tekorten van het project van de interne markt? Het monetaire was volledig buiten het project de interne markt in alle lidstaten nog een eigen nationale munt Ondertussen het vrij verkeer van goederen versterken en accentueren. Lidstaten gebruiken hun nationaal muntbeleid in functie van protectionistische doeleinden terechtkomen in een spiraal van competitieve devaluaties o Waarom? Omdat door het bevorderen van de intracommunautaire handel (handel tussen lidstaten EG) op een artificiële wijze wordt een concurrentievoordeel gecreëerd (exportbevorderend effect) Totaal nieuw project nodig waardoor we zouden proberen een Europese monetaire eenheid tot stand te brengen Als respons op een van de hiaten/lacunes van de voltooiing van de Europese interne markt: Druk door monetaire lacune Externe druk (buitenlands beleid, veiligheidsbeleid) o Balkan in de achtertuin van de EG van toen Verkrachting als strategie om etnisch te purifiëren o De EG doet niets (had geen beleidsmogelijkheid) Het was (enkel) een economische gemeenschap Een verdieping van het Europese project is nodig. Dit wordt het verdrag van Maastricht 22

23 D. Het verdrag betreffende de Europese Unie (Verdrag van Maastricht) Door het Verdrag van Maastricht wordt de EEG opgedoekt op moment dat verdrag van Maastricht in werking zal treden. We spreken van de Europese Gemeenschap Het economische is niet langer het enige actieterrein Kritiek: De tekst van het verdrag liet redactioneel veel te wensen over Het verdrag bevatte bepalingen die met name op het vlak van de monetaire Unie voor het Europa na de interne markt van vitaal belang waren Juridisch gezien staat het Verdrag van Maastricht los van de Europese Akte Toch is er een band tussen beide: De interne markt wordt uitdrukkelijk vermeldt als één van de pijlers van het economisch beleid dat op zijn beurt moet instaan voor de verwezenlijking van de doelstellingen van de Unie De interne markt is nauwelijks te splitsen van het verwezenlijken van een economische en monetaire Unie De eengemaakte markt kan maar optimaal functioneren in het kader van dergelijke Unie Pijlerstructuur: (Visuele voorstelling: Tempel met 1 fronton en 3 ongelijke pijlers) Europese Unie Gemeenschappelijke beginselen I EGKS E(E)G EURATOM II GBVB III JBZ Fronton: Gemeenschappelijke bepalingen (Titel I) en de slotbepalingen (Titel VII) Pijler I communautaire pijler of supranationale pijler+ ook een monetaire dimensie o Verdrag Europese Gemeenschap (EG) EEG wordt EG! o EGKS en EURATOM blijven bestaan als aparte verdragen, maar worden wel gewijzigd via bepalingen opgenomen in Pijler I o Grootste Pijler 23

24 Pijlers II en III zijn de niet- communautaire of intergouvernementele pijlers Enkel met unanimiteit van de lidstaten (niet makkelijk om operationeel te zijn) Pijler II Bepalingen betreffende een gemeenschappelijk buitenlands en veiligheidsbeleid (extern beleid) Pijler III Bepalingen betreffende de samenwerking op het gebied van justitie en binnenlandse zaken (intern beleid) Opmerkingen: Het VEU is moeilijk leesbaar en is een klassiek internationaal akkoord tussen lidstaten, en moet zodoende geratificeerd worden in alle lidstaten o Deense bevolking had het verdrag bij referendum afgewezen Na aanpassingen (gunstig voor Denemarken) goedgekeurd in een nieuw referendum o Frankrijk Referendum met nipte meerderheid o Ook in VK en Duitsland moeilijkheden met de ratificatie Waar plaats je het Hof van Justitie? o Het hof heeft geen controlemogelijkheden over de besluitvorming in pijler II en III o Enkel bevoegdheid in de Pijler I o Pas met het Verdrag van Lissabon (verdwijnen pijlerstructuur) werd de officiële benaming: Het hof van Justitie van de Europese Unie o Alle arresten tussen oktober 1993 en 2009 zijn geveld door dit Hof van Justitie van de Europese gemeenschappen E. Het Verdrag van Amsterdam Inleiding Herziening van de Verdragen waarop de EU is gegrondvest (Art. 48 VEU) De intergouvernementele conferentie (IGC) wordt opgestart in 1996 o IGC = formeel mechanisme voor de herziening van de verdragen en de coördineerde de onderhandelingen tussen de 15 regeringen van de lidstaten o Doel: De Unie aan te passen aan de uitdagingen van de komende jaren Snel evoluerende internationale ontwikkelingen Globalisering van de wereldeconomie Milieuvraagstukken Immigratie Terrorisme Voornaamste mislukking Men is er niet in geslaagd om het institutionele mechanisme van de EU te moderniseren o Wel minder belangrijke doelstellingen bereikt innovaties Verdrag van Amsterdam (1997) is resultaat van deze IGC van

25 Innovaties Justitie en binnenlandse zaken o De nieuw gecommunautariseerde materies Overheveling van beleidsdomeinen uit de 3 e pijler naar de 1 e pijler Gemeenschappelijk optreden op het gebied van asiel, visa, immigratie en controles aan de buitengrenzen onder communautaire regels en procedures gebracht Schengen- samenwerking wordt volledig geïntegreerd in de EG- Pijler Justitiële samenwerking in burgerlijke en commerciële zaken ook overgeheveld naar EG- kader o Samenwerking inzake strafrecht en politie in de vernieuwde voormalige derde pijler Versterking van de rol van Europol Bevoegdheid van het Hof van Justitie wordt binnen de derde pijler uitgebreid Volwaardige prejudiciële procedure (niet voor alle lidstaten) Directe beroepsmogelijkheden (niet voor particulieren) Twee nieuwe instrumenten o Besluiten en kaderbesluiten (stemmen grotendeels overeen met de beschikkingen en richtlijnen uit het EG- kader) uitdrukkelijk voorzien dat ze geen directe werking hebben (Besluitvorming blijft via unanimiteit) Mensenrechten o Voor de eerste keer schorsen van het lidmaatschap van de EU vooropgesteld (Bij ernstige en voortdurende schending van mensenrechten) Art. 7 VEU o Uitdrukkelijk in het Verdrag dat de EG en de EU gebonden zijn door het EVRM en dat het Hof van Justitie in dit verband toezicht moet uitoefenen De mogelijkheid om de EG en/of de EU tel aten toetreden tot het EVRM werd echter niet aanvaard (Later wel met het Verdrag van Lissabon) Beleidsmaatregelen ten behoeve van de burger o Handhaven en scheppen van banen één van de voornaamste uitdagingen van de Unie o Lidstaten engageren zich om in 10 jaar (tegen 2010) de meest concurrerende en dynamische kenniseconomie van de wereld te worden ( Lissabonstrategie ) o Totstandkoming van een duurzame ontwikkeling van het milieu wordt één van de uitdrukkelijke doelstellingen van de Unie o Versterkte bescherming van de belangen van de consument 25

26 Extern beleid o Het GBVB wordt aangepast Europese Raad krijgt een grotere rol bij het uitstippelen van de gemeenschappelijke strategieën voor het extern beleid van de Unie Unanimiteit blijft de regel Creatie van de constructieve onthouding = Een lidstaat die daartoe een formele verklaring aflegt, is niet verplicht een bepaal besluit toe te passen, die lidstaat aanvaardt echter wel dat het besluit bindend is voor de Unie Institutionele wijzigingen o Niet gelukt er zijn eerst nog institutionele aanpassingen vereist alvorens verder uitbreiding mogelijk wordt Dit leidt tot het Verdrag van Nice (2001) Ook de wijzigingen aangebracht in het Verdrag van Nice zijn vrij beperkt en onvoldoende om de institutionele structuur fundamenteel aan te passen in het licht van de grote EU- uitbreiding Flexibiliteit nauwere samenwerking o Flexibiliteitclausules Op basis hiervan kan een kleien groep lidstaten (Bv. 12 of 15) een bindend besluit aannemen, indien het onmogelijk blijkt om volgens de normale regels een besluit te nemen dat voor alle lidstaten geldt Voorwaarden + speciale goedkeuringsprocedure Aanvankelijk enkel in de 1 e en 3 e pijler Vanaf de inwerkingtreding van het Verdrag van Nice ook in de 2 e pijler Minimum aantal lidstaten werd vastgesteld op 8 Sinds Verdrag van Lissabon is dit 9 Evenwicht tussen de belangen van de lidstaten die op bepaalde gebieden binnen het kader van de Unie nauwere samenwerking wensen, en lidstaten die niet vanaf het begin willen meedoen aan een dergelijke samenwerking Structuur van het Verdrag van Amsterdam Algemene bedenkingen: Met het Verdrag van Amsterdam worden een aantal belangrijke domeinen van de 3 e pijler (samenwerking op het gebeid van justitie en binnenlandse zaken) overgeheveld naar de communautaire pijler (1 e pijler) Maar institutioneel zeer mager 26

27 F. Het Verdrag van Nice Resultaat van de Intergouvernementele conferentie die gestart was in 2000 De Europese Unie voorbereiden op een verdere uitbreiding overeengekomen om de besluitvorming en de instellingen op een aantal punten aan te passen Op vlak van instellingen weer grotendeels een fiasco Wel wordt er vooruitgang geboekt via een apart protocol Het protocol betreffende de uitbreiding van de EU o Aan de verschillende kandidaat- lidstaten werd een gewicht gegeven in de diverse EU- instellingen en in de besluitvorming o zodat de nieuwe lidstaten waarmee onderhandeld wordt op dat moment als het ware gewikt en gewogen worden G. De Europese Conventie en het Verdrag tot vaststelling van een Grondwet voor Europa Aan het Verdrag van Nice werd een Verklaring betreffende de toekomst van de Unie gehecht Breder en diepgaander debat over de toekomst van de EU Thema s: Vereenvoudiging van verdragen Nauwkeurige bevoegdheidsafbakening tussen Unie en lidstaten o Wie is bevoegd om wat te doen te veel overlappingen, spanningen, meer en meer inter- institutionele conflicten Het statuut van het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie o Wat met de Europese conventie voor de rechten van de mens Zou het niet nuttig zijn dat de EU toetreedt tot de Europese conventie voor de rechten van de mens opgenomen als belangrijk punt De rol van de nationale parlementen in het Europese bouwwerk o Nationale parlementen zouden eigenlijk meer moeten kunnen worden betrokken bij het Europees gebeuren Ontwerptekst voor een Europese grondwet Alle lidstaten ondertekenen Dan begint de lijdensweg WANT het moet worden geratificeerd o Een aantal lidstaten krijgen twijfels: Referenda in Frankrijk en Nederland resultaat : 2 negatieve uitslagen = einde Europese grondwet Sarkozy heeft initiatief genomen om de belangrijkste ingrediënten uit die Europese grondwet in een apart verdrag te gieten, maar zonder het woord grondwet te vernoemen (Grondwet in EU was taboe) = fameuze verdrag van Lissabon 27

28 H. Het Verdrag van Lissabon Algemeen In plaats van alle bestaande verdragen in te trekken en te vervangen door 1 enkele tekst met de benaming Europese Grondwet Klassieke verdragswijziging met 2 substantiële onderdelen: Het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) Belangrijkste principes en institutionele bepalingen Het Verdrag betreffende de werking van de Unie (VWEU) Met de verschillende beleidsdomeinen Ondertekend tijdens de Europese Raad van Lissabon van 18 en 19 oktober 2007 Enkele moeilijkheden voor ratificatie Ierland eerste referendum is negatief o Nieuwe politieke garanties ten gunste van Ierland en een veranderde economische context Tweede referendum met positieve uitslag Duitsland Uitspraak van het Duits Grondwettelijk Hof o Men maakte de ratificatie afhankelijk van een aanpassing van het Duitse nationale recht Uiteindelijk geratificeerd en inwerkingtreding op 1 december 2009 De belangrijkste vernieuwingen Een groot aantal vernieuwingen van het Europees Grondwettelijk Verdrag is behouden in het Verdrag van Lissabon (veel inhoud gered) Afschaffing van de pijlerstructuur o De Europese Unie treedt in plaats van de Europese Gemeenschap en krijgt rechtspersoonlijkheid o EG- verdrag wordt gewijzigd VWEU genoemd Politiële en justitiële samenwerking in strafzaken (voormalige 3 e pijler) samen met de bevoegdheden betreffende visa, asiel, immigratie en andere beleidsterreinen van vrij verkeer van personen in Titel IV VWEU De ruimte van vrijheid, veiligheid en recht gewone besluitvormingsregels en rechterlijke controle door het Hof van Justitie Gemeenschappelijk Buitenlands en Veiligheidsbeleid (voormalige 2 e pijler) blijft opgenomen in het VEU en daarvoor gelden dus afwijkende regels (besluitvorming Intergouvernementele principes blijven hier gelden) o EEG Maastricht EG Lissabon EU VEU = 2 e pijler VWEU = Vooral de communautaire (1 e ) pijler en de 3 e pijler 28

29 o vanaf 1 december 2009 : Hof van de Europese Unie en niet langer Hof van de Europese Gemeenschappen Hervorming van de Europese instellingen o Europese Raad en de Europese Centrale Bank Als EU- instelling erkend (Art. 13 VEU) o De Europese Raad (instelling die bestaat uit staatshoofden en regeringsleiders) Vroeger roterend voorzitterschap om de 6 maand Nu: Permanente voorzitter voor de Europese Raad (2,5 jaar) (verlengbaar misschien) Van Rompuy (1 van de topfuncties gecreëerd door het verdrag van Lissabon) (Art. 15 VEU) o Er wordt een vertegenwoordiger van de EU voor veiligheid en buitenlands beleid aangesteld lady Ashton (Britse dame) aan de top van de vroegere 2 e pijler = hoge vertegenwoordiger van de Unie voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid Zij zit de Raad van Ministers voor die zich met buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid bezig houdt Ze heeft een dubbel gezicht : Niet alleen voorzitter de raad van ministers voor buitenlandse zaken en veiligheidsbeleid Ook Vicevoorzitter van de Europese Commissie Zowel in de Raad van Ministers als voorzitter en in de Commissie als vicevoorzitter (voorzitter is Barrosso zij is de nummer 2 na Barrosso) De invoering van het burgerinitiatief o Als ten minste 1 miljoen burgers (afkomstig uit een aanzienlijk aantal lidstaten) een petitie ondertekenen, kan via zo n burgerinitiatief de Europese Commissie worden verzocht om wetgevende voorstellen in te dienen initiatiefrecht voor de burger op wetgevend vlak! Ondertekenaars uit ten minste ¼ van de lidstaten o Mogelijke voorstellen : Verbod op genetisch gemodificeerde organismen Door Greenpeace maar dit was te vroeg Legalisering van het homohuwelijk voor de gehele Europese Unie Eeuwig verbieden van het privatiseren van water o De voorstellen moeten juridisch aanvaardbaar zijn Ze moeten binnen de bevoegdheid van de Unie vallen en mogen niet strijdig zijn met de waarden van de Europese Unie Op dit moment nog geen concrete uitgewerkte voorstellen 29

30 Handvest van de grondrechten van de Europese Unie wordt juridisch bindend o Belangrijke vernieuwing ingevolge Lissabon Mogelijkheid voor een lidstaat om de Europese Unie te verlaten o Een lidstaat krijgt de mogelijkheid om de Unie te verlaten (Art. 50 VEU) Het Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) (Lezen met Verdrag) Art. 1 VEU Oprichting van de Europese Unie (die in de plaats treedt van de Europese Gemeenschap krijgt bevoegdheden van de lidstaten Men wil een verbond tussen de Europese volkeren oprichten besluiten met een zo groot mogelijke openheid en zo dicht mogelijk bij de burger Veel kritiek: veel afstand tussen burger en Brussel! (hoe ruimer de EU wordt) Psychologisch nochtans besluitvorming zo dicht mogelijk bij de burger Art. 2 VEU: Fundamentele waarden van de Unie De waarden waarop de Unie berust: Eerbied voor de menselijke waardigheid Vrijheid Democratie Gelijkheid De rechtsstaat en eerbiediging van de mensenrechten, waaronder de rechten van personen die tot een minderheid behoren o Voor het eerst wordt de eerbied voor de rechten van minderheden als fundamentele waarde van de Unie erkend in het primair recht Art. 3 VEU: Doelstellingen van de Unie Bevordering van de samenhang (Rijkere leden betalen mee voor armere regio s) Art. 4 VEU: Loyale samenwerking De Unie heeft een toegewezen bevoegdheid, er moet loyale samenwerking zijn Art. 5 VEU: Bevoegdheidsregeling (basisprincipes) Beginselen van subsidiariteit en evenredigheid Principe 1: Het Subsidiariteitsbeginsel De vraag of een bepaalde materie moet behandeld worden door de lidstaten of de Europese Unie. o De Unie zal enkel optreden wanneer de lidstaten op centraal,regionaal of lokaal niveau een bepaalde doelstelling kunnen verwezenlijken, heeft dit de voorkeur. Maar als de Unie de doelstelling beter kan verwezenlijken, dan moet de EU dit doen o Als de Unie exclusief bevoegd is, is er geen subsidiariteit o Sinds verdrag van Lissabon nationale parlementen krijgen een rol bij het toezicht op het subsidiariteitsbeginsel Alle ontwerpen van EU- wetgeving moeten naar de nationale parlementen gestuurd worden 30