Carol Dweck. Mindset

Transcriptie

1 31 Carol Dweck Mindset

2 31 Door Björn Prevaas

3 Inleiding Ik ben wel benieuwd wat jullie gaan doen voor de mensen met een stickertje achter hun naam. De groep mensen die binnen de organisatie is aangemerkt als talent, als high potential. Ik bedoel, dat stickertje heeft natuurlijk wel verwachtingen gewekt. En totnogtoe constateer ik dat we net als de anderen worden behandeld. Deze uitspraak komt uit een interview dat ik hield ter voorbereiding op een ontwikkeltraject voor managers in een net gefuseerde en gereorganiseerde organisatie. We deden deze interviews om erachter te komen hoe het dagelijks leven van deze managers eruitzag, met welke vraagstukken zij te maken hadden en hoe we op basis daarvan het ontwikkeltraject het beste konden vormgeven. Talent bleek een kwetsbaar thema. Er waren mensen aangemerkt als talent, en dat had duidelijk verwachtingen opgeroepen. Wat me intrigeert, is wat het zijn van talent, of het behandeld worden als talent, nu doet met het leren en ontwikkelen. Eenzelfde vraag overviel me wanneer ik de afgelopen jaren jongtalentprogramma s begeleidde. Tot mijn verbazing liepen sessies met die groepen minder makkelijk dan ik had verwacht. Was mijn veronderstelling dat deze jongelui niet terug zouden schrikken voor de nodige uitdagingen, en sterker nog: ervan zouden genieten om in het diepe gegooid te worden en met spannende nieuwe vraagstukken aan de gang te gaan, bleek dat meestal niet het geval. Succesvolle mensen zijn mensen die liefde hebben voor het leren, uitdagingen opzoeken, inzet waarderen, en volharden wanneer zij geconfronteerd worden met moeilijkheden (Dweck & Sorich, 1999). Maar en groupe trof ik eerder voorzichtigheid aan. Niet te veel achter je schuttinkje laten kijken. Vooral niet laten blijken dat je eigenlijk nog maar net komt kijken en ook niet goed weet hoe het allemaal werkt. 399 Carol Dw eck De Amerikaanse psychologe Carol Dweck heeft van dit thema haar queeste gemaakt. Haar laatste boek verscheen in 2011 in een Nederlandse vertaling: Mindset, de weg naar een succesvol leven (oorspronkelijke titel Mindset, the new psychology of success, 2006). Ze maakt duidelijk waarom het prijzen van de intelligentie en het talent van onze kinderen niet bevorderlijk is voor hun zelfvertrouwen en prestaties, maar hun succes zelfs in de weg kan staan. Een fascinerende tegenstelling in één zin. Eentje die me doet denken aan het interview met Het Talent, maar ook aan mijn eigen zoektochten. Want, laat ik eerlijk zijn, als er een vraagstuk voorbijkomt dat ik al ettelijke keren heb opgelost, en waarvan ik weet dat ik het goed kan oplossen, dan is het soms gemakkelijker daar nog een keer voor te kiezen (en de lofzang al in mijn broekzak te hebben), dan bewust te gaan voor een lastige nieuwe uitdaging (met geen enkele garantie op succes).

4 Dwecks beschrijving van de statische en de op groei gerichte mindset gaf me een andere manier van kijken naar de zojuist genoemde vraagstukken. En meer dan dat, ze deed me ook anders naar mezelf kijken, hoe ik met feedback omga, hoe ik tegen (potentiële) mislukkingen aankijk, en hoe ik met mijn eigen leren en ontwikkelen bezig ben. Naar hoe we tot een beter gesprek met elkaar kunnen komen over leren en ontwikkelen, met meer diepgang en minder de neiging om vooral te laten zien wat je al wel weet en kunt. Inzichten die in ons vakgebied absoluut een plaats verdienen! Theorie Biografie van Carol Dweck Carol S. Dweck (geboren op 17 oktober 1946) is na een loopbaan aan de universiteiten van Columbia, Harvard en Illinois, sinds 2004 professor in de sociale en cognitieve psychologie aan Stanford University (VS). Al 25 jaar houdt ze zich bezig met vraagstukken rondom motivatie, persoonlijkheid, ontwikkeling en intelligentie. Als je voor een dubbeltje geboren bent, word je dan nooit een kwartje? Hoe kan het nu dat sommige mensen groeien van tegenslagen en anderen er totaal de weg van kwijt raken? Wat maakt dat talent soms stolt en er niet uitkomt wat er toch wel in leek te zitten? Dat zijn vragen waar Dweck zich mee bezighoudt. Haar werk maakt deel uit van de positieve psychologie, waarvan Martin Seligman de grondlegger is (Seligman, 2000). Het is een stroming in de psychologie die uitgaat van de kracht van de overtuigingen van mensen, van positieve ervaringen (zoals geluk, hoop en liefde) en positieve eigenschappen (zoals vitaliteit, doorzettingsvermogen en wijsheid). Dweck heeft ruim twintig jaar onderzoek gedaan naar persoonlijk succes. Haar boek Mindset geeft het overzicht van dit onderzoek. Het is een onderzoek naar de verschillen tussen mensen die er wel en niet van overtuigd zijn zelf de capaciteit te hebben om hun persoonlijke eigenschappen en vermogens _zoals talent en intelligentie_ te ontwikkelen. Ze raakt daarmee een vraagstuk aan waarover geleerden al sinds jaar en dag verdeeld zijn; namelijk de mate waarin intelligentie ontwikkelbaar is en welke factoren daarop van invloed zijn. In haar onderzoek onderscheidt Dweck zich doordat ze vooral geïnteresseerd is in de onderliggende overtuigingen _opvattingen, mindsets_ van mensen ten aanzien van de ontwikkelbaarheid van hun persoonlijke eigenschappen, en hun eigen intelligentie. De invloed die deze overtuigingen hebben, zijn enorm. Ze bepalen gedrag, bijvoorbeeld als het erom gaat hoe mislukkingen te verwerken of 400

5 juist de neiging te hebben om uitdagingen aan te gaan. De verschillen in mindset vinden hun verklaring in de opvoeding en de manier waarop je omgeving (dus ook management, coaches, partners, vrienden en begeleiders) omgaat met jouw successen en falen. Maar uiteindelijk is het toch ook een persoonlijke keuze welke overtuiging je hanteert. In de basis is het gedachtegoed van Dweck samen te vatten in een onderscheid tussen twee soorten mindsets: 1) de statische (fixed) mindset en 2) de op groei gerichte (growth) mindset. In dit hoofdstuk verkennen we deze mindsets wat dieper: wat zijn de verschillen, hoe komen ze tot stand, wat zijn de achterliggende misvattingen en wat zijn belangrijke aandachtspunten voor jezelf en anderen? Wat nemen wij voor waar aan? De verwachting dat als mensen geloven in hun eigen kunnen dit ook automatisch leidt tot succes, heeft een intuïtieve logica in zich die bijna niet te weerleggen lijkt. Hoe zou dit nu eigenlijk niet waar kunnen zijn? 401 Carol Dw eck Voordat ik de twee mindsets verder verken, is het goed even kort wat misvattingen uit de weg te ruimen (Dweck, 2000): De algemene verwachting is dat mensen met een flinke dosis intelligentie ook de mensen zijn die wel van een uitdaging houden. Dat was mijn aanname ook in het werken met groepen jonge talenten in organisaties. Toch wijst onderzoek uit dat het juist deze studenten zijn die zich het meest druk maken over fouten, tekortschieten en niet slagen. Je zou ook verwachten dat leerlingen en studenten die succesvol zijn op school, de natuurlijke neiging hebben om hun uitdagingen op te zoeken. Alles wijst er echter op dat succes geen boost geeft aan de wens om nieuwe uitdagingen op te zoeken. Sterker nog, het tegenovergestelde blijkt waar. We hebben in onze maatschappij een doorgewinterd idee dat bevestiging en prijzen belangrijk is. Overal horen we ouders hun kinderen positieve feedback geven als ze iets goed doen, en ook managers worden erin opgeleid vooral positieve feedback te geven. De hoop is dat die positieve feedback leidt tot meer van dat mooie gedrag. Het onderzoek van Dweck wijst echter uit dat dit soort stimulans kan leiden tot angst om te mislukken, vermijden van risico s en zelftwijfel. Al met al vinden we het logisch en vanzelfsprekend dat mensen die overtuigd zijn van hun eigen intelligentie, natuurlijk niets te vrezen hebben en dus moedig met uitdagingen omgaan. Helaas is dat maar een klein deel van het hele verhaal. Juist veel intelligente mensen willen niet dat hun intelligentie op de proef gesteld wordt.

6 Het verhaal van Dweck is geen pleidooi voor straf en mislukkingen. Het is ook geen tegenhanger voor een goed zelfvertrouwen. Waar het wel over gaat is dat dit zelfvertrouwen niet de kern van motivatie en groei vormt! De statische en de op groei gerichte mindset En dan nu even de diepte in. Wat betekenen nu die mindsets? Als de mindset statisch is Mensen met een statische mindset geloven dat intelligentie, persoonlijkheid en karakter van nature gegeven zijn. Je wordt ermee geboren. Ze liggen dus vast en kunnen niet worden ontwikkeld. Vanuit dit perspectief ben je slim of dom, getalenteerd of doorsnee, een leider of een volger. Je kwaliteiten zijn gegeven, en voorspellen daarmee al vroeg het succes in het leven. Mensen met een statische mindset zijn erop gericht te bewijzen en te bevestigen dat ze rijkelijk bedeeld zijn met een zekere mate van intelligentie, persoonlijkheid en karakter. Vaak heeft dit tot gevolg dat ze zich bij voortduring beoordeeld voelen. Je zou toch niet de indruk willen wekken dat deze meest basale eigenschappen in jou onvoldoende aanwezig zijn! Als je hard moet werken om een bepaalde taak te volbrengen, dan ben je gewoon niet goed genoeg en zou het eigenlijk beter voor je zijn om iets anders te gaan doen. Het is je letterlijk niet gegeven. Mensen met een statische mindset haken relatief snel af als iets niet lukt, en kunnen zich hierbij machteloos, gefrustreerd en afgewezen voelen. Ze laten hun eigenwaarde bepalen door wat ze wel of niet denken te kunnen, en verdedigen dit idee stelselmatig om dat zelfvertrouwen te behouden. In deze mindset is het voor de hand liggend om uitdagingen waarvan je de afloop niet kent en die dus wellicht het tegendeel van jouw kwaliteiten zouden kunnen bewijzen, uit de weg te gaan. In de feedback is het vooral belangrijk om iets te horen over je bekwaamheden. Corrigerende input voelt bedreigend en wordt daarom zoveel mogelijk uit de weg gegaan. Als de mindset op groei gericht is Dat intelligentie, persoonlijkheid en karakter juist kunnen groeien door inspanning, toewijding en doorzettingsvermogen is een opvatting van mensen met een op groei gerichte mindset. Deze eigenschappen zijn niet meer dan een beginpunt van waaruit je je kunt ontwikkelen. De ware potentie van de mens is onbekend (en bovendien niet precies vast te stellen). Je kunt je prestaties op welk gebied dan ook verbeteren door er (nog meer) moeite voor te doen, te oefenen, vlieguren te maken 402

7 of naar andere leermethoden te zoeken. Mensen met een op groei gerichte mindset geloven in de vooruitgang. Voor deze mensen loont het dan ook om situaties op te zoeken waarvan ze kunnen leren, waarin ze vraagstukken tegenkomen die ze nog niet eerder hebben gezien, laat staan die ze onder de knie hebben. Ze zijn geneigd méér verantwoordelijkheid en risico s te nemen dan strikt noodzakelijk om doelen te halen. En wanneer iets niet meteen lukt, voelen ze zich minder snel machteloos, wanhopig en beoordeeld. Deze houding leidt tot leergierigheid en het broodnodige incasseringsvermogen om te groeien en te ontwikkelen. In het kader van feedback gaat de interesse dan ook vooral uit naar informatie die de eigen kennis en inzichten kan vergroten. De valkuil van de op groei gerichte mindset is dat mensen soms geneigd zijn zich te lang vast te bijten in iets wat ze écht niet kunnen. Ontwikkeling van de mindsets Je merkt al in deze beschrijving dat er, zeker volgens Dweck, een wenselijke en een minder wenselijke mindset is. Waarbij het overigens niet zo is dat je óf de ene óf de andere hebt. Er is vrijwel altijd sprake van een verhouding tussen beide en bovendien kan een mindset zich op bepaalde momenten meer of minder manifesteren. In gesprekken met anderen die jouw mindset spiegelen of reflecteren bijvoorbeeld, kan die van jezelf versterkt worden of een ander stukje van jezelf naar boven brengen. Over het algemeen zijn we er ons niet van bewust waar we ons op het continuüm bevinden, maar kunnen we het bij anderen wel afleiden uit het vertoonde gedrag _ en dan vooral uit de diverse reacties op situaties waarin iets (nog) niet lukt. Belangrijk voor ons vak van leren en ontwikkelen en geheel passend in de traditie van de positieve psychologie, is Dwecks oproep dat je een keuze hebt in het hanteren van je mindset, en dat die in zichzelf ook ontwikkelbaar is. Dweck draagt zichzelf meermaals als voorbeeld aan, en ik herken m in de afgelopen periode ook: hoe meer je ervan weet, hoe alerter je erop bent, hoe meer je in de groei-mindset kunt stappen. En het zal inmiddels duidelijk zijn dat het Dweck daar uiteindelijk om te doen is. Waar komt jouw mindset vandaan? 403 Carol Dw eck Een interessante vraag is natuurlijk: hoe kom je nu aan die mindset? Waardoor ontstaat deze? De basis ervan wordt gelegd in onze opvoeding en de leersituaties waarin we ons in de eerste decennia van ons leven begeven. Al vroeg krijgen we te maken met een breed scala aan boodschappen, adviezen en lessen van ouders, leraren, coaches en anderen. Jeetje wat goed doe je dat! Of juist: Dat leer je dus nooit. De opmerkingen gaan over wat we doen en de mate waarin onze ouders en

8 anderen dat waarderen. Het is opmerkelijk hoe gevoelig kinderen voor deze boodschappen zijn, en hoe serieus ze die opvatten. En hoe klein de verschillen tussen die boodschappen ook lijken, ze kunnen in die eerste jaren het verschil maken voor de ontwikkeling van de ene of de andere mindset. De boodschappen die een meer statische mindset in de hand werken, gaan over succes en falen, over de mate van talent, over wat iemand in huis heeft. Wat heb je dat snel geleerd! Je bent zo knap. Je bent zo goed in je vak! Het idee achter deze opmerkingen is vaak de hoop hiermee het (zelf )vertrouwen bij de ander te vergroten en prestaties verder te stimuleren. Helaas, helaas, uiteindelijk veroorzaken ze vaak het tegenovergestelde. Ik kom daar zo op terug. De boodschappen die een op groei gerichte mindset bevorderen, gaan over inzet, doorzettingsvermogen, keuzes en uitdaging. Ik bewonder de manier waarop je alle strategieën hebt gevolgd om dat probleem op te lossen. Je hebt het op een aantal verschillende manieren geprobeerd en uiteindelijk de oplossing gevonden. Het verschil zit dus in het richten van de aandacht op prestaties, of op het ontwikkelproces. Een op groei gerichte mindset ontstaat doordat er oog en waardering is voor het nemen van initiatief, het doorzien van een moeilijke opdracht, voor het leren van nieuwe dingen, het niet terugschrikken voor tegenslag, voor het openstaan voor kritiek en daar lering uit trekken. Met de opmerking: Misschien zou zelfs het ontbreken van de voortdurende behoefte aan complimenten beloond moeten worden, zet Dweck deze algemene aanname op scherp! Mindsets en het omgaan met uitdagingen en tegenslag Centraal in het werk van Dweck staat uiteindelijk het omgaan met uitdagingen en tegenslag. Aangezien dit punt in het onderzoek nadrukkelijk aandacht krijgt, hieronder specifiek op dit punt de verschillende reacties naast elkaar. Als de mindset statisch is Mensen met een dominant statische mindset willen hun verworven positie als talent ten opzichte van anderen zoveel mogelijk handhaven en risico s op verlies daarvan vermijden. Nieuwe uitdagingen die mogelijkerwijs een bedreiging voor die positie vormen, bijvoorbeeld omdat ze aan het licht brengen dat ze er (nog) niet de kennis of vaardigheden voor hebben, worden dan ook liever vermeden of maar voorzichtig aangegaan. Of in ieder geval zullen ze maar schoorvoetend laten blijken, dat ze zo n uitdaging toch ook best wel spannend vinden en behoefte hebben aan support en regelmatige feedback. Ze kunnen de neiging hebben hun talent 404

9 meer dan gemiddeld ten toon te spreiden. En áls het misgaat, zullen ze liever niet toegeven dat ze fout zaten of de oorzaak aan andere omstandigheden wijten. Natuurlijk kan zo n mislukking, ook al zie je dat aan de buitenkant niet, stevig doorwerken in het zelfvertrouwen. Als de mindset op groei gericht is De mensen die voornamelijk over een op groei gerichte mindset beschikken, hebben veel minder behoefte te bewijzen dat ze op een bepaald vlak hun sporen hebben verdiend. Ze laten zich niet voorstaan op een bepaald talent of een positie. Ze zien uitdagingen als een kans om nieuwe dingen te leren en mislukkingen als een teken dat ze nog een weg te gaan hebben; een weg die ze graag willen bewandelen, omdat dat de manier is om te groeien en verder te komen. Ze zien eigen fouten en tekortkomingen dus ook wel eerlijk onder ogen. Als gevolg hiervan kunnen ze stappen ondernemen met een vertrouwen dat gebaseerd is op feiten. Mislukkingen hebben dan ook een minder groot effect op het zelfvertrouwen dan bij de mensen met een statische mindset. Mindsets en de inschatting van je eigen capaciteiten Interessant is in dit licht ook te weten dat veel mensen hun prestaties en kwaliteiten fout inschatten. De mensen met een statische mindset zitten er volgens haar het meest naast. Zij die meer een op groei gerichte mindset hebben, weten zichzelf nog het beste in te schatten. En dat is een belangrijk gegeven. Als je gelooft dat je jezelf kunt ontwikkelen, sta je open voor exacte informatie over je huidige capaciteiten, ook al is deze niet erg vleiend. En als je gericht bent op leren, dan heb je deze informatie nodig om dat effectief te kunnen doen. Degenen met een statische mindset beoordelen informatie over hun capaciteiten voornamelijk als goed of slecht, waardoor ze een vertekend beeld van zichzelf krijgen. Sommige informatie wordt uitvergroot en andere weggeredeneerd, en voor je het weet ken je jezelf niet meer. Reflectie 405 Carol Dw eck Het zal je ongetwijfeld zijn opgevallen dat de statische mindset er in het tweeluik niet zo geweldig goed vanaf komt. De eerste uitdaging is dan ook om je eigen opvattingen onder de loep te nemen en eerlijk voor jezelf te registreren hoeveel daarvan bepaald wordt door statische of door op groei gerichte gedachten. Je zult verbaasd zijn hoe vaak de statische mindset de kop opsteekt!

10 Handvatten voor de dagelijkse praktijk Met de hoeveelheid onderzoeksgegevens die Dweck weet aan te dragen, is het bijna verwonderlijk dat haar inzichten niet beter ingebed zijn in de praktijk van het leren en ontwikkelen, zowel in onderwijs en opvoeding als in opleiden en organisatieontwikkeling. Er kan zeker nog wel een slag gemaakt worden in de handreikingen voor de praktijk. Wat dat betreft bieden nieuwe inzichten op het gebied van nieuwsgierigheid wellicht een interessant en aanvullend perspectief (zie ook hoofdstuk 33 Nieuwsgierigheid van Robert-Jan Simons). Mindsets en de rol van managers in organisaties Tijd om nog even terug te gaan naar Het Talent dat ik in de Inleiding ter sprake bracht. Het zal duidelijk zijn dat de verschillen in mindsets van belang zijn voor de rol van managers in organisaties, als het gaat om hun eigen leren en ontwikkelen en om hun verantwoordelijkheid voor het leidinggeven aan het leren en ontwikkelen van hun mensen. Als de mindset op groei gericht is De managers met een op groei gerichte mindset onderscheiden zich, door de nadruk die zij leggen op de ontwikkeling van de mensen en de mate waarin zij hun eigen manier van werken onderwerp van gesprek maken. Maar hier zijn nog een aantal interessante bijverschijnselen waar te nemen: Ze proberen ook zelf voortdurend beter te worden, en omgeven zich daarom met de bekwaamste mensen die ze kunnen vinden. Ze stellen échte vragen, zien hun eigen fouten en tekortkomingen eerlijk onder ogen en vragen daar feedback op. Als de mindset statisch is De managers met een statische mindset hebben er natuurlijk meer belang bij om het eigen talent te benadrukken. De bijverschijnselen zijn: Anderen met een (kritische) mening over hun functioneren, of mensen met een steil ontwikkelpad, krijgen minder ruimte. Ruimte is er wel voor een groep helpers om hun briljante ideeën zo snel mogelijk tot uitvoering te brengen. De mindset van een manager kan een stevige invloed hebben op die van zijn medewerkers. De effecten van een statische mindset lijken helder: het werkt het leren 406

11 en ontwikkelen bepaald niet in de hand. Misschien een idee om daar bij de selectie van managers aandacht aan te besteden?! Mindsets en motivatie Tenslotte terug naar motivatie. Hoe mensen te motiveren en inspireren is een vraag die zich tegenwoordig alom opdringt. Dat is overigens wel verklaarbaar door de steeds kortere kenniskringloop en de toename en dynamiek in onze wereld. Dit heeft zo z n consequenties voor de continue druk die er ligt op leren en ontwikkelen van medewerkers. Het is niet alleen een van de centrale thema s in het werk van Dweck, Daniel Pink schreef er zijn boek Drive over. Beiden hebben overigens een gemeenschappelijke interesse in de self-determination theory waarmee Edward Deci en Richard Ryan hun sporen hebben verdiend. De link tussen deze auteurs komt samen in hun nadruk op de mate waarin het gedrag van mensen gebaseerd is op intrinsieke motivatie en zelf bepaling, in verhouding tot de externe impulsen die zij daarbij ook ervaren. Belonen en straffen zijn zo twintigste eeuw, betoogt Pink. In de eenentwintigste eeuw draait het om het aanhaken op intrinsieke motivators en het creëren van de goede condities, waarbij: 1 autonomy (the desire to direct our own lives), 2 mastery (the urge to get better and better at something that matters), and 3 purpose (the yearning to do what we do in the service of something larger than ourselves) de drie cruciale bouwstenen zijn. Over de tweede conditie, meesterschap, geeft Pink aan dat deze afhankelijk is van drie bijzondere regels: Meesterschap is een mentaliteit (mindset): het vergt het vermogen om je capaciteiten niet als eindig, maar als oneindig verbeterbaar te beschouwen. Meesterschap is ook lijden: het vergt inspanning, grit (doorzettingsvermogen en passie) en doelbewuste oefening (zie ook hoofdstuk 14 Deliberate practice ). Tot slot is meesterschap een asymptoot: het is onmogelijk het volledig te bereiken, wat het zowel frustrerend als aanlokkelijk maakt. 407 Carol Dw eck Het is duidelijk dat we in Pink een aanhanger van het werk van Dweck ontmoeten, en het is prettig om ook in zijn werk inzicht te krijgen in hoe mindsets, feedback en motivatie in elkaar grijpen. ( ) done wrong, praise can become yet another if-then reward that can squash creativity and stifle intrinsic motivation. ( ) Praise effort and strategy, not intelligence.

12 Referenties Literatuur (volledige literatuurlijst: pagina 637) Dweck, C.S. (2000). Self-theories, Their role in Motivation, Personality and Development. New York/Londen: Psychology Press. Dweck, C.S. (2006). Mindset: The New Psychology of Success. New York: Random House. Dweck, C.S. (2011). Mindset, de weg naar een succesvol leven. Amsterdam: Uitgeverij SWP. Dweck, C.S. & L.A. Sorich (1999). Mastery-oriented thinking. In: C.R. Snyder (ed.), Coping: The psychology of what works. New York: Oxford University Press. Pink, D.H. (2011). Drive, the surprising truth of what motivates us. Edinburgh: Canogate Books Ltd. 408