Grensoverschrijdende recherche: een deel van het geheel.

Transcriptie

1 Grensoverschrijdende recherche: een deel van het geheel. De ervaringen in 3 Euregio s met gemeenschappelijke problemen en helaas divergerende oplossingen. Prof. dr. Brice De Ruyver 1 1. Inleiding De Euregio s: (Eurometropool) (Kortrijk, Doornik, Rijsel); Scheldemond (Oost- en West- Vlaanderen, Zeeland); Maas-Rijn (België, Nederland, Duitsland). 2 1

2 Gemeenschappelijke (drugsgerelateerde) criminaliteits- en overlastproblemen Noord-Frankrijk: Sedert eind jaren 80 drugsgerelateerde vermogenscriminaliteit die zich in Noord-Frankrijk en in Zuid-West-Vlaanderen en Henegouwen manifesteert + drugstoerisme naar België en Nederland. België: Drugsgerelateerde criminaliteit (o.a. productie vanaf 2005) + drugstoerisme (eerst naar Nederland, later ook grote steden in België) + vermogenscriminaliteit. 3 Nederland: Drugsgerelateerde criminaliteit (handel vanaf 2000 ook in België; productie vanaf 2005 ook in België; en andere vormen van criminaliteit) + vermogenscriminaliteit (met o.a. EMR als uitvalsbasis, zie Spapers en Fijnaut, 2005). Chronologische benadering. 4 2

3 2. De geïntegreerde en integrale aanpak van drugsgerelateerde criminaliteit en overlast in de Euregio Scheldemond De problemen Belgisch en Frans drugstoerisme naar Terneuzen (De Ruyver en Surmont (ed.), 2007). Vanaf 2005: door Nederlanders georganiseerde professionele cannabisteelt in Nederland en Oost- en West-Vlaanderen. De oplossing: 1. Oplossing burgemeester: Verplaatsing coffeeshops naar grens Onderzoek Intraval (april 2007) 4 opties: Status quo Verplaatsing één of beide coffeeshops Sluiting beide coffeeshops Vestiging extra coffeeshop aan grens 3. Euregionale veiligheidsraad ontwikkelt 3-voudig traject (maart 2007) Bestuurlijke afstemming Afstemming op vlak van preventie en hulpverlening Politionele en justitiële afstemming 1 juni 2007 inval politie bij Checkpoint: overtreding AHOJG-criteria (begin einde Checkpoint) 6 3

4 3. Voor een gezamenlijke beheersing van de drugsgerelateerde criminaliteit in de EMR Fijnaut & De Ruyver, Tweeledige opdracht: 1. Beschrijven van: De drugsgerelateerde criminaliteit in en rond de EMR De aanpak van de drugsgerelateerde criminaliteit in de afzonderlijke landsdelen De grensoverschrijdende samenwerking tussen de betrokken OM s en politiediensten 2. Formuleren van aanbevelingen voor de lokale, regionale en nationale overheden om de drugsgerelateerde criminaliteit in en rondom de EMR beter te kunnen beheersen De afspraken in het kader van Schengen Sterke eensgezindheid bij betrokken partijen over: Bestrijden van (grensoverschrijdende) drugshandel Preventie en drugsgebruik Tegengaan van drugsoverlast Zorg voor verslaafden 8 4

5 Negatieve effectenregel (art. 71, lid 2) Distributie softdrugs via gedoogde coffeeshops door Nederland? Nemen van preventieve en repressieve maatregelen om de negatieve effecten hiervan tegen te gaan Idem dito voor andere landen ten aanzien van negatieve effecten van het beleid dat zij voeren Verplaatsing van de coffeeshops in Maastricht strookt niet met deze negatieve effectenregel. 9 Opmerkelijk: twee zaken werden niet besproken De achterdeur-problematiek: hoe kunnen de coffeeshops zich bevoorraden? De daadwerkelijke uitvoering van de afspraken: Welke inspanningen? Welke resultaten? Oprichting van een permanente gemeenschappelijke werkgroep Doel: monitoring van de evolutie van de situatie Geleidelijk uit de belangstelling verdwenen, mede door toedoen van de integratie van Schengen in de Europese Unie (Horizontale Werkgroep Drugs) Huidige situatie: drugsproblematiek sterk gewijzigd 10 5

6 2. De bijzondere positie van Nederland in de EU Vergelijking drugsbeleid tussen Duistland, Nederland, Frankrijk en België: Nu meer gelijkenissen dan Schengen-periode Ook in België en Duitsland: formeel een gedoogbeleid t.a.v. de kleingebruiker In alle landen: stelsel van voorzieningen voor problematische druggebruikers Belangrijkste verschil: de acceptatie van coffeeshops in Nederland gevolgen: Drugstoeristen komen naar Nederland leidt tot overlast + boost voor drugsaanbod Productie van softdrugs in handen van georganiseerde misdaad Het einde van het gedoogbeleid? De geloofwaardigheid van het Nederlands drugsbeleid is ondermijnd ~ de scheiding van markten is verbroken (vb. Checkpoint in Terneuzen) Een aantal coffeeshops = dé verbinding tussen de gewone gebruiker en de zware georganiseerde misdaad Buitenlandse drugskopers zijn een godsgeschenk voor criminele groepen die zoveel mogelijk cocaïne, heroïne, pillen, hashish en nederwiet willen slijten Gevolgen = drugsrunners, drugspanden en drugsoverlast H. van de Bunt in 2006: coffeeshops halen 2010 niet? Een strikte handhaving van het gedoogbeleid (500 gr. handelsvoorraad) grote gevolgen voor coffeeshops fors inbinden of verdwijnen 12 6

7 4. De bestaande aanpak van de drugsproblematiek Moeizame ontwikkeling coffeeshopbeleid in Maastricht en de hele EMR Verplaatsing coffeeshops: Vermindering overlast in binnenstad Drugspanden, drugsrunners en drugsoverlast in Maastricht en daarbuiten blijven bestaan Dringend nood aan een coherent en consistent drugsbeleid in de EMR Noodzaak aan een gemeenschappelijk forum Zich baseren op succesvolle plannen en projecten in de Euregio (vb. Operatie Hartslag in Heerlen) 13 Bevordering grensoverschrijdende politiële en justitiële samenwerking EPICC (Euregionaal Politie Informatie en Coördinatie Centrum) BES (Bureau Euregionale Samenwerking) van het OM JHT s (Joint Hit Teams) IRC (Internationaal Rechtshulp Centrum) Twee voorstellen: ER (Euregionale Recherche) EC (Eurocrime) Hamvraag: staat de aanpak die deze voorstellen belichamen in verhouding tot de ernst van de problematiek? 14 7

8 5. De ernst van de situatie Limburg-Zuid: Productie van synthetische drug en nederwiet Distributie van hashish, cocaïne en heroïne Oorzaken: Verschil in drugsbeleid en omringende landen Ligging (kruising van wegen) Tekort aan beleid in Limburg-Zuid en de hele EMR Ernst van de situatie? Gedoogde verkoop van softdrugs + illegale verkoop van alle drugs: Drugsrunners en drugspanden Drugsverslaving (vooral Luik) 15 Productie van nederwiet en synthetische drugs: Hennepteelt door criminele groepen In Nederland: een onderklasse verstrikt in een illegale drugseconomie Witwassen geld verdiend in drugsbusiness Drugsproductie en drugshandel kunnen gepaard gaan met andere vormen van zware misdaad, zoals wapenhandel, maar ook mensenhandel en afpersing Gebrek aan gezamenlijke organisatie beheersing drugsgerelateerde criminaliteit zorgt voor verergering van de problematiek 16 8

9 6. Een plan van aanpak: aanbevelingen Discrepantie gevoerde drugsbeleid en ernst van de drugproblematiek (cfr. druggerelateerde criminaliteit). Ernst situatie/discrepantie éénmaking en versterking beleid: Niveau EMR. Niveau onderscheiden landsdelen. Nationaal en internationaal niveau. 17 Plan van aanpak: Instrumentarium om discrepantie terug te dringen. Gebaseerd op: Organisatorisch en geïntegreerd beleid. Euregio in haar geheel (cfr. supra). Aanbevelingen niet enkel betrekking op beheersing druggerelateerde criminaliteit, maar ook op andere euregionale problematieken. 4 grote aanbevelingen 1. Versterking Euregionale samenwerking. 2. Aanpassing beleid in de drie landsdelen. 3. Vergroting rol nationale/centrale overheden. 4. Inbedding in toekomst EU. 18 9

10 Versterken van de Euregionale samenwerking A. Versterking van de Euregionale samenwerking Gemeenschappelijke problemen -> gezamenlijke inzet op meerdere manieren en fronten. 1. Vorming van een Euregionale veiligheidsdriehoek Vertegenwoordigers van de drie justitiële, bestuurlijke en politiële overlegorganen (BES, MAHHL-gemeenten en NeBeDeAgPol). Geen operationele of executieve taken maar ontwikkelingen hoofdlijnen beleid terzake + adviserende rol. Berust op een formeel mandaat en steun van betrokken ministers van BZ en justitie drie landen Stapsgewijze opbouw JustPol- EMR Hechtere organisatie politiële en justitiële samenwerking (cfr. Eurocrime). Verdere versterking BES (spil samenwerking parketten in landsdelen). Opbouw Euregionale recherche (ER). Rol Werkgroep Recherchechefs. Uitbouw Euregionaal Politie Informatie- en Coördinatiecentrum (EPICC). Verzelfstandiging Internationaal Rechtshulp Centrum (IRC). Integratie van de Joint Hit Teams (JHT). Opleiding en vorming parketmagistraten, politiemensen, onderzoeksrechters etc. Aansturing netwerk ihv hoofden van de parketten en politiechefs Euregio, met hulp van BES en WR

11 3. Uitwerking van bestuurlijke maatregelen. Niet alleen strafrechtelijke beheersing. Op EMR niveau: commissie die zich buigt over bestuurlijke mogelijkheden om druggerelateerde criminaliteit in te tomen. Richt zich op twee zaken: Onderzoeken of in de drie landsdelen voor de lokale besturen voldoende wettelijke mogelijkheden bestaan om vormen van zware crim. in te tomen (bvb screening vergunningsaanvragen, sluiting huizen, ). Toepassing mogelijkheden en bevoegdheden waarover de lokale besturen beschikken Samenwerking preventie en zorg tussen de drie landsdelen. Voorlichting jongeren over druggebruik op euregionaal niveau organiseren. Verslavingszorg op euregionaal niveau inrichten (openstelling van zorgvoorzieningen met behulp van systeem van euregionale zorgpassen). Systematische uitwisseling van ervaringen tussen gespecialiseerde diensten en experten in euregio belangrijk

12 5. Responsabilisering van beroepsgroepen, bedrijfsleven en burgers. Inbedding georganiseerde misdaad in samenleving op manieren. Criminele groepen moeten kunnen beschikken over locaties voor het produceren, verbergen of distribueren van drugs. B. Aanpassing van het beleid in drie landsdelen Nagaan mogelijkheden versterking en verbetering aanpak drugsproblematiek in 3 landsdelen optimalisering gezamenlijk beheersing problemen Euregio 23 C. Vergroting rol van de nationale/centrale overheden Formuleren van bilaterale en trilaterale projecten Nederland, Duitsland en België: op nationaal/centraal niveau bundelen van politiële en justitiële krachten bij aanpak georganiseerde MD. Voortrekkersrol voor: Federaal parket België. Landelijk parket Nederland. Generalstaatsanwalt Nordrhein-Westfalen

13 D. Inbedding in de toekomst van de EU Rol EU in EMR en v.v. Door invoering plan: politiële, justitiële en bestuurlijke samenwerking in EMR= toonbeeld samenwerking EU. Belangrijke rol in evaluatie drugbeleid EU past ook in plannen die Future Groups hebben uitgewerkt voor de toekomst van de 3 de pijler EU (Convergentieprincipe) De grensoverschrijdende criminaliteit in de Eurometropool, een oud verhaal De voorgeschiedenis: de Noord-Franse Kappabendes. Gespecialiseerd in zware vermogenscriminaliteit (ramkraken, inbraken in winkels luxegoederen). Drugsgerelateerd: verwervingscriminaliteit Wortelend in de sociaal gedepriveerde leefsituatie in de faubourgs van Rijsels, Tourcoing, Roubaix. Ontstaan medio jaren 80 en op hoogtepunt rond de jaren

14 Aanpak: Versnipperd, ad hoc, weinig aanspreekpunten voor Belgische politiediensten en parketten. Wel periodieke samenkomsten onder impuls van gouverneur West-Vlaanderen, PG Gent en hun Franse tegenhangers, maar totaal geen structurele samenwerking. Informele praktijken op de rand van of over de grenzen van een rechtstaat. (Bron: De Ruyver, Bruggeman, Zanders, et al, 1991) 27 Verdere evolutie: In de loop van de 2 e helft van de jaren 90 neemt criminaliteitsdruk uit Noord-Frankrijk af en nemen de Oost-Europese rondtrekkende dadergroepen een steeds meer belangrijke rol in het criminaliteitsbeeld. 2001: Overeenkomst tussen België en Frankrijk m.b.t. de grensoverschrijdende samenwerking in politie en douanezaken (in werking eind 2004!) met o.a. gemeenschappelijk commissariaat in Doornik: Informatie-uitwisseling en coördinatie van grensoverschrijdende samenwerking. Gemeenschappelijke patrouilles

15 Vanaf 2010: Heropleving van grensoverschrijdende criminaliteit. Vooral vermogenscriminaliteit, maar veel meer geweld. Ook bredere actieradius. Grotere impact op onveiligheidsgevoelens. 29 Maart 2013: Nieuw akkoord van Doornik Uitbreiding van de operationele samenwerking Meer gemengde patrouilles met mogelijkheid tot inzet langs beide zijden van de grens Bevoegdheid tot aanhouding in geval van betrapping op heterdaad (enkel dan!!) Meer detacheringen Interventie van de dichtst bij zijnde patrouille ingeval van nood (bv. zwaar ongeval) 30 15

16 Maart 2013: Nieuw akkoord van Doornik Betere uitwisseling van gegevens Ook mogelijkheid van gemeenschappelijk operationele analyses via Gemeenschappelijk Commissariaat van Doornik Uitbreiding territoriale toepassingsveld van het akkoord Versterkt gebruik van ANPR-camera s 31 Maart 2013: Nieuw akkoord van Doornik In het vooruitzicht: Grensoverschrijding Veiligheidsplan, integraal en geïntegreerd Nieuw radiocommunicatiesysteem Oplossingen uitwerken voor uitblijven aanhoudingsbevoegdheid bij grens overschrijdende achtervolgingen Capaciteit inzake politie- en douanesamenwerking 32 16

17 Maart 2013: Nieuw akkoord van Doornik Besluit: Kleine stapjes vooruit, maar: Geen grensoverschrijdend veiligheidsbeleid, zelfs geen euregionale verankering Oude pijnpunten aanhoudingsbevoegdheid blijven overeind Algemeen Besluit: grensoverschrijdende recherchesamenwerking, het kan en moet veel beter Vaststelling 1. Na meer dan 20 jaar SUO moet grensoverschrijdende recherchesamenwerking meer zijn dan case-by-case zie de drie Euregio-onderzoeken: Van een systematische en structurele recherchesamenwerking geen sprake, ook niet t.a.v. permanente criminaliteitsfenomenen (N.A.B., EMR) Tijdelijke verbeteringen gevolg van steekvlam-politiek case-by-case + structureel verankerd in het opsporingsbeleid: een en-en verhaal Grensoverschrijdende recherchesamenwerking > persoonlijke contacten. Structureel verankerd in het nationaal en arrondissementeel opsporings en vervolgingsbeleid Gedragen door OM 34 17

18 Opsporingsbeleid is onderdeel van het strafrechtelijk beleid dat zelf onderdeel is van het veiligheidsbeleid (integraal en geïntegreerd) Een euregionaal veiligheidsbeleid met bijhorende structuur, gemandateerd door nationale overheden Zie Fijnaut De Ruyver Zie Checkpoint -case 35 Vaststelling 2. De Ontwikkeling van een euregionaal veiligheidsbeleid met inbegrip van de euregionale recherchesamenwerking, is een politieke keuze met consequenties Ondersteund door een adequate beeldvorming en analyse met regelmatige update Verantwoord door aard en omvang de veiligheidsdreigingen Met een aparte structuur met alle gezagsoverheden en relevante actoren Duidelijk gemandateerd door nationale overheden die bereid zijn om de noodzakelijke beleidsmatige-, operationele- en financiële consequenties te trekken 36 18

19 Geïntegreerd in het nationale veiligheidsbeleid Onder die voorwaarden kan de euregionale recherchesamenwerking uitgroeien tot proeftuin en structureel bijdragen tot een verbeterde internationale recherchesamenwerking Dit alles is tot op heden nog nooit gebeurd met de Euregio s waar België deel van uitmaakt 37 Vaststelling 3. Landsgrenzen blijven opportuniteiten voor de criminele wereld, ook in 2013 Internationale politiesamenwerking blijft een apart verhaal in het reguliere politiewerk Probleem van opleiding, permanente vorming, enz. Probleem van positionering binnen de politieorganisatie: de dienst IPS Ook voor gezagsoverheden is internationaal denken en handelen uitzonderlijk. vb. de plaatsing van de coffesshops, cf. supra de overvallen op geldtransporten in Nederland Spapers en Fijnaut (2005) Het kan wel: Euro

20 Hoe crisissituaties aanwenden als opportuniteiten? 39 20