De Nederlandsche Bank. Kwartaalbericht december 2006

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De Nederlandsche Bank. Kwartaalbericht december 2006"

Transcriptie

1 06 De Nederlandsche Bank Kwartaalbericht december 2006

2 Centrale bank en prudentieel toezichthouder financiële instellingen 2006 De Nederlandsche Bank nv Oplage: Iedere openbaarmaking en verveelvoudiging voor educatieve en niet-commerciële doeleinden is toegestaan, mits met bronvermelding. Westeinde 1, 1017 zn Amsterdam - Postbus 98, 1000 ab Amsterdam Telefoon (020) Telex dnbam nl - Telefax (020) Internet: issn: x

3 Inhoud Recente ontwikkelingen Economische ontwikkelingen 7 Toezicht Prudentieel toezicht: actuele ontwikkelingen in de financiële sector 20 Betalingsverkeer Actuele ontwikkelingen in het betalings- en effectenverkeer 30 Financiële stabiliteit Is de Nederlandse financiële sector stressbestendig? 37 Artikelen Quo vadis Europa? Europa, integratie versus identiteit 47 Visie dnb toezicht Indexatie pensioen tussen wal en schip bij wisseling van baan 65 Hervormingen blijven cruciaal voor nieuwe eu-lidstaten 71 De Nederlandse economie in : een voorspelling met morkmon 81 Overzicht verschenen artikelen Publicaties dnb Working Papers 95 Occasional Studies 99

4

5 Recente ontwikkelingen

6

7 Economische ontwikkelingen De wereldwijde economische opleving heeft in het derde kwartaal aan kracht ingeboet. De groei van de Amerikaanse economie vertraagde aanzienlijk onder invloed van de afkoeling van de huizenmarkt. In het eurogebied is de groei robuust: zij nam weliswaar licht af, maar bleef op een boven-trendmatig niveau. Onder invloed van de dalende energieprijzen neemt de inflatie in zowel het eurogebied als de VS af. In de VS neemt de onderliggende inflatie echter toe, mede onder invloed van stijgende loonkosten. In Nederland is de groei iets vertraagd. Net als in het tweede kwartaal namen de particuliere investeringen fors toe. De groei van de vraag naar duurzame consumptiegoederen ligt al geruime tijd op een hoog niveau. Het betreft deels een correctie op achterblijvende vraag in de afgelopen jaren. De Nederlandse inflatie is laag, zowel in historisch perspectief als in vergelijking tot het eurogebied. Groei vertraagt licht De economische groei in de geïndustrialiseerde landen is in het derde kwartaal licht vertraagd (grafiek 1). De grootste economische blokken lieten echter verschillende patronen zien. In de Verenigde Staten (vs) is de groei van het bruto binnenlands product (bbp) merkbaar afgenomen, tot op het niveau van de trendmatige groei, dat door de oeso op 3% wordt geschat. De groei in het eurogebied is in het derde kwartaal ook iets vertraagd, Grafiek 1 Economische groei Procentuele mutaties ten opzichte van het vorige overeenkomstige kwartaal Verenigde Staten Bron: Thomson Financial. Eurogebied Japan China maar ligt niettemin voor het derde kwartaal op een rij boven het trendmatige niveau (2%). In Azië is sprake van solide economische groei, ondanks een kleine vertraging in China. Voorlopende indicatoren duiden op aanhoudende economische groei in de nabije toekomst, maar op een lager niveau (grafiek 2). Het hoogtepunt van de huidige conjunctuurcyclus lijkt te zijn gepasseerd. Zowel in het eurogebied als de vs zijn de indicatoren van het producentenvertrouwen in de industrie en de dienstensector de laatste maanden verslechterd. Ook de voorlopende indicator van de oeso en de resultaten van de World Economic Survey van het Duitse Ifo onderzoeksinstituut wijzen in de richting van een vertraging van de economische groei in alle economische blokken. Volgens het Internationale Monetaire Fonds (imf) zal de groei van in de geïndustrialiseerde landen terugvallen van 3,1% dit jaar tot 2,7% in De risico s rond het basispad waarin de groei van de wereldeconomie geleidelijk terugvalt zijn voornamelijk neerwaarts. Zo is er aanzienlijke onzekerheid over de gevolgen van de afkoeling van de Amerikaanse huizenmarkt voor de Amerikaanse economie en de rest van de wereld, en over het beloop van de olieprijs. Sterke economische groei in Azië houdt aan Het economische herstel in Japan houdt aan: in het derde kwartaal groeide het Japanse bbp, net als in het tweede kwartaal, met 2,7% ten opzichte van dezelfde periode het voorafgaande jaar. De huidige expansie, die in 2002 begon, is inmiddels de langste in de laatste 60 jaar. Net als in voorgaande kwartalen droegen zowel de binnenlandse bestedingen als de netto uitvoer bij aan de economische groei, maar er was wel sprake van een verschuiving in de relatieve aandelen. De bijdrage van de netto uitvoer nam iets toe, mede door de aanhoudend sterke groei van China, een belangrijke afzetmarkt voor de Japanse uitvoer. De bijdrage van de particuliere consumptie viel daarentegen sterk terug, tot 0,4 procentpunt, het laagste niveau sinds De vooruitzichten voor de consumptie zijn evenwel gunstig. De arbeidsmarkt verbetert: de werkloosheid beweegt zich rond het laagste niveau in 8 jaar (4,2% in september), en de werkgelegenheid stijgt. Ook neemt het besteedbare inkomen van gezinnen weer toe. De inflatie in Japan stijgt geleidelijk; de cpi-inflatie bedroeg in september 0,6%. De inflatie gemeten aan de hand van de deflator van de binnenlandse bestedingen, een ruimer inflatiebegrip dat zowel de prijzen van de DNB / Kwartaalbericht december

8 Economische ontwikkelingen Grafiek 2 Producentenvertrouwen Inkoopmanagersindex Industrie Dienstensector Eurogebied Verenigde Staten Nederland Eurogebied Verenigde Staten Toelichting: 50 = Geen verandering met voorafgaande maand. Bron: ntc Research. consumptieve bestedingen (huishoudens en overheid) en de investeringsgoederen omvat, nam in het derde kwartaal met 0,1% (jaar-op-jaar) toe. Dit is de eerste stijging sinds de huidige periode van economisch herstel, en duidt erop dat prijsstijgingen over een breed front plaatsvinden. De Japanse centrale bank heeft de verwachting uitgesproken dat de cpi-inflatie tot maart 2007 uit zal komen op ongeveer 0,3%. De Chinese economie is in het derde kwartaal met 10,4% gegroeid ten opzichte van dezelfde periode vorig jaar. Al twee jaar bedraagt de groei in China ongeveer 10%. De groei is echter onevenwichtig verdeeld; vooral de investeringen en de uitvoer groeien sterk, de groei van de particuliere consumptie blijft duidelijk achter. Er zijn echter aanwijzingen dat de onevenwichtigheden iets kleiner zijn dan de officiële statistieken aangeven. Zo wordt de groei van de particuliere consumptie waarschijnlijk onderschat vanwege gebrekkige gegevens over de consumptie van diensten. Niettemin leidt de sterke groei van investeringen tot overinvesteringen en onbenutte capaciteit. Om deze hoge groei enigszins af te remmen is de rente dit jaar twee maal verhoogd, zijn de verplichte bancaire reserves drie maal verhoogd, en zijn omvangrijke investeringsprojecten uitgesteld. Hoewel de groei in het derde kwartaal iets lager was dan in het tweede kwartaal, is het nog te vroeg om te concluderen dat de ingestelde maatregelen de Chinese economie op een houdbaar groeipad hebben gebracht. Olieprijs fors gedaald De olieprijs is sinds begin augustus met ongeveer 20% gedaald, van ruim usd 78 per vat tot ongeveer usd 63 per vat (zie grafiek 3). Een daling van deze omvang (gemeten in procenten) heeft zich de afgelopen jaren een aantal keren voorgedaan, en werd doorgaans gevolgd door een nog sterkere prijsstijging. Onzeker is of dit nu weer Grafiek 3 Grondstoffenprijzen 2000= Grondstoffen excl. energie 1 Olieprijzen 2 Toelichting: Dollars. 1 hwwa-index. 2 Brent (voor levering op termijn van één maand). Bron: Thomson Financial. 8 DNB / Kwartaalbericht december 2006

9 Economische ontwikkelingen het geval zal zijn. Futuresprijzen duiden op een stabiele olieprijs dit jaar van usd 63, en vervolgens een geleidelijke stijging tot ongeveer usd 67 eind volgend jaar. Futuresprijzen blijken het in de praktijk echter vaak bij het verkeerde eind te hebben. Een belangrijke verklaring voor het oplopen van de olieprijs de afgelopen jaren is de sterke toename van de vraag, met name vanuit China, maar ook vanuit landen als India en Brazilië. De sterke daling van de olieprijs zou dan anticiperen op een mogelijke afname van de vraag naar olie, bijvoorbeeld vanuit de vs, gezien de afnemende economische groei aldaar. Vooralsnog is er echter geen sprake van dalende Amerikaanse olievraag in termen van vaten per dag; wel is er een duidelijke toename in de commerciële voorraden in de vs zichtbaar, wat kan duiden op verminderde consumptie. Verenigde Staten: economie verliest vaart De groei van de Amerikaanse economie is in het derde kwartaal voor de tweede achtereenvolgende keer teruggevallen. De groei bedroeg 2,2% (geannualiseerd, zie tabel 1), tegen 2,6% in het tweede kwartaal. De groei in de vs steunt nog steeds in belangrijke mate op de particuliere consumptie; de bijdrage van de consumptie aan de groei bedroeg 2,0 procentpunt. De verdere groeivertraging in het derde kwartaal was het gevolg van een daling van de groeibijdragen van de investeringen in woningen, de voorraadvorming en de netto export. De kwartaalpatronen van de voorraadvorming en de netto uitvoer zijn echter zeer volatiel, wat de interpretatie ervan bemoeilijkt. Afgaande op de groeicijfers ten opzichte van de overeenkomstige periode in het voorgaande jaar, bedroeg de bijdrage van de voorraadvorming aan de groei, zowel in het tweede als het derde kwartaal, 0,6 procentpunt. Dit betekent dat de bedrijven de afname van de binnenlandse vraag deels opvangen door extra voorraadvorming. De groeibijdrage van de netto export daalde in het derde kwartaal sterk door een forse groei van de invoer. Met name de invoer van auto s nam toe, wat samenhangt met de afnemende belangstelling van de Amerikaanse consumenten voor auto s van binnenlandse makelij. Mede hierdoor liep Tabel 1 Bestedingen Verenigde Staten Procentuele mutaties respectievelijk procentpunten iii iv i ii iii iv i ii iii Procentuele mutaties ten opzichte van direct voorafgaande periode 1 Bbp Particuliere consumptie Private investeringen w.v. Woningbouw w.v. Overige investeringen Overheidsbestedingen Export Import 3,9 3,9 7,3 9,9 5,9 1,9 9,2 10,8 3,2 3,5 7,5 8,6 6,8 0,9 6,8 6,1 3,1 3,9 7,6 3,2 10,3 1,3 4,8 4,4 2,6 4,3 4,9-0,6 8,4-1,9 10,0 12,0 3,4 2,7 7,8 11,1 6,0 1,6 4,7 4,1 3,3 4,2 10,5 19,9 5,1 1,1 9,4 1,4 4,2 3,9 6,3 7,1 5,9 3,4 3,2 2,5 1,8 0,8 2,8-1,0 5,2-1,1 9,6 13,2 5,6 4,8 8,2-0,3 13,7 4,9 14,0 9,1 2,6 2,6-1,6-11,1 4,4 0,8 6,2 1,4 2,2 2,9-0,9-18,0 10,0 2,2 6,3 5,3 Bijdragen aan bbp-groei; procentpunten 2 Particuliere consumptie Private investeringen w.v. Woningbouw w.v. Overige investeringen Overheidsbestedingen Voorraadvorming Netto export 2,7 1,1 0,5 0,6 0,3 0,4-0,7 2,5 1,2 0,4 0,7 0,2-0,3-0,3 2,8 1,2 0,2 1,1 0,2-0,9-0,2 3,0 0,8 0,0 0,9-0,3 0,0-0,9 2,0 1,3 0,6 0,7 0,3 0,1-0,2 3,0 1,7 1,1 0,6 0,2-2,4 0,8 2,8 1,1 0,4 0,7 0,6-0,2-0,1 0,5 0,5-0,1 0,6-0,2 2,0-1,1 3,4 1,4 0,0 1,5 0,9-0,1 0,0 1,8-0,3-0,6 0,5 0,1 0,4 0,5 2,0-0,2-0,9 1,1 0,4 0,1-0,2 1 Geannualiseerd. 2 Door statistische verschillen tellen bijdragen niet geheel op tot de bbp-groei. Bron: Thomson Financial. DNB / Kwartaalbericht december

10 Economische ontwikkelingen het handelstekort in augustus verder op met 1,9 miljard dollar, tot 69,9 miljard dollar. De terugval in de woninginvesteringen is het gevolg van de afkoeling van de Amerikaanse huizenmarkt. In 2004 en 2005, toen de huizenprijzen nog fors stegen, joegen de investeringen in woningen de groei aan, en beliep de groeibijdrage nog gemiddeld 0,5 procentpunt. Dit beeld is volledig omgeslagen, want in de eerste drie kwartalen van dit jaar was de groeibijdrage gemiddeld -0,5 procentpunt. De vooruitzichten voor de Amerikaanse economie hangen in belangrijke mate af van de verdere ontwikkeling van de huizenmarkt, en de invloed daarvan op andere sectoren in de economie. Vooralsnog blijft de Amerikaanse huizenmarkt zwak. De gemiddelde prijzen van bestaande en nieuwe gezinswoningen dalen, in september met respectievelijk 2,3% en 2,1% (jaar-opjaar). Ook het aantal transacties neemt af; de verkoop van bestaande en nieuwe woningen daalde in september met respectievelijk 16,3% en 14,1% (jaar-op-jaar). Een belangrijke oorzaak voor de afkoeling is de stijgende hypotheekrente. Ook is de afgelopen jaar veel gebouwd: de investeringen in woningen zijn opgelopen van 4,4% van het bbp in 1995 tot 5,5% van het bbp in De huidige terugval in de woninginvesteringen vormt een correctie op deze trend. Dat het aanbod van woningen momenteel de vraag overtreft blijkt ook uit het feit dat het aantal bestaande en nieuwe te koop staande woningen zich op een historisch hoog niveau bevindt. De gevolgen van de afkoeling van de huizenmarkt voor de rest van de economie, en met name voor de particuliere consumptie, lijken vooralsnog beperkt. Wel is sprake van een geleidelijke afname van de groeibijdrage van de consumptie: de bijdrage van de consumptie aan de jaar-op-jaargroei van het bbp in het derde kwartaal bedroeg 2,0 procentpunt, tegen 2,5 procentpunt in Hoewel Amerikaanse huishoudens nog altijd gemiddeld meer uitgeven dan zij aan inkomen ontvangen, lijkt aan de aanhoudende daling van de spaarquote een einde gekomen (grafiek 4). De stabilisatie van de spaarquote hangt waarschijnlijk samen met de afkoeling van de huizenmarkt. Grafiek 4 toont de vermogenswinsten van huishoudens, uitgesplitst naar huizenvermogen en financieel vermogen. De bijdrage van de stijging van de huizenprijzen aan de vermogensaanwas van huishoudens is aanzienlijk geweest, oplopend van ongeveer 25% in 2003 tot meer dan 50% in Omgekeerd betekent dit dat ook prijsstijgingen van andere vermogenscomponenten, zoals bezit van aandelen en beleggingsfondsen, een substantiële bijdrage aan de vermogensaanwas van huishoudens hebben geleverd. Dit jaar zijn de aandelenprijzen, gemeten aan de hand van de s&p500, met bijna 10% gestegen. Een afvlakking van de huizenprijsstijging hoeft dus niet direct te resulteren in een scherpe stijging van de spaarquote, en daarmee een afname van de groei van de particuliere consumptie, maar het is wel een belangrijk risico. Grafiek 4 Spaarquote en vermogenswinst Verenigde Staten Miljarden dollars en procenten beschikbaar inkomen Woningbezit Financieel Spaarquote, schaal rechts Toelichting: Huishoudens; vierkwartaalsgemiddelden. Bron: Flow of Funds, Federal Reserve en Thomson Financial. 10 DNB / Kwartaalbericht december 2006

11 Economische ontwikkelingen Grafiek 5 Loonkosten per eenheid product en kerninflatie Verenigde Staten Procentuele mutaties ten opzichte van het vorige overeenkomstige kwartaal 6 3 De Federal Reserve (Fed), de Amerikaanse centrale bank, heeft in oktober voor de derde maal op een rij de federal funds rate, het officiële rentetarief, onveranderd gelaten op 5 1 /4%. Als gevolg van lagere energieprijzen is de Amerikaanse inflatie, gemeten volgens de consumentenprijsindex, gedaald van 4,3% in juni tot 1,3% in oktober. Tegelijkertijd is de kerninflatie, de prijsstijging exclusief energie en voedselprijzen, geleidelijk opgelopen tot 2,4% in het derde kwartaal (zie grafiek 5). Dit kan erop wijzen dat bedrijven de sterke stijging van de olie- en grondstoffenprijzen in de afgelopen jaren beginnen door te berekenen. Ook kan het wijzen op een sterkere druk vanuit de arbeidsmarkt op de prijzen. Grafiek 5 laat voor dit jaar een duidelijke sprong zien in de stijging van de loonkosten per eenheid product ten opzichte van Dit is het gevolg van hogere nominale loonstijgingen dit jaar. De verdere versnelling van de loonkostenstijging per eenheid product in recente kwartalen is het gevolg van een geleidelijke afname van de arbeidsproductiviteitsgroei dit jaar, tot 1,3% in het derde kwartaal. Dit is het laagste niveau sinds De vertraging van de arbeidsproductiviteitsgroei is in lijn met de groeivertraging van het bbp en de aanhoudende groei van de werkgelegenheid (werknemers, exclusief landbouw, zie grafiek 6). Omdat, ondanks de aanhoudende groei van de werkgelegenheid, de participatiegraad de laatste kwartalen nauwelijks oploopt, ligt de werkloosheid met 4,4% op een laag niveau. De participatiegraad is de afgelopen jaren aanzienlijk gedaald. Dit was deels een reactie op de laagconjunctuur, maar hangt ook samen met structurele factoren, zoals het geleidelijk met pensioen gaan van de relatief grote babyboom generatie. Groei eurogebied valt wat terug In het eurogebied is de economische groei in het derde kwartaal teruggevallen tot 0,5% kwartaal-op-kwartaal (zie tabel 2). In Frankrijk (0,0%) en Italië (0,3%) viel de groei tegen, hoewel dat in Frankrijk vooral het gevolg was van zeer forse afname van de groeibijdrage van de voorraden. Ook in Duitsland vertraagde de groei (tot 0,6%), maar deze werd in de eerste helft van het jaar juist opwaarts bijgesteld. Daar stonden sterke cijfers tegenover voor Spanje (0,9%) en Oostenrijk (0,9%). In Spanje wordt de particuliere consumptie ondersteund door aanzienlijk gestegen huizenprijzen, en levert ook de bouwsector een belangrijke bijdrage aan de groei. Een afkoeling van de huizenmarkt vormt daar dan ook een belangrijk neerwaarts risico voor de economische groei. De economische groei in het eurogebied is de laatste kwartalen breed gedragen. Door het volatiele kwar- Grafiek 6 Werkloosheid en werkgelegenheid Verenigde Staten Procenten beroepsbevolking en procentuele mutaties Loonkosten per eenheid product Kerninflatie, schaal rechts Werkloosheid Werkgelegenheid 1, schaal rechts Toelichting: Loonkosten per eenheid product: Non-farm business sector. Kerninflatie: Exclusief voeding en energie. Bron: Thomson Financial. 1 Procentuele mutaties ten opzichte van vorige overeenkomstige maand. Bron: Thomson Financial. DNB / Kwartaalbericht december

12 Economische ontwikkelingen Tabel 2 Bestedingen in het eurogebied Procentuele mutaties respectievelijk procentpunten iii iv i ii iii iv i ii iii Bbp Binnenlandse vraag Particuliere consumptie Overheidsconsumptie Investeringen Export Import Procentuele mutaties ten opzichte van direct voorafgaande periode 2,0 1,8 1,5 1,2 2,3 6,8 6,7 1,4 1,6 1,3 1,3 2,5 4,3 5,3 0,2 0,7 0,2 0,5 0,5 0,7 2,1 0,2 0,3 0,8 0,2 0,6 1,3 1,7 0,4 0,2 0,0 0,1 0,3-0,4-1,0 0,4 0,6 0,4 0,5 1,0 1,8 2,5 0,6 0,5 0,7 0,6 1,4 2,6 2,5 0,4 0,7 0,1 0,4 0,6 0,7 1,6 0,8 0,4 0,7 0,9 1,0 3,8 2,8 1,0 1,0 0,3 0,1 2,3 1,1 1,1 0,5 0,7 0,6 0,8 0,8 1,7 2,1 Binnenlandse vraag Particuliere consumptie Overheidsconsumptie Investeringen Voorraadmutatie Netto export Export Import Bijdrage aan bbp-groei; procentpunten 1 1,8 0,9 0,2 0,5 0,3 0,1 2,6-2,4 1,6 0,8 0,3 0,5 0,1-0,3 1,7-2,0 0,7 0,1 0,1 0,1 0,4-0,5 0,3-0,8 0,3 0,5 0,0 0,1-0,3-0,2 0,5-0,7 0,2 0,0 0,0 0,1 0,1 0,2-0,1 0,4 0,6 0,2 0,1 0,2 0,1-0,2 0,7-1,0 0,5 0,4 0,1 0,3-0,2 0,1 1,1-1,0 0,7 0,1 0,1 0,1 0,5-0,3 0,3-0,6 0,4 0,4 0,2 0,2-0,4 0,4 1,6-1,2 1,0 0,2 0,0 0,5 0,3 0,0 0,5-0,4 0,6 0,4 0,2 0,2 0,0-0,1 0,7-0,9 1 Door statistische verschillen tellen bijdragen niet geheel op tot de bbp-groei. Bron: Thomson Financial. taalpatroon heenkijkend, blijken de binnenlandse bestedingen (uitgezonderd de voorraadvorming) de belangrijkste bijdrage aan het herstel van de economische groei in de eerste drie kwartalen van 2006 te hebben geleverd, met gemiddeld 0,7 procentpunt. De gemiddelde groeibijdrage van de netto export in deze periode was weliswaar beperkter van omvang (0,1 procentpunt), maar niettemin positief, in tegenstelling tot vorig jaar. Mede door deze goede prestaties heeft de Europese Commissie haar raming van de economische groei in het eurogebied opwaarts bijgesteld tot 2,6% dit jaar en 2,1% in Een zwakke plek in het herstel blijft vooralsnog de groei van de particuliere consumptie, waarvan de groeibijdrage over de eerste twee kwartalen van 2006 gemiddeld slechts 0,3 procentpunt bedroeg. Er is wel sprake van een geleidelijke verbetering. De jaar-op-jaargroei bedroeg in de eerste drie kwartalen gemiddeld 1,8%, tegen 1,4% in Het geleidelijk aantrekken van de groei van de particuliere consumptie hangt samen met het herstel van de arbeidsmarkt. Ook enquêtegegevens wijzen in de richting van het aantrekken van de consumptiegroei. Steeds meer consumenten geven aan het nu, of in de nabije toekomst een gunstig moment te vinden om een grote aankoop (auto, meubels, elektronica) te doen (grafiek 7). Daarbij heeft het vertrouwen van de detailhandel bijna het hoge niveau van 2000 bereikt. Ook de hogere consumptieve kredietgroei, die de afgelopen kwartalen geleidelijk is opgelopen tot ruim 8% op jaarbasis, is een aanwijzing voor een geleidelijke stijging van de particuliere consumptie in het eurogebied. Uit enquêtegegevens van de Europese Commissie blijkt ook dat exporteurs optimistisch zijn over de nabije toekomst. De uitvoerverwachtingen zijn in oktober weliswaar iets verslechterd, maar wijzen in lijn met de sterke groei van de wereldhandel dit jaar nog steeds op groei (grafiek 8). Ook hebben exporteurs in recente maanden aangegeven een lichte verbetering van hun prijsconcurrentiepositie buiten de eu te ervaren. Dit duidt op een vertraagde invloed van de depreciatie van euro in 2005, maar betekent tevens dat de appreciatie van de euro sinds het begin van dit jaar zijn weerslag op de uitvoer nog moet krijgen. De uitvoer van Duitsland 12 DNB / Kwartaalbericht december 2006

13 Economische ontwikkelingen Grafiek 7 Particuliere consumptie en vertrouwen eurogebied Saldo van positieve en negatieve antwoorden; geschaald en in procentuele mutaties Grote aankoop in 12 mnd Grote aankoop nu Bron: Thomson Financial. Vertrouwen detailhandel Particuliere consumptie, schaal rechts steeg in september met 6,6% ten opzichte van augustus, de sterkste groei sinds juni Het herstel van de Europese arbeidsmarkt zet door. In het tweede kwartaal bedroeg de werkgelegenheidsgroei 1,2% ten opzichte van dezelfde periode een jaar eerder, tegen 0,7% en 1,0% in respectievelijk het vierde kwartaal van 2005 en het eerste kwartaal van dit jaar. De Grafiek 8 Uitvoer en uitvoerverwachtingen eurogebied Procentuele mutaties ten opzichte van het vorige overeenkomstige kwartaal, respectievelijk saldo van positieve en negatieve antwoorden Uitvoer Uitvoerverwachtingen groei van de werkgelegenheid stijgt in de huidige conjunctuurcyclus aanzienlijker sneller dan tijdens voorgaande perioden van herstel, mogelijk als gevolg van structurele hervormingen. Ook zijn er aanwijzingen dat door de aantrekkende economische groei meer mensen zich zijn gaan aanbieden op de arbeidsmarkt. Zo hapert de daling van de werkloosheid. Deze bedroeg in september 7,8%, net als in de vier maanden daarvoor. Daarnaast blijkt uit een recente survey van de Europese Commissie dat in de industrie het vinden van geschikte werknemers vooralsnog geen probleem is bij het uitbreiden van de productie. De vooruitzichten voor de werkgelegenheid zijn gunstig. Bij zowel de inkoopmanagersindex voor de industrie als voor de diensten ligt de indicator voor de werkgelegenheid boven de 50, wat duidt op een toename van de werkgelegenheid. De Europese Commissie verwacht dat het herstel van de arbeidsmarkt dit en volgend jaar doorzet, en gaat uit van een werkgelegenheidsgroei van gemiddeld ongeveer 1% per jaar. De groei van de werkgelegenheid wordt ondersteund door de nog altijd gematigde toename van de loonkosten (2,4% in tweede kwartaal). De lagere energieprijzen hebben de inflatie in het eurogebied de afgelopen maanden getemperd, tot 1,6% in oktober (hicp, zie grafiek 9). De directe invloed van de daling van de energieprijzen op de hicp-inflatie verschilt aanzienlijk tussen de landen van het eurogebied. Zo had in september de lagere olieprijs een neerwaarts effect op de inflatie in Luxemburg van 1 procentpunt, en in Italië slechts van 0,3 procentpunt. Deze verschillen hangen allereerst samen met de verschillen tussen landen in het aandeel van de uitgaven aan energie in de totale consumptieve bestedingen van huishoudens. Dit aandeel varieert van 6,6% in Italië tot 11,6% in Luxemburg. Daarnaast is ook van belang aan welke energiedragers huishoudens hun geld uitgeven. De hicp maakt onderscheid tussen gas, elektriciteit, autobrandstoffen en overige energiedragers, zoals huisbrandolie (zie grafiek 10). Veranderingen in de olieprijs worden vaak snel en volledig doorberekend in de prijs van autobrandstoffen. In Luxemburg is het gewicht van autobrandstoffen in de hicp relatief hoog, wat het sterke neerwaartse effect van de olieprijsdaling op de hicp verklaart. In Italië is het gewicht van energie in de hicp relatief laag, en is ook het aandeel van autobrandstoffen beperkt. Dit verklaart het kleine neerwaartse effect van de olieprijsdaling op de hicp in dat land. Bron: Thomson Financial. DNB / Kwartaalbericht december

14 Economische ontwikkelingen Grafiek 9 Inflatie eurogebied Procentuele bijdragen aan hicp-inflatie; maandcijfers 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0-0, Diensten Voedsel Industriële producten, exclusief energie Energie Totaal Bron: Eurostat. Monetaire ontwikkelingen en rentebeleid In december heeft de Raad van Bestuur van de ecb het belangrijkste rentetarief, de basis-herfinancieringrente, met 25 basispunten verhoogd naar 3,50%. Sedert december 2005 is dit rentetarief zes maal met 25 basispunten verhoogd. Het besluit om de rente te verhogen weerspiegelt de opwaartse risico s in de vooruitzichten voor prijsstabiliteit. Enerzijds worden de inflatierisico s Grafiek 10 Gewichten energiedragers in de hicp Procenten gedrukt door de recente daling van de olieprijs (zie ook de paragraaf hiervoor) en door de gematigde ontwikkeling van de arbeidskosten per eenheid product. Anderzijds vergroten de aantrekkende binnenlandse groei en de toenemende krapte op de arbeidsmarkt het risico dat de lonen en prijzen in het eurogebied gaan oplopen. De renteverhogingen moeten waarborgen dat de inflatieverwachtingen verankerd blijven op het niveau dat in overeenstemming is met de definitie van prijsstabiliteit. Ook is het niveau van de rente nog relatief laag, en zijn de monetaire condities ruim. De ruime monetaire condities werden de afgelopen periode weerspiegeld in een sterke groei van de geldhoeveelheid. In het derde kwartaal steeg de geldhoeveelheid, gemeten met het ruime geldbegrip m3, met 8,5% op jaarbasis. De sterke geldgroei wordt in belangrijke mate gedreven door de sterke groei van de bancaire kredietverlening, die in het derde kwartaal met circa 11% op jaarbasis steeg. De kredietverlening aan bedrijven steeg met bijna 13% op jaarbasis. Uit de driemaandelijkse enquête die het Eurosysteem uitvoert onder de grootste commerciële banken in het eurogebied, blijkt dat de sterke kredietgroei aan bedrijven samenhangt met de aantrekkende investeringen en een stijgende vraag naar werkkapitaal. Dit onderstreept het aantrekken van de investeringsvraag in het eurogebied. De groei van de bancaire kredietverlening aan huishoudens, hoewel nog altijd op een hoog niveau, is in de afgelopen kwartalen wat afgenomen tot circa 9% op jaarbasis. De groei van de hypothecaire kredietverlening ligt met 11% op jaar- 0 EU- 12 BE DE GR ES FR IE IT LU NL AT PT FI Electriciteit Gas Autobrandstoffen Toelichting: gewichten voor Bron: Eurostat. Overig 14 DNB / Kwartaalbericht december 2006

15 Economische ontwikkelingen basis nog altijd boven de groei van de overige kredietsoorten aan huishoudens. Dit heeft mede te maken met de sterke huizenmarkt in een aantal lidstaten. Groei Nederlandse economie iets lager De Nederlandse economie is in het derde kwartaal iets vertraagd, tot 0,6% ten opzichte van het voorafgaande kwartaal (zie tabel 3). In de eerste helft van het jaar bedroeg de groei nog gemiddeld 0,8%. De groei in het derde kwartaal steunde, net als in het tweede kwartaal, vooral op de particuliere investeringen, die met meer dan 3% toenamen ten opzichte van het voorafgaande kwartaal. Met name in machines, computers en bedrijfsauto s werd meer geïnvesteerd. De vooruitzichten voor de investeringen zijn gunstig. Het producentenvertrouwen beweegt zich in recente maanden rond het hoogste niveau sinds januari 1985, toen deze indicator voor het eerst beschikbaar kwam. Ook was in oktober het aantal producenten met, naar eigen zeggen, een overschot aan productiecapaciteit gelijk aan dat met een tekort, terwijl sinds begin 2001 het aantal producenten met een overschot altijd groter is geweest dan dat met een tekort. Ook de bezettingsgraad is in oktober verder opgelopen, tot 83,3%, en bevindt zich daarmee weer rond het langjarig gemiddelde. Het aantal producenten dat productiebelemmeringen ziet als gevolg van een gebrek aan capaciteit is de afgelopen kwartalen ook geleidelijk toegenomen. De netto groeibijdrage van de buitenlandse handel was in het derde kwartaal negatief. De groei van de uitvoer liep wat terug, van 1,9% in het tweede kwartaal tot 0,6% in het derde kwartaal, door minder uitvoer van producten van Nederlands fabricaat. De groei van de wederuitvoer blijft op een hoog niveau. Mede hierdoor nam de groei van de invoer wat minder sterk af dan de groei van de uitvoer. Ook de aantrekkende binnenlandse bestedingen zorgen voor meer invoer. De vooruitzichten voor de uitvoer zijn op korte termijn gunstig. De inkoopmanagersindex voor exportorders is de laatste maanden weliswaar wat verslechterd, tot 56,2, maar ligt daarmee nog royaal boven de grens van 50, wat duidt op een uitbreiding van het aantal exportorders. Ook geven Nederlandse producenten al enkele kwartalen aan een verbetering van hun concurrentiepositie te zien, zowel in de Europese Unie als daarbuiten. De particuliere consumptie nam in het derde kwar- Tabel 3 Bestedingen in Nederland Procentuele mutaties respectievelijk procentpunten iii iv i ii iii iv i 3 ii iii Procentuele mutaties ten opzichte van direct voorafgaande periode Bbp Particuliere consumptie Particuliere investeringen 1 Overheidsbestedingen Export Import 2,0 0,6 0,8-1,0 8,0 6,4 1,5 0,7 3,7 0,7 5,5 5,1 0,5-0,1-0,4 0,0 2,7 2,5 0,1-0,2 2,4 2,6 3,7 4,2 0,1 0,3-0,3-3,3-2,8-3,8 0,7 0,6 3,5 0,8 3,5 3,7 0,8 0,5 1,4 1,6 1,2 1,3 0,6 0,1-1,8 2,3 0,4 0,9 0,3-1,7 (1,4) 1,6 2,0 (-3,4) 3,1 2,7 1,3 0,4 3,2 1,4 1,9 1,8 0,6-0,2 3,1 0,9 0,6 1,0 Bijdragen aan bbp-groei; procentpunten 2 Particuliere consumptie Particuliere investeringen 1 Overheidsbestedingen Voorraadvorming Netto export 0,3 0,1-0,3 0,4 1,5 0,3 0,6 0,2-0,3 0,7 0,0-0,1 0,0 0,3 0,4-0,1 0,4 0,7 0,1-0,1 0,1 0,0-0,9-0,4 0,5 0,3 0,6 0,2-0,1 0,2 0,2 0,2 0,4-0,3 0,0 0,1-0,3 0,6 0,9-0,4-0,8 (0,7) 0,3 0,5 (-0,9) -0,2 0,6 0,2 0,5 0,4-0,6 0,2-0,1 0,5 0,2 0,2-0,2 ) 1 Exclusief voorraadvorming. 2 Door statistische verschillen tellen de bijdragen niet op tot de bbp-groei. 3 De getallen tussen haakjes zijn gecorrigeerd voor veranderingen in het zorgstelsel. Bron: cbs. DNB / Kwartaalbericht december

16 Economische ontwikkelingen taal met 0,2% af ten opzichte van het voorafgaande kwartaal. Dit is de eerste daling sinds eind Ten opzichte van het derde kwartaal van vorig jaar nam de particuliere consumptie nog wel toe (2,0%), maar de groei was duidelijk lager dan in de eerste helft van het jaar (2,6%). Vooral de groei van de uitgaven van duurzame consumptiegoederen vertraagde. Door de schommelingen in de afgelopen kwartalen heenkijkend, blijkt de consumptie van duurzame goederen tussen juli 2005 en juli 2006 met gemiddeld 5,6% op jaarbasis te zijn toegenomen. De groei van de consumptie van duurzame goederen is beduidend hoger geweest dan de groei van de totale particuliere consumptie. Het is gebruikelijk dat de consumptie van duurzame goederen sterker op schommelingen in de conjunctuur reageert dan de consumptie van overige goederen en diensten. Als de economische groei afneemt, en de inkomensonzekerheid oploopt, stellen huishoudens de aanschaf van duurzame goederen, zoals meubels en elektronica, vaak uit. Als vervolgens de economische groei weer aantrekt, worden de duurzame goederen meestal alsnog aangeschaft (inhaalvraag). Grafiek 11 laat de ontwikkeling zien van de verhouding tussen de uitgaven van huishoudens aan duurzame goederen en aan overige goederen en diensten, zowel in lopende prijzen (nominaal) als in prijzen van 1987 (reëel). De afgelopen twintig jaar zijn huishoudens verhoudingsgewijs meer duurzame goederen gaan kopen, terwijl de uitgaven aan duurzame goederen relatief zijn gedaald. Dit laatste komt doordat duurzame goederen relatief goedkoper zijn geworden, tussen 1987 en 2005 cumulatief met ongeveer 40%. Een verklaring hiervoor is dat op de markt van duurzame goederen meer (internationale) concurrentie heerst, terwijl in de groep overige goederen en diensten veel diensten zitten die nauwelijks aan concurrentie bloot staan. Ook door technische vooruitgang, bijvoorbeeld op het gebied van elektronica en computers, neemt de prijs van duurzame goederen verhoudingsgewijs af. Tenslotte kan ook de reële rente invloed hebben op de keuze voor duurzame goederen; zo daalt de huidige waarde van het toekomstige verkoopbedrag van een duurzaam goed, bijvoorbeeld een auto, als de reële rente stijgt. Door de afname van de relatieve prijs van duurzame goederen en de geleidelijke daling van de reële rente zijn huishoudens de afgelopen twintig jaar verhoudingsgewijs meer duurzame goederen gaan kopen. In de jaren liep het aandeel duurzame goederen wat terug, net als tijdens de laagconjunctuur in het begin van de jaren 90. Sinds 2005 is weer sprake van een toename. Uit een nadere analyse blijkt dat inderdaad sprake van inhaalvraag: het aandeel duurzame goederen lag de afgelopen Grafiek 11 Duurzame consumptie Nederland Verhouding consumptie duurzame goederen en niet-duurzame goederen en diensten 0,35 0,30 0,25 Relatieve prijs duurzame consumptie goederen en reële rente , Verhouding duurzame tov nietduurzame consumptie (nominaal) Verhouding duurzame tov nietduurzame consumptie (reëel) Prijs duurzame tov nietduurzame consumptie Reële lange rente, schaal rechts Bron: cbs, dnb en eigen berekeningen. 16 DNB / Kwartaalbericht december 2006

17 Economische ontwikkelingen Grafiek 12 Productiebenadering economisch herstel Nederland Procentpunten Tweede kwartaal 1993 en verder Derde kwartaal 2003 en verder Industrie exclusief bouwnijverheid Bouwnijverheid Handel, Financiële en horeca, zakelijke transport en dienstverlening communicatie Industrie exclusief bouwnijverheid Bouwnijverheid Handel, Financiële en horeca, zakelijke transport en dienstverlening communicatie Overige diensten Overige diensten Toelichting: Cumulatieve bijdragen aan de reële bruto toegevoegde waarde. Bron: cbs. jaren onder het niveau dat op basis van de relatieve prijs en de reële rente mocht worden verwacht, en dit verschil is kleiner geworden. De recente vertraging in de groei van de vraag naar duurzame consumptiegoederen suggereert dat de inhaalvraag afneemt. Grafiek 12 laat de ontwikkeling van het bbp zien na het dieptepunt van de huidige conjunctuurcyclus dat wordt gedateerd in het tweede kwartaal van 2003 uitgesplitst naar vijf productiesectoren. De grafiek toont deze uitsplitsing van de economische groei ook na het vorige conjunctuurdal (eerste kwartaal van 1993). Het herstel in de huidige conjunctuurcyclus is, ondanks de forse groei in recente kwartalen, iets minder krachtig dan begin jaren 90. Ook valt op dat de bijdrage van de industrie (exclusief bouwnijverheid) geringer is. Dit hangt samen met de voortgaande verdienstelijking van de Nederlandse economie. De bijdrage van handel en transport is nu juist groter dan begin jaren 90. Dit is mogelijk het gevolg van het toenemende belang van de wederuitvoer, wat een stimulans is voor de Nederlandse transportsector. Tenslotte hebben ook de overheid en de zorg (overige diensten) een grotere bijdrage aan de groei geleverd. Het herstel van de Nederlandse arbeidsmarkt zet verder door. In het derde kwartaal groeide de werkgelegenheid (in arbeidsjaren) met 0,9% ten opzichte van een jaar eerder (grafiek 13). Ondanks de toename van de werkgelegenheid lijkt de afname van de werkloosheid wat te vertragen. In de drie maanden tot en met oktober bedroeg de voor seizoensinvloeden gecorrigeerde werkloosheid 5,5% van de beroepsbevolking, gelijk aan het gemiddelde percentage in de 4 maanden daarvoor. Een mogelijke verklaring voor de langzamere daling van de werkloosheid dit jaar is dat, onder invloed van de gunstige economische omstandigheden, meer mensen zich de afgelopen tijd zijn gaan aanbieden op de arbeidsmarkt en dat deze mensen er niet in slagen direct een baan te vinden, bijvoorbeeld als gevolg van onvoldoende kwalificaties. Het beloop van de werkgelegenheid en de werkloosheid in komende kwartalen zal moeten uitwijzen of deze verklaring juist is. Een andere aanwijzing dat vraag en aanbod op de arbeidsmarkt momenteel niet perfect op elkaar aansluiten, is dat de vacaturegraad sterker oploopt dan de werkloosheid daalt. Het aantal vacatures en de vacaturegraad is in het derde kwartaal verder opgelopen. Vooral in de horeca, de zakelijke dienstverlening en de landbouw is de vacaturegraad hoog. DNB / Kwartaalbericht december

18 Economische ontwikkelingen Grafiek 13 Nederlandse arbeidsmarkt Werkloosheid en werkgelegenheid Procenten beroepsbevolking en procentuele mutaties Geregistreerde werklozen Procentuele mutaties ten opzichte van vorige overeenkomstige periode Werkloosheid Werkgelegenheid, schaal rechts Totaal geregistreerde werklozen < 1 jaar ingeschreven > = 1 jaar ingeschreven Toelichting: Werkloosheid driemaandsgemiddelden (seizoen gecorrigeerd). Bron: cbs. Niet alle werkzoekenden profiteren in gelijke mate van het herstel van de arbeidsmarkt. Vooral het aantal kortdurige werklozen vaak jongeren daalt snel (grafiek 13). Daarentegen daalt het aantal langdurig werklozen, ondanks de toenemende krapte op de arbeidsmarkt, maar zeer langzaam. Volgens cijfers van het cwi is het aantal personen dat langer dan 3 jaar werkloos is tussen augustus en september met 0,1% gedaald, terwijl het aantal personen dat 3 tot 6 maanden werkloos is in dezelfde periode met 7,5% is afgenomen. De Nederlandse inflatie (cpi) kwam in oktober uit op 0,9%, het laagste cijfer sinds maart De daling van de cpi-inflatie in recente maanden is vooral het gevolg van de lagere olieprijs. Deze werkt in Nederland op korte termijn vooral door in lagere brandstofprijzen. De doorwerking in de prijs van elektriciteit en gas verloopt met een vertraging. Daarnaast was in oktober de daling van de inflatie ook het gevolg van flink lagere prijzen voor verse groenten en fruit. Het inflatiebeeld voor Nederland is dit jaar wel aanzienlijk vertekend als gevolg van een aantal overheidsmaatregelen: het afschaffen van het gebruikersdeel van de ozb per januari 2006 (een neerwaarts effect van 0,5 procentpunt) en de hogere overheidssubsidie voor de kinderopvang (drukt de inflatie met 0,1 procentpunt). Bancaire kredietverlening De groei van de kredietverlening van banken aan bedrijven is in het derde kwartaal iets afgenomen, tot 8,7% ten opzichte van het jaar daarvoor (grafiek 14). Zowel de groei van de kredietverlening met een korte als een lange looptijd was lager. De afname van de groei van de Grafiek 14 Bancaire kredietverlening aan de private sector in Nederland Procentuele mutaties ten opzichte van het vorige overeenkomstige kwartaal Private sector Woninghypotheken Niet-financiële bedrijven 18 DNB / Kwartaalbericht december 2006

19 Economische ontwikkelingen korte kredietverlening, van 8,4% in het tweede kwartaal tot 5,3% in het eerste kwartaal, was het meest geprononceerd. Dit hangt samen met het geleidelijk oplopen van de korte rente sinds het einde van vorig jaar. Daarentegen is de lange rente, die aanvankelijk met de korte rente mee opliep, de laatste maanden redelijk stabiel. Hierdoor is vanuit het perspectief van bedrijven krediet met een lange looptijd relatief aantrekkelijker geworden. Bij gezinnen is de kredietverlening in de vorm van woninghypotheken in het derde kwartaal met 8,2% toegenomen. In de acht kwartalen ervoor bedroeg de groei van de waarde van hypotheekverlening telkens tenminste 10%. De vertraging van de groei van de woninghypotheken hangt deels samen de stijging van de lange rente. DNB / Kwartaalbericht december

20 Prudentieel toezicht: actuele ontwikkelingen in de financiële sector De winstgevendheid van het bankwezen staat onder druk. Banken hadden in het derde kwartaal te kampen met afnemende rentebaten doordat het verschil tussen de korte en lange rente steeds verder afnam. Daarbij stegen de kosten door een opnieuw sterk toegenomen bijdrage aan de voorzieningen. Dit resulteerde in een bedrijfsresultaat dat op hetzelfde niveau bleef als in het derde kwartaal van Slechts een beperkt aantal banken stapt met ingang van 1 januari 2007 over op Bazel II benaderingen voor het berekenen van het krediet- en operationeel risico. De premieomzet in de schadesector is in 2005 mede door prijsconcurrentie gestabiliseerd en ook voor dit jaar wordt stabilisatie voorzien. De nieuwe productie in de levensector trekt aan, wat deels is terug te voeren op de introductie van levensloopproducten. Over het algemeen volgt de beleggingsallocatie van de Nederlandse verzekeraars de marktontwikkelingen, maar in 2003 en 2004 is het gewicht van vastrentende waarden toegenomen, tegengesteld aan de marktontwikkeling. Hiermee hebben de verzekeraars de looptijdmismatch tussen de activa en de passiva verkleind. De indicaties dat zorgverzekeraars dit jaar per saldo verlies zullen maken worden sterker. De premie-inkomsten uit de basisverzekering komen lager uit dan vooraf was ingeschat en ook de premie-inkomsten uit de aanvullende verzekering zijn lager dan verwacht. Dit weerspiegelt dat consumenten hun verzekeringspakket kritisch onder de loep hebben genomen. De solvabiliteit van de zorgverzekeringssector als geheel is echter adequaat te noemen en ligt gemiddeld ruim twee keer boven de vereiste solvabiliteit. In de pensioensector speelden met name de aanpassingen in het wetsvoorstel voor de Pensioenwet en de vaststelling van de parameters voor het Financieel Toetsingskader (FTK). Belangrijke aanpassingen in het wetsvoorstel zijn een langere standaard hersteltermijn bij onderdekking (drie jaar in plaats van één jaar) en een aanscherping van de voorwaarden waaronder premiekorting en premieterugstorting zijn toegestaan. De door de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid vastgestelde parameters in het FTK, die uitgaan van hogere rendementen op aandelen dan het DNB-advies, vergroten het risico van tegenvallende beleggingsopbrengsten. Visie dnb op Toezicht dnb publiceert haar visie op toezicht voor de periode In deze visie geeft dnb aan hoe zij wil inspelen op nieuwe ontwikkelingen in de financiële sector en welke accenten zij in de komende periode in het microprudentiële toezicht wil leggen. Zo legt dnb onder meer een grotere nadruk op risicogebaseerd toezicht en een sterker accent op integriteit (zie het artikel dnb Visie Toezicht verderop in dit Kwartaalbericht). Actuele ontwikkelingen in de bancaire sector Resultaten Nederlandse banken De winstgevendheid van Nederlandse banken staat onder druk. Het bedrijfsresultaat bleef in het derde kwartaal van 2006 op vrijwel hetzelfde niveau als dat van een jaar eerder (+0,5%). Dit wordt deels veroorzaakt door dalende rente-inkomsten (-2,8%), onder invloed van een afnemende rentemarge (het verschil tussen de lange en korte rente). Ook noemen marktpartijen een sterke concurrentie als bijkomende factor. Daarnaast speelde mee dat de kosten in het derde kwartaal opnieuw stegen, door hogere bedrijfslasten (+8,7%) en een fors toegenomen bijdrage aan de voorzieningen (+72,5%). Al met al leidde dit tot een stagnerend bedrijfsresultaat (zie tabel 1). De solvabiliteitsratio van het bankwezen daalde vergeleken met een jaar eerder licht tot 11,6% en bleef daarmee voor het derde kwartaal op rij op hetzelfde niveau. De inkomsten van Nederlandse banken De inkomsten van (financiële) instellingen vormen een belangrijke bron van soliditeit voor een instelling. Hoe hoger en stabieler de inkomsten, hoe groter en stabieler de buffer om verliezen op te vangen. Voor de stabiliteit van inkomsten speelt diversificatie van activiteiten een rol. Bovendien is van belang dat inkomsten niet voortvloeien uit eenmalige, incidentele transacties, maar afkomstig zijn uit structurele bronnen. Indien gekeken wordt naar de samenstelling van de inkomsten van banken, dan vormen sinds 1998 de netto rentebaten gemiddeld ruim de helft (57%) en de netto provisiebaten circa een kwart (24%) van de totale inkomsten van het Nederlandse bankwezen. Opbrengsten uit effecten en deelnemingen bedragen circa 4%, het resultaat uit financiële transacties circa 8% en overige baten ongeveer 7% van de totale inkomsten. De laatste jaren is deze verdeling echter aan het verschuiven. Dit blijkt ook uit de bijdrage van de diverse posten aan de groei van het inkomen. De grootste bijdrage aan de inkomstengroei (totaal gemiddeld 9%) komt sinds 1999 van de niet-rentebaten (gemiddeld 5%- 20 DNB / Kwartaalbericht december 2006

21 Toezicht Tabel 1 Resultaten Nederlands bankwezen i ii iii iv 2006 i ii ii 2005 iv t/m 2006 iii Totaal baten - Netto Rentebaten - Netto Provisiebaten - Opbrengst uit effecten en deelnemingen - Resultaat uit financiële transacties - Overige baten Totaal lasten - Bedrijfslasten - Voorzieningen 2 Bedrijfsresultaat na belastingen Efficiency-Ratio (%) 45,8 50,0 55,3 13,6 13,7 14,3 13,8 15,6 15,7 15,1 60,3 27,8 29,1 29,9 7,2 7,5 8,0 7,3 8,0 7,6 7,7 30,6 10,1 11,2 11,3 2,7 2,8 3,0 3,0 3,4 3,2 3,2 12,8 1,2 2,6 1,7 0,3 0,4 1,1 0,0 0,3 0,5 0,3 1,0 3,1 3,8 5,7 2,0 2,0 0,4 1,3 1,9 2,2 1,4 6,9 3,7 3,3 6,6 1,5 1,0 1,9 2,3 2,0 2,2 2,4 9,0 34,5 35,5 38,4 9,1 9,6 9,8 9,9 10,6 11,1 10,9 42,5 30,8 33,5 36,9 8,8 9,3 9,3 9,4 10,1 10,6 10,1 40,2 3,5 1,8 1,5 0,3 0,3 0,5 0,4 0,4 0,6 0,8 2,2 8,3 11,0 13,4 3,4 3,0 3,4 3,7 3,8 3,8 3,4 14,7 75,2 70,9 69,3 67,1 70,6 68,4 71,3 67,7 70,7 72,3 70,5 1 Door afronding op één decimaal kan de totaaltelling afwijken van de som van de afzonderlijke posten. 2 Som van de waardeveranderingen van vorderingen en waardeveranderingen van financiële vaste activa. punten), en niet van de rentebaten (gemiddeld 4%-punten). De bijdrage van de netto rentebaten lijkt bovendien sinds eind 2004 kleiner te worden, terwijl de bijdrage van het overig inkomen groter wordt (zie grafiek 1). De netto rentebaten het verschil tussen de rentebaten en de rentelasten worden onder andere bepaald door de kredietverstrekking (volume-effect) en de rentemarge (prijseffect). Zo is sprake van een positieve samenhang tussen de ontwikkeling van de kredietverstrekking en de netto rentebaten. Ook de verhouding van de rentebaten gedeeld door de rentelasten is de afgelopen periode in gelijke mate gedaald met de rentemarge. De niet-rentebaten hangen sterk samen met (volatiele) beursontwikkelingen en zijn daarom over het algemeen volatieler dan de rentebaten. Zowel de provisiebaten als de resultaten uit financiële transacties tonen een positieve en significante samenhang met de aex-ontwikkeling. Een groot deel van deze posten wordt onder de nieuwe boekhoudregels (ifrs) op (volatielere) reële waarde gewaardeerd. Daarnaast lijken ook de bijdrages van de posten opbrengsten uit effecten en deelnemingen en overige baten aan de totale inkomstengroei sinds de invoering van ifrs in 2005 volatieler geworden; de bijdrage van deze inkomsten is gemiddeld vier keer zo groot geworden. Al met al zijn de niet-rentebaten steeds belangrijker geworden voor de ontwikkeling van de inkomsten van banken. Dit betekent echter ook dat een groter deel van de inkomsten van het bankwezen volatieler wordt, onder invloed van de beurs en ifrs. Hypothecaire kredietverlening In het derde kwartaal van 2006 is de hypothecaire kredietgroei voor het eerst sinds begin 2005 afgezwakt. De groei van de hypothecaire kredietverlening nam af tot 8,2%; in de periode hiervoor was deze steeds hoger dan 10%. De groeivertraging reflecteert een afname in de vraag, mogelijk als gevolg van de stijgende rente (zie grafiek 2). Zo is de rentevoet op nieuwe hypotheken sinds het derde kwartaal van 2005 met circa 0,8 procentpunt gestegen tot 4,5%. Door de stijgende rente sluiten ook minder huishoudens hun hypotheken over. Dit heeft een drukkend effect op de inkomsten uit boeterentes. In het derde kwartaal van 2006 rapporteert bijna een derde van de banken een afname van de vraag in de bancaire kredietverlening. De groeivertraging in de hypothecaire kredietverlening komt bovendien tot uiting in een daling van de loan-to-value ratio van DNB / Kwartaalbericht december

22 Toezicht Grafiek 1 Samenstelling van de groei van de totale baten (ten opzichte van overeenkomstig kwartaal voorgaand jaar) In procenten 25 Grafiek 2 Verandering in vraag naar hypothecair krediet en hypothecaire rente op nieuwe contracten In procenten ,6 4, , , ,8 3,6 3,4 3,2-5 I 03 II III IV I II 04 III IV I II 05 III IV I II 06 III I 04 II III IV I II 05 III IV I II 06 III Overig Provisiebaten Rentebaten inkomen 1 Verandering in de vraag Hypothecaire rente nieuwe contracten, schaal rechts 1 Overig inkomen bestaat uit opbrengsten uit effecten en deelnemingen, het resultaat uit financiële transacties en overige baten. nieuw afgesloten hypotheken met circa 0,5 procentpunt naar een niveau van 112,7% in het derde kwartaal van Naar verwachting zal de vernieuwde Gedragscode Hypothecaire Financiers, officieel van kracht per 1 januari 2007, de verstrekking van tophypotheken verder afremmen en zodoende ook een neerwaartse druk uitoefenen op de loan-to-value ratio. Hiermee worden de financiële risico s voor huishoudens, en daarmee eveneens die voor de bancaire sector, kleiner. Invoering van Bazel II Volgens de Europese Capital Requirements Directive (crd), waarmee Bazel ii in eu-wetgeving is omgezet, zijn banken en beleggingsondernemingen verplicht om uiterlijk 1 januari 2008 Bazel ii in te voeren. De eenvoudige benaderingen van Bazel ii voor de berekening van het krediet- en operationeel risico mogen echter al vanaf 1 januari 2007 toegepast worden. Banken moeten een aanvraag voor het gebruik van interne modellen bij dnb indienen, om de noodzakelijke toestemming te verkrijgen. Van internationale banken wordt in principe verwacht dat zij uiteindelijk de geavanceerde benaderingen invoeren. Voor de instellingen die interne modellen willen toepassen voor bepaling van het kredietrisico of operationeel risico, gelden na invoering van Bazel ii overigens gedurende twee of drie jaren, afhankelijk van het moment van overstappen, ook nog zogenoemde Toelichting: Een positief (negatief) netto percentage betekent een door banken waargenomen aantrekking (afzwakking) van de vraag naar kredietverstrekking. kapitaalvloeren. Hierbij mag het kapitaal onder Bazel ii niet minder dan een vastgesteld percentage van de huidige (Bazel i) eis bedragen (95% in 2007, 90% in 2008 en 80% in 2009). Voorafgaand aan de inwerkingtreding van Bazel ii moeten alle instellingen hun solvabiliteitsratio onder Bazel ii (op basis van pilaar 1 vereisten) rapporteren, parallel aan de solvabiliteitsratio onder het huidige regime. Dit geeft de toezichthouder inzicht in de mate van voorbereiding van de instelling op het nieuwe regime en in het effect van Bazel ii op de kapitaaleis. Bovendien kan de instelling zo ervaring opdoen met het nieuwe rapportagekader. Tabel 2 geeft een overzicht van de verschillende benaderingen die banken voornemens zijn om in te voeren voor berekening van het kredietrisico en operationeel risico onder Bazel ii. Na 2008 kunnen instellingen overigens nog veranderen van benadering. Faillissement Van der Hoop bankiers NV Op 10 november 2006 hebben de curatoren van Van der Hoop bankiers nv (Van der Hoop) de resultaten van hun Onderzoek naar de oorzaken van het faillissement van Van der Hoop bankiers nv te Amsterdam naar buiten gebracht. De bij het toezicht op Van der Hoop meest betrokken medewerkers van dnb hebben meegewerkt aan het feitenrelaas, dat ten grondslag ligt aan de bevindingen van curatoren. dnb is van oordeel dat het 22 DNB / Kwartaalbericht december 2006

Kwartaaloverzicht arbeidsmarkt 2005/2

Kwartaaloverzicht arbeidsmarkt 2005/2 Hans Langenberg In het tweede kwartaal van 2005 vond voor het eerst in twee jaar geen verdere daling plaats van het aantal banen. Ook is de werkloosheid gestabiliseerd. Wel was er een stagnatie in de toename

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie krimpt 4,5 procent in eerste kwartaal 2009

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie krimpt 4,5 procent in eerste kwartaal 2009 Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB09-038 15 mei 2009 9.30 uur Economie krimpt 4,5 procent in eerste kwartaal 2009 Grootste krimp na de Tweede Wereldoorlog Export en investeringen vallen

Nadere informatie

Kentering op de Europese woningmarkten

Kentering op de Europese woningmarkten Na een hausse die twaalf jaar duurde, is nu in de meeste Europese landen waaronder Nederland een afvlakking van de huizenprijsstijging te zien. In enkele landen dalen de prijzen zelfs. Een belangrijke

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie groeit 2,9 procent in Economische groei vierde kwartaal 2,7 procent

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie groeit 2,9 procent in Economische groei vierde kwartaal 2,7 procent Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB07-010 13 februari 2007 9.30 uur Economie groeit 2,9 procent in 2006 De Nederlandse economie is in 2006 met 2,9 procent gegroeid. Dit is bijna twee keer

Nadere informatie

Voorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's

Voorjaarsprognoses : Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's IP/11/565 Brussel, 13 mei 2011 Voorjaarsprognoses 2011-2012: Europees herstel houdt aan ondanks nieuwe risico's Het geleidelijke herstel van de EU-economie zet door, zo blijkt uit de vooruitzichten voor

Nadere informatie

Winstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel

Winstgroei en buffers ondersteunen investerings herstel Na de snelle daling van de bedrijfswinsten door de kredietcrisis, is er recentelijk weer sprake van winstherstel. De crisis heeft echter geen gat geslagen in de grote financiële buffers van bedrijven.

Nadere informatie

Kredietverlening aan Nederlandse bedrijven loopt terug

Kredietverlening aan Nederlandse bedrijven loopt terug Het Nederlandse bedrijfsleven is in sterke mate afhankelijk van bancaire kredietverlening. De groei van de zakelijke kredietverlening is in de tweede helft van 28 vertraagd. Dit hangt grotendeels samen

Nadere informatie

Economische ontwikkelingen

Economische ontwikkelingen In het eerste kwartaal vlakte de groei van wereldeconomie iets af. De Amerikaanse economie vertraagde aanzienlijk onder invloed van de afkoelende huizenmarkt. De groei in het eurogebied daalde licht, maar

Nadere informatie

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012

Statistisch Magazine Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Internationale economische ontwikkelingen in de periode 2010 tot en met 2012 Inleiding Lorette Ford De economische ontwikkeling van een land kan door middel van drie belangrijke economische indicatoren

Nadere informatie

Persbericht. Economie groeit 0,9 procent in eerste kwartaal Centraal Bureau voor de Statistiek. Kwartaal-op-kwartaalgroei aangetrokken

Persbericht. Economie groeit 0,9 procent in eerste kwartaal Centraal Bureau voor de Statistiek. Kwartaal-op-kwartaalgroei aangetrokken Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB04-103 1 juli 2004 9.30 uur Economie groeit 0,9 procent in eerste kwartaal 2004 De Nederlandse economie is in het eerste kwartaal van 2004 met 0,9 procent

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei derde kwartaal 2008 vertraagt tot 1,8 procent

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei derde kwartaal 2008 vertraagt tot 1,8 procent Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-077 14 november 2008 9.30 uur Economische groei derde kwartaal 2008 vertraagt tot 1,8 procent Bijna een halvering in vergelijking met eerste halfjaar

Nadere informatie

DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM SAMENGESTELDE MACRO- ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED

DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM SAMENGESTELDE MACRO- ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM SAMENGESTELDE MACRO- ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED Op basis van de tot 20 mei 2005 beschikbare informatie hebben medewerkers van het Eurosysteem projecties

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 8 Overall conclusie De kredietcrisis zorgt voor een terugval van de economische bedrijvigheid in Nederland die sinds het begin van de jaren tachtig niet is voorgekomen.

Nadere informatie

De economische groei bedraagt 0,2 % in het eerste kwartaal van 2016

De economische groei bedraagt 0,2 % in het eerste kwartaal van 2016 Instituut voor de nationale rekeningen PERSCOMMUNIQUÉ 28-4-2016 Links: Publicatie NBB.Stat Algemene informatie De economische groei bedraagt 0,2 % in het eerste kwartaal van 2016 Over het hele jaar 2015

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Overall conclusie De Nederlandse economie groeit naar verwachting met 1¾% in 1 en met 1½% in 11. De toename van het bbp komt bijna volledig voor

Nadere informatie

Datum : 3 juli 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken

Datum : 3 juli 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken CPB Notitie Datum : juli Aan : De Minister van Economische Zaken Economierapportage juli De Nederlandse economie blijft ondermaats presteren. Na de oorlog in Irak zijn de internationale spanningen afgenomen

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Vooral opwaartse bijstelling overheidsconsumptie. Kwartaal-op-kwartaalgroei 0,6 procent

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Vooral opwaartse bijstelling overheidsconsumptie. Kwartaal-op-kwartaalgroei 0,6 procent Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB05-144 21 december 2005 9.30 uur Groei economie derde kwartaal 2005 hoger dan eerder geraamd De Nederlandse economie is in het derde kwartaal van 2005 met

Nadere informatie

Persbericht. Economie verder gekrompen. Centraal Bureau voor de Statistiek. Uitvoer blijft groeien. Minder investeringen

Persbericht. Economie verder gekrompen. Centraal Bureau voor de Statistiek. Uitvoer blijft groeien. Minder investeringen Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB13-011 14 februari 2013 9.30 uur Economie verder gekrompen Economie krimpt in vierde kwartaal 0,2 procent t.o.v. kwartaal eerder Ten opzichte van een jaar

Nadere informatie

jul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09

jul/09 mei/09 jun/09 sep/09 sep/08 jan/09 feb/09 mrt/09 jun/09 aug/09 sep/09 aug/09 HAAGSE MONITOR ECONOMISCHE RECESSIE 7 Deze monitor geeft zowel prognoses als gerealiseerde cijfers weer. Het vaststellen van gerealiseerde cijfers kost tijd, maar worden, zodra deze bekend zijn, in de

Nadere informatie

CPB Notitie. Economierapportage maart De wereldeconomie. Datum : 27 maart 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken

CPB Notitie. Economierapportage maart De wereldeconomie. Datum : 27 maart 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken CPB Notitie Datum : 27 maart 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken Economierapportage maart 2003 1 De Nederlandse economie blijft ondermaats presteren. Dit geldt zelfs indien door een voorspoedig

Nadere informatie

Perscommuniqué. Het Federaal Planbureau evalueert de gevolgen van de duurdere dollar en de hogere olieprijzen voor de Belgische economie

Perscommuniqué. Het Federaal Planbureau evalueert de gevolgen van de duurdere dollar en de hogere olieprijzen voor de Belgische economie Federaal Planbureau Economische analyses en vooruitzichten Perscommuniqué Brussel, 15 september 2000 Het Federaal Planbureau evalueert de gevolgen van de duurdere dollar en de hogere olieprijzen voor de

Nadere informatie

DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM OPGESTELDE MACRO-ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED

DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM OPGESTELDE MACRO-ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM OPGESTELDE MACRO-ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED Op basis van de tot 19 mei 2006 beschikbare informatie hebben medewerkers van het Eurosysteem projecties

Nadere informatie

Persbericht. Economie groeit niet in eerste kwartaal Centraal Bureau voor de Statistiek. Net geen recessie.

Persbericht.   Economie groeit niet in eerste kwartaal Centraal Bureau voor de Statistiek. Net geen recessie. Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB02-095 17 mei 2002 9.30 uur Economie groeit niet in eerste kwartaal 2002 De Nederlandse economie is in het eerste kwartaal van 2002 niet gegroeid. Dit blijkt

Nadere informatie

Datum : 4 december 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken

Datum : 4 december 2003 Aan : De Minister van Economische Zaken CPB Notitie Datum : december Aan : De Minister van Economische Zaken Economierapportage december De wereldeconomie is het afgelopen kwartaal sterk opgeveerd en de verwachting is dat het herstel zal doorzetten.

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 BIJLAGE II Overall conclusie De Nederlandse economie groeit in 1 naar verwachting met 1¼%. Voor komend jaar wordt een groei van 1¾% voorzien. De toename van

Nadere informatie

2009 uitzonderlijk slecht economisch jaar voor Nederland

2009 uitzonderlijk slecht economisch jaar voor Nederland 2009 uitzonderlijk slecht economisch jaar voor Nederland 02 Krimp mondiale economie in 2009 Aziatische landen als eerste uit het dal Economie eurozone krimpt nog sterker dan wereldeconomie Krimp in 2009

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen e kwartaal 1 Bijlage II Onderdeel Economische groei Inflatie Producentenvertrouwen Consumptie Omzet detailhandel Consumentenvertrouwen Hypotheken Hypotheek- en kapitaalmarktrente

Nadere informatie

Beleggingen institutionele beleggers in 2004 met 8,1 procent omhoog

Beleggingen institutionele beleggers in 2004 met 8,1 procent omhoog Publicatiedatum CBS-website Centraal Bureau voor de Statistiek 9 december 25 Beleggingen institutionele beleggers in 24 met 8,1 procent omhoog drs. J.L. Gebraad Centraal Bureau voor de Statistiek, Voorburg/Heerlen,

Nadere informatie

Research NL. Economic outlook 3e kwartaal 2010 Nederland

Research NL. Economic outlook 3e kwartaal 2010 Nederland Research NL Economic outlook 3e kwartaal 2010 Nederland Herstel economie zet aarzelend door Economische situatie Huishoudens zijn nog steeds terughoudend met hun consumptie en bedrijven zijn terughoudend

Nadere informatie

Datum : 2 april 2002 Aan : De Minister van Economische Zaken

Datum : 2 april 2002 Aan : De Minister van Economische Zaken CPB Notitie Datum : 2 april 2002 Aan : De Minister van Economische Zaken Economierapportage april 2002 1 De internationale conjunctuur lijkt door het dieptepunt heen. In de Verenigde Staten en Zuidoost-Azië

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Inkomen huishoudens gecorrigeerd voor inflatie licht gedaald. Meer inkomen uit vermogen en pensioen

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Inkomen huishoudens gecorrigeerd voor inflatie licht gedaald. Meer inkomen uit vermogen en pensioen Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB06-074 13 juli 2006 9.30 uur Uitgaven huishoudens hoger dan inkomsten De Nederlandse economie is in 2005 met 1,5 procent gegroeid. Het voor inflatie gecorrigeerde

Nadere informatie

Economische visie op 2015

Economische visie op 2015 //5 Economische visie op 5 Nieuwjaarsbijeenkomst VNO-NCW regio Zwolle Björn Giesbergen januari 5 Inhoud Visie op 5 Europa: toekomstige koploper of eeuwige achterblijver? (conjunctuur/financiële markten)

Nadere informatie

Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 3 e kwartaal Bron: Reuters

Van Lieshout & Partners Nieuwsbrief 3 e kwartaal Bron: Reuters In onze eerste nieuwsbrief nieuwe stijl willen wij terugblikken op het afgelopen kwartaal, lichten wij ons beleggingsbeleid nader toe en uiteraard geven wij onze visie op de financiële markten. Terugblik

Nadere informatie

Persconferentie: De Nederlandse conjunctuur in 2008, d.d. 13 februari 2009.

Persconferentie: De Nederlandse conjunctuur in 2008, d.d. 13 februari 2009. Persconferentie: De Nederlandse conjunctuur in 2008, d.d. 13 februari 2009. Sheet 1: Opening Het CBS publiceert vandaag het eerste cijfer van de economische groei over het vierde kwartaal en de voorlopige

Nadere informatie

CBS: economie krimpt door lager gasverbruik

CBS: economie krimpt door lager gasverbruik Persbericht PB14-032 15 mei 2014 9.30 uur CBS: economie krimpt door lager gasverbruik - Sterke afname binnenlands verbruik en export van aardgas door milde winter - Mede hierdoor economische krimp van

Nadere informatie

De economische groei bedraagt 0,4 % in het eerste kwartaal van Over het hele jaar 2017 neemt het bbp met 1,7 % toe

De economische groei bedraagt 0,4 % in het eerste kwartaal van Over het hele jaar 2017 neemt het bbp met 1,7 % toe Instituut voor de nationale rekeningen PERSCOMMUNIQUÉ 2018-04-27 Links: Publicatie NBB.Stat Algemene informatie De economische groei bedraagt 0,4 % in het eerste kwartaal van 2018 Over het hele jaar 2017

Nadere informatie

Flashraming CBS: export zorgt voor economische groei

Flashraming CBS: export zorgt voor economische groei Persbericht PB14-050 14 augustus 2014 09.30 uur Flashraming CBS: export zorgt voor economische groei - Economie groeit volgens de flashraming met 0,5 procent ten opzichte van eerste kwartaal 2014 - Volgens

Nadere informatie

Persbericht. Economie groeit in 2000 met 3,9% Centraal Bureau voor de Statistiek

Persbericht. Economie groeit in 2000 met 3,9% Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB01-082 12 april 2001 9.30 uur Economie groeit in 2000 met 3,9% De Nederlandse economie heeft ook in 2000 een goed jaar doorgemaakt. De volumegroei van het

Nadere informatie

Persbericht. Economie groeit in 2000 met 3,9% Centraal Bureau voor de Statistiek

Persbericht. Economie groeit in 2000 met 3,9% Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB01-035 15 februari 2001 9.30 uur Economie groeit in 2000 met 3,9% De Nederlandse economie heeft ook in 2000 een goed jaar doorgemaakt. De volumegroei van

Nadere informatie

Voorbeeldcasussen workshop DELFI-tool t.b.v. de LWEO Conferentie 2016. Auteurs: Íde Kearney en Robert Vermeulen

Voorbeeldcasussen workshop DELFI-tool t.b.v. de LWEO Conferentie 2016. Auteurs: Íde Kearney en Robert Vermeulen Voorbeeldcasussen workshop DELFI-tool t.b.v. de LWEO Conferentie 2016. Auteurs: Íde Kearney en Robert Vermeulen De voorbeelden in de casussen zijn verzonnen door de auteurs en komen niet noodzakelijkerwijs

Nadere informatie

DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM OPGESTELDE MACRO-ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED

DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM OPGESTELDE MACRO-ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED DOOR MEDEWERKERS VAN HET EUROSYSTEEM OPGESTELDE MACRO-ECONOMISCHE PROJECTIES VOOR HET EUROGEBIED Op basis van de tot 24 mei 2007 beschikbare informatie hebben medewerkers van het Eurosysteem projecties

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie groeit 3,5 procent in Economische groei vierde kwartaal liefst 4,4 procent

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie groeit 3,5 procent in Economische groei vierde kwartaal liefst 4,4 procent Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB08-008 14 februari 2008 9.30 uur Economie groeit 3,5 procent in 2007 De Nederlandse economie is in 2007 met 3,5 procent gegroeid. Dit is de hoogste groei

Nadere informatie

De economische groei bedroeg 0,2 % in het eerste kwartaal van Over het hele jaar 2018 nam het bbp met 1,4 % toe

De economische groei bedroeg 0,2 % in het eerste kwartaal van Over het hele jaar 2018 nam het bbp met 1,4 % toe Instituut voor de nationale rekeningen PERSCOMMUNIQUÉ 2019-04-29 Links: Publicatie NBB.Stat Algemene informatie De economische groei bedroeg 0,2 % in het eerste kwartaal van 2019 Over het hele jaar 2018

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie 0,7 procent gekrompen

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie 0,7 procent gekrompen Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB12-009 15 februari 2012 9.30 uur Economie 0,7 procent gekrompen In vierde kwartaal 0,7 procent krimp t.o.v. een jaar eerder Consumptie 1,8 procent lager

Nadere informatie

Centraal Economisch Plan 2019

Centraal Economisch Plan 2019 Economische groei terug naar normaal Internationale risico s raken de Nederlandse economie Centraal Economisch Plan bbp-groei, in % 2,9 1,5 2,5 2,2 2016 2017 2018 1,5 1,5 Krappe arbeidsmarkt met hogere

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei valt terug

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economische groei valt terug Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB11-069 15 november 2011 9.30 uur Economische groei valt terug Economie 1,1 procent gegroeid op jaarbasis in derde kwartaal Kwartaal op kwartaal 0,3 procent

Nadere informatie

Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek Dick Sein

Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek Dick Sein Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek Dick Sein Directeur Particulieren en Private Banking 5 februari 15 Welkom Rabobank Noord- en Oost-Achterhoek Voorstellen Tim Legierse Hoofd Nationaal Onderzoek 3 Visie

Nadere informatie

HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS januari 2010

HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS januari 2010 Pagina // Bijlage HAAGSE MONITOR RECESSIECIJFERS uari Deze monitor geeft zowel prognoses als gerealiseerde cijfers weer. Het vaststellen van gerealiseerde cijfers kost tijd, maar worden, zodra deze bekend

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2000 2001 27 400 Nota over de toestand van s Rijks Financiën Nr. 42 BRIEF VAN DE MINISTER VAN FINANCIËN Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten

Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier. Grafiek 1 - Nederlandse aankopen buitenlandse effecten Sterke toename van beleggingen in Duits en Frans schuldpapier Nederlandse beleggers hebben in 21 per saldo voor bijna EUR 12 miljard buitenlandse effecten verkocht. Voor EUR 1 miljard betrof dit buitenlands

Nadere informatie

Nederlandse economie in zicht

Nederlandse economie in zicht Nederlandse economie in zicht Groei boven 2% Economisch Bureau Nederland 2 juni 2015 Groei versnelt tot meer dan 2% in 2015 en 2016 De Nederlandse economie heeft de laatste twee kwartalen een behoorlijke

Nadere informatie

Economische ontwikkelingen

Economische ontwikkelingen De recessie is nog niet ten einde, maar een lichte verbetering is zichtbaar. In het tweede kwartaal kwam vrijwel wereldwijd een einde aan het ongekende tempo van de teruggang. Dit blijkt vooral uit het

Nadere informatie

Door staf van het Eurosysteem samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied

Door staf van het Eurosysteem samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied Door staf van het Eurosysteem samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied Op basis van de tot 20 november 2004 beschikbare informatie hebben stafleden van het Eurosysteem projecties

Nadere informatie

Uitkomsten kwartaal sectorrekeningen

Uitkomsten kwartaal sectorrekeningen t7 7 Uitkomsten kwartaal sectorrekeningen tweede kwartaal 28 Publicatiedatum CBS-website: 8 oktober 28 Den Haag/Heerlen Verklaring van tekens. = gegevens ontbreken * = voorlopig cijfer x = geheim = nihil

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Vierde kwartaal 2017-1 oktober 2017 t/m 31 december 2017 Samenvatting: De (12 maands)beleidsdekkingsgraad is gestegen van 112,7% eind september 2017 naar 115,3%

Nadere informatie

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM

Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Kwartaalbericht Algemeen Pensioenfonds KLM Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad eind maart 2017 is 112,6% en is gestegen ten opzichte

Nadere informatie

Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België

Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Financieel Forum Gent - 26 februari 2015 Jan Smets A. De stand van zaken 1. De (lange)

Nadere informatie

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013

Internationale varkensvleesmarkt 2012-2013 Internationale varkensvleesmarkt 212-213 In december 212 vond de jaarlijkse conferentie van de GIRA Meat Club plaats. GIRA is een marktonderzoeksbureau, dat aan het einde van elk jaar een inschatting maakt

Nadere informatie

Macro-economische Ontwikkelingen

Macro-economische Ontwikkelingen Macro-economische Ontwikkelingen 3e kwartaal 8 Overall conclusie De kredietcrisis en de in het spoor daarvan vertragende wereldconjunctuur leiden ertoe dat de economische groei scherp terugvalt, tot ¼%

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2017 t/m 31 maart Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2017-1 januari 2017 t/m 31 maart 2017 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gestegen van 105,7% naar 110,5%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Persbericht. Economische groei in de eerste negen maanden 4,1% Centraal Bureau voor de Statistiek

Persbericht. Economische groei in de eerste negen maanden 4,1% Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB00-265 23 november 2000 9.30 uur Economische groei in de eerste negen maanden 4,1% De volumegroei van het bruto binnenlands product (BBP) komt in het derde

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Werkgelegenheid commerciële sector daalt. Minder banen in industrie en zakelijke dienstverlening

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Werkgelegenheid commerciële sector daalt. Minder banen in industrie en zakelijke dienstverlening Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB02-196 26 september 2002 9.30 uur Werkgelegenheid commerciële sector daalt Voor het eerst sinds 1994 is het aantal banen van werknemers in commerciële bedrijven

Nadere informatie

UIT groei en conjunctuur

UIT groei en conjunctuur Economische groei. Economische groei drukken we uit in de procentuele groei van het BBP op jaarbasis. De groei van het BBP heeft twee oorzaken. Het BBP kan groeien omdat de prijzen van producten stijgen

Nadere informatie

Persbericht. Economische groei derde kwartaal 3,3 % Centraal Bureau voor de Statistiek

Persbericht. Economische groei derde kwartaal 3,3 % Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB00-014 25 januari 2001 9.30 uur Economische groei derde kwartaal 3,3 % De volumegroei van het bruto binnenlands product (BBP) in het derde kwartaal van

Nadere informatie

Outlook 2016. Figuur 1: Invloed van Chinese groei op wereldwijde groei. (bron: Capital Economics) december 2015 Pagina 2 van 7

Outlook 2016. Figuur 1: Invloed van Chinese groei op wereldwijde groei. (bron: Capital Economics) december 2015 Pagina 2 van 7 Outlook 2016 Inleiding 2016 is in China het jaar van de aap. Apen zijn de genieën van de Chinese dierenriem. Ze leven in groepen, zijn intelligent en geestig. Niets is voor hen te moeilijk. Als het wel

Nadere informatie

Langzaam maar zeker zijn ook de gevolgen van de economische krimp voor de arbeidsmarkt zichtbaar

Langzaam maar zeker zijn ook de gevolgen van de economische krimp voor de arbeidsmarkt zichtbaar In de vorige nieuwsbrief in september is geprobeerd een antwoord te geven op de vraag: wat is de invloed van de economische situatie op de arbeidsmarkt? Het antwoord op deze vraag was niet geheel eenduidig.

Nadere informatie

Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België

Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Recepten voor duurzame groei Beschouwingen naar aanleiding van het Jaarverslag 2014 van de Nationale Bank van België Financieel Forum West-Vlaanderen Kortrijk - 24 februari 2015 Jan Smets A. De stand van

Nadere informatie

Recente ontwikkelingen in de kredietvoorwaarden van banken

Recente ontwikkelingen in de kredietvoorwaarden van banken Recente ontwikkelingen in de kredietvoorwaarden van banken Een van de informatiebronnen voor de ecb bij het voeren van het monetaire beleid is de Bank Lending Survey, een kwalitatieve kwartaalenquête naar

Nadere informatie

Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)!

Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Slechts 1 antwoord is juist, alle andere zijn fout (en bevatten heel vaak onzin)! Vragen aangeduid met een * toetsen in het bijzonder het inzicht en toepassingsvermogen. Deze vragenreeksen zijn vrij beschikbaar.

Nadere informatie

De economische groei bedraagt 0,4 % in het eerste kwartaal van 2014

De economische groei bedraagt 0,4 % in het eerste kwartaal van 2014 Instituut voor de nationale rekeningen 2014-04-30 Links Publicatie BelgoStat On-line Algemene informatie De economische groei bedraagt 0,4 % in het eerste kwartaal van 2014 Bij een stijging van 0,3 % in

Nadere informatie

Persbericht. Huishoudens verliezen koopkracht in Centraal Bureau voor de Statistiek

Persbericht. Huishoudens verliezen koopkracht in Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB04-112 15 juli 2004 9.30 uur Huishoudens verliezen koopkracht in 2003 In 2003 is het reëel beschikbaar inkomen van huishoudens voor het eerst in tien jaar

Nadere informatie

Prijzendashboard 01 INHOUD

Prijzendashboard 01 INHOUD Prijzendashboard 01 Januari-juni 2019 Volgens het prijzendashboard van het CBS was er in Nederland in de eerste helft van 2019 meer inflatie dan in 2018. Bij de consumentenprijzen, lonen en prijzen voor

Nadere informatie

De macro-economische vooruitzichten voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan

De macro-economische vooruitzichten voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan Economie en onderneming De macro-economische vooruitzichten 2006-2012 voor de wereldeconomie: evenwichtige groei in Europa, terugval in de Verenigde Staten en Japan Meyermans, E. & Van Brusselen, P. (2006).

Nadere informatie

Crisismonitor Drechtsteden

Crisismonitor Drechtsteden Crisismonitor juni 211 (cijfers t/m maart 211) Inhoud: 1. Werkloosheid 2. Werkloosheid naar leeftijd 3. Vacatures, bedrijven, leegstand 4. Woningmarkt Hoe staan de er voor op de arbeidsmarkt en de woningmarkt?

Nadere informatie

AEGON Equity Fund. vierde kwartaal 2006

AEGON Equity Fund. vierde kwartaal 2006 Profiel Het AEGON Equity Fund is een besloten fonds voor gemene rekening, waarin verzekeringsrelaties van AEGON kunnen participeren. Het AEGON Equity Fund belegt wereldwijd in aandelen met de nadruk op

Nadere informatie

Kortetermijnontwikkeling

Kortetermijnontwikkeling Artikel, donderdag 22 september 2011 9:30 Arbeidsmarkt in vogelvlucht Het aantal banen van werknemers en het aantal openstaande vacatures stijgt licht. De loonontwikkeling is gematigd. De stijging van

Nadere informatie

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008

Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Persbericht ABP, eerste halfjaar 2008 Hoofdpunten Rendement over eerste helft 2008 is 5,1%. De dekkingsgraad is medio 2008 uitgekomen op 132%. De kredietcrisis eist zijn tol. Vooral aandelen en onroerend

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Vierde kwartaal 2014-1 oktober 2014 t/m 31 december 2014 Samenvatting: dalende euro en dalende rente Nominale dekkingsgraad gedaald van 117,4% naar 115,1%

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie 1,1 procent gekrompen

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Economie 1,1 procent gekrompen Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB12-032 15 mei 2012 9.30 uur Economie 1,1 procent gekrompen In eerste kwartaal 1,1 procent krimp t.o.v. een jaar eerder Investeringen 4,2 procent lager Consumptie

Nadere informatie

De economische groei bedraagt 0,5 % in het eerste kwartaal van 2017

De economische groei bedraagt 0,5 % in het eerste kwartaal van 2017 Instituut voor de nationale rekeningen PERSCOMMUNIQUÉ 28-4-2017 Links: Publicatie NBB.Stat Algemene informatie De economische groei bedraagt 0,5 % in het eerste kwartaal van 2017 Over het hele jaar 2016

Nadere informatie

Mario Draghi, President van de ECB, Vítor Constâncio, Vice-President van de ECB, Frankfurt am Main, 3 september 2015

Mario Draghi, President van de ECB, Vítor Constâncio, Vice-President van de ECB, Frankfurt am Main, 3 september 2015 Inleidende Verklaring Mario Draghi, President van de ECB, Vítor Constâncio, Vice-President van de ECB, Frankfurt am Main, 3 september 2015 Dames en heren, de Vice-President en ik heten u van harte welkom

Nadere informatie

CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt

CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt CBS: Meer werkende vrouwen op de arbeidsmarkt Tussen maart en mei is het aantal mensen met een baan met gemiddeld 6 duizend per maand gestegen. De stijging is volledig aan vrouwen toe te schrijven. Het

Nadere informatie

Koufront vanuit het westen

Koufront vanuit het westen Koufront vanuit het westen De Nederlandse economie heeft twee zeer mooie jaren achter de rug. In 8 zal de BBP-groei door de verslechterde externe omgeving gedurende het jaar fors terugvallen. Voor 9 verwachten

Nadere informatie

De Wereldeconomie van Morgen: Op Zoek naar Groei

De Wereldeconomie van Morgen: Op Zoek naar Groei De Wereldeconomie van Morgen: Op Zoek naar Groei Jan Van Hove Chief Economist, KBC Group NV Bolero Tips & Trends 2016 10 september 2016 Globalization presumes sustained economic growth. Otherwise, the

Nadere informatie

Conjunctuurbericht. Februari 2001: De Conjunctuur in Centraal Bureau voor de Statistiek

Conjunctuurbericht. Februari 2001: De Conjunctuur in Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Conjunctuurbericht PB01-041 22 februari 2001 10.30 uur Februari 2001: De Conjunctuur in 2000 Economische groei in 2000: 3,9% Ook in 2000 heeft de Nederlandse economie

Nadere informatie

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1

Conjunctuurenquête Nederland. Tweede kwartaal Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1 Conjunctuurenquête Nederland Tweede kwartaal 11 Coenrapportomslag eerstekwartaal.indd 1 3-5-11 :36 Economisch herstel zet door Horeca en detailhandel haken aan Na een lichte afzwakking in het eerste kwartaal

Nadere informatie

1 Economie in Nederland: omslag of afkoeling? Intelligence Group, 7 november 2018 Auteur: Arjan Ruis

1 Economie in Nederland: omslag of afkoeling? Intelligence Group, 7 november 2018 Auteur: Arjan Ruis Intelligence Group, 7 november 8 Auteur: Arjan Ruis Economie in Nederland: omslag of afkoeling? Het gaat economisch gezien erg goed in Nederland. Sinds halverwege 3 is er onafgebroken sprake van economische

Nadere informatie

Door staf van het Eurosysteem samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied

Door staf van het Eurosysteem samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied Door staf van het Eurosysteem samengestelde macro-economische projecties voor het eurogebied Op basis van de tot 17 mei 2004 beschikbare informatie hebben stafleden van het Eurosysteem projecties opgesteld

Nadere informatie

Economische ontwikkelingen

Economische ontwikkelingen De mondiale inflatie is in het tweede kwartaal verder opgelopen. De hogere prijzen van voedsel, olie en andere grondstoffen vormen een negatieve externe schok die samenvalt met de groeivertraging in de

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persconferentie De Nederlandse economie vierde kwartaal 2009

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persconferentie De Nederlandse economie vierde kwartaal 2009 Persconferentie De Nederlandse economie vierde kwartaal 2009 Sheet 1: Opening Goedemorgen dames en heren. Welkom op het Centraal Bureau voor de Statistiek bij de presentatie van de cijfers over het vierde

Nadere informatie

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2016 t/m 31 maart Samenvatting:

Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel. Eerste kwartaal januari 2016 t/m 31 maart Samenvatting: Kwartaalbericht Pensioenfonds KLM-Cabinepersoneel Eerste kwartaal 2016-1 januari 2016 t/m 31 maart 2016 Samenvatting: De maandelijkse nominale dekkingsgraad is gedaald van 106,3% naar 98,1%; De beleidsdekkingsgraad

Nadere informatie

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland

Conjunctuur enquête. Technologische Industrie Nederland Conjunctuur enquête Technologische Industrie Nederland Gunstig beeld met internationale onzekerheden Het CBS kopt donderdag 16 februari dat het ondernemersvertrouwen in Nederland nog nooit op zo n hoog

Nadere informatie

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Vooral minder banen in industrie en zakelijke dienstverlening

Centraal Bureau voor de Statistiek. Persbericht. Vooral minder banen in industrie en zakelijke dienstverlening Centraal Bureau voor de Statistiek Persbericht PB02-252 10 december 2002 9.30 uur Werkgelegenheid groeit in de zorg en daalt in het bedrijfsleven In het derde kwartaal van 2002 is het aantal banen van

Nadere informatie

De besparingen van Amerikaanse huis houdens na de financiële crisis

De besparingen van Amerikaanse huis houdens na de financiële crisis De besparingen van Amerikaanse huis houdens na de financiële crisis De besparingen van Amerikaanse gezinnen bereikten vlak voor de crisis een naoorlogs dieptepunt. Na de crisis moeten huishoudens fors

Nadere informatie

CBS: Voorzichtig herstel arbeidsmarkt in het tweede kwartaal

CBS: Voorzichtig herstel arbeidsmarkt in het tweede kwartaal Persbericht PB14 56 11 9 214 15.3 uur CBS: Voorzichtig herstel arbeidsmarkt in het tweede kwartaal Meer werklozen aan de slag Geen verdere daling aantal banen, lichte groei aantal vacatures Aantal banen

Nadere informatie

De Minister van Financiën Ir. J.R.V.A. Dijsselbloem Postbus EE Den Haag. DNB-analyse effecten langdurig lage rente

De Minister van Financiën Ir. J.R.V.A. Dijsselbloem Postbus EE Den Haag. DNB-analyse effecten langdurig lage rente De Minister van Financiën Ir. J.R.V.A. Dijsselbloem Postbus 20201 2500 EE Den Haag Onderwerp DNB-analyse effecten langdurig lage rente De Nederlandsche Bank N.V. Prof. dr. K.H.W. Knot President Postbus

Nadere informatie

De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009

De Nederlandsche Bank. Statistisch Bulletin maart 2009 9 De Nederlandsche Bank Statistisch Bulletin maart 29 Financiering via kapitaalmarkt moeilijker en duurder geworden Nederlandse ingezetenen hadden eind 28 voor het eerst meer dan eur 1. miljard aan schuldpapier

Nadere informatie

Grafiek 1 Verslechtering concurrentiepositie Nederlandse industrie in termen van loonkosten per eenheid produkt (procentuele mutaties)

Grafiek 1 Verslechtering concurrentiepositie Nederlandse industrie in termen van loonkosten per eenheid produkt (procentuele mutaties) Feiten sociaal-economische situatie I Concurrentiepositie ten opzichte van eurogebied Sinds 997 is sprake van een gestage verslechtering van de Nederlandse concurrentiepositie, die in de ramingen van het

Nadere informatie

Conjunctuurbericht. Oktober Centraal Bureau voor de Statistiek

Conjunctuurbericht. Oktober Centraal Bureau voor de Statistiek Centraal Bureau voor de Statistiek Conjunctuurbericht PB00-244 26 oktober 2000 10.30 uur Oktober 2000 Algemeen: overwegend positieve signalen Het merendeel van de indicatoren voor de Nederlandse economie

Nadere informatie