Cradle to Cradle minerale nutriënten - business cases uit de praktijk
|
|
- Henriette de Wilde
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Cradle to Cradle minerale nutriënten - business cases uit de praktijk A.C.C. Röell¹ en R.J.F. van Haren² stikstof fosfor kalium Rijksuniversiteit Groningen, Faculteit Economie & Bedrijfskunde Adres: Postbus 800, 9700 AV Groningen, Nederland Nettelbosje 2, 9747 AE Groningen, Nederland Tel: ² Internet : carlijn.roell@gmail.com¹, r.j.f.van.haren@rug.nl²
2 Samenvatting rapport Het sluiten van minerale nutriëntenkringlopen voor planten De minerale nutriënten fosfor, stikstof en kalium zijn van essentieel belang voor de groei van planten, dieren en de mens. Bemesting van landbouwgrond met deze nutriënten verhoogt de productie van biomassa. Zonder deze bemesting zal, bij gelijkblijvend areaal, de wereldvoedselproductie dalen tot 50% van het huidige niveau. Momenteel worden tekorten aan fosfor, stikstof en kalium in landbouwgrond wereldwijd aangevuld door kunstmest. Echter een aantal verontrustende ontwikkelingen hebben mogelijk effect op de continuïteit van kunstmestproductie en de voedselzekerheid. Het is daarom noodzakelijk nieuwe ontwerpen te realiseren voor de inrichting van de fosfor-, stikstof- en kaliumketen om in de toekomst duurzamer gebruik van deze nutriënten te garanderen. Eén van de partijen die het verduurzamen van deze ketens kan bevorderen is de industrie, met name de voedselindustrie. Organisaties in de voedselindustrie ontvangen biomassa, die o.a. fosfor, stikstof en kalium bevat, om verder te verwerken tot eindproducten. Veel nutriënten, maar ook energie, gaan in dit proces verloren. Het Platform Ketenefficiency van het Regieorgaan EnergieTransitie Agentschap NL heeft het initiatief genomen voor deze studie via een Cradle to Cradle (C2C) prijsvraag. Deze uitdaging is opgepakt door Kiemkracht, de Rijksuniversiteit Groningen, Cosun, AVEBE en Grontmij die gezamenlijk mogelijkheden onderzoeken hoe de fosfor-, stikstof- en kaliumketen meer duurzaam ingericht kunnen worden. Centraal staat hierin het C2C gedachtegoed afval=voedsel; door het sluiten van kringlopen kan verlies van nutriënten en energieconsumptie worden vermeden. Daarom luidt het doel van dit project als volgt: Het ontwikkelen van een business plan voor het sluiten van kringlopen voor de belangrijkste minerale nutriënten (stikstof, fosfor, kalium) voor biomassa productie die door het verwerken van biomassa in industriële reststromen terecht komen. Om dit doel te realiseren is allereerst inzicht gegeven in de wereldwijde ontwikkelingen in de fosfor-, stikstof- en kaliumkringloop. Hieruit blijkt de noodzaak tot een duurzamere inrichting van de fosfor-, stikstof- en kaliumketen. Fosforprijzen stijgen door schaarste Fosfor (P) wordt uit mijnen gewonnen in de vorm van fosfaatrots en dit is een eindige grondstof. Rekening houdend met de groeiende wereldbevolking, toenemende eiwitrijke diëten en de aanwending van biomassa voor biobrandstoffen zijn de huidig winbare reserves genoeg voor ongeveer 100 jaar. Echter, sommige bronnen beweren dat de winning van fosfaatrots op zeer korte termijn zal pieken en daarna zal afnemen. Bovendien is het overgrote deel van de reserves slechts in handen van drie landen: China, de VS en Marokko. Fosfaatrots wordt dus schaarser terwijl het niet substitueerbaar is zoals olie bijvoorbeeld vervangen kan worden door zonne-energie. Bovendien hebben we de hoogwaardige rots verbruikt en daalt de kwaliteit. Hierdoor bevatten 2
3 fosforhoudende kunstmeststoffen steeds meer vervuiling (zoals cadmium en radioactieve stoffen) en kost het opwaarderen van deze vervuilde rots steeds meer energie. De prijzen van fosforhoudende kunstmeststoffen stijgen hierdoor, wat invloed heeft op de voedselprijzen. Nederland beschikt niet over voorraden en is daarmee volledig afhankelijk van de import van fosfor. Bovendien wordt er niet duurzaam om gegaan met deze mineralen: een groot deel wordt na gebruik gestort via het slib van de afvalwaterzuivering of spoelt uit naar de zee waar het niet meer economisch winbaar is. Daar wordt energie verspild voor verwijdering van mineralen uit afvalwater en veroorzaken nutriëntenoverschotten eutrofiering. Door middel van recycling kan de fosforkringloop gesloten worden. Recycling vermindert schaarste, maakt mijnen, de productie en mondiaal transport en de daarbij behorende energiebehoefte van fosforhoudende kunstmeststoffen overbodig en voorkomt eutrofiering. De voedselindustrie verwerkte in 2005 meer dan 7 kton fosfor als afval waarvan zo goed als niets werd gerecycled. Door deze hoeveelheid te recyclen wordt meer dan 30% van de 21 kton fosforimport als kunstmest overbodig. Stikstoffixatie (ammoniak) vergt veel energie Stikstof (N) is in gasvorm in overvloed aanwezig in de lucht: bijna 80% van de lucht bestaat uit stikstofgas (N 2 ). In gasvorm is stikstof echter niet beschikbaar voor de groei van planten, dieren en de mens; alleen in reactieve vorm (Nr) is stikstof bruikbaar. Een aantal planten en organismen hebben zich toegelegd op het proces waarbij stikstofgas gefixeerd wordt in een reactieve stikstofvorm, maar deze hoeveelheid is lang niet genoeg voor de huidige wereldvoedselbehoefte. Begin vorige eeuw is het Haber-Boschproces uitgevonden welke stikstofgas omzet in ammoniak, een bruikbare meststof voor de groei van planten. Een nadeel is het energie-intensieve karakter van dit proces. Geschat wordt dat 5% van de wereldaardgasconsumptie en 2% van de wereldenergieconsumptie toegewezen kan worden aan de productie van ammoniak. Stijgende energieprijzen hebben dan ook direct gevolg op ammoniakprijzen en daarmee op voedselprijzen. Omdat Nederland over relatief grote aardgasvoorraden beschikt (aardgas is in Nederland belangrijkste grondstof om ammoniak mee te produceren), wordt er in Nederland veel ammoniak geproduceerd wat leidt tot een aanzienlijke uitstoot van broeikasgassen. Dat terwijl er aan het einde van de keten energie in wordt gestoken om zoveel mogelijk ammoniak te verwijderen (door terug om te zetten in stikstofgas) om uitspoeling naar het milieu te voorkomen. Door recycling van gefixeerd stikstof kan de productie van ammoniak aan het begin van de keten en het omzetten van ammoniak in stikstofgas aan het einde van de keten worden vermeden waardoor een aanzienlijke energiebesparing en een reductie in de uitstoot van broeikasgassen gerealiseerd kan worden. Bovendien voorkomt recycling uitspoeling naar het milieu, waardoor een cascade aan negatieve gevolgen voor het milieu vermeden wordt. De voedselindustrie verwerkte in kton stikstof (N) als afval waarvan zo goed als niets werd gerecycled. Door deze hoeveelheid te recyclen wordt een gedeelte van de ammoniakproductie 3
4 voor toepassing in Nederland (280 kton N) overbodig en daalt het energieverbruik in Nederland. Kalium om kunstmestvervangers compleet te maken Kalium (K) is net als fosfaatrots een eindige, niet substitueerbare grondstof en wordt gewonnen uit mijnen in de vorm van ionische zouten. Aangezien 2,4% van de aardkorst bestaat uit kalium is er voldoende beschikbaar voor vele eeuwen. Hoewel meerdere landen beschikken over kleine kaliumvoorraden, ligt meer dan de helft van de voorraden in Canada. Hierdoor is ook deze grondstof, net als fosfaatrots, gevoelig voor strategische overnames door landen (zoals China) die hun eigen voedselproductie in zekerheid willen stellen. Nederland beschikt niet (of nauwelijks) over kaliumvoorraden en is daarom afhankelijk van de import. Momenteel spoelt een groot deel aan het einde van de keten uit naar de zee waar het niet meer economisch winbaar is. Uitspoeling van kalium heeft echter, in tegenstelling tot stikstof en fosfor, minder ernstige gevolgen voor het milieu. Wel gaat een bepaalde hoeveelheid energie verloren doordat het uitgespoelde kalium opnieuw gemijnd, geproduceerd en getransporteerd moet worden. Recycling kan uitspoeling en energieverlies voorkomen, hoewel verwacht wordt dat de energiewinst beperkt is (vergelijkbaar met fosfor). Bovendien kan door het recyclen van kalium naast fosfor en stikstof, complete mestproducten (welke P, N en K bevatten) geproduceerd worden uit gerecyclede biomassa. Hoeveel kalium de voedselindustrie in Nederland verwerkt als afval is niet bekend. Nutriëntenrecycling biedt kansen voor energiebesparing en concurrentiepositie van landbouw in Nederland Uit bovenstaande wordt duidelijk dat de voedselzekerheid wereldwijd, maar ook op Europees en nationaal niveau waar zelfvoorziening een streven is, in het geding komt. Recycling van minerale nutriënten wordt dus noodzakelijk, maar biedt voor Nederland zeker ook kansen. Door de intensieve veeteelt in Nederland wordt op grote schaal soja geïmporteerd als veevoer (Nederland is wereldwijd na China de grootste soja importeur). Soja bevat, net als andere soorten biomassa, stikstof, fosfor en kalium. Hierdoor beschikt Nederland over grote hoeveelheden minerale nutriënten wat strategische concurrentiekansen en schaalvoordelen biedt. Daarnaast draagt het recyclen van minerale nutriënten bij aan een concurrerende landbouwpositie, voedselzekerheid, onafhankelijkheid en de productie van duurzame energie. Hoewel recycling ook energie zal kosten, blijkt uit eerste analyses dat recycling (met name reactief stikstof) kansen biedt om de carbon footprint van Nederland aanzienlijk omlaag te brengen. De ontwikkelingen in de wereldwijde fosfor-, stikstof- en kaliumketen is ook in het buitenland actueel. Vooral Zweden, Duitsland, Japan en Engeland zijn actief in het stimuleren van nutriëntenrecycling en hebben nationale doelstellingen geformuleerd. In Nederland ontvangt het onderwerp nog te weinig aandacht. Vanuit de industrie wordt door enkele partijen wel nagedacht over mogelijkheden voor nutriëntenrecycling. Maar de meeste partijen focussen zich, net als de overheid, op het verwijderen van nutriënten in plaats van recyclen. De industriële partners van dit project zijn koplopers op dit gebied in Nederland en zijn zeer 4
5 gemotiveerd om hier verandering in te brengen. Zij kijken actief naar het terugwinnen van minerale nutriënten uit waterige reststromen. Wanneer wereldwijd de mogelijkheden voor nutriëntenverwijdering en recycling uit waterige stromen op een rijtje worden gezet, blijken er vier routes te bestaan: de chemische, de fysische, de biologische en de biotechnologische route. Op de chemische route wordt gebruik gemaakt van chemische grondstoffen om de nutriënten te scheiden en te hergebruiken. De fysische route richt zich op recycling van nutriënten op basis van fysische eigenschappen (zoals grootte of massa). De biologische route omhelst recycling door hogere biologische organismes, systemen en processen (waterplanten en algen). De biotechnologie maakt gebruik van micro-organismen zoals bacteriën en schimmels die de minerale nutriënten kunnen concentreren. Tot op heden biedt de chemische route de meest veelbelovende resultaten; technologieën op deze route zijn beheersbaar, inpasbaar in de huidige industriële en procestechnologische configuraties en zijn het meest doorontwikkeld. De industriële partners van dit project focussen zich vooral op de chemische route, al dan niet in combinatie met een andere route, en hebben veelbelovende verwachtingen: Duynie Holding (Cosun) wil fosfor en stikstof terugwinnen als struviet; Sensus (Cosun) wil fosfor en stikstof terugwinnen als struviet; Suikerunie (Cosun) wil fosfor terugwinnen als fosfacal; AVEBE wil stikstof en kalium terugwinnen als kaliumnitraat; Grontmij wil stikstof terugwinnen als MASH (stikstofkristallen). In Tabel staan de hoeveelheden gerecyclede nutriënten en energetisch voordeel per case. Het energetisch voordeel, is de mogelijke energiebesparing binnen de fabriek per case door nutriënten te recyclen. De hoeveelheid vermeden energie door recycling (zoals het mijnen, de productie en het transport) is niet meegenomen, maar eerste analyses geven aan dat hier aanzienlijke hoeveelheden energie te vermijden zijn, wat de argumenten voor nutriëntenrecycling versterkt. Case P N K Energetisch voordeel (TJ) Duynie onbekend onbekend - aanzienlijk* Sensus (+9100**) (+2,2**) Suikerunie ~0* AVEBE ,2 Grontmij - onbekend - aanzienlijk* Minimaal totaal ,1 * Verwachting; aan precieze getallen wordt gerekend. ** Duurzame verwijdering (geen recycling): stikstof wordt d.m.v. Annamox proces omgezet in stikstofgas. Tabel 0. Gerecyclede nutriënten (kg) en energetisch voordeel (TJ) per jaar. 5
6 Duynie en Grontmij willen hun ontwikkelde technologieën aanbieden aan zoveel mogelijk klanten, ook buiten de voedselindustrie zoals aan de RWZI s. Precieze getallen zijn daarom momenteel niet bekend, maar er wordt gestreefd naar de recycling van duizenden tonnen stikstof en fosfor. Door implementatie van bovenstaande cases, wordt minimaal bijgedragen (dus zonder de geplande hoeveelheden van Duynie en Grontmij) aan het recyclen van ~1/7 van de hoeveelheid P en ~1/100 van de hoeveelheid N dat door de voedselindustrie momenteel wordt verwerkt als afval. Ook wordt een aanzienlijke hoeveelheid K gerecycled. Maar het potentieel van de technologieën is veel groter; alle waterige stromen binnen, maar ook buiten (riool), de voedselindustrie waardoor de import van fosfor (21 kton) en kalium en de productie van stikstof voor toepassing in Nederland (280 kton) zo goed als overbodig wordt. Daarnaast blijkt dat de cases een aanzienlijk energetisch voordeel opleveren, welke bijdragen aan het behalen van doelstellingen m.b.t. energiebesparingen. Echter, voor de implementatie van bovenstaande initiatieven, ondervinden de partijen een aantal belemmeringen welke in 4 groepen te onderscheiden zijn: Maatschappelijke belemmeringen: de samenleving en eindgebruikers accepteren de gerecyclede producten niet onder andere omdat deze producten duurder zijn dan de reguliere producten en hun werking nog niet is bewezen. Volgens de huidige wet- en regelgeving mogen de gerecyclede producten in de cases niet afgezet worden als meststof maar worden beschouwd als afval of ondergaan lange, inefficiënte procedures voor toelating. Technologie/R&D: technologieën onder ontwikkeling waarbij nog niet alle parameters duidelijk zijn en de kennis in huis is. Kosten: de technologieën zijn op dit moment niet rendabel, investeringskosten zijn te hoog en opbrengsten laag. De projectgroep komt met de volgende drie aanbevelingen in aflopende prioriteit: 1. Aanpassen van wet- en regelgeving: Nevenstromen in de voedselindustrie niet beschouwen als afval maar als grondstof en de huidige wet- en regelgeving hierop aanpassen. Lobbytraject inzetten voor de aanpassing van de wet- en regelgeving zodat meststoffen uit industriële reststromen toegelaten worden in de landbouw. Bovendien moet nagedacht worden over een effectieve en zinvolle inrichting van deze nieuwe wet- en regelgeving waarin product- en niet processpecificaties centraal staan. Het formuleren van nationale doelstellingen voor nutriëntenrecycling. 2. Stimuleren van onderzoek & ontwikkeling infrastructuur: Vormgeven van nieuw programma of platform om technologische ontwikkeling te bevorderen. 6
7 Stimuleren van investeringen in het bedrijfsleven door financiële ondersteuning bij de ontwikkeling van proefinstallaties op semiindustriële schaal door het bedrijfsleven Het invoeren van heffingen en/of strengere normen voor gehalten zware metalen en radioactieve stoffen. Voor stikstof kan gedacht worden aan een CO2 heffing. Opbrengsten gebruiken om gerecyclede producten te stimuleren of de export naar deficitgebieden te subsidiëren. 3. Maatschappelijke acceptatie stimuleren: Door het invoeren van nationale doelstellingen voor nutriëntenrecycling geeft de overheid een signaal af aan de samenleving het onderwerp belangrijk te vinden en serieus te nemen. Praktijkproeven mogelijk maken om de werking van gerecyclede producten aan te tonen. Subsidie is een optie. Belangrijk voor Agentschap NL is om ervan bewust te zijn dat uitvoering van dit project slechts een eerste stap in de goede richting zou zijn en deel zou moeten uitmaken van een groter geheel (o.a. samenwerking met akkerbouwers, veeteeltbedrijven, RWZI s, waterschappen en andere industrieën). Daarnaast zijn grondstoffenschaarste en klimaatverandering mondiale kwesties en is Nederland niet in staat dit alleen op te lossen. Er zal dus ook op Europees en mondiaal niveau aandacht aan moeten worden besteed. Europese samenwerking met Duitsland, Zweden en Verenigd Koninkrijk is daarbij van belang. Ook is technologische ontwikkeling voor het recyclen van mineralen in ontwikkelingslanden belangrijk om ook deze landen gelegenheid te geven de mineralen problematiek regionaal op te lossen. 7
Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*?
Samenvatting van de bevindingen van de Nationale DenkTank 2012 boer Consument Wat stelt De Nationale DenkTank 2012 voor om de voedselketen te verduurzamen*? verwerker *De voorstellen van de denktank voor
Nadere informatieDuurzame Industrie. De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt
Duurzame Industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere
Nadere informatieBiomassa. Pilaar in de energietransitie. Uitgangspunt voor de biobased economie
Biomassa Pilaar in de energietransitie en Uitgangspunt voor de biobased economie Klimaatverandering: onze uitdaging Onze opdracht om er snel en écht iets aan te gaan doen Overeenstemming: er moet wat gebeuren!
Nadere informatieDe fosfaatbalans Huidige ontwikkelingen en toekomstvisie Schuiling, R. e.a. InnovatieNetwerkrapport nr E, Utrecht, februari 2011.
Samenvatting 69 De fosfaatbalans Huidige ontwikkelingen en toekomstvisie Schuiling, R. e.a. InnovatieNetwerkrapport nr. 10.2.232E, Utrecht, februari 2011. Fosfaat is onmisbaar voor de landbouw en speelt
Nadere informatieBeleggen in de toekomst. de kansen van beleggen in klimaat en milieu
Beleggen in de toekomst de kansen van beleggen in klimaat en milieu Angst voor de gevolgen? Stijging van de zeespiegel Hollandse Delta, 6 miljoen Randstedelingen op de vlucht. Bedreiging van het Eco-systeem
Nadere informatieDe voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof AA DEN HAAG. Datum 2 juli 2015 Betreft Voortgang ketenakkoord fosfaatkringloop
> Retouradres Postbus 20901 2500 EX Den Haag De voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 4 2513 AA DEN HAAG Plesmanweg 1-6 2597 JG Den Haag Postbus 20901 2500 EX Den Haag T 070-456
Nadere informatieDuurzame Industrie. De overgang van energie-intensief naar energie-efficient
Duurzame Industrie De overgang van energie-intensief naar energie-efficient De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere
Nadere informatieDe duurzaamheid van perspulp
De duurzaamheid van perspulp Mini symposium OPNV 12 juni 2012 Ad Backx Manager Milieu- en Arbozaken A. Backx Duurzaamheid (vanaf 1-6-2012) Inhoud presentatie 1. Profiel Suiker Unie 2. MVO bij Suiker Unie
Nadere informatieWORKSHOP CIRCLE SCAN. Door Wouter-Jan Schouten
WORKSHOP CIRCLE SCAN Door Wouter-Jan Schouten WOUTER-JAN SCHOUTEN Doctoraal Bedrijfskunde, Erasmus Universiteit 21 jaar bij the Boston Consulting Group - Partner & Managing Director - Leider van NL Consumer
Nadere informatieNetwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA
Netwerkbijeenkomst VAVI, VIGEF & NEBAFA Bio-based Economy Den Haag, 17 april 2013 VAVI VAVI is een belangenvereniging die de belangen behartigt van 7 Nederlandse ondernemingen binnen de aardappelverwerkende
Nadere informatieRotie: Cleaning & Services Amsterdam: Tankstorage Amsterdam: Orgaworld: Biodiesel Amsterdam:
Rotie maakt onderdeel uit van de Simadan Groep. De Simadan Groep is een wereldwijd uniek industrieel ecosysteem waarin bij het verwerken van organische reststromen en frituurvet geen bruikbare energie
Nadere informatie55e Vakantiecursus in Drinkwatervoorziening & 22e Vakantiecursus in Riolering en Afvalwaterbehandeling URINE APART INZAMELEN? Introductie Afvalwaterzuivering vindt zijn oorsprong in de behoefte om de stedelijke
Nadere informatieMest, mestverwerking en wetgeving
Mest, mestverwerking en wetgeving Harm Smit Beleidsmedewerker Economische Zaken, DG AGRO Inhoud Feiten en cijfers. Huidig instrumentarium. Visie op mestverwerking en hoogwaardige meststoffen Toekomstig
Nadere informatieWATER- SCHAPPEN & ENERGIE
WATER- SCHAPPEN & ENERGIE Resultaten Klimaatmonitor Waterschappen 2014 Waterschappen willen een bijdrage leveren aan een duurzame economie en samenleving. Hiervoor hebben zij zichzelf hoge ambities gesteld
Nadere informatieSamenvatting. economy.
Samenvatting 6 SAMENVATTING Samenvatting Door toenemende technologische kennis en innovatie is het steeds beter mogelijk om de verschillende bestanddelen van planten, bomen, gewassen en dierlijke reststromen
Nadere informatieLijst Lammers. Papendrecht 21 januari 2013
Lijst Lammers Papendrecht 21 januari 2013 Aan de voorzitter van de gemeenteraad van de gemeente Papendrecht, de heer C.J.M. de Bruin Markt 22 3351 PB Papendrecht Betreft: gemeente Papendrecht aansluiten
Nadere informatieVakantiecursus. Serieus. Circulair. 12 januari 2018
Vakantiecursus Serieus. Circulair. 12 januari 2018 Duurzaamheid - Duitse boekhouder zilvermijn in Freiberg - Sylvicultura Oeconomica Verduurzamen Ander economisch beeld: - Mínder produceren, niet meer
Nadere informatieLijst Lammers. KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013. Persbericht. Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas?
Lijst Lammers KORTE SAMENVATTING Papendrecht, 22januari 2013 Persbericht Wordt Papendrecht de derde stadin Nederland met een zonatlas? Fractie Lijst Lammers pleit voor de Zonatlas in Papendrecht en vraagt
Nadere informatieDe stad als schakelpunt in een duurzaam voedselsysteem
De stad als schakelpunt in een duurzaam voedselsysteem Andries Visser Jan Eelco Jansma Arjan Dekking De Uitdaging: de stad als schakelpunt in een duurzaam voedselsysteem Ons voedselsysteem speelt een belangrijke
Nadere informatieMilieu. Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen
Naam: Milieu Waterkwaliteit: Denk aan: nitraat uitspoeling / erfwater / gewasbeschermingsmiddelen / alles wat oppervlakte- en grondwater kan vervuilen Slootrandenbeheer Baggeren Krabbescheer bevorderen
Nadere informatieAMBITIE NUTRIËNTEN 2018
AMBITIE NUTRIËNTEN 2018 ACTIEPLAN Als uitwerking van de Ambitie Nutriënten 2018 zullen de leden van het Nutrient Platform, ondersteund door het secretariaat, de komende twee jaar de volgende activiteiten
Nadere informatieMevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau, Dames en heren,
Vrijdag 10 september 2010 Toespraak van JOKE SCHAUVLIEGE VLAAMS MINISTER VAN LEEFMILIEU, NATUUR EN CULTUUR Comité van de Regio s Resource Efficient Europa Mevrouw de voorzitter, Geachte leden van het Bureau,
Nadere informatie1. Foute eiwitten die ziekten veroorzaken Prof. Dr. Patrick van der Wel, Rijksuniversiteit Groningen.
Hieronder vind je de onderwerpen van editie 2019-2020. De onderwerpen worden aangevuld met nieuwe onderwerpen tot de 1 e dag van de inschrijving (1 mei 2019). 1. Foute eiwitten die ziekten veroorzaken
Nadere informatieSamenvatting ketenanalyse PeelPioneers
Samenvatting ketenanalyse PeelPioneers Renewi Nederland b.v. Datum: 16-12-2018 Versie: 2.0 Auteur: Martin Vos, Bart Nevels Status: Finaal Autorisatiedatum: 20-12-2018 INHOUD 1 Inleiding... 3 1.1 Wat is
Nadere informatiehet groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water
het groenste papier ter wereld spaart bomen spaart energie spaart water 100%eco & north river écht duurzaam produceren 100%eco 100% betrouwbaar - 100% transparant Ons doel is een kleurrijk voetspoor op
Nadere informatieVisie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector. Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans
Visie op bodemvruchtbaarheid vanuit de landbouwsector Themadag Nederlandse Bodemkundige Vereniging Vrijdag 8 november 2013 Mark Heijmans Introductie Mark Heijmans LTO Nederland Vereniging met 60.000 agrarisch
Nadere informatieDe toekomst van energie
De toekomst van energie Duurzame Energie door Redactie ElectricityMatters 15-08-2017 Dat ons wereldwijde energiesysteem niet duurzaam is, blijkt duidelijk uit onze steeds schaarsere hulpbronnen, de regelmatig
Nadere informatieBe- en verwerken van mest: een zegen voor water en milieu?
Kennisdag emissies, vergroening en verduurzaming in de landbouw Be- en verwerken van mest: een zegen voor water en milieu? Mark Heijmans 2 december 2014 Het speelveld: schaken op meerdere borden Opzet
Nadere informatieVoorproefje Cosun MVO-verslag 2011
Voorproefje Cosun MVO-verslag 2011 1 Dit is een voorproefje in druk van het digitale Cosun MVO-verslag over 2011. Wilt u meer gegevens raadplegen over wat wij zoal ondernemen met het oog op onze maatschappelijke
Nadere informatieBiodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid.
Biodieselproductie uit palmolie en jatropha in Peru en impact voor duurzaamheid. Een Levens Cyclus Duurzaamheids Analyse Auteur: Baukje Bruinsma November 2009 Samenvatting. Door het verbranden van fossiele
Nadere informatieB-85 Green Deal verduurzamen dierenbeschermingcentra
B-85 Green Deal verduurzamen dierenbeschermingcentra Partijen: 1. De Minister van Economische Zaken, Landbouw en Innovatie, de heer drs. M.J.M. Verhagen en de Staatssecretaris van Infrastructuur en Milieu,
Nadere informatieWereldlezing Nutriëntneutraal als ideaal in de circulaire economie. Van dead end naar kringloop in de waterketen
Wereldlezing Nutriëntneutraal als ideaal in de circulaire economie Van dead end naar kringloop in de waterketen Jan Weijma Wageningen University & Research Sub-department of Environmental Technology 1
Nadere informatieDuurzaamheid. De voordelen van blikverpakkingen
Duurzaamheid De voordelen van blikverpakkingen Duurzaamheid Duurzaamheid is één van de belangrijke aandachtspunten van het bedrijfsleven. Deze brochure is een initiatief van EMPAC, de organisatie van de
Nadere informatiedwrdwrdw Dwars Visiestuk circulaire economie Commissie Energie en grondstoffen zomercongres 2017
dwrdwrdw Dwars z Visiestuk circulaire economie Commissie Energie en grondstoffen zomercongres 2017 1. Inleiding Duurzame ontwikkeling is ontwikkeling die aansluit op de behoeften van het heden zonder het
Nadere informatieRoadmap naar een duurzame bio-economie in 2030
Roadmap naar een duurzame bio-economie in 2030 Vier toekomstige routes met elk een andere inzet van biomassa.. privaat mondiaal regionaal publiek Toelichting De inzet van biomassa in 2030 hangt van veel
Nadere informatieHET GROENSTE PAPIER TER WERELD spaart bomen spaart energie spaart water
HET GROENSTE PAPIER TER WERELD spaart bomen spaart energie spaart water 100%eco & NORTH RIVER ÉCHT DUURZAAM PRODUCEREN 100%eco 100% betrouwbaar - 100% transparant Ons doel is een kleurrijk voetspoor op
Nadere informatieZuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond. Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie
Zuivelperspectief 2030: samen duurzaam en economisch gezond Toekomstvisie van de Nederlandse Zuivel Organisatie Toekomstbeeld De Nederlandse zuivelsector floreert. Zij profiteert optimaal van de goede
Nadere informatieOverzicht lessenserie Energietransitie. Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les.
1 Lessen Energietransitie - Thema s en onderwerpen per les. 2 Colofon Dit is een uitgave van Quintel Intelligence in samenwerking met GasTerra en Uitleg & Tekst Meer informatie Kijk voor meer informatie
Nadere informatieDuurzame Industrie. De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie
Duurzame Industrie De overgang naar een circulaire en een CO2-vrije industrie De ombouw van energie-intensief naar energie-efficiënt De verduurzaming van Nederland en van de industrie vraagt onder andere
Nadere informatieZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN
ZELFVOORZIENEND: TRENDS, MOGELIJKHEDEN EN GRENZEN Lezing ter gelegenheid van het GEO Promotion Congres van eigen bodem 10 maart 2017 Groningen. door prof. em. Pier Vellinga Waddenacademie Colin OPBOUW
Nadere informatieDocentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa)
Docentenvel opdracht 19 (campagne voor een duurzame wereld en een samenwerkend Europa) Lees ter voorbereiding onderstaande teksten. Het milieu De Europese Unie werkt aan de bescherming en verbetering van
Nadere informatieVan een lineaire naar een circulaire economie: Kansen en Bedreigingen Prof. dr. Jacqueline Cramer, directeur
Van een lineaire naar een circulaire economie: Kansen en Bedreigingen Prof. dr. Jacqueline Cramer, directeur Aanpak van het USI Vraaggericht expertise mobiliseren om kennis te valoriseren ( integrating
Nadere informatiePerspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas
Perspectief voor klimaat neutraal en hernieuwbaar gas Aardgas als transitiebrandstof of transitie van een brandstof? Marcel Weeda, ECN AkzoNobel Center, Amsterdam VEMW seminar, 22 april 2016 www.ecn.nl
Nadere informatieWater hergebruiken is nog maar het begin. Doctoraat van Anh Tran, 26 november 2014
Water hergebruiken is nog maar het begin Doctoraat van Anh Tran, 26 november 2014 Waterschaarste en de uitputting van natuurlijke hulpbronnen zijn belangrijke uitdagingen voor duurzame ontwikkeling. Volgens
Nadere informatieSamenvatting LCA Ioniqa. Screening carbon footprintanalyse
Samenvatting LCA Ioniqa Screening carbon footprintanalyse Samenvatting LCA Ioniqa Screening carbon footprintanalyse Deze samevatting is geschreven door: Erik Roos Lindgreen Geert Bergsma Delft, CE Delft,
Nadere informatieMestverwerking in De Peel
Mestverwerking in De Peel Mestverwerking Jan van Hoof, Jeanne Stoks, Wim Verbruggen Maart 2012 Agenda Doel van de avond Wat is mest? Wat is het mestprobleem? Waar komt mest vandaan? Hoeveel mest is er?
Nadere informatieWat zijn voor Nederland de argumenten voor en tegen CO2-afvang en -opslag (CCS*)?
Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de argumenten en CO2-afvang Nederland de
Nadere informatiePotentieel van mestafgeleide producten als grondstof voor de P-industrie. Willem Schipper
Potentieel van mestafgeleide producten als grondstof voor de P-industrie Willem Schipper Fosfor, fosfaat Onvervangbaar element voor leven Wordt aangetroffen in planten en dieren In omloop gebracht door
Nadere informatieIntegraal GFT of tuin- en keukenafval apart? NVRD - 31 maart 2016 Tim Brethouwer
Integraal GFT of tuin- en keukenafval apart? NVRD - 31 maart 2016 Tim Brethouwer Inhoud Beleid Aandeel GF in GFT. Waar praten we over? Ontwikkelingen in de markt Heeft GF en T apart meerwaarde? Kwaliteit
Nadere informatieemissie broeikasgassen
Eco-efficiëntie van de industrie D index (=1) 12 11 1 9 8 7 6 5 21 22 23 24 26 27 26 bruto toegevoegde waarde totaal energiegebruik emissie fijn stof (M 2,5 ) emissie broeikasgassen emissie ozonprecursoren
Nadere informatieHoe groen zijn uw evenementen?
Even voorstellen... GMB introduceert SaNiPhos : Europa s eerste urineverwerkingsfabriek voor het verwerken en winnen van nuttige meststoffen uit urine. Terugwinning van fosfaat en stikstof uit urine levert
Nadere informatie2016-04-15 H2ECOb/Blm HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling
HOE KAN DE ENERGIETRANSITIE WORDEN GEREALISEERD? Probleemstelling Op de internationale milieuconferentie in december 2015 in Parijs is door de deelnemende landen afgesproken, dat de uitstoot van broeikasgassen
Nadere informatiePACCO-PARAMETERS DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR. PaccoParameters
PACCO-PARAMETERS PH DO - DOSSOLVED OXYGEN EC- DE ELEKTRISCHE CONDUCTIVITEIT ORP- DE REDOXPOTENTIAAL T - DE TEMPERATUUR PH De ph geeft de zuurtegraad van het water weer. Ze varieert doorgaans op een schaal
Nadere informatieVertaling Aardrijkskunde Afval en energie
Vertaling Aardrijkskunde Afval en energie Vertaling door een scholier 1337 woorden 2 juni 2004 5,8 76 keer beoordeeld Vak Aardrijkskunde AFVAL EN ENERGIE Energie Het is heel moeilijk te zeggen wat energie
Nadere informatieDe Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie
De Overheidsvisie op de bio-based economy in de energietransitie Irene Mouthaan, themaleider Bio-based Economy, directie Industrie & Handel, ministerie van LNV en IPE 0 Opbouw Presentatie Bio-based Economy
Nadere informatieMINERALE MESTSTOFFEN: Essentieel & efficiënt
MINERALE MESTSTOFFEN: Essentieel & efficiënt Peter Jaeken Algemeen Secretaris 10 jaar BELFertil Antwerpen - 15 september 2017 Belgisch - Luxemburgse Minerale Meststoffen Vereniging BELFertil vertegenwoordigt
Nadere informatieDraagvlak bij burgers voor duurzaamheid. Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer
Draagvlak bij burgers voor duurzaamheid Corjan Brink, Theo Aalbers, Kees Vringer Samenvatting Burgers verwachten dat de overheid het voortouw neemt bij het aanpakken van duurzaamheidsproblemen. In deze
Nadere informatieDe hoogwaardige zuivering van afvalwater papierfabrieken Eerbeek
De hoogwaardige zuivering van afvalwater papierfabrieken Eerbeek De drie oprichters van IWE Binnen modern en duurzaam ondernemerschap past het niet om het milieu onnodig te belasten. Een besef dat nu wijdverbreid
Nadere informatieHergebruik mestwater uit de veehouderij
Hergebruik mestwater uit de veehouderij Oscar Schoumans Alterra, Wageningen UR Bijeenkomst Watermanagement in de Agroketen d.d. 25 september 2013, Venlo Inhoud 1. Achtergronden 2. Sluiten van de kringlopen
Nadere informatieGeopolitiek rond grondstoffen voor de voedselproductie
Geopolitiek rond grondstoffen voor de voedselproductie Wouter van der Weijden Centrum voor Landbouw en Milieu (CLM) v.h. ook: Platform Landbouw, Innovatie en Samenleving VVM Café 15 juni 2016 Platform
Nadere informatieEen nieuwe kijk op kunststof en rubber. Feiten & cijfers
Een nieuwe kijk op kunststof en rubber Feiten & cijfers PRODUCTIE & PROCES -40% Economie NL 2014 bedrijven werknemers jaaromzet Innovaties en optimalisaties van de productieprocessen, hebben er in de afgelopen
Nadere informatieWELKOM. Biobased Business Event Emmen. Over natuurlijke oplossingen gesproken
WELKOM Biobased Business Event Emmen Over natuurlijke oplossingen gesproken Natural Plastics Ontwikkelen, produceren en op de markt brengen van groene producten welke geen schade opleveren voor de natuur
Nadere informatieByosis Group. oplossingen voor vergisters; maisraffinage. Datum: September 2012
Byosis Group oplossingen voor vergisters; maisraffinage Door: René Oudman Datum: September 2012 Bedrijf Byosis is opgericht in 2007. Technologie ontwikkeld samen met Wageningen Universiteit. Oprichters:
Nadere informatieWONEN MET EEN GROEN WOONT ENERGIE NEUTRAAL COMFORTABEL WONEN EN TOCH GELD BESPAREN. Lodewijk Hoekstra NIEUW! DE ENERGIE-EXPERT Steeds meer
ELEKTRISCH RIJDEN ZONNEPANELEN DE ENERGIE-EXPERT 64 39 26 Steeds meer Kosten, opbrengst & Nul-op-de-meter in betaalbare modellen salderingsregeling een jaren 80-woning NIEUW! Lodewijk Hoekstra WOONT ENERGIE
Nadere informatieSamenstelling en eigenschappen
Samenstelling en eigenschappen Mest is onder te verdelen in kunstmest en natuurlijke mest. Natuurlijke mest is op zijn beurt weer onder te verdelen in mest van dierlijke herkomst en mest van plantaardige
Nadere informatieInformatiecentrum Papier en Karton. Spil en platform in de informatievoorziening over duurzaamheid van Papier en Karton
Informatiecentrum Papier en Karton Spil en platform in de informatievoorziening over duurzaamheid van Papier en Karton Organisatie IPK: keten Partners Koninklijke Vereniging van Nederlandse Papier- en
Nadere informatieafbeelding 1 Aquaponics: planten kweken op vissenpoep Een nieuwe duurzame manier om voedsel te produceren!
Aquaponics Tijdens het bekijken van een website met suggesties voor profielwerkstukken raken Joey en Tom geïnteresseerd in het onderwerp aquaponics (afbeelding 1). afbeelding 1 Aquaponics: planten kweken
Nadere informatieMeer met minder. Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel. Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI. 6 juni 2012
Meer met minder Waterschaarste en grotere vraag naar voedsel Laan van Staalduinen, Algemeen directeur LEI 6 juni 2012 Inhoud presentatie Mondiale trends die van invloed zijn op toekomstige watervraag Nationale
Nadere informatieDe toekomst van. de sloop- en afval keten
De toekomst van de sloop- en afval keten René Plaggenburg Directeur sloop en reststoffencentra Dusseldorp Wie is Dusseldorp? Ontstaan in 1949 2003: drie business units Dusseldorp Groep Inzameling en Recycling
Nadere informatieSamen geven we richting aan de koers van de NKC
Samen geven we richting aan de koers van de NKC ₀ ₀ ₀ In de aanloop naar de klimaattop in Parijs is eind 2014 de Nederlandse Klimaatcoalitie van start gegaan om CO2 reductie bij bedrijven en andere organisaties
Nadere informatieCirculaire Economie en Duurzaamheid. In een circulaire economie behouden producten hun waarde en ontstaan geen afvalstoffen
Circulaire Economie en Duurzaamheid In een circulaire economie behouden producten hun waarde en ontstaan geen afvalstoffen Componenten van Duurzaamheid LANG- DUURIG- HEID GEZONDE LEEF- OMGEVING MILIEU
Nadere informatieBio is een marketing kreet. Die veel te vaak wordt misbruikt
Bio is een marketing kreet Die veel te vaak wordt misbruikt Bio based plastics Besparing aardolie is onnodig Besparing aardolie is vaak fictie CO2 besparing is niet bewezen Grondstof productie gaat vaak
Nadere informatieCleantech Markt Nederland 2008
Cleantech Markt Nederland 2008 Baken Adviesgroep November 2008 Laurens van Graafeiland 06 285 65 175 1 Definitie en drivers van cleantech 1.1. Inleiding Cleantech is een nieuwe markt. Sinds 2000 heeft
Nadere informatieCO2-Prestatieladder. Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V.
CO2-Prestatieladder Actieve deelname initiatieven Schilderwerken De Boer Obdam B.V. 3.D. Actieve deelname initiatieven (2016.001)website.docx Pagina 1 van 9 Inhoudsopgave 1 Actieve deelname initiatief...
Nadere informatieMasterplan Mineralenmanagement Bodemdag Vredepeel, 17/08/2012. Peter Stevens,
Masterplan Mineralenmanagement Bodemdag Vredepeel, 17/08/2012 Peter Stevens, 1 Aanleiding MMM Directe aanleiding voor de totstandkoming van het Masterplan MineralenManagement (MMM) is de voedselzekerheid
Nadere informatieHernieuwbaar gas. Energiedrager van de toekomst. Wat is de rol van (hernieuwbaar) gas in de energietransitie
Hernieuwbaar gas Energiedrager van de toekomst Wat is de rol van (hernieuwbaar) gas in de energietransitie New Energy Coalition Sector Grondstoffen Kracht en licht Vervoer Warmte Eindverbruik 567 PJ 362
Nadere informatieNutriënten & de Circulaire Economie
Nutriënten & de Circulaire Economie Nutrient Platform, 19 april 2016 Wouter de Buck, Inge de Weerd, Ruud Schemen In gesprek over... 1. Nutriëntenrecycling in Nederland 2. Welke belemmeringen zijn er nog?
Nadere informatieHoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO
Hoe voeden we 9 mrd mensen optimaal: lokaal of mondiaal? Aalt Dijkhuizen MVO 12-03-2015 NL Agri & Food: oprecht een topsector! Tweede exporteur ter wereld Stevige pijler onder de economie 10% v/h BNP;
Nadere informatieSamenvatting door Julian 1714 woorden 27 februari keer beoordeeld. Aardrijkskunde. H3 2 t/m t/m 10
Samenvatting door Julian 1714 woorden 27 februari 2019 0 keer beoordeeld Vak Methode Aardrijkskunde BuiteNLand H3 2 t/m 4 + 8 t/m 10 2 Aarde: de ecologische kringloop Ecosysteem: een natuursysteem waarbinnen
Nadere informatieEen nieuwe kijk op kunststof en rubber. Feiten & cijfers
Een nieuwe kijk op kunststof en rubber Feiten & cijfers PRODUCTIE & PROCES -40% Economie NL 2016 bedrijven werknemers jaaromzet Innovaties en optimalisaties van de productieprocessen, hebben er in de afgelopen
Nadere informatieBetekenis van circulaire economie voor de grondketen
Betekenis van circulaire economie voor de grondketen Bodembreed 13 november 2018 Mark in t Veld (Tauw) Jeroen Nagel (RWS) RWS Duurzame Leefomgeving 2 Rijkswaterstaat Circulaire Economie GWW & RWS RWS is
Nadere informatieWaterstof, het nieuwe gas. Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft
Waterstof, het nieuwe gas Klimaatneutraal is de toekomst Frans Rooijers directeur CE Delft CE Delft Onafhankelijk onderzoek en advies sinds 1978 Energie, Transport en Grondstoffen Economische, technische
Nadere informatieWat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2
Wat verstaan we onder warmtehuishouding? Jo Cox Sponsor P2 Energietransitie Papierketen De ambities binnen Energietransitie Papierketen: Halvering van het energieverbruik per eindproduct in de keten per
Nadere informatieBijproducten: Grondstoffen Van Waarde
Themadag Ketenkennis is Ketenkracht Bijproducten: Grondstoffen Van Waarde TNO Milieu, Energie en Procesinnovatie ir. P.S.R. Kosters Opbouw presentatie Drie hoofdrichtingen van onderzoek door TNO naar hergebruik
Nadere informatieKosten/baten-analyse MC-installaties en gebruikerservaringen MC
Kosten/baten-analyse MC-installaties en gebruikerservaringen MC LEI Wageningen UR: Co Daatselaar Aanleiding en doelstellingen onderzoek Veel mest elders af te zetten tegen hoge kosten, druk verlichten
Nadere informatieEnergie uit afvalwater
Energie uit afvalwater 15 november 2011 Giel Geraeds en Ad de Man Waterschapsbedrijf Limburg is een samenwerkingsverband van Waterschap Peel en Maasvallei en Waterschap Roer en Overmaas Onderwerpen Introductie
Nadere informatieVerpakken in de circulaire economie. Hester Klein Lankhorst Empack, 5 april 2017
Verpakken in de circulaire economie Hester Klein Lankhorst Empack, 5 april 2017 2 Copyright 2016 KIDV 8 november 2016 3 Copyright 2017 KIDV 12-4-2017 Verpakkingen In Europa openen we ongeveer 7 verpakkingen
Nadere informatieEEN TOEKOMST VOOR DE LANDBOUW. Michel Guiot. Gedelegeerd Bestuurder Directeur
EEN TOEKOMST VOOR DE LANDBOUW Michel Guiot Gedelegeerd Bestuurder Directeur TIENEN, 27 JUNI 2014 EEN TOEKOMST VOOR DE LANDBOUW Marcel Logist Burgemeester van de stad van Tienen TIENEN, 27 JUNI 2014 EEN
Nadere informatieONDERZOEK NAAR DE WATERKWALITEIT
ONDERZOEK NAAR DE WATERKWALITEIT Naam: Klas: Datum: 1 Situering van het biotoop Plaats: Type water: vijver / meer / ven / moeras/ rivier / kanaal / poel / beek / sloot / bron Omgeving: woonkern / landbouwgebied
Nadere informatiePotentieel voor mestafgeleiden als grondstof in de minerale meststoffen- of chemische industrie
Mei 2015 Potentieel voor mestafgeleiden als grondstof in de minerale meststoffen- of chemische industrie Auteurs: Viooltje Lebuf en Sara Van Elsacker VCM Inhoud Potentieel voor mestafgeleiden als grondstof
Nadere informatievan afvalinzamelaar naar grondstoffenleverancier 2 I
LUIER RECYCLING in NEDERLAND NVRD meeting, Utrecht 7 september 2016 van afvalinzamelaar naar grondstoffenleverancier 2 I 1. SUEZ in Nederland In Nederland bedienen wij meer dan 80.000 bedrijven en 545.000
Nadere informatieValorisatie reststromen met aquatische biomassa. Rommie van der Weide, Wim van Dijk, Sander Huurman, Hellen Elissen,...
Valorisatie reststromen met aquatische biomassa Rommie van der Weide, Wim van Dijk, Sander Huurman, Hellen Elissen,... Inhoud Motivatie Waarom aquatische biomassa? Acrres Onderzoek aquatische biomassa
Nadere informatieKlik Studiebijeenkomst. bewerken. Ontwikkelingen op de voermarkt. Klik om de ondertitelstijl van het. R. Tijssens
Klik Studiebijeenkomst de stijl te bewerken Ontwikkelingen op de voermarkt Klik om de ondertitelstijl van het model 27 mei 2014 te bewerken R. Tijssens Klik om de stijl te bewerken Klik om de ondertitelstijl
Nadere informatieHoe festivals de overstap kunnen maken naar een (meer) circulaire drankverpakking. Gumbeer. Marc Breugem & Kayleigh de Ruiter
Hoe festivals de overstap kunnen maken naar een (meer) circulaire drankverpakking Gumbeer Marc Breugem & Kayleigh de Ruiter Leeswijzer Dit document beschrijft hoe festivals de overstap kunnen maken naar
Nadere informatieEindexamen economie vwo II
Beoordelingsmodel Opmerking Algemene regel 3.6 is ook van toepassing als gevraagd wordt een gegeven antwoord toe te lichten, te beschrijven en dergelijke. Opgave 1 1 maximumscore 2 Voorbeelden van een
Nadere informatieCreëren van synergie in Biopark Terneuzen Energieconversiepark Sluiskil (NL) Jan Broeze, 14 mei 2013
Creëren van synergie in Biopark Terneuzen Energieconversiepark Sluiskil (NL) Jan Broeze, 14 mei 2013 Overzicht presentatie Ankerpunt: Biopark Terneuzen Ontwikkelingsproces Passende ontwikkelingsopties
Nadere informatieBiobased economy in het Groene Hart
Biobased economy in het Groene Hart Energie & Bio/Groen Gas 27 juni 2013, Langeraar, Michiel van Galen Inhoud Landelijke doelen energie en beleid Stimuleringsbeleid Groen Gas Het proces Stand van zaken
Nadere informatieMineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking
Mineral Valley Twente: Toonaangevend voor bodem en mestverwerking Aanleiding In Twente is het mestoverschot aanzienlijk. De agrarische bedrijven moeten een bestemming voor het mestoverschot vinden buiten
Nadere informatie