Effectief reflecteren met kinderen

Transcriptie

1 Effectief reflecteren met kinderen Wat is nodig om het reflecteren met kinderen effectiever te maken? Reflectiemeester Naam: Joyce van Oers Studentnummer: Stageschool: OBS de Samenloop Onderzoeksbegeleider: Hans van der Heijden Inleverdatum: 24 3 A VANS H OGESCHOOL B REDA

2 B: Samenvatting Dit onderzoek richt zich op het reflecteren met kinderen. Ik heb het reflecteren onderzocht zoals dat tot nu toe gebeurt op basisschool de samenloop, omdat ik wilde weten waar dit verbeterd of ondersteund moest worden, zodat ik een passende ondersteuning van het effectief reflecteren met kinderen kon ontwikkelen. De onderzoeksvraag is als volgt geformuleerd: Wat is er nodig op basisschool de Samenloop om het reflecteren met kinderen in de groepen 3 t/m 8 effectiever te maken voor leerkrachten en leerlingen? Als eerst heb ik gekeken naar de literatuur. Dit is erg belangrijk om het onderzoek uit te kunnen voeren. Het begrip reflecteren moest duidelijk zijn. Ook moest ik weten hoe het reflecteren met kinderen hoort te gebeuren bij Kaleidoscoop. Om zomaar over reflecteren te beginnen binnen dit onderwijs moest ik weten hoe Kaleidoscoop werkt. Omdat de school met de methode Kaleidoscoop werkt, is dit een erg belangrijk onderdeel in dit onderzoek. Dit heb ik dan ook onderzocht. Ik heb verschillende methoden gebruikt om dit onderzoek vorm te geven. Ik heb onderzoek gedaan door middel van vragenlijsten onder de leerkrachten over het reflecteren met kinderen. Ik wilde hiermee te weten komen wat de beginsituatie van de groepen was. Uiteindelijk was de conclusie dat groepen 1 en 2 reflecteren zoals dat bij Kaleidoscoop hoort. Zij maken het reflecteren actief, gebruiken spelletjes en materialen van de leerlingen om te reflecteren met kinderen. Bij groep 3 t/m 5 wordt er gereflecteerd met kinderen, maar iedere keer op dezelfde manier. Er zit weinig variatie in. In groep 6 en 7 wordt weinig gereflecteerd met kinderen. Hierna heb ik nog een aantal klassenbezoeken gehouden. Hieruit wilde ik nog helderder krijgen hoe het reflecteren tot stand kwam in de groepen. Hierbij gaven sommige leerkrachten aan niet of weinig te reflecteren met kinderen. Bij deze groepen ben ik dan ook niet op klassenbezoek geweest. Bij groep 1-2 heb ik gekeken, omdat zij echt op de manier van Kaleidoscoop bezig zijn. Dit werd mij goed duidelijk tijdens mijn klassenbezoek. Bij de andere groepen waar ik langs ben geweest was dit een stuk minder. De meest voorkomende reden is dat de leerkrachten simpelweg te weinig tijd hebben om goed te kunnen reflecteren met kinderen. Uiteindelijk heb ik een format en materialen ontworpen waarmee de leerkrachten het reflecteren in de groepen effectiever en uitdagender kunnen maken. Het zijn actieve werkvormen. Een aantal zijn zelfstandig uit te voeren en een aantal in een klein groepje of met de hele klas. Mijn advies aan basisschool de Samenloop is om eerst te zorgen voor een goede leeromgeving zoals Kaleidoscoop die omschrijft. Ook het plannen en het werken moet duidelijk zijn voor de kinderen. Daarna het reflecteren met kinderen, eerst op papier en later met actievere werkvormen. Het moet echt in het dagschema komen voor de leerkrachten die dat nog niet hebben. Het dagschema vooruitkijken werken terugkijken moet helder zijn bij de leerlingen. Daarna kunnen ze gebruik maken van de actieve werkvormen voor het terugkijken. Pagina 2

3 C: Inhoudsopgave A: Titelpagina blz. 1 B: Samenvatting blz. 2 C: Inhoudsopgave blz. 3 D: Inleiding Voorwoord blz. 5 Introductie van de titel van het onderzoek blz. 5 Verantwoording van de onderzoekskeuze blz. 6 Professionele context blz. 6 Verwachte opbrengst voor de stageschool blz. 7 Verwachte opbrengst in relatie met de te verwerven competenties blz. 7 E: Professionele situatie Het schoolprofiel van de stageschool blz. 8 Beschrijving van de probleemcasus vanuit de basisschool blz. 8 Stellingname student blz. 9 F: Onderzoekscyclus Welke stappen worden gezet? Wat is het plan? Blz. 10 Actieplan, werkwijze, plan van aanpak, beslispunten en tijdsplanning blz. 10 G: Probleemstelling en onderzoeksvraag Afbakening van het onderzoek blz. 11 Formulering van de probleemstelling blz. 11 Formulering van de onderzoeksvraag blz. 11 Formulering van de hypothese blz. 11 H: Theoretische fundering Samenstellen literatuurlijst in overleg met begeleidend docent blz. 12 Motivering van de literatuurkeuze/ relatie met het onderzoek blz. 12 Op welke vragen wil ik een antwoord zoeken in de literatuur? Blz. 13 Literatuuronderzoek blz. 13 Bevindingen en conclusies blz. 17 I: Voorbereiding onderzoek Verantwoording van de onderzoeksmiddelen blz. 19 Ontwerp van de onderzoeksmiddelen blz. 21 J: Uitvoering van het onderzoek Verslag van het onderzoek. Blz. 22 Pagina 3

4 K: Conclusies Wat zijn de conclusies van het onderzoek vanuit de verkregen resultaten? Blz. 23 Klopt de hypothese? Blz. 23 Zijn verwachtingen uitgekomen? Relatie tot eigen stellingname blz. 23 Antwoorden op de onderzoeksvraag en deelvragen blz. 24 Opbrengst voor de school blz. 25 Opbrengst voor mijzelf blz. 25 L: Aanbevelingen en slotwoord Welke adviezen geef je? Blz. 27 Toekomstperspectief blz. 27 Slotwoord blz. 28 M: Bijlagen Interview Ingeborg Veen van basisschool de Klaverweide blz. 29 Vragenlijsten Basisschool de Samenloop blz. 30 Uitkomsten vragenlijsten blz. 31 Klassenbezoeken blz. 37 Format reflecteren blz. 40 Reflectiematerialen blz. 42 Artikelen blz. 53 Peerassessments blz. 54 N: Literatuurlijst blz. 64 Pagina 4

5 D: Inleiding Voorwoord Het was een uitdaging om een goede ontwikkelingsopdracht te vinden voor de school. De opdracht moest namelijk een ontwikkelingsopdracht zijn die in alle klassen uitvoerbaar is en waar de hele school na het onderzoek profijt van zou kunnen hebben. Toen ik in januari op basisschool locatie Samenloop in Breda kwam, was er een vraag opgesteld die ik uit zou kunnen voeren. Toen ik hier met mijn begeleider in overleg ging, kwam hierbij naar voren dat dit geen goede vraag was voor de hele school. De vraag was namelijk nogal gericht op alleen groep 5 en niet op de gehele organisatie. Samen met de locatieleidster (José van der Hoeven), ben ik in overleg gegaan over de schoolontwikkelingsopdracht. Wij besloten samen om ook Jetty Vegter hierbij te betrekken, omdat zij de coach van Kaleidoscoop is op deze school. Kaleidoscoop is een educatieve methode voor jonge kinderen. De methode richt zich op de brede ontwikkeling van kinderen, met speciale aandacht voor de taalontwikkeling. Actief leren is de kern van Kaleidoscoop. De methode gaat er vanuit dat kinderen kennis verwerven en vaardigheden ontwikkelen door actief betrokken te zijn bij mensen, materialen, gebeurtenissen en ideeën. Leerkrachten en leidsters ondersteunen het actief leren. Basisschool de samenloop werkt in groep 1-2 al een hele tijd met Kaleidoscoop, maar in de groepen 3 t/m 8 is dit nog in ontwikkeling. Er zijn daarom ook nog verschillende punten waar de school zich nog in moet ontwikkelen. Jetty Vegter heeft een mail gestuurd met onderwerpen waar de school zich op zou kunnen richten. Eerst besloot ik verder te gaan op het onderwerp: Effectieve instructie in de kleine groep. Dit had Alex Huijbregts namelijk uitgewerkt voor zijn schoolontwikkelingsopdracht. Toen ik dit besprak met Theo Hoedjes, de onderzoeksbegeleider van Alex Huijbregts, vond hij dit niet zo n goed idee. Ik zou hier te weinig nog in verder kunnen. Naar aanleiding van de mail van Jetty Vegter, waarbij een verbinding werd gemaakt met opbrengst gericht werken kwamen we bij op het onderwerp reflecteren. Introductie van de titel van het onderzoek De titel van dit onderzoek is: Effectief reflecteren met kinderen. Het is de bedoeling dat er ondersteuning komt voor het reflecteren. Ik wil hiervoor materialen gaan ontwerpen en een format opstellen over reflecteren met kinderen, waar het reflecteren met kinderen effectiever door zal worden. Dit moet bruikbaar zijn voor groep 1 t/m groep 8. Vooruitkijken werken terugkijken 1 De cyclus vooruitkijken werken terugkijken is een vast onderdeel van het dagschema van Kaleidoscoop. Vanaf groep 3 betekent dit een grote omslag, omdat kinderen een inhoudelijke keuze hebben. Ze kunnen met verschillende werkzaamheden bezig zijn. De cyclus bestaat uit plannen maken en deze bespreken, uitvoeren van de plannen in de interessecentra en reflecteren op de inhoud en uitvoering. 1 Bron: boek: op het puntje van je stoel, Actief leren met Kaleidoscoop in groep 3 tot en met 8. Pagina 5

6 Terugkijken is een wezenlijk onderdeel van de cyclus. Aan terugkijken zitten twee kanten: prestatie en reflectie. Reflectie is de evaluatie van het proces en van het product. Bij presentatie laten de kinderen zien en horen wat ze hebben gedaan. Organisatorisch wordt het reflecteren gauw overgeslagen, omdat kinderen het moeilijk vinden om naar elkaar te luisteren. Ik wil door middel van mijn onderzoek de leerkrachten toch handvatten bieden om het reflecteren als vast onderdeel in het dagschema te zetten. Verantwoording van de onderzoekskeuze Naar aanleiding van een mail en een gesprek met Jetty Vegter, waarbij een verbinding werd gemaakt met opbrengst gericht werken kwamen we bij Kaleidoscoop op reflecteren. Hierna ben ik samen met Theo Hoedjes in gesprek gegaan over de onderwerpen. Samen hebben we besloten dat het onderwerp reflecteren goed zou zijn om dat verder te ontwikkelen. Volgens Jetty Vegter werd het reflecteren eerst wel veel gedaan op deze school en was het een deel van het dagprogramma, maar het reflecteren als vast onderdeel zwakt steeds meer af. Ik moet er dus voor zorgen dat de leerkrachten ondersteuning hebben bij het reflecteren met kinderen. Het moet effectiever worden dan het nu is en het moet aansluiten bij Kaleidoscoop. Waarom is reflecteren belangrijk? 2 Tijdens terugkijken denken kinderen na over wat ze hebben gedaan tijdens speelwerken. Ze praten erover en laten zien wat ze hebben gedaan. Terugkijken houdt een aantal belangrijke processen in: - Zich dingen herinneren; - Nadenken over wat je hebt meegemaakt; - Wat je van plan was in verband brengen met wat je uiteindelijk hebt gedaan; - Met anderen praten over wat je hebt gedaan en ontdekt. - Kinderen worden steeds beter in het vertellen wat ze hebben meegemaakt. - Ze vertellen niet alles, maar selecteren gebeurtenissen. - Ze interpreteren wat ze hebben gedaan. - Ze kijken terug op uiteenlopende manieren. Professionele context Basisschool de Samenloop werkt met Kaleidoscoop. Dit wordt vooral gedaan in groep 1 en 2, maar zij zijn al een tijd met de hele school gecertificeerd voor Kaleidoscoop. Hierdoor zijn zij Kaleidoscoop verder aan het ontwikkelen in de groepen 3 t/m 8. De school streeft er naar alle kinderen een omgeving te bieden waarin ze zich veilig kunnen voelen, zodat ze zich, ieder op eigen niveau, kunnen ontwikkelen tot een zelfstandig en evenwichtig mens. Hierbij hoort ook het terugkijken/reflecteren op wat de leerlingen gedaan hebben, maar dit kan nog effectiever in de groepen 3 t/m 8. Het is nu mijn taak om het terugkijken/reflecteren in alle klassen mogelijk te maken door te onderzoeken hoe het reflecteren nu gebeurt, hoe vaak en op welke manier. Uiteindelijk zal ik dan een format en materialen ontwerpen waardoor de leerkrachten ondersteuning krijgen bij het reflecteren en zij effectiever kunnen reflecteren met kinderen. 2 Bron: boek: actief leren Pagina 6

7 Wat is de verwachte opbrengst voor de school? De uiteindelijke opbrengst voor de school moet een format met materialen zijn om het terugkijken/reflecteren met kinderen effectiever te maken. De school verwacht dat ik uitzoek hoe het reflecteren nu gebeurt, hoe vaak en op welke manier. Dit doe ik aan de hand van vragenlijsten die door de leerkrachten worden ingevuld. Aan de hand van de uitwerking van alle vragenlijsten ontstaat er een overzicht van de huidige praktijk. Aan de hand van deze gegevens ga ik kijken welke tips er zijn om het reflecteren effectiever te maken en zal ik ook materiaal kunnen ontwerpen voor de ondersteuning bij het reflecteren. De beginsituatie is niet alleen bruikbaar voor mijn onderzoek, maar ook voor Jetty Vegter. Het terugkijken/reflecteren moet voldoen aan de eisen van Kaleidoscoop. Het moet dus heel nauw aansluiten op Kaleidoscoop en de leerkrachten moeten hier mee aan de slag kunnen. Het onderzoek zal een bijdrage leveren bij nieuwe interventies bij de implementatie van een doorgaande lijn actief leren en de cyclus vooruitkijken, werken en terugkijken in de school. Wat is de te verwachten opbrengst voor mij in relatie met de te verwerven competenties? Vakinhoudelijk en didactisch competent Met dit onderzoek verwacht ik dat ik goed kan werken aan het gebruik maken van theorie en literatuur. Ik vind dat ik dit nu nog te weinig doe en hier nog verder in mag groeien. Ik wil in het bijzonder voor dit onderzoek meer leren over Kaleidoscoop, opbrengstgericht werken en over reflecteren met kinderen. Organisatorisch competent Met dit onderzoek leer ik om een onderzoek te doen binnen de hele school en niet alleen binnen mijn eigen groep. Hierdoor zal ik veel moeten voorbereiden en overleggen. Bijvoorbeeld wanneer ik iets heb ontworpen dan kan ik dit aan de leerkrachten laten zien en hun mening vragen over wat zij ervan vinden. Mijn onderzoek zal ik vooral richten op groep 3 t/m 8, omdat in groep 1/2 al met Kaleidoscoop gewerkt wordt en daar ook gereflecteerd wordt met kinderen, zoals dit hoort bij Kaleidoscoop. Samenwerken met collega s Tijdens het onderzoek wil ik de leerkrachten, maar vooral Jetty Vegter op de hoogte houden van mijn vorderingen. Ik zal dit doen door steeds kort te vertellen waar ik mee bezig ben in de mail naar Jetty Vegter en tijdens studiedagen zal er in het team over gesproken worden. Ook wanneer een leerkracht mij vraagt over mijn onderzoek zal ik dit uitleggen. Ook zal ik steeds spullen laten zien waar ik mee bezig ben, zodat Jetty Vegter ook daadwerkelijk weten wat ik doe. Hierop wil ik ook feedback ontvangen. Competent in reflectie en ontwikkeling Tijdens het werken aan dit onderzoek wil ik ook steeds delen opsturen naar Jetty Vegter, zodat zij mijn vorderingen kan zien en zij mij hierop feedback kan geven. Jetty Vegter is toch de coach voor Kaleidoscoop op deze school en zij weet precies waar de school zich nog in moet ontwikkelen en zij kan mij ook aangeven of ik op de goede weg ben. Zelf moet ik ook steeds evalueren op het onderzoek om te kijken of het nog goed loopt en of het misschien anders zal moeten. Pagina 7

8 E: Professionele situatie, aanleiding voor het onderzoek Het schoolprofiel 3 Het algemene uitgangspunt van de school is als volgt samen te vatten: De school streeft er naar alle kinderen een omgeving te bieden waarin ze zich veilig kunnen voelen, zodat ze zich, ieder op eigen niveau, kunnen ontwikkelen tot een zelfstandig en evenwichtig mens. Wanneer een kind zich veilig voelt op school en in de klas zal het pas in staat zijn om nieuwe dingen te leren. De sfeer op school en in de klas speelt hierbij een belangrijke rol. De school leert de kinderen om te gaan met andere kinderen en volwassenen en daarbij wordt veel aandacht besteed aan het verwerven van de sociale vaardigheden. Er wordt de kinderen ook geleerd dat er allerlei manieren zijn om een verschil van mening op te lossen. Om de kinderen te helpen in hun ontwikkeling, werkt ieder kind op zijn/ haar eigen niveau. De school biedt leerstof aan de kinderen die is aangepast op hun eigen niveau. Er wordt niet gestreefd naar individueel onderwijs, maar voor een kind dat het nodig heeft kan er een individueel programma gemaakt worden. Er wordt daarom ook gewerkt met kleine groepen of met meerdere mensen in een groep. In groep 1/2 zijn er vaak twee mensen in de klas: de leerkracht en de leraarondersteuner of onderwijsassistente. Vanaf groep 1 leren de kinderen al zo zelfstandig mogelijk te werken en hierbij probeert de school de kinderen zelf de verantwoordelijkheid te geven voor hun eigen werk. In alle klassen wordt daarom iedere dag gewerkt met vaste uren zelfstandig werken en actief leren. In die uren gaan de kinderen aan de slag met het maken van opdrachten op allerlei gebieden. Er gelden dan vaste afspraken over de manier en het tijdstip waarop hulp kan worden gevraagd aan de leerkracht of aan een of meer medeleerlingen. Hiermee wordt bereikt dat de leerkracht tijd heeft om met een klein groepje of een individuele leerling aan de slag te gaan. De school vindt de relatie met ouders erg belangrijk en wil graag steeds bereikbaar en aanspreekbaar zijn voor ouders. Vragen, opmerkingen, prettige en minder prettige mededelingen, klachten, verhalen: allemaal altijd van harte welkom. Beschrijving van de probleemcasus vanuit de basisschool De school heeft mij gevraagd een ondersteuning te maken voor het reflecteren. Zij zijn namelijk Kaleidoscoop aan het doortrekken naar de groepen 3 t/m 8 en hierbij is het reflecteren ook een belangrijk onderdeel in het dagschema. Cyclus vooruitkijken werken terugkijken bij Kaleidoscoop. 4 De cyclus vooruitkijken werken terugkijken is een vast onderdeel van het dagschema van Kaleidoscoop. Vanaf groep 3 betekent dit een grote omslag, omdat kinderen een inhoudelijke keuze hebben. Ze kunnen met verschillende werkzaamheden bezig zijn. De cyclus bestaat uit plannen maken en deze bespreken (vooruitkijken), uitvoeren van de plannen in de interessecentra (werken) en reflecteren op de inhoud en uitvoering (terugkijken). De 3 Bron: Schoolgids OBS de Vlier, locatie de Samenloop 2009/ Bron: Op het puntje van je stoel actief leren met Kaleidoscoop in groep 3 en verder door Jetty Vegter. Pagina 8

9 cyclus vindt bij voorkeur één keer per dag plaats en duurt minimaal één uur. Alle kinderen doen eraan mee en het initiatief en de keuze van kinderen staan centraal. Terugkijken bij Kaleidoscoop. Het terugkijken is een wezenlijk onderdeel van de cyclus. Aan terugkijken zitten twee kanten: presentatie en reflectie. Reflectie is de evaluatie van het proces en van het product. Bij presentatie laten de kinderen zien en horen wat ze hebben gedaan. Evaluatie: de kinderen reflecteren op hun activiteit, waarbij ze zowel hun successen inventariseren als de problemen die ze tegenkwamen. De kinderen denken na over wat ze tijdens het werken gedaan, ontdekt, geleerd, ervaren hebben. De plannen worden vergeleken met de uitkomsten/producten en hoe de kinderen hiertoe gekomen zijn. Ze denken na over hoe ze iets de volgende keer anders zouden doen. Ze trekken conclusies, doen nieuwe inzichten op, proberen oplossingen uit. Presentatie: de kinderen presenteren wat ze gedaan hebben door erover te praten, te schrijven, te tekenen, te dansen enz. Vaak leidt presentatie tot evaluatie. Het proces van terugkijken roept ideeën op voor de plannen van de daarop volgende dagen. Het is nu mijn taak om te onderzoeken hoe het reflecteren nu gaat op basisschool de Samenloop. Hoe vaak de leerkrachten reflecteren met kinderen. Of het reflecteren is opgenomen in hun dagschema en op welke manier de leerkrachten nu reflecteren met kinderen. Daarna kan ik vaststellen hoe het reflecteren met kinderen effectiever kan op de manier zoals dat bij Kaleidoscoop past. Hiervoor zal ik ook materiaal ontwikkelen voor het reflecteren en een format als ondersteuning bij het reflecteren. Op mijn stageschool vinden veel leerkrachten het moeilijk om het reflecteren in te plannen als vast onderdeel van het dagschema. Het vergt veel tijd voor de leerkracht en kinderen kunnen niet altijd even goed naar elkaar luisteren en worden dan onrustig. Hierdoor wordt het reflecteren vaak maar tussendoor gedaan en wordt hier geen tijd voor ingepland. Door mijzelf hier nu op te focussen hoop ik leerkrachten handvatten te geven om het reflecteren toch als vast onderdeel in het dagschema te krijgen. Stellingname student Het probleem dat de school heeft aangereikt lijkt mij een uitdaging. Ik had nog nooit eerder op een school stage gelopen die Kaleidoscoop gebruikt en dan ook nog in alle groepen. De meeste scholen gebruiken dit namelijk alleen in de groepen 1 en 2. Ik vind Kaleidoscoop een goede methode. Dit omdat kinderen veel zelfstandigheid krijgen en eigenlijk ook veel verantwoordelijkheid voor hun eigen werk. Je merkt op deze stageschool al dat kinderen in groep 1/2 erg zelfstandig worden en hier heb je een hoop aan in de hogere groepen. Zij kunnen zelf hun werk maken en problemen oplossen die zij tijdens het werken tegenkomen en spullen pakken en terugzetten waar het hoort. Het lijkt mij een interessant onderzoek, omdat ik vooral naar de behoeften van de leerkrachten en leerlingen moet kijken. Zelf vind ik het ook vaak nog moeilijk om goed te reflecteren met kinderen. Hoe reflecteer je eigenlijk effectief? Het is vaak maar even tussendoor. Maar om er echt even tijd voor te maken vind ik moeilijk. Het zal voor mij dan ook heel goed zijn om dingen uit te proberen in mijn eigen groep. Pagina 9

10 F: Hoe wordt de onderzoekscyclus doorlopen? Welke stappen worden gezet? Wat is het plan? Ik wil eerst weten wat de school precies wil van mij en aan de hand hiervan formuleer ik de probleemstelling. Naar aanleiding van de probleemstelling ga ik bedenken wat ik ervan verwacht. Wat zullen voor mij de verwachtingen zijn en wat voor de school? Ik stel een hypothese op. Hieruit komt een hoofdvraag en dit wordt mijn onderzoeksvraag. Aan de hand van de onderzoeksvraag ga ik deelvragen opstellen die mij antwoorden zullen moeten geven op de hoofdvraag. Wanneer ik alles heb geformuleerd, ga ik literatuur bestuderen en hieruit de belangrijkste dingen halen die ik nodig heb voor mijn onderzoek. Om de beginsituatie van de verschillende klassen te beoordelen, zal ik een enquête moeten houden onder leerkrachten over het terugkijken/reflecteren met kinderen. Nadat ik de enquête heb uitgewerkt, zal ik ook bij de leerkrachten in de groep observeren naar het reflecteren met kinderen. Vanuit daar kan ik dan verder met mijn onderzoek en zal ik tips en materiaal kunnen ontwikkelen voor de ondersteuning van de leerkrachten. Actieplan, werkwijze, plan van aanpak, beslispunt, tijdsplanning Week 12 t/m week 14 zoeken van literatuur bij het onderwerp reflecteren en Kaleidoscoop. Week 15 Formuleren van de probleemstelling en hypothese opstellen. Week 16 Opstellen van de onderzoeksvraag en deelvragen. Week 17 Opstellen van het onderzoeksplan. Week 18 Afronden onderzoeksplan t/m G. Week 19 Peerassessment 1. Onderzoeksplan Deel A. D t/m G. Week 20 en week 21 Literatuuronderzoek. Antwoorden op deelvragen. Week 22 Vragenlijst onder de leerkrachten van basisschool de Samenloop om de beginsituatie te beoordelen in de verschillende groepen. Week 23 Schoolbezoek basisschool Klaverweide. Actief reflecteren. Week 24 Verslag maken schoolbezoek. Week 25 vragenlijsten uitwerken Week 26 Peerassessment 2. Onderzoeksplan Deel A. D t/m H. Go/No go. Week 27 Klassenbezoek groep 6 Week 28 Afspraken maken voor volgend schooljaar. Week 36 t/m week 41 Klassenbezoeken bij verschillende groepen. Week 42 en week 43 Aan de hand van de klassenbezoeken en vragenlijsten tips opstellen om effectiever te reflecteren. Week 44 t/m week 48 Ontwikkelen van reflectiemateriaal. Week 49 t/m week 4 Zelf uitproberen van reflectiemateriaal in mijn eigen groep. Week 5 t/m week 9 Onderzoeksrapportage schrijven. Week 10 Peerassessment 3. Week 11 Presentatie onderzoek op stageschool. Week 12 Inleveren onderzoek ter beoordeling Pagina 10

11 G: Probleemstelling en onderzoeksvraag Afbakening van het onderzoek De schoolontwikkelingsopdracht gaat over het reflecteren met kinderen. Wat ik ga uitvoeren is vooral voor groep 3 t/m 8, omdat dit hier nog verbeterd kan worden. Ik ga onderzoeken of het reflecteren met kinderen effectiever kan en zal hiervoor een ondersteuning voor leerkrachten maken d.m.v. een format en materialen. Bij het reflecteren met kinderen, ga ik mij vooral richten op het reflecteren bij Kaleidoscoop. Formulering van de probleemstelling Ik onderzoek het reflecteren met kinderen zoals dat nu op basisschool de Samenloop gedaan wordt, omdat ik wil weten waar dit verbeterd/ondersteunt moet worden, teneinde passende ondersteuning van het effectief reflecteren met kinderen te ontwikkelen. Formulering van de onderzoeksvraag Wat is er nodig op basisschool de Samenloop om het reflecteren met kinderen in de groepen 3 t/m 8 effectiever te maken voor leerkrachten en leerlingen? Deelvragen Wat is opbrengstgericht werken? Wat is Kaleidoscoop? Wat is reflecteren? Op welke manier reflecteer je met kinderen? Wanneer is het reflecteren met kinderen effectief? Welke leerkrachtvaardigheden zijn er nodig om effectief te reflecteren met kinderen? Op welke manier sluit het reflecteren aan bij Kaleidoscoop? Wat zijn de voordelen van reflecteren met kinderen? Hoe wordt het reflecteren op basisschool de Samenloop nu gedaan? Hoe vaak wordt er op basisschool de Samenloop gereflecteerd, is dit ingepland in het dagprogramma? Op welke manier reflecteren de leerkrachten van basisschool de Samenloop met de kinderen? Formulering van de hypothese Ik verwacht dat ik aan het eind van dit onderzoek een format inclusief materiaal heb kunnen ontwerpen waarmee leerkrachten effectief kunnen reflecteren met kinderen. Pagina 11

12 H: De theoretische fundering van het onderzoek Samenstellen van de literatuurlijst in overleg met de begeleidend docent Boeken: Hohmann, M. (2007). Actief leren. Utrecht/Zutphen: ThiemeMeulenhoff. Vegter, J. (2008). Op het puntje van je stoel; actief leren met Kaleidoscoop in groep 3 tot en met 8. Utrecht: NJi. Groen, M. (2006). Reflecteren: de basis; op weg naar bewust en bekwaam handelen. Groningen/Houten: Wolters Noordhoff. Internet: Jeugdinstituut, N. (sd). Kaleidoscoop. Geraadpleegd op 15 april 2010, School aan zet, opbrengstgericht werken. Geraadpleegd op 28 oktober 2010, Opbrengstgericht werken - SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling, opbrengst gericht werken. Geraadpleegd op 28 oktober 2010, Motivering van de literatuurkeuze/ relatie met het onderzoek Boeken: Het boek actief leren beschrijft de methode Kaleidoscoop voor peuters en kleuters. De methode gaat ervan uit dat kinderen kennis verwerven en vaardigheden ontwikkelen door actief betrokken te zijn bij de wereld om hen heen. Basis voor het handelen van leerkrachten en leidsters zijn een rijke speelleeromgeving, een vaste dagindeling en observaties. De sleutelervaringen bieden een kader voor de cognitieve, creatieve, sociaal-emotionele en lichamelijke ontwikkeling van de kinderen. Ook is er aandacht voor de contacten met ouders en de omgang met collega s. Ik vond het belangrijk om Kaleidoscoop in groep 1 en 2 ook te bekijken, omdat hier Kaleidoscoop toch begint. In het boek op het puntje van je stoel wordt ingegaan op een aantal belangrijke onderdelen van Kaleidoscoop vanaf groep 3. Dit zijn de volgende onderdelen: actief leren, leeromgeving, dagschema, en inhoud en instructie van het leerproces. Elk hoofdstuk begint met een beschrijving van de theorie gevolgd door praktijkvoorbeelden met tips en aanbevelingen. Dit boek is erg belangrijk, omdat mijn onderzoek vooral loopt van groep 3 t/m 8. Het is belangrijk dat ik mijn onderzoek doe op de manier die bij Kaleidoscoop past en daarom moet ik goed weten hoe het reflecteren in Kaleidoscoop past en hoe ik mijn onderzoek over reflecteren hierin kan verwerken. Pagina 12

13 Het boek reflecteren: de basis is specifiek bedoeld voor beginnende studenten aan een beroepsopleiding en voor beroepsbeoefenaren in relatiegerichte beroepen die niet getraind zijn in reflectie op hun handelen. Het boek is door de combinatie van de theoretische context en vooral het trainingsgericht karakter een instrument voor docenten en studenten met als doel: op weg naar bewust en bekwaam handelen! Ik vond het goed om nog een naar dit boek te kijken, omdat ik ook steeds na moet gaan wat moet ik doen etc. ook moet ik kijken naar de andere leerkrachten en hierop reflecteren hoe iets beter zou kunnen. Dit boek kan mij hier goed bij helpen. Ook wordt er goed uitgelegd wat reflecteren is en hier heb ik voor mijn onderzoek ook weer aan. Internet: Op de internetsite van Kaleidoscoop wordt goed uitgelegd wat Kaleidoscoop nu eigenlijk is en wat de kern is van Kaleidoscoop. Dit is erg belangrijk voor mijn onderzoek. Ook het opbrengstgericht werken was van belang voor mijn onderzoek. Er wordt steeds meer aandacht besteed aan het opbrengst gericht werken op basisscholen. Ik wilde onderzoeken wat dit precies is. Op welke vragen wordt een antwoord gezocht in de literatuur? Wat is opbrengstgericht werken? Wat is Kaleidoscoop? Wat is reflecteren? Op welke manier reflecteer je met kinderen? Op welke manier sluit het reflecteren aan bij Kaleidoscoop? Welke leerkrachtvaardigheden zijn er nodig om effectief te reflecteren met kinderen? Wat zijn de voordelen van reflecteren met kinderen? Literatuuronderzoek Wat is opbrengstgericht werken? 5 Een school die opbrengstgericht werkt, zet zich planmatig in voor het verbeteren van de vorderingen van leerlingen. Scholen streven altijd naar goede resultaten van hun onderwijs, maar bij een school die opbrengst gericht werkt gebeurt dit door hoge doelen te stellen, gericht hieraan te werken en leerlingen systematisch te volgen in hun vorderingen. Een van de manieren om aan dit doel bij te dragen is een intensiever gebruik van toetsresultaten. Scholen die systematisch hun toetsgegevens analyseren en gebruiken hebben betere resultaten, zo blijkt uit onderzoek van de Inspectie. Gericht werken aan hoge opbrengsten betekent in de eerste plaats goed onderwijs. Dat wil zeggen onderwijs door competente leraren die effectief instructie geven, hun onderwijsdoelen, inhouden en didactiek kunnen afstemmen op verschillen tussen leerlingen en voortdurend, dus niet alleen bij de toets, reflecteren op het effect van hun lessen. Wat is Kaleidoscoop? 6 5 Bron: en 6 Bron: Pagina 13

14 Kaleidoscoop is een educatieve methode voor jonge kinderen. De methode richt zich op de brede ontwikkeling van kinderen, met speciale aandacht voor de taalontwikkeling. Kaleidoscoop is in eerste instantie bedoeld voor kinderen op peuterspeelzalen, kinderdagverblijven en in groep 1 en 2 van de basisschool. In de afgelopen jaren is Kaleidoscoop ook ontwikkeld voor groep 3 en verder van de basisschool. Op mijn stageschool zijn ze ook gecertificeerd voor Kaleidoscoop met heel de school. En voeren zij Kaleidoscoop ook in van groep 1 t/m 8. Kaleidoscoop kent een aantal basiselementen die in het Rad van Avontuur 7 staan weergegeven. Observatie Rad - Beoordelen van Avontuur van Dagschema - Samenwerking - Dagelijks noteren van opvallende gebeurtenissen individuele kinderen. Actief leren Initiatief Sleutelervaringen - Vooruitkijken Speelwerken Terugkijken - Speelleren in de grote groep - Speelleren in de kleine groep Interactie - Strategieën voor interactie - aanmoediging - Probleemoplossende benadering van conflicten - Hoeken - Materialen - Opslag Leeromgeving Actief leren is de kern van Kaleidoscoop. De methode gaat er vanuit dat kinderen kennis verkrijgen en vaardigheden ontwikkelen door actief betrokken te zijn bij mensen, materialen, gebeurtenissen en ideeën. Leerkrachten ondersteunen het actief leren. Zij bieden de kinderen een uitdagende leeromgeving, helpen hen hun spel uit te breiden, praten met de kinderen over wat ze aan het doen zijn en helpen hen om problemen zelf op te lossen. Kinderen leren het beste in een stimulerende en geordende leeromgeving, waarin zij keuzes kunnen maken en naar die keuzes kunnen handelen. Kaleidoscoop besteedt daarom veel aandacht aan de inrichting en aankleding van het lokaal. De ruimte is ingedeeld in hoeken. In de hoeken kunnen de kinderen spelen en veel nieuwe ervaringen opdoen. De leeromgeving en het materiaal zijn voorzien van labels. Zo kunnen kinderen zonder hulp van volwassenen de materialen vinden, pakken en weer opruimen, waardoor ze al op jonge leeftijd zeggenschap hebben over hun omgeving. Kaleidoscoop werkt met een vast dagschema. Het idee achter deze ordening van tijd is dat het de kinderen houvast geeft. Door de vaste volgorde van activiteiten krijgen de kinderen een 7 Boek: Actief leren Pagina 14

15 gevoel van controle over de gebeurtenissen en voelen zij zich vrij om keuzes te maken en zelf aan de slag te gaan. Observatie is een belangrijk onderdeel van Kaleidoscoop. Door te observeren krijgen de leerkrachten veel informatie over de ontwikkeling van de kinderen. Ze maken dagelijks aantekeningen van wat kinderen concreet doen en zeggen. Deze informatie gebruiken ze om hun activiteiten te plannen en aan te passen bij de ontwikkeling en belangstelling van de kinderen. Bij Kaleidoscoop staat de actieve betrokkenheid van kinderen centraal. Kinderen nemen het initiatief. Daarbij is de interactie met volwassenen heel belangrijk. Leerkrachten bieden de kinderen een stimulerende omgeving en een vast dagschema. Ze praten met de kinderen, reiken spelenderwijs nieuwe woorden aan en reageren op de taaluitingen van de kinderen. Ze helpen kinderen met plannen maken, die uitvoeren en erop reflecteren. Ze observeren kinderen en houden hun ontwikkeling in de gaten. Ze zorgen ervoor dat de activiteiten die ze aanbieden, aansluiten bij de behoeftes en interesses van de kinderen. Wat is reflecteren? 8 Volgens Van Dale s Handwoordenboek is reflecteren: Nadenken (over) (licht) terugkaatsen Reflecteren is niet alleen terugkijken of nadenken over iets dat is geweest, maar vooral een middel om te leren handelen in toekomstige situaties. Het doel van reflecteren is bewustwording van en inzicht krijgen in eigen handelen en gedrag met het oogmerk het persoonlijk handelen te verbeteren in toekomstige situaties. Je wordt dus bewust van je gedrag. Een absolute voorwaarde voor reflecteren is een lerende houding. Reflecteren is dus een vorm van leren, een vorm om jezelf te verbeteren, om vaardiger te worden. Bij Kaleidoscoop heet het reflecteren met kinderen; terugkijken. Hiermee bedoelen zij het volgende: 9 Je herinneren wat je hebt gedaan en meegemaakt en daarover nadenken; Plannen, handelingen en resultaten met elkaar in verband brengen; Met anderen praten over ervaringen van persoonlijke betekenis; Zich een beeld vormen en daarover praten; Je bewust worden van het verleden. Wanneer er regelmatig teruggekeken wordt met kinderen, dan worden kinderen steeds beter in het vertellen wat ze hebben meegemaakt. Zij vertellen dan niet alles, maar gaan zij gebeurtenissen selecteren. Zij leggen uit wat zij hebben gedaan en kijken terug op verschillende manieren. Op welke manier reflecteer je met kinderen? 10 8 Boek: Reflecteren: de basis, op weg naar bewust en bekwaam handelen 9 Boek: actief leren 10 Boek: Op het puntje van je stoel Pagina 15

16 Laat terugkijken direct na het opruimen plaatsvinden en zorg ervoor dat het interessant is door afwisseling erin te brengen. Terugkijken wordt na verloop van tijd een natuurlijk proces. Kinderen kijken vaak tijdens informele momenten terug. Er zijn vele manieren om terug te kijken. Kinderen kunnen het terugkijken leiden of bedenken verschillende manieren om terug te kijken. Als kinderen betrokken zijn bij een onderwerp, gaat dit vrijwel spontaan. Je moet er alleen voor zorgen dat ze niet door elkaar heen praten. Een portfolio, een soort verzamelmap, is een goed instrument om kinderen zeggenschap te geven over hun producten en resultaten. Aan de hand daarvan houdt de leerkracht af en toe met de kinderen een portfoliogesprek. Meestal is het niet mogelijk om iedere leerling elke dag terug te laten kijken op wat ze gedaan hebben. Zorg er wel voor dat alle kinderen regelmatig gelegenheid krijgen om terug te kijken met de hele groep, bijvoorbeeld door in tweetallen portfoliogesprekken te organiseren. Kinderen doen vaak ideeën op wanneer ze naar andere kinderen luisteren en kijken. Tijdens het terugkijken spelen voortrekkers in de klas vaak een belangrijke rol. Leerkrachten geven deze kinderen de om hun leiderschapvaardigheden op speelse wijze te ontwikkelen. Op welke manier sluit het reflecteren aan bij Kaleidoscoop? Vast onderdeel van het dagschema is de cyclus van vooruitkijken, speelwerken en terugkijken. Bij het vooruitkijken maken de kinderen plannetjes wat ze willen gaan doen, tijdens het speelwerken voeren zij hun plan uit, en bij het terugkijken blikken ze terug op wat ze hebben gedaan. Leerkrachten en leidsters ondersteunen en begeleiden de zelfgekozen activiteiten van de kinderen. Wat zijn de voordelen van reflecteren met kinderen? De intrinsieke motivatie van de kinderen wordt groter en de kinderen werken gerichter en doelmatiger. De leertijd wordt daardoor efficiënter gebruikt. De kinderen ervaren daardoor dat ze bekwaam zijn, dat ze zelf van alles kunnen en dat het product het resultaat is van een proces dat ze zelf hebben bedacht en doorlopen. Door de cyclus steeds te doorlopen leren kinderen van voorgaande ervaringen en weten hoe ze bij een volgende activiteit iets kunnen aanpakken of juist moeten laten. De kinderen veel ervaringen op sociaal-emotioneel gebied op door samen te werken, te overleggen, elkaar te helpen, enz. hierdoor praten de kinderen veel meer en gebruiken taal in voor hen betekenisvolle en relevante situaties. Welke leerkrachtvaardigheden zijn er nodig om te reflecteren met kinderen? 11 Het lokaal is onderverdeeld in interessecentra, die door de leerkracht en de leerlingen zijn ingericht. De interessecentra zijn functioneel en logisch t.o.v. elkaar geplaatst. Dit kan een leerkracht laten zien doordat er minstens vijf duidelijke interessecentra, die functioneel zijn. De ruimte wordt goed gebruikt. En doordat er regelmatig wisselende themahoeken zijn. In het rooster zijn de volgende onderdelen verwerkt: vooruitkijken werken terugkijken. Bij het werken is er een afwisseling in werkvormen. Het dagschema functioneert als een planschema. Dit kan de leerkracht laten zien doordat er in de klas een Kaleidoscopisch dagschema hangt dat consequent gevolgd wordt. Er wordt met kinderen overlegd. 11 Bron: Programma implementatie profiel. Kaleidoscoop in groep 3 en verder. Pagina 16

17 Volwassenen verwijzen naar het Kaleidoscopisch dagschema en benoemen de onderdelen ervan. Volwassenen helpen de kinderen om de overgang tussen de onderdelen te maken. De kinderen weten wat er gaat gebeuren. Het schema bevat voldoende tijd voor vooruitkijken, werken en terugkijken. Dit kan de leerkracht laten zien door de kinderen een planning te laten maken. Er is genoeg tijd om vooruit te kijken, te werken en terug te kijken. Bij het vooruit- en terugkijken gaat de klas in een kring zitten. Er wordt vooral terug gekeken op de inhoud van het werk. Volwassenen gebruiken verschillende manieren van terugkijken met individuele kinderen, in kleine groepen of met de hele klas. De kinderen verwoorden hun ervaringen en laten zien wat ze tijdens de werktijd gedaan hebben. Er is een reactie van anderen mogelijk. De leerkracht kan dit laten zien door terug te kijken op de inhoud van het werk. Voorbeeld vragen: Wat ben jij te weten gekomen? Wat heb je ontdekt? Waar wil je mee verder gaan? Hoe heb je dat opgelost? Wat wil je graag onthouden? Wat was leuk? De kinderen krijgen de tijd om de activiteiten die ze tijdens het werken gedaan hebben te representeren. Volwassenen gebruiken verschillende manieren om terug te kijken. Bevindingen / conclusies. De bevindingen vanuit de literatuur is dat het reflecteren bij Kaleidoscoop een heel belangrijk onderdeel in het dagschema is en het niet vergeten mag worden. Kaleidoscoop werkt met de cyclus vooruitkijken werken terugkijken. Door de literatuur te bestuderen weer ik nu meer over wat opbrengstgericht werken inhoudt en wat dit met Kaleidoscoop te maken heeft. Er wordt bij Kaleidoscoop ook gericht op de kinderen gewerkt. Ieder kind op zijn niveau en dat is ook wat opbrengstgericht werken wil. Kaleidoscoop maakt veel gebruik van observaties en interactie met kinderen. Ook het reflecteren speelt hierbij een belangrijke rol, omdat door het reflecteren met kinderen de leerkracht een goed beeld krijgt wat het kind wel en niet goed kan. De leerkracht moet over verschillende vaardigheden beschikken om effectief te kunnen reflecteren met kinderen in het Kaleidoscoop onderwijs. Dit heb ik hieronder nog even kort samengevat. - De leerkracht moet minstens vijf duidelijke interessecentra hebben ingericht, die functioneel zijn. De ruimte moet goed worden gebruikt en er moeten regelmatig wisselende themahoeken zijn. - De leerkracht moet in zijn onderwijs gebruik maken van het dagschema en deze consequent volgen. Er moet met de kinderen overlegd worden. Daarbij wordt verwezen naar het dagschema. - De leerkracht moet voldoende tijd geven voor het vooruitkijken, werken en terugkijken. Hiervoor kan de leerkracht de leerlingen een planning laten maken. - De leerkracht kijkt vooral terug op de inhoud van het werk. De leerkracht gebruikt verschillende manieren van terugkijken met de kinderen. De leerkracht geeft de kinderen de tijd om de activiteiten die ze tijdens het werken hebben gedaan te representeren. Het is dus duidelijk dat er pas effectief gereflecteerd kan worden wanneer de cyclus vooruitkijken werken terugkijken goed in het dagschema zit en er voldoende tijd voor alle onderdelen is. Er zijn enkele voorwaarden voor deze cyclus. Zo moet er een uitdagende Pagina 17

18 leeromgeving zijn waarmee de kinderen bekend zijn. Daarbij moet er voldoende materiaal zijn en de kinderen moeten een eenvoudig planformulier hebben. Wanneer de cyclus consequent gevolgd wordt, dan brengt deze vele voordelen met zich mee. De motivatie van de kinderen wordt groter en zij werken daardoor gerichter en doelmatiger. De kinderen ervaren dat ze zelf van alles kunnen en leren van voorgaande ervaringen. De kinderen doen veel ervaringen op sociaal-emotioneel gebied op. De kinderen praten namelijk veel meer. Ik moet nu nagaan hoe de situatie van het reflecteren op dit moment in de groepen is en hoe het reflecteren effectiever gemaakt kan worden. Het effect dat ik wil zien is: het moet frequenter worden, inhoudelijker; het kind kan het doel of plan en het geleerde verwoorden, sociale vaardigheden van de kinderen worden beter, er moeten nieuwe plannen gemaakt worden. Pagina 18

19 I: Voorbereiden van het onderzoek Verantwoording van de onderzoeksmiddelen In het theorieonderzoek heb ik vooral de cyclus vooruitkijken werken terugkijken van Kaleidoscoop onderzocht. Hieruit bleek dat het grootste voordeel is dat de kinderen leren van voorgaande ervaringen, veel ervaring opdoen op sociaal-emotioneel gebied en veel meer praten. Om het reflecteren op de Samenloop effectiever te maken, moet eerst vastgesteld worden wat de beginsituatie is. Deze beginsituatie zal vastgesteld worden door middel van een vragenlijst onder de leerkrachten met vragen over het reflecteren, klassenbezoeken in de verschillende groepen. Onderzocht zal worden waar het reflecteren op deze school nu nog tekortschiet en hoe het effectiever gemaakt kan worden. Aan de hand hiervan wordt het format opgesteld en materialen ontwikkeld om het reflecteren daadwerkelijk effectiever te maken. Mindmap Samen met Jetty Vegter heb ik een mindmap gemaakt. Doordat het woord effectiever vaak voorkomt in mijn onderzoek en ook een belangrijk onderdeel vormt voor mijn uiteindelijke doel was het belangrijk om zelf even stil te staan bij wat is nou effectiever? Hoe zie ik dat? Effectiever à Kind à Inhoudelijk à Plan/doel kunnen benoemen. Bewust worden van handelen. Een nieuw plan/doel bedenken/benoemen. Diepere woordbetekenis, woordenschat Betere mondelinge taalvaardigheid Sociaal emotioneel à kunnen en durven uiten Leerkracht à Regelmatiger/ routine Open vragen stellen Gebruik van materialen Uitdagend/verschillende manieren gebruiken Bezoek Klaverweide Roosendaal Ik heb een bezoek gebracht aan basisschool de Klaverweide in Roosendaal. De school zou actief reflecteren en ik was benieuwd hoe de school hier vorm aan geeft. De school heeft een reflectiekastje staan waar allerlei manieren in zitten om te reflecteren met kinderen. Het reflecteren wordt daar alleen gedaan wanneer ze werken met kernconcepten. Ik had hoge verwachtingen voor mijn bezoek, maar deze verwachtingen zijn niet uitgekomen. Ik had verwacht veel van het reflecteren te zien, maar dit kwam niet zo uit de verf als ik had gehoopt. Ik kwam om 1 uur, zodat ik ook het werken kon zien. Eerst gingen de kinderen plannen. De kinderen moesten hun naam op een bord hangen waar allerlei hoeken opstonden. De kinderen kozen een hoek uit en hier gingen zij die middag naar toe. Tijdens het werken zag ik dat de leerkrachten weinig deden. Ze letten op hoe het ging en wanneer kinderen vragen hadden, dan konden zij hiermee bij de leerkrachten terecht. Nadat de kinderen hadden gewerkt, kwamen zij in de klas om te reflecteren. Dit deed de leerkracht door middel van de reflectiequiz. Er werden stellingen gegeven en daar kon ja of nee op geantwoord worden. De leerkracht vroeg kort waarom dit zo was en leerlingen konden hier dan op antwoorden. Pagina 19

20 Ik heb na schooltijd de leerkracht van groep 7 geïnterviewd. Reflecteren vind zij het terugkijken op wat de kinderen hebben gedaan. Er wordt daarbij geëvalueerd op proces, maar ook op product. Het is effectief volgens haar wanneer de kinderen zelf in de gaten hebben wat ze erg goed hebben gedaan en dus moeten vasthouden. Ook dat ze zelf onder woorden kunnen brengen wat minder goed ging en zelf actief kunnen bedenken om dit een volgende keer te verbeteren. Het reflecteren wordt meestal tussendoor met de kinderen gedaan en soms na het werken met hoeken met de hele klas. Er is geen vast moment in het rooster ingepland voor het reflecteren. Ze vindt het moeilijk om dit in te plannen. Wanneer er met de hele klas gereflecteerd wordt, dan wordt er van te voren een opdracht op het reflectiekastje gehaald. Vorig jaar reflecteerde ze veel met de reflectiedobbelsteen, maar dit jaar maakt ze meer gebruik van de reflectiequiz. De vaardigheden die kinderen moeten hebben om te kunnen reflecteren zijn volgens haar dat ze eerlijk naar zichzelf moeten kunnen kijken en dat ze verbanden moeten kunnen leggen tussen gevoelens, acties en reacties. Met de groep die zij nu heeft, heeft ze niet veel klassikaal gereflecteerd. Ze heeft alleen besproken wat reflecteren is, maar heeft er verder nog geen concrete afspraken over gemaakt. Met het reflecteren wil ze bereiken dat de kinderen zelfstandig kleine problemen kunnen oplossen tijdens het actief leren. Kinderen moeten steeds effectiever en zelfstandiger aan het werk kunnen op hun eigen niveau. De voordelen die zij bij het reflecteren ziet is dat kinderen inzien het actief leren niet vrijblijvend spelen is. Een nadeel is dat als je het goed wilt doen, het erg veel tijd kost. Individueel reflecteren levert meestal veel op, maar kun je niet regelmatig doen. Een ander nadeel is dat het met een groep van 26 leerlingen het erg lastig is qua organisatie. Ze zegt ook dat niet ieder kind het prettig vind om op de vingers gekeken te worden en dat daarom ook niet alle gesprekken zinvol zijn. Aan de hand van het interview ben ik erachter gekomen dat het reflecteren niet vast in het dagschema staat en dat er ook bijna niet gereflecteerd word met kinderen. Ik heb haar ook gevraagd hoe het in de andere groepen gebeurt, maar ook in de andere groepen wordt er niet op vaste tijden gereflecteerd en het reflectiekastje wordt ook niet gebruikt. Vragenlijsten Om erachter te komen waar het probleem ligt van het reflecteren, heb ik een vragenlijst opgesteld. De vragenlijsten zijn verspreid onder de leerkrachten. Uit deze vragenlijsten is gekomen dat de leerkrachten van groep 1/2 reflecteren zoals dat bij Kaleidoscoop hoort. Effectief is het volgens deze leerkrachten wanneer kinderen zich kunnen, durven en mogen uiten. Er wordt meer gereflecteerd met kinderen dan alleen tijdens het terugkijken zelf. Voordelen vinden zij dat de kinderen nadenken over wat zij hebben gedaan en hier betekenis aan kunnen geven. Een nadeel vinden zij dat je met twee volwassenen moet zijn. Bij groep 3 t/m 5 is het wel vast in het dagschema, maar het is bij de meeste leerkrachten steeds op dezelfde manier en niet op verschillende manieren. Effectief is het volgens deze leerkrachten wanneer je het consequent terug laat komen. Ook wanneer de kinderen zelf actief met de reflectie betrokken zijn. Voordelen vinden zij dat zij bewust leren plannen, het verantwoordelijkheidsgevoel van de kinderen groeit. Je merkt een verschil in werkhouding. Een nadeel is dat veel tijd en voorbereiding kost als je het goed en effectief wilt doen. Pagina 20

21 Bij groep 6 en 7 wordt het weinig gedaan. Voor dit jaar heb ik bij groep 7 weinig indruk hoe het nu is, dus hier zal ik een klassenbezoek moeten gaan maken om meer te weten over het reflecteren dit jaar. Uit de vragenlijst komt naar voren dat ook zij het effectief vinden als er routine van gemaakt is. Voordelen vinden zij het nadenken over het werk en houding waardoor ze bewuster met de opdrachten bezig zijn. Een nadeel vinden zij de organisatie in grote groepen en de houding van sommige leerlingen waardoor er niet goed te reflecteren is met kinderen. Wat mij opvalt aan de vragenlijsten is dat de leerkrachten vrijwel allemaal hetzelfde denken over het reflecteren. Klassenbezoeken Bij groep 1/2 is het terugkijken zoals verwacht werd. Het is een dagelijks terugkerend onderdeel in het programma. Het terugkijken werd actief gedaan. Alle kinderen kregen een kaartje en die behoorde bij een kaartje op het stapeltje. Er werd een kaartje omgedraaid en het kind dat hetzelfde kaartje had mocht dan vertellen wat hij of zij had gedaan. De leerkracht van groep 1/2 vertelde mij dat het elke dag op een andere manier gebeurd. Nu deden ze het met kaartje en een andere keer weer op een andere manier. Bij groep 3 kijken ze twee keer per week terug door middel van de Elmer. Hier zit niet veel variatie in. Elke keer stelt de leerkracht de vragen aan het kind en het kind vertelt wat hij of zij gedaan heeft. In groep 6 heb ik een klassenvergadering bijgewoond. Dit is niet helemaal op de manier van Kaleidoscoop, omdat bij Kaleidoscoop iedere dag gereflecteerd word en niet alleen door een klassenvergadering. Ik heb gevraagd om een klassenbezoek bij groep 7, maar zij legde mij uit nog niet met reflecteren bezig te zijn. Ze heeft zich nu vooral gericht op het plannen en wanneer dat er helemaal in zit, dan zal zij zich ook gaan richten op het terugkijken/reflecteren met kinderen. Ontwerpen van de onderzoeksmiddelen Ik heb gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksmiddelen. Een interview, vragenlijst en klassenbezoeken. Om het effectief reflecteren te zien bracht ik een bezoek aan basisschool de Klaverweide. Op deze school heb ik een interview gehouden met de leerkracht van groep 7. Hierna heb ik een Vragenlijst rond gestuurd onder de leerkrachten om de beginsituatie vast te stellen van het reflecteren op basisschool de Samenloop. Nadat ik deze vragenlijsten terug had gekregen heb ik een aantal klassenbezoeken gedaan om nog meer verheldering te krijgen. Uit deze onderzoeksmiddelen is naar voren gekomen dat er bij verschillende groepen wel aandacht wordt besteed aan het reflecteren met kinderen, maar dat dit alleen door groep 1-2 dagelijks en op verschillende manieren wordt gedaan. Hier is het een routine. Bij de andere groepen moet hier nog aandacht aan besteed worden. Pagina 21