DE MEERWAARDE VAN EEN TOTAALPROFIEL IN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK VAN DYSLEXIE

Transcriptie

1 DE MEERWAARDE VAN EEN TOTAALPROFIEL IN DE HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK VAN DYSLEXIE TOL-congres Brugge, 30 september

2 UITGANGSPUNT Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau (SDN, Enkel lees- en spellingonderzoek noodzakelijk om de diagnose te stellen? 2 TOL-congres

3 UITGANGSPUNT Vraag naar uitgebreid advies op maat: Begeleiding/remediëring Compenserende strategieën Schoolse maatregelen Ondersteuning thuis Studiemethode Oriëntatie studiekeuze 3 TOL-congres

4 UITGANGSPUNT Vraag naar uitgebreid advies op maat: Evidence Based Practice (Levant & Hasan, 2008): Integratie best beschikbare wetenschappelijke evidentie - klinische expertise - cliënt Interventies = effectief indien afgestemd op specifieke problemen, sterktes, persoonlijkheid, socioculturele context en voorkeuren van de cliënt (Norcross, 2002) 4 TOL-congres

5 UITGANGSPUNT Vraag naar uitgebreid advies op maat: Evidence Based Practice (Levant & Hasan, 2008) Standaardlijstjes met maatregelen/faciliteiten: Niet gemakkelijk implementeerbaar Blijven daarom vaak dode letter Pleidooi voor totaalprofiel waarin elementen uit intake, observaties en onderzoeksresultaten aan elkaar worden gelinkt. Dit leidt tot een advies op maat. 5 TOL-congres

6 HANDELINGSGERICHTE DIAGNOSTIEK Theoretisch kader (Pameijer & van Beukering, 2004): Adviseringsgerichte diagnostiek Transactioneel referentiekader Aandacht voor protectieve/positieve factoren 6 TOL-congres

7 FIEN 13 jaar Aangemeld: eind november 1e jaar A Dyslexie Moeilijkheden in secundair onderwijs nemen toe Hulpvraag Inzicht in sterke en zwakke kanten Studiemethode Studierichting 7 TOL-congres

8 INTAKEFASE Taakanalytische factoren: Lezen Traag lezen, met fouten Tekst lezen: zonder intonatie of leestekens Zwak tekstbegrip Ondertitels moeilijk te volgen vermijdingsgedrag Luisterboeken Spellen Vreemde talen 8 TOL-congres

9 INTAKEFASE Taakanalytische factoren: Lezen Spellen Spelfouten Spellingregels niet gekend Typen (fouten herkennen) Spellingcorrectie Voorleesfunctie Sprint Vreemde talen 9 TOL-congres

10 INTAKEFASE Taakanalytische factoren: Lezen Spellen Vreemde talen (Frans) Uitspraak Spelfouten Grammatica (uitzonderingen) Woordenschat (overhoorsoftware) 10 TOL-congres

11 INTAKEFASE Pedagogisch-didactische factoren lager onderwijs: Twijfel rond overstap 1 ste leerjaar 2 de leerjaar: start logopedische therapie 5 de leerjaar: diagnose dyslexie + faciliteiten 1 ste leerjaar bis Individuele begeleiding op school 11 TOL-congres

12 INTAKEFASE Pedagogisch-didactische factoren secundair onderwijs 1e jaar A: Moeilijkheden Sterke punten Hulp Lestempo ligt te hoog Notities maken moeilijk Te grote hoeveelheden om te verwerken Taalvakken en wiskunde Tijdsdruk Praktijkvakken Grote inzet Tekstverwerker Sprint Overhoorsoftware Ouders helpen bij het studeren Logopedische begeleiding Faciliteiten op school beperkt 12 TOL-congres

13 INTAKEFASE Psychologische factoren: Sociaal-emotioneel Cognitief 13 TOL-congres

14 INTAKEFASE Psychologische factoren: Socio-emotioneel Weinig zelfvertrouwen Faalangst Beperkte vrije tijd Veel vriendinnen Goed contact met ouders Cognitief 14 TOL-congres

15 INTAKEFASE Psychologische factoren: Sociaal-emotioneel Cognitief Intelligentiegegevens (4 de leerjaar): TIQ 93 Volgehouden aandacht is wisselend 15 TOL-congres

16 INTAKEFASE Bijkomende informatie: Gezinssituatie Ontwikkelingsverloop 16 TOL-congres

17 INTAKEFASE Bijkomende informatie: Gezinssituatie 1 jongere zus met spellingmoeilijkheden Vader met lees- en spellingmoeilijkheden Neefje met dyslexie Ontwikkelingsverloop 17 TOL-congres

18 INTAKEFASE Bijkomende informatie: Gezinssituatie Ontwikkelingsverloop Motorische mijlpalen op tijd bereikt Taalontwikkeling normaal 18 TOL-congres

19 STRATEGIEFASE Multidisciplinair overleg: Klachtenanalyse en voorlopige probleemsamenhang Onderzoekshypothesen Keuze onderzoeksmiddelen 19 TOL-congres

20 STRATEGIEFASE Multidisciplinair overleg: Klachtenanalyse en voorlopige probleemsamenhang Welke klachten worden gemeld? Tot welke problemen leidt dit (frequentie, voorkomen, ernst enz.)? Welke beïnvloedende factoren merken we op? Onderzoekshypothesen Keuze onderzoeksmiddelen 20 TOL-congres

21 STRATEGIEFASE Multidisciplinair overleg: Klachtenanalyse en voorlopige probleemsamenhang Onderzoekshypothesen Sterke punten op het vlak van lezen/spellen? Zwakke punten op het vlak van lezen/spellen (wat kan geremedieerd/gecompenseerd worden)? Sterke punten in het aanvullend cognitief vaardigheidsprofiel (wat kan aangewend worden om te compenseren)? Zwakke punten in het aanvullend cognitief vaardigheidsprofiel (waar moeten we rekening mee houden)? Keuze onderzoeksmiddelen 21 TOL-congres

22 KEUZE ONDERZOEKSMIDDELEN Technisch lezen Spellen Aanvullend cognitief vaardigheidsprofiel (volgens CHC-model) Grafeem-foneemkoppeling Lezen op woordniveau (bestaande woorden/pseudowoorden) Lezen op tekstniveau Onderkennende diagnose Spellen op (cfr. woordniveau definitie) Spellen op zinsniveau Spontaan schrijven Crystallized IQ o.a. begrijpend lezen Fluid IQ Auditieve informatieverwerking Visuele informatieverwerking o.a. fonologische Kortetermijngeheugen en vaardigheden werkgeheugen Langetermijngeheugen Verwerkingssnelheid 22 TOL-congres

23 KEUZE ONDERZOEKSMIDDELEN Prodia ( diagnostisch materiaal) Intervisiegroep Leesstoornissen SIG (Allemaal op een Lijntje, 2009) Limitatieve Lijst RIZIV ( COTAN ( Cap-vademecum (Magez et al., 2001) Overzicht testinstrumenten voor 16+ (Geudens, A., Baeyens, D., Schraeyen, K., Maetens, K., De Brauwer, J., Loncke, M. (Eds.) (2011). Jongvolwassenen met dyslexie: diagnostiek en begeleiding in wetenschap en praktijk. Acco, Leuven.) 23 TOL-congres

24 ONDERZOEKSFASE: TECHNISCH LEZEN Zwakke geautomatiseerde woordherkenning en zwak fonologisch decoderen Lezen van bestaande woorden (EMT) Lezen van pseudowoorden (Klepel) Hoge accuratesse Laag leestempo Zeer hoge foutenlast Laag leestempo Zeer zwak technisch lezen op tekstniveau (AVI, Winkeldiefstallen) Laag leestempo Zeer hoge foutenlast (20 substantiële fouten + tijdconsumerende fouten) Kwalitatief zwak 24 TOL-congres

25 ONDERZOEKSFASE: SPELLEN Spellen op woord- en zinsniveau (PI-dictee, LVS): zeer zwak Elementaire strategie: knieun (knieën) savons ( s avonds) pagasje (bagage) Zeer traag schrijftempo Kan spellingregels niet verwoorden, noch toepassen Spontaan schrijven Spelfouten Lange zinnen, woordvolgorde klopt niet 25 TOL-congres

26 ONDERZOEKSFASE: TECHNISCH LEZEN EN SPELLEN Lees- en spellingonderzoek in functie van het bepalen van het achterstandscriterium Criteria SDN (2008)» < pct 10 (lezen)» < pct 16 (lezen) én < pct 10 (spellen) Vergelijking met relevante normgroep? Hanteren we het criterium van percentielen zeer strikt? Voor de interpretatie van percentielen biedt de handleiding van het instrument meer informatie over normering, validiteit, betrouwbaarheid Kwalitatieve beoordeling en observaties geven bijkomende informatie 26 TOL-congres

27 ONDERZOEKSFASE: CHC-MODEL (CATTELL- HORN-CAROLL MODEL) Vloeiende intelligentie Gekristalliseerde intelligentie Visuele infoverwerking Auditieve infoverwerking Kortetermijngeheugen Langetermijngeheugen Verwerkingssnelheid G (Flanagan, 2001) Gf Gc Gsm Gv Ga Glm Gs 27 TOL-congres

28 Vloeiende intelligentie Gekristalliseerde intelligentie Visuele infoverwerking Auditieve infoverwerking Kortetermijngeheugen Langetermijngeheugen Verwerkingssnelheid ONDERZOEKSFASE: CHC-MODEL G Relatie leesvaardigheid intelligentie (Van den Broeck, 2011) Gf Gc Gsm Gv Ga Glm Gs 28 TOL-congres

29 ONDERZOEKSFASE: AANVULLEND COGNITIEF VAARDIGHEIDSPROFIEL Basis intelligentiebatterij: WISC-III Harmonisch intelligentieprofiel op schaalniveau Totale IQ = moeilijk lerend tot benedengemiddeld (betrouwbaarheidsinterval) Aangevuld met subtests: CELF-IV-NL (Semel et al., Nederlandse bewerking Kort et al., 2010) WNV (Wechsler & Naglieri, 2008) CB-WL (Van den Bos et al., 2010) Geheugenproef 15 woorden (Magez et al., 2002) 29 TOL-congres

30 Vloeiende intelligentie Matrix redeneren Rekenen/begrippen (CELF-IV) Gekristalliseerde intelligentie Kortetermijngeheugen Informatie/overeenkomsten/ begrijpen/woordkennis (WISC-III) Tekstbegrip (CELF-IV) / begrijpend lezen Zinnen herhalen (CELF) Ruimtelijke oriëntatie (WNV) Cijferreeksen (WISC-III)/15 woorden (auditief, losse elementen) Visuele infoverwerking Auditieve infoverwerking Langetermijngeheugen Verwerkingssnelheid Blokpatronen/Onvolledige tekeningen/figuur leggen/ Plaatjes ordenen (WISC-III) Fonologisch bewustzijn Reeksen opsommen (CELF-IV) / 15 woorden substitutie/symbolen vergelijken (WISC-III) Snel serieel benoemen

31 Vloeiende intelligentie Redeneren Matrix redeneren (motorische output) Rekenen/begrippen (CELF-IV) Informatie/overeenkomsten/ Gekristalliseerde intelligentie Mondelinge begrijpen/woordkennis (WISC-III) taalproductie Tekstbegrip (CELF-IV) / (WS) begrijpend lezen Redeneren (verbale input) Kortetermijngeheugen Visuele infoverwerking Zinnen herhalen (CELF) Ruimtelijke oriëntatie (WNV) Auditief Cijferreeksen (WISC-III)/15 woorden KTG (losse (auditief, losse elementen) elementen) Verbaal tekstbegrip Blokpatronen/Onvolledige Visuele tekeningen/figuur leggen/ Plaatjes infoverwerking ordenen (WISC-III) Auditieve infoverwerking Langetermijngeheugen Verwerkingssnelheid Fonologisch bewustzijn Reeksen opsommen (CELF-IV) / 15 woorden substitutie/symbolen vergelijken Tijdsdruk (WISC-III) (motorische Snel serieel benoemen output)

32 INTEGRATIEFASE: SWOT-ANALYSE Mogelijkheden van het kind (Strenghts) Bedreigende factoren van de omgeving (Threats) SWOT Beperkingen/ moeilijkheden van het kind (Weaknesses) Protectieve factoren van de omgeving (Opportunities) 32 TOL-congres

33 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Hulpmiddelen Logopedische therapie Hulp ouders Beperkte vrije tijd Communicatie met school Lestempo te hoog Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Bedreigende factoren uit de omgeving

34 INDICATIESTELLING Dyslexie is een stoornis die gekenmerkt wordt door een hardnekkig probleem met het aanleren en/of vlot toepassen van het lezen en/of het spellen op woordniveau (SDN, criteria: Criterium van achterstand Criterium van didactische resistentie Mild exclusiecriterium 34 TOL-congres

35 ADVIESFASE Handelingsgericht advies Op basis van de SWOT-analyse: Begeleiding/remediëring Compenserende strategieën Schoolse maatregelen Ondersteuning thuis Studiemethode Oriëntatie studiekeuze 35 TOL-congres

36 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Onderwijsfaciliteiten Hulpmiddelen Notities ter beschikking stellen (leerkrachten/leerlingen) Logopedische therapie Hulp ouders Beperkte vrije tijd Communicatie met school Lestempo te hoog Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Bedreigende factoren uit de omgeving

37 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Onderwijsfaciliteiten Hulpmiddelen Niet voorlezen in de klas Niet aan bord komen (schrijven) Hulp ouders Beperkte lijst! Regelmatig bijsturen indien Kansen/protectieve noodzakelijk factoren uit de omgeving Logopedische therapie Beperkte vrije tijd Communicatie met school Lestempo te hoog Bedreigende factoren uit de omgeving

38 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Examenfaciliteiten Aanvaarden Hulpmiddelen van spelfouten Verlagen tijdsdruk Toestaan Logopedische van hulpmiddelen Mondelinge therapieexamens Hulp ouders Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Beperkte vrije tijd Communicatie met school Lestempo te hoog Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Bedreigende factoren uit de omgeving

39 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Hulpmiddelen Logopedische therapie Hulp ouders Hulpmiddelen technisch/begrijpend Beperkte vrije tijd lezen Uitgebreide voorleessoftware Communicatie met Digitale woordenboeken school Lestempo te hoog Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Bedreigende factoren uit de omgeving

40 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Hulpmiddelen Logopedische therapie Hulp ouders Hulpmiddelen spelling Spellingcorrectie tekstverwerker Beperkte vrije tijd Voorleesfunctie voorleessoftware Communicatie met Ontoereikend school Slimme woordvoorspeller Overhoorsoftware (controle Lestempo door te hoog leerkracht/ouders) Bedreigende factoren uit de omgeving

41 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Hulpmiddelen Logopedische therapie Hulp ouders Logopedische therapie Psycho-educatie Beperkte vrije tijd Functioneel lezen (met aandacht voor begrijpend leesstrategieën) Communicatie met Functioneel schrijven school Aanleren van gebruik van compenserende Lestempo te hoog hulpmiddelen Bedreigende factoren uit de omgeving

42 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Hulpmiddelen Logopedische therapie Hulp ouders Studiemethode Beperkte vrije tijd Functies voorleessoftware Begrijpend leesstrategieën Communicatie (o.a. inzetten met van digitale woordenboeken) school Mindmapping Lestempo te hoog Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Bedreigende factoren uit de omgeving

43 Mogelijkheden van het kind Beperkingen/moeilijkheden van het kind Mondelinge taalproductie Visuele infoverwerking Metacognitie Inzet Technisch lezen Tekstbegrip Spelling Hoeveelheid leerstof te groot Faalangst Intelligentie (moeilijk lerend tot benedengemiddeld) Verbaal redeneren Auditief KTG/WG Werken onder tijdsdruk Oriëntatie studiekeuze Hulpmiddelen Overstap naar 1 B overwegen (bv. na evaluatie Logopedische faciliteiten) Communicatie therapie tussen Fien, ouders, hulpverleners en school bevorderen Hulp ouders Beperkte vrije tijd Communicatie met school Lestempo te hoog Kansen/protectieve factoren uit de omgeving Bedreigende factoren uit de omgeving

44 CONCLUSIE DIAGNOSTIEK is vaak meer dan enkel een DIAGNOSE Het opstellen van een TOTAALPROFIEL leidt tot een ADVIES op MAAT Meer informatie? Geudens, A., Baeyens, D., Schraeyen, K., Maetens, K., De Brauwer, J., Loncke, M. (Eds.) (2011). Jongvolwassenen met dyslexie: diagnostiek en begeleiding in wetenschap en praktijk. Acco, Leuven. 44 TOL-congres

45 Met medewerking van: Astrid Geudens (directeur Code) Maaike Loncke (coördinator Team Leerstoornissen) Annelies Aerts Jolien De Brauwer Charlotte Mostaert Dorien Schrauwen

46 Code is een expertisecentrum van de Groep Gezondheid & Welzijn van Lessius. Het slaat een brug tussen wetenschappelijk onderzoek, hulp- en dienstverlening op het vlak van dyslexie, dyscalculie, ADHD, taal en taal- en leerstoornissen in een meertalige context. Contact Ellen Meersschaert Tel