onbewaakte kopie Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige handelingen Hoofdstuk Lichaamsverzorging en observatie

Transcriptie

1 Protocollenboek Voorbehouden en Risicovolle en Overige handelingen Hoofdstuk Lichaamsverzorging en observatie

2 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 1 Inhoudsopgave Wassen...1 Veiligheidsaspecten bij wassen en baden...4 Circulaire IGZ: Preventie verbranding, verdrinking...5 Verzorgend wassen, wat is het?...9 Verzorgend wassen, waarom en wanneer?...11 Haarverzorging, hoofddoek en scheren...12 Hoofdluis...14 Basis mondverzorging...16 Gebitsprothese: reinigen en mondverzorging...21 Verzorging beschadigd mondslijmvlies...23 Mondverzorging in palliatieve fase en bij chemotherapie...26 Nagelverzorging...31 Oogprothesen...32 Oorsmeer...34 Uitscheiding...36 Manueel verwijderen van ontlasting...40 Anaaltampon...42 Urineopvang voor onderzoek...44 Feces voor onderzoek...47 Tampon (vaginaal)...48 Verzorging van een overledene...49 Temperatuur...50 Pols/hartslag...52 Ademhaling...54 Vitale functie bij een kind...57 Sputum voor onderzoek...59 Bloeddruk...60 Orthostatische hypotensie...63 Lengte en gewicht...66 Elektrocadiogram (ECG)...69 Reanimeren...72 Tens...74 Oogbadje...76 Oorspoelsysteem...77 Thermometer...78 Vilans

3 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 1 Wassen Het wassen kan plaatsvinden op bed, bij de wastafel, onder de douche of in bad. Dit hangt af van de conditie en voorkeur van de patiënt. Algemene aandachtspunten bij het wassen Handhygiëne is van groot belang om overdracht van micro-organismen te voorkomen. Zie hiervoor de hygiënerichtlijnen. Daar vind je ook informatie over het gebruik van handschoenen en beschermende kleding. Houd rekening met de behoeften en mogelijkheden van de cliënt. Om de bloedcirculatie te bevorderen, wordt gewassen met krachtige, strijkende bewegingen. Wees echter voorzichtig bij cliënten met pijn, een gevoelige huid en wonden. Zorg voor een warme omgeving tijdens het wassen. Voorkom dat de cliënt teveel afkoelt. Gebruik water op door de cliënt gewenste temperatuur (maximaal 40 C ). Controleer de huid van de cliënt regelmatig op huidbeschadiging en irritaties. Spoel de huid goed af na het wassen met zeep. Zeepresten en het gebruik van te veel zeep leidt tot uitdroging van de huid, die daardoor gemakkelijk beschadigd raakt. Droog de huid altijd goed om smetten en beschadiging te voorkomen. Een beschadigde huid verhoogt de kans op infecties. NB. Let op goed drogen van huidplooien: lies, billen, onder de borsten, oksels, plooien in de buik, knieholten. Na het wassen kan bodylotion worden aangebracht op een droge huid. Hulp bij het wassen kan schaamtegevoelens oproepen, zowel bij de cliënt als bij de zorgverlener. Het dragen van handschoenen tijdens het wassen is volgens de Werkgroep Infectiepreventie niet nodig. Wanneer kans bestaat op contact met excreta (urine, ontlasting, bloed, transpiratie, wondvocht), bijvoorbeeld bij een incontinente cliënt, wordt het dragen van handschoenen aangeraden. Ook in geval van kloofjes of wondjes op de handen van de zorgverlener wordt het dragen van handschoenen aangeraden 1. Leg de cliënt de reden van het dragen van handschoenen uit, omdat de cliënt het als beledigend kan ervaren. Draag beschermende kleding tijdens het wassen bij cliënten die cytostatica (=chemotherapie) ondergaan. Probeer als zorgverlener de eigen fysieke belasting zoveel mogelijk te beperken. Ter vermindering van de fysieke belasting kan gebruik worden gemaakt van speciale wasdoekjes in plaats van wassen met water en zeep 2. Een douche of bad kunnen glad zijn. Wees daarop alert en wijs de cliënt erop. Help de cliënt pas in bad als het bad gevuld is, het water gecontroleerd op temperatuur en de kraan uit is. Aandachtspunten bij het gebruik van toiletartikelen Hygiënische aandachtspunten: De toiletartikelen voor lichaamsverzorging zijn schoon en persoonsgebonden. Iedere cliënt dient over eigen zeep te beschikken, bij voorkeur vloeibaar. Niet-vloeibare zeep moet altijd droog worden bewaard, om de groei van micro-organismen in de zeep te beperken. Zeepdozen voorzien van een rooster verdienen de voorkeur. Na iedere wasbeurt worden de doos en het rooster zo goed mogelijk uitgespoeld en afgedroogd. NB. Sterk verontreinigde zeep (bijvoorbeeld met feces) dient niet te worden gebruikt. Na iedere lichaamsverzorging van een cliënt dient de zorgverlener de handen te reinigen. 1 Schoor L. van de. Liever wel...of gewoon overbodig. Tijdschrift voor Verzorgenden, januari Locomotion. Ergonomische aspecten van Wassen-zonder-water voor zorgverleners. Bennekom, januari Wassen: 1 (van 3)

4 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 2 Bij een erg droge huid kan badolie in plaats van zeep worden gebruikt. Aandachtspunten bij het wassen Hygiënische aandachtspunten: Bij iedere wasbeurt worden een droog washandje en een droge handdoek gebruikt. Vuil geworden washandjes en handdoeken worden vervangen. De cliënt wordt van boven naar onderen gewassen. Dit om te voorkomen dat microorganismen afkomstig uit de anaalstreek over het hele lichaam worden verspreid. Bij mannen worden de geslachtsdelen gewassen nadat de voorhuid teruggetrokken is. Bij vrouwen dienen de geslachtsdelen van boven (buikzijde) naar beneden (anus) gewassen te worden. Dit om te voorkomen dat micro-organismen vanuit de anus in de urinewegen terecht komen. Wanneer het onderlichaam door incontinentie is bevuild met urine en/of feces (= ontlasting), wordt een extra (onder)wasbeurt gegeven. De handdoek en het washandje gaan hierna direct in de was. Aandachtspunten bij wassen aan de wastafel Hygiënische aandachtspunten: Maak gebruik van stromend water bij het wassen aan de wastafel. Reinig de wastafel na afloop. Bij gebruik van een kruk of (po)stoel tijdens het wassen: Reinig na gebruik de zitting van de stoel (kruk) en zo nodig ook andere delen van de kruk/stoel. Aandachtspunten bij het douchen Hygiënische aandachtspunten: Spoel een douchestoel na afloop van iedere wasbeurt af met de doucheslang. Spoel de douchecel en de (rubber) douchemat na gebruik schoon. Hang de douchemat na het schoonspoelen te drogen, om schimmelvorming tegen te gaan. Aandachtspunten bij een bad nemen Hygiënische aandachtspunten: Spoel het bad voor de cliënt in bad gaat. Reinig na afloop het bad met een borstel en spoel goed na. De borstel dient van kunststof met nylonhaar te zijn; houten borstels zijn slecht te reinigen en te drogen. Neem bij sterke verontreiniging een nieuwe borstel. Bronnen LCHV. Hygiënerichtlijnen voor de zorg van mensen met een lichamelijke en verstandelijke handicap. Juni LCHV. Hygiënerichtlijnen voor de zorg van mensen in de psychiatria. Januari LCHV. Hygiënerichtlijnen voor de zorg van mensen in Verpleeghuis en woonzorgcentra. Januari 2011 Schoor L. van de. Liever wel...of gewoon overbodig. Tijdschrift voor Verzorgenden, januari Locomotion. Ergonomische aspecten van Wassen-zonder-water voor zorgverleners. Bennekom, januari Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 ( externe link) Wassen: 2 (van 3)

5 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 3 Raaphorst R van. Een zieke verzorgen thuis. Utrecht: Lemma, Hamilton HK en Rose MB. Verpleegkundige handelingen en procedures. Maarssen: Elseviers Gezondheidszorg, Wassen: 3 (van 3)

6 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 4 Veiligheidsaspecten bij wassen en baden Risico op verbranding Een aantal situaties kunnen lijden tot verbranding tijdens het baden of douchen. Als zorgverlener is het belangrijk de volgende zaken te herkennen en te weten wat te doen om verbranding tijdens het baden/douchen te voorkomen: Controleer altijd met de hand watertemperatuur voordat de cliënt in bad of onder de douche gaat. Blijf alert op de temperatuur zolang er water uit het tappunt komt. Voel regelmatig. Houd je handen onder de kraan bij het wassen van de cliënt. Dit ter controle van de temperatuur en ter voorkoming van verbranding. Let er op dat de cliënt zich niet vasthoudt aan de (thermostatische) kraan, waardoor de temperatuur plotseling kan veranderen. Leun zelf ook niet tegen de thermostatische kraan. Houd er altijd rekening mee dat apparatuur defect kan zijn (bijvoorbeeld een thermostatische kraan) en niet de juiste temperatuur aangeeft. Herken direct de signalen van pijn bij de cliënt. Blijf bij de cliënt tijdens het douchen, baden als de cliënt zelf niet kan reageren op veranderende omstandigheden. Aandachtspunten Herken de aparte tappunten waar chemische stoffen uitkomen die bedoeld zijn om het bad of douche te reinigen (dit komt alleen in sommige baden van instellingen voor). Deze chemische stoffen kunnen bij aanraking met de huid brandwonden veroorzaken. Om legionella te voorkomen, brengen instellingen de temperatuur van het water tot aan het tappunt op 55º C tot 70º C. Hierdoor wordt de kans voor cliënten om in contact te komen met veel te heet water groter. Risico op verdrinking Een aantal situaties kunnen leiden tot verdrinking tijdens het baden of douchen. Als zorgverleners is het belangrijk de volgende zaken te herkennen, te weten, en te doen om verdrinking tijdens het baden te voorkomen: Leg in het zorgplan de afspraken rond het baden en douchen vast. Geef hierbij ook de mogelijke risico s aan, vooral bij cliënten met epilepsie en cliënten met een verminderde prikkelwaarneming. Blijf bij de cliënt wanneer deze niet alert kan reageren op veranderende omstandigheden. Blijf continue alert. Verdeel de aandacht niet over meerdere cliënten wanneer een cliënt in bad gaat. Wees op de hoogte van de wijze waarop een badkraag gebruikt moet worden, en wees op de hoogte van de risico s die het gebruik van een badkraag met zich meebrengt. Zorg dat iedereen (ook de leerlingen en tijdelijk personeel) op de hoogte zijn van de afspraken die voor het baden van de cliënt gelden. Bron Deze informatie is gebaseerd op de circulaire IGZ van de Inspectie voor de gezondheidszorg Veiligheidsaspecten bij wassen en baden: 1 (van 1)

7 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 5 Circulaire IGZ: Preventie van verbranding en verdrinking van cliënten tijdens baden Deze informatie is gebaseerd op de circulaire IGZ van de Inspectie voor de gezondheidszorg 1. In de periode zijn vanuit verschillende sectoren in de gezondheidszorg 59 meldingen binnengekomen over incidenten bij baden en douchen van cliënten. 34 meldingen hadden betrekking op verdrinking en verbranding in bad. Bij 14 van deze 34 meldingen ging het om calamiteiten met een dodelijke afloop. Uit analyse van de meldingen blijkt dat instellingen voor de gezondheidszorg het risico op verdrinken of verbranden tijdens het baden nog steeds onderschatten. Risicovolle situaties die kunnen leiden tot verbranding tijdens het baden Uit onderzoek dat de inspectie deed naar meldingen over verbranding tijdens het baden of douchen bleek dat de volgende situaties kunnen leiden tot calamiteiten: Medewerkers houden onvoldoende rekening met het mogelijk falen van apparatuur en de daarbij aanwezige verbrandingskans. Bijvoorbeeld: een defecte thermostaatknop waardoor water met een hogere temperatuur wordt afgegeven dan op deze knop wordt aangegeven. Medewerkers houden onvoldoende rekening met mogelijk onjuist gebruik van apparatuur en de daarbij aanwezige verbrandingskans. Bijvoorbeeld: het door cliënt, begeleider of schoonmaker op een hogere temperatuur draaien van de thermostaatknop en vervolgens vergeten deze naar de oude stand terug te draaien. Dit kan gebeuren als geen speciale beveiligingsmaatregelen worden getroffen, zoals het aanbrengen met beschermkap of temperatuurslot. Medewerkers herkennen signalen van de cliënt niet altijd als signalen van pijn. Daardoor kan de cliënt langer in contact zijn met te heet water en neemt de ernst van de verbanding toe. Als de continuïteit in de zorg doorbroken wordt, kunnen risicovolle situaties ontstaan, bijvoorbeeld wanneer onervaren medewerkers ingezet worden, wanneer een medewerker wordt ingezet die de cliënt niet kent, wanneer er door hoge werkdruk niet continu op één cliënt gelet wordt. Om legionella te voorkomen, brengen instellingen de temperatuur van het water tot aan het tappunt op 55º C tot 70º C. Hierdoor wordt de kans voor cliënten om in contact te komen met veel te heet water groter. In sommige baden in instellingen bevindt zich een apart tappunt waar chemische stoffen uitkomen die bedoeld zijn om het bad of de douche te reinigen. Deze chemische stoffen kunnen bij aanraking met de huid brandwonden veroorzaken. Door gebruik van het verkeerde tappunt kunnen ernstige brandwonden bij cliënten ontstaan. Het is noodzakelijk dat de zorgverlener de watertemperatuur altijd met de hand controleert voordat de cliënt in bad of onder de douche gaat en dat de zorgverlener alert is zodra en zolang er water uit het tappunt komt. Risicovolle situaties die kunnen leiden tot verdrinking tijdens het baden De volgende situaties kunnen leiden tot calamiteiten: Protocollen en afspraken in zorgplanner zijn onvoldoende geïntegreerd in het handelen van de medewerkers. 1 Preventie van verbranding en verdrinking van patiënten tijdens het baden. Circulaire IGZ. Inspectie voor de gezondheidszorg. 13 oktober Circulaire IGZ: Preventie verbranding, verdrinking: 1 (van 4)

8 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 6 Bijvoorbeeld: (individuele) badprotocollen worden niet nageleefd, een cliënt in bad alleen laten zodat er geen direct toezicht is. Als medewerkers hun aandacht verdelen over meer cliënten kunnen situaties ontstaan waarbij cliënten in bad met hun hoofd onder water komen. Als medewerkers teveel vertrouwen hebben in de badkraag als veilig hulpmiddel of onvoldoende op de hoogte zijn van de wijze waarop een badkraag gebruikt moet worden en van de risico s die het gebruik van een badkraag met zich meebrengt, kan een cliënt toch onder water raken. Als het baden van een cliënt overgedragen wordt aan een leerling die de cliënt niet kent en niet op de hoogte is van de afspraken die voor het baden van de cliënt gelden, kan dat tot calamiteiten leiden. Wanneer er voorafgaand aan het baden geen afspraken worden gemaakt over het baden, met name bij cliënten die aan epilepsie lijden. Sluitende afspraken over toezicht tijdens het baden en naleving van die afspraken zijn noodzakelijk voor het veilig baden van cliënten die hulpbehoevend zijn en zichzelf in het water, door hun ziekte of beperking, niet of onvoldoende kunnen redden. Maatregelen ter voorkoming van risico s Maatregelen om het baden van cliënten die dat zelf niet kunnen, veiliger te maken, zijn: Iedere instelling behoort een actief beleid te voeren om medewerkers bewust te maken van de risico s rondom baden en douchen. Daartoe verdient het aanbeveling een veilig en op persoonsniveau toegesneden badprotocol te gebruiken, dat bekend is bij iedere medewerker en dat medewerkers daadwerkelijk volgen. De protocollen en de individuele afspraken in zorgleef- en ondersteuningsplannen behoren met regelmaat onder de aandacht van nieuwe en zittende medewerkers te worden gebracht en in teamverband te worden besproken. Voor het baden van cliënten die vanwege hun ziekte of beperking (in)direct toezicht nodig hebben, behoren duidelijke afspraken te worden gemaakt. Het verdient aanbeveling af te spreken wat (in)direct toezicht inhoudt en hoe dat vorm krijgt. Deze afspraken moeten terug te vinden zijn in de individuele zorgleef- of ondersteuningsplannen die op basis van een gewogen risicoanalyse zijn toegesneden op de specifieke zorgbehoeften van de individuele cliënt. In de verpleging en verzorging van mensen met een ziekte of beperking die begeleiding nodig hebben bij algemene dagelijkse levensbehoeften (ADL) behoort bij baden en douchen standaard door de begeleider/verzorgende watertemperatuur van het uit het tappunt komende water handmatig te worden gecontroleerd zodra en zolang de kraan open staat. Help de cliënt pas in bad als het bad al gevuld is, de watertemperatuur in het bad handmatig gecontroleerd is en de kraan uit is. Indien individuele cliënten wel zelfstandig moeten kunnen douchen of baden, verdient het aanbeveling om extra beveiliging op de thermostaatknop aan te brengen. Tappunten waar reinigingsmiddelen uitkomen, behoren een beveiliging te hebben en duidelijk herkenbaar te zijn. Hulpmiddelen en apparatuur behoren periodiek te worden gecontroleerd en onderhouden. Hierbij moeten de aanwijzingen van de fabrikant in acht worden genomen. Medewerkers behoren op de hoogte te zijn van de wijze waarop hulpmiddelen moeten worden gebruikt en van de eventuele risico s die kleven aan het gebruik ervan. Het verdient de voorkeur dat gebruiksaanwijzingen voor deze hulpmiddelen aanwezig zijn in de badkamers. Alle afspraken met betrekking tot veilig baden en douchen van hulpbehoevende cliënten behoren in inwerkprogramma s en na- en bijscholingsprogramma s opgenomen te worden. Met betrekking tot cliënten met epilepsie behoort de norm opgesteld door het Nationaal Epilepsiefonds gevolgd te worden. Calamiteiten betreffende verbranding en verdrinking in bad (of douche) dienen gemeld te worden aan de inspectie voor de Gezondheidszorg. Circulaire IGZ: Preventie verbranding, verdrinking: 2 (van 4)

9 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 7 Veldnorm Nationaal Epilepsiefonds voor het baden van mensen met epilepsie De meeste mensen nemen dagelijks een douche of bad. Het nemen van een bad kan voor mensen met epilepsie een risico zijn. Als iemand meer dan twee jaar geen aanvallen heeft gehad, is er geen bezwaar tegen het nemen van een bad. Als iemand nog wel aanvallen heeft, ook al zijn dat er maar weinig, wordt het nemen van een bad afgeraden. De kans bestaat namelijk dat iemand kan verdrinken. Door het optrekken van de benen bij een grote aanval kan men zelfs in een klein bad onder water glijden en verdrinken. Als voortdurend toezicht bij het baden niet gegarandeerd is, dan is een douche het best. Tijdens een complexe partiële aanval ( externe link) kan iemand zich verbranden door het draaien aan de warmwaterkraan. Een thermostatisch beveiligde mengkraan, die water van een maximale temperatuur van 40º C afgeeft, kan dit voorkomen. Houd toezicht bij kinderen die spelen in een opblaasbadje. Zolang een kind nog aanvallen heeft, is continu toezicht een vereiste. Een kind kan bij een aanval in een laagje water van 10 cm al verdrinken. Meldingen aan de IGZ Instellingen zijn verplicht om calamiteiten aan de inspectie te melden. Daarnaast zijn instellingen verplicht om zelf onderzoek te doen naar de oorzaak van calamiteiten bij baden en douchen en daarover een rapport op te stellen. De inspectie stuurt de instelling na binnenkomst van een melding een checklist (zie onder) met punten die in het onderzoeksrapport van de instelling aan de orde moeten komen. De inspectie zal het handhavingsbeleid aanscherpen en bij nieuwe calamiteiten steeds nagaan of ze tuchtrechtelijke stappen tegen de verantwoordelijke beroepsbeoefenaar in gang moet zetten of dat passende maatregelen noodzakelijk zijn voor de betrokken instelling in het kader van de Kwaliteitswet zorginstellingen. Format melding van verdrinking of verbranding in bad of douche aan IGZ Gegevens van de cliënt Personalia van de cliënt Diagnose en niveau van de cliënt Welke afspraken stonden in het zorgleef- /ondersteuningsplan van de cliënt met betrekking tot baden of douchen? Is er een risico-inschatting van baden/douchen voor de cliënt in het zorgleef- /ondersteuningsplan aanwezig? De calamiteit Hoe en door wie is het incident gesignaleerd? Naam en functie betrokken en aanwezige medewerkers. Was er tijdens de dienst, waarin het incident plaatsvond, volledige bezetting? Waren de begeleiders in vaste dienst of invalkrachten; gediplomeerd of leerling? Omschrijving van het incident. Datum, tijd en plaats van het incident. Datum, tijd en plaats van de ontdekking van het incident. Hoe is gehandeld op het moment van constatering van het incident? Handelen na het badincident Gevolgen van het incident (is sprake van (blijvend) letsel of is de cliënt overleden). Welke begeleiding of nazorg krijgen: - De cliënt - Familie van de cliënt - Medecliënten - Medewerkers. Is er een risicotaxatie gemaakt om de kans op herhaling te voorkomen? Tot welke aanpassing van de begeleiding van de cliënt heeft het incident geleid? Circulaire IGZ: Preventie verbranding, verdrinking: 3 (van 4)

10 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 8 Evaluatie van het badincident Is er een bad/doucheprotocol en is er gehandeld volgens dit protocol? Wat waren de oorzaken en de eventueel onderliggende oorzaken van de calamiteit? Waren er bijzondere omstandigheden die wellicht mede van invloed zijn geweest op het incident? Welke conclusie(s) kan (kunnen) getrokken worden uit het onderzoek? Maatregelen naar aanleiding van de uitkomsten van het onderzoek: Is er een plan van aanpak naar aanleiding van de bevindingen met daarin: - Wat u wilt bereiken (beoogde effecten). - Wat hiervoor nodig is (acties). - Wanneer wordt begonnen en wanneer wordt afgerond (planning). Welke acties zijn inmiddels genomen naar aanleiding van de calamiteiten? Is de calamiteit gemeld aan de MIP/FONA-commissie? Wie heeft het intern onderzoek verricht en welke onderzoeksmethode is gehanteerd? Circulaire IGZ: Preventie verbranding, verdrinking: 4 (van 4)

11 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 9 Verzorgend wassen, wat is het? Een aantal jaren geleden is een nieuwe manier van lichamelijke verzorging geïntroduceerd: verzorgend wassen (of ook wel wassen-zonder-water genoemd). Verzorgend wassen werkt met speciale met vloeistof geïmpregneerde washandjes of -doekjes. Met deze al dan niet voorverwarmde wegwerpdoekjes of -washandjes wordt een wasbeurt gegeven zonder dat daar een waskom, water en zeep of handdoeken bij nodig zijn. De vloeistof zorgt voor een phneutrale reiniging. Hoe was je bij verzorgend wassen? Bij verzorgend wassen wordt de cliënt per lichaamsdeel met een doekje of washandje gewassen. Afdrogen is meestal niet nodig omdat de lotion vervliegt. Bij huidplooien kan het nodig zijn om de huid droog te deppen. Er bestaan washandjes en wasdoekjes, meestal verpakt in pakjes van 5 à 8 stuks. Het geopende pakje met doekjes of washandjes kan worden verwarmd in een magnetron ( 750/800 watt gedurende 45 seconden). Raadpleeg de gebruiksaanwijzing. De doekjes of washandjes worden na gebruik in de prullenbak gegooid. Een enkele leverancier levert biologisch afbreekbare producten. In dat geval kan het doekje of de washand na gebruik in de WC worden gegooid. Raadpleeg hiervoor de gebruiksaanwijzingen. Het wassen kan plaatsvinden op bed of bij de wastafel. Dit hangt af van de conditie en voorkeur van de cliënt. Algemene aandachtspunten bij verzorgend wassen Houd rekening met de behoeften en mogelijkheden van de cliënt. Zorg voor een warme omgeving tijdens het wassen. Voorkom dat de cliënt te veel afkoelt. Hulp bij het wassen kan schaamtegevoelens oproepen, zowel bij de cliënt als bij de zorgverlener. Het dragen van handschoenen tijdens het wassen is volgens de Werkgroep Infectiepreventie niet nodig. Wanneer kans bestaat op contact met excreta (urine, ontlasting, bloed, transpiratie, wondvocht), bijvoorbeeld bij een incontinente cliënt, wordt het dragen van handschoenen aangeraden. Ook in geval van kloofjes of wondjes op de handen van de zorgverlener wordt het dragen van handschoenen aangeraden. Leg de cliënt de reden van het dragen van handschoenen uit, omdat de cliënt het als beledigend kan ervaren. Wanneer het onderlichaam door incontinentie is bevuild met feces (= ontlasting), kan een speciale reinigingsschuim gebruikt worden en droge washandjes in plaats van de geïmpregneerde. Hygiënische aandachtspunten Bij ieder wasbeurt wordt een nieuw pakje met washandjes of -doekjes gebruikt. Het gebruik van een pakje is cliëntgebonden. Vanuit hygiënisch oogpunt wordt, in verband met infecties, het bewaren en hergebruiken van geopende pakjes afgeraden. Gebruik per lichaamsdeel een (kant van de) washand of een wasdoekje. Bij mannen worden de geslachtsdelen gewassen nadat de voorhuid is teruggetrokken. Bij vrouwen dienen de geslachtsdelen van boven (buikzijde) naar beneden (anus) te worden gewassen. Dit om te voorkomen dat micro-organismen vanuit de anus in de urinewegen terecht komen. Na iedere lichaamsverzorging van een cliënt dient de zorgverlener de handen te reinigen. Verzorgend wassen, wat is het?: 1 (van 2)

12 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 10 Overige aandachtspunten Gebruik de washandjes of -doekjes op door de cliënt gewenste temperatuur. Aandachtspunten bij wassen aan de wastafel Na afloop wordt de wastafel gereinigd. Als gebruik wordt gemaakt van een kruk of (po)stoel tijdens het wassen, wordt na gebruik de zitting/bril van de postoel (en po) en zo nodig ook andere delen van de kruk/stoel gereinigd. Aandachtspunten bij de huidverzorging Hygiënische aandachtspunten De huid van de cliënt dient regelmatig te worden gecontroleerd op huidbeschadiging en irritaties. De huid dient altijd goed droog te zijn om smetten en beschadiging van de huid te voorkomen. Een beschadigde huid verhoogt de kans op infecties. In principe droogt de huid bij verzorgend wassen vanzelf doordat de lotion vervliegt. Controleer echter wel of kwetsbare lichaamsdelen, zoals onder de oksels en huidplooien, goed droog zijn. Indien nodig droogdeppen met bijvoorbeeld een droge wegwerp washand of doekje. Overige aandachtspunten Na het wassen kan bodylotion worden aangebracht op een droge huid. Vergewis je ervan of dit wel nodig is. Door de reinigende en verzorgende lotion van het wasdoekje wordt de huidconditie in veel gevallen beter. Hierdoor is het gebruik van olie, lotion of medicinale zalven minder vaak noodzakelijk. Bronnen Schoor L. van de. Liever wel...of gewoon overbodig. Tijdschrift voor Verzorgenden, januari Locomotion. Ergonomische aspecten van Wassen-zonder-water voor zorgverleners. Bennekom, januari Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 ( externe link). Joy in Care Handleiding Verzorgend Wassen. Ergocoach praktijkinformatie Wassen van cliënten zonder water. Verzorgend wassen, wat is het?: 2 (van 2)

13 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 11 Verzorgend wassen, waarom en wanneer? Wanneer verzorgend wassen? Verzorgend wassen biedt vooral voordelen voor (deels) rolstoelgebonden of bedlegerige cliënten, die voor de dagelijkse wasbeurt afhankelijk zijn van derden. Effect van verzorgend wassen Fysieke belasting: door verzorgend wassen hoeft er minder gedraaid en getild te worden waardoor een wasbeurt voor cliënten fysiek minder belastend is. Huidkwaliteit: door de speciale reinigende en verzorgende lotion wordt de huidconditie niet nadelig beïnvloed en wordt deze bij juiste toepassing van verzorgend wassen in veel gevallen zelfs beter, waardoor bijvoorbeeld de huid minder uitdroogt, irriteert of jeukt en smetplekken en decubitus minder snel ontstaan. Pijnklachten: door dat draaien en tillen bij verzorgend wassen minder nodig is, ervaren veel (vooral ernstig zieke of terminale) cliënten minder pijnklachten. Weerstandsspanningen: verzorgend wassen lijkt voor minder weerstand, minder gespannenheid en minder agressieve uitingen te zorgen bij cliënten. Cliëntcomfort: cliënten hebben meer energie over na een wasbeurt, vooral omdat deze korter duurt. Afhankelijk van het al dan niet opwarmen van de washandjes of -doekjes, wordt verzorgend wassen door veel cliënten als lekker warm en plezierig ervaren of kan het juist verkoelend of verfrissend zijn (met name in periodes met warm weer). Zelfredzaamheid: omdat verzorgend wassen minder handelingen vraagt en minder belastend is, kan de zelfredzaamheid (afhankelijk van de mobiliteitsklasse) voor sommige cliënten groter worden. Kruisinfecties: door het juiste gebruik van dit concept met meerdere doekjes of washandjes is de kans op kruisbesmetting lager; tevens wordt voorkomen dat (ziekmakende) microorganismen via waswater en gebruikte waskommen bij andere cliënten (of medewerkers) infecties veroorzaken. Daarnaast past verzorgend wassen in de cytostaticarichtlijn, omdat het een gescheiden afvalstroom, minder vervuiling van water en een betere bescherming van de zorgverlener tegen gevaarlijke stoffen mogelijk maakt. Olie en zalven: door verzorgend wassen is het gebruik van olie, lotion of medicinale zalven minder vaak noodzakelijk. Tijd: doordat verzorgend wassen gemiddeld ongeveer tweederde van de tijd kost in vergelijking tot traditioneel wassen zijn cliënten sneller klaar met een wasbeurt waardoor ze meer tijd hebben voor bijvoorbeeld andere lichamelijke verzorging (als nagels verzorgen of haar wassen) en eerder klaar zijn voor bijvoorbeeld het ontbijt of andere dagactiviteiten. Meer tijd voor andere zorgtaken: doordat verzorgend wassen ongeveer tweederde van de tijd kost in vergelijking tot traditioneel wassen, kunnen medewerkers meer tijd besteden aan andere (en fysiek veelal minder belastende) vormen van (lichamelijke) zorg, zoals het verzorgen van haren of nagels of een extra douchebeurt. Ook is er meer tijd over voor persoonlijke aandacht en andere (dagbestedings)activiteiten. Bronnen Verzorgend wassen in de praktijk. Effecten van ervaringen met een innovatieve wasmethode. LOCOmotion, mei Ergonomische aspecten van Wassen-zonder-Water voor Zorgverleners. Locomotion, januari Verzorgend wassen, waarom en wanneer?: 1 (van 1)

14 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 12 Haarverzorging, hoofddoek en scheren Haarverzorging Voor veel mensen is haarverzorging belangrijk. Men voelt zich prettiger wanneer het haar goed zit. Haar dient dagelijks te worden verzorgd en regelmatig te worden geknipt. Dit laatste wordt doorgaans door een kapper gedaan. Aandachtspunten bij de haarverzorging Hygiënische aandachtspunten 1 : De haarkam en -borstel van de cliënt worden eenmaal per week met water en zeep gereinigd. Omdat houten haarborstels moeilijk te reinigen zijn, kunnen beter kunststof borstels worden gebruikt. Het haar van de cliënt dient ten minste eenmaal per week met shampoo te worden gewassen. Na het wassen moeten de haren goed worden nagespoeld. Shampooresten en het gebruik van te veel shampoo hebben dezelfde uitwerking als te veel zeep, de huid droogt er door uit en raakt zo gemakkelijk beschadigd. Zowel bij het kammen als bij het wassen dienen de losse haren te worden opgevangen en in de afvalemmer te worden gedeponeerd. Baarden dienen minstens eenmaal per week, of vaker wanneer nodig, bijvoorbeeld na morsen, met shampoo of zeep te worden gewassen. Na het wassen wordt de baard uitgespoeld. Overige aandachtspunten: Controleer tijdens de haarverzorging de hoofdhuid van de cliënt op beschadiging, vooral bij bedlegerige cliënten. Hoofddoek omdoen bij een vrouw Een hoofddoek kan op verschillende manieren gedragen worden, afhankelijk van de functie. Sommige hoofddoeken bedekken alleen de haren, andere hoofddoeken omsluiten het gezicht of laten alleen de ogen vrij. De bekendste hoofddoek is die van de moslima. De manier waarop moslima's een hoofddoek dragen is heel verschillend en uiteenlopend. Scheren Scheren vormt meestal een vast onderdeel van de dagelijkse verzorging, behalve wanneer mannen een baard dragen. Ook bij vrouwen, vooral oudere, kan het nodig zijn haren op de kin te scheren. Scheren kan op twee manieren gebeuren: nat: met water, scheerschuim en scheermes; droog: met een scheerapparaat. 1 Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 ( externe link). Haarverzorging, hoofddoek en scheren: 1 (van 2)

15 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 13 Aandachtspunten bij het scheren Hygiënische aandachtspunten 1 : De toiletartikelen die worden gebruikt bij het scheren zijn schoon en persoonsgebonden. Bij kans op contact met bloed worden niet-steriele handschoenen gedragen 2. Bij droog scheren: Het scheerapparaat wordt na ieder gebruik boven een afvalemmer uitgeborsteld. Nat scheren is niet aan te bevelen omdat hierdoor wondjes kunnen ontstaan, die gemakkelijk infecteren. Overige aandachtspunten: Bij droog scheren: Controleer de scheerkop op scherpe randen, om daarmee wondjes te voorkomen. Bij nat scheren: Scheermesjes dienen regelmatig te worden vervangen. Scheren met een bot mesje geeft meer kans op verwonding. Trek de huid strak. Scheer met neerwaartse beweging, met de groeirichting van de haren mee. Dit verkleint de kans op huidirritatie en verwonding. Breng bij (kleine)verwondingen aluin aan; aluin is een bloedstelpend middel. Gebruik, als de cliënt dit wil, na het scheren after shave of een vochtinbrengende lotion. 1 Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 ( externe link). 2 Werkgroep Infectiepreventie. Persoonlijke beschermingsmiddelen. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Januari 2005 ( externe link). Haarverzorging, hoofddoek en scheren: 2 (van 2)

16 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 14 Hoofdluis Hoofdluis verspreidt zich in een hoog tempo. Een jonge luis is na 7-10 dagen volwassen en klaar om zelf weer eitjes te leggen. Hij leeft dan ongeveer één maand en legt in die tijd zo n 150 eitjes (ongeveer 5 per dag). Snel ingrijpen is bij hoofdluis dus erg belangrijk. Hoofdluis is betrekkelijk onschadelijk, maar kan veel jeuk geven. Herkennen van hoofdluis Een hoofdluis is ongeveer 3 millimeter groot en grijsblauw of, nadat hij bloed opgezogen heeft, roodbruin van kleur. De eitjes van de hoofdluis (neten) zijn tonvormig, ongeveer 0,8 mm groot. Hun kleur varieert van egaal zandkleurig tot bijna zwart. Hoofdluizen zitten vaak op warme behaarde plekjes: in het haar in de nek, achter de oren of onder de pony. Neten plakken hardnekkig aan de haren en zitten vaak dichtbij de hoofdhuid. Met het blote oog is hoofdluis lang niet altijd te zien. Signalen als jeuk en krabben op het hoofd wijzen soms op hoofdluis, maar vaak merkt een cliënt hier helemaal niets van. Controle op hoofdluis De aanwezigheid van luizen kan worden vastgesteld door het haar te kammen met een fijntandige kam boven een stuk wit papier. Inspectie van de haren alleen, zónder kammen, is niet voldoende. De luizen zullen op het papier vallen als kleine grijsblauw of roodbruin gekleurde spikkels. Daarnaast kan het haar achter de oren en in de nek worden geïnspecteerd op de aanwezigheid van luizen. Het kammen van het haar gaat als volgt: Was het haar met gewone shampoo en spoel het haar uit. Bescherm de ogen met een washandje. Breng ruim crèmespoeling in het haar en spoel dit NIET uit. Kam de knopen en klitten uit het haar met een gewone kam. Houd het hoofd voorover boven een wasbak en kam het haar van achteren naar voren met een fijntandige kam tegen de schedelhuid aan; start bij het ene oor en schuif na elke kambeweging op richting het andere oor. Veeg tussendoor de fijntandige kam regelmatig af aan een witte papieren servet of zakdoek en kijk of er luizen op het papier zichtbaar zijn. Spoel de crèmespoeling uit. Besmettingsweg De hoofdluis wordt hoofdzakelijk overgebracht door direct haar-haarcontact. De rol van overdracht via kammen, mutsen, jassen, petten, sjaals, koptelefoons, knuffels en beddengoed is nooit wetenschappelijk aangetoond. Verwijderen van hoofdluis en neten Er zijn twee manieren om hoofdluis te behandelen: kammen; kammen in combinatie met gebruik van een antihoofdluismiddel. Vilans Achtergrondinformatie Hoofdluis: 1 (van 2)

17 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 15 Kammen Vanaf de start van de behandeling dient gedurende 14 dagen dagelijks het haar gekamd te worden volgens de kaminstructie (zie hierboven). Het dagelijks uitkammen van de luizen en neten (dood of levend) voorkomt dat tussentijds uitgekomen nimfen (het eerst bloedzuigende stadium van de hoodluizen) uitgroeien tot volwassen luizen. En voorkomt daarmee dat nieuwe eitjes worden gelegd. Dagelijks, gedurende 14 dagen, met een speciale fijntandige kam het natte haar intensief kammen is waarschijnlijk even effectief als behandeling met antihoofdluismiddelen. Toevoegen van crèmespoeling of antiklitshampoo aan het natte haar maakt het kammen gemakkelijker. Vastgeplakte neten kunnen eventueel worden losgeweekt door een doekje met azijn op het haar te deppen. Kammen in combinatie met gebruik van een antihoofdluismiddel De behandeling met een antihoofdluismiddel dient gelijktijdig te starten met het kammen. De middelen zijn niet effectief tegen de larven in de neten. Om tussentijds uit de neten gekomen luizen te doden dient de behandeling volgens de instructie van de fabrikant na 7-9 dagen herhaald te worden. In Nederland zijn voor de bestrijding van hoofdluis middelen beschikbaar in de vorm van een lotion, crème of shampoo op basis van de volgende werkzame stoffen: dimeticon, malathion en permetrine. Deze middelen zijn vrij verkrijgbaar bij drogist of apotheek en doden aanwezige luizen door chemische inwerking (malathion en permetrine) of mechanische ademwegbelemmering (dimeticon). Middelen op basis van dimecticon hebben de voorkeur omdat deze middelen geen insecticiden bevatten en omdat er geen resistentie kan ontstaan tegen deze middelen. Geadviseerd wordt een middel met dimecticon te gebruiken dat geregistreerd is als geneesmiddel. Op dit moment is dit alleen XTLuis Lotion. ( In toenemende mate wordt er in het buitenland melding gemaakt van resistentie tegen middelen op basis van permetrine of malathion. Behandelingen van het haar met een antihoofdluismiddel in combinatie met dagelijks kammen van het haar met een fijntandige kam gedurende 14 dagen, is bewezen effectief. Maar geen enkel middel biedt volledige garantie op een succesvolle therapie. Oorzaken van therapiefalen zijn: herbesmetting, onjuist gebruik van het middel, het achterwege laten van het dagelijks kammen gedurende 14 dagen resistentieontwikkeling tegen malathion of permetrine. Bij resistentie kan gekozen worden voor een tweede behandeling met een product met een andere werkzame stof. Zowel malathion als permetrine en dimeticon kunnen huidirritatie, overgevoeligheid en sensibilisatie als bijwerking hebben. Lees voor gebruik altijd de gebruiksaanwijzing! Chloor inactiveert malathion. Op de dag van behandling mogen kinderen niet zwemmen in chloorhoudend zwemwater. Dit is in tegenstelling wat in de bijsluiter staat: Kinderen mogen tot een week na de behandeling niet zwemmen. Voor de contra-indicaties van de middelen dient altijd de bijsluiter te worden gevolgd. Bron: Website RIVM: LCI-richtlijn Hoofdluis, 2012 (externe link) Vilans Achtergrondinformatie Hoofdluis: 2 (van 2)

18 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 16 Basis mondverzorging Mondverzorging bestaat uit het poetsen van het gebit en tandvlees met tandpasta, ook uit het reinigen van de mondholte 1. Met een goede mondhygiëne blijven tanden, kiezen en tandvlees gezond. Als het gebit niet goed schoon blijft, kunnen klachten optreden zoals ontstoken tandvlees en cariës (gaatjes). Mondverzorging voorkomt pijn aan tanden en tandvlees en ook een slechte adem. Cariës wordt voorkomen door goed op de voeding te letten (weinig tussendoortjes, kleverige producten vermijden) en goed te poetsen. Tandvleesproblemen worden voorkomen door, naast poetsen, de ruimten tussen de tanden en kiezen goed schoon houden. Gezond tandvlees bloedt niet als het wordt gepoetst. Een goed verzorgd gebit oogt prettig en vergemakkelijkt het contact met anderen. Schakel bij problemen rond de mondverzorging de mondhygiëniste in; bij tand- of kiespijn en bij problemen rond de prothese wordt de tandarts ingeschakeld 2,3. Gezonde mondconditie Onder mondconditie wordt de conditie van de mondslijmvliezen, de tanden, het tandvlees en de tong verstaan 4. De kenmerken van een gezonde mondconditie zijn: de mond oogt gezond; de kleur is normaal roze; er zijn geen laesies noch bloedingen; het slijmvlies is vochtig; er is geen sprake van oedeem en/of infecties; de cliënt ervaart geen ongemak met betrekking tot de mond. Doel mondverzorging De verzorging van de mond is gericht op 5 : het gebit schoon en intact houden; de mondslijmvliezen schoon, vochtig en intact houden; de tong vrij houden van beslag; overvloedige secretie of korstvorming tegen te gaan; de lippen soepel te houden; de kauwfunctie bevorderen en de voedselopname vergemakkelijken; de cliënt een gevoel van welzijn geven. Aandachtspunten: voor een adequate mondverzorging is het noodzakelijk een (gedeeltelijke) gebitsprothese uit te doen; overweeg het gebruik van een (persoonsgebonden) elektrische tandenborstel; Mondverzorging 1 Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 ( november 2006). 2 Nederlandse maatschappij tot bevordering der tandheelkunde (NMT), november Ivoren kruis, trefwoorden keuzemenu, november WVC. Protocol Mondverzorging, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, WVC. Protocol Mondverzorging, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, Basis mondverzorging: 1 (van 5)

19 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 17 De basis mondverzorging bestaat uit: mondinspectie tandenpoetsen reining tong reinigen tussen tanden en kiezen (interdentaal reinigen) mondspoelen lipverzorging Mondinspectie Met mondinspectie kunnen vroegtijdige mondslijmvliesproblemen opgespoord worden en wordt de cliënt actief betrokken bij het voorkomen dan wel beperken van beschadiging van het mondslijmvlies. Benodigdheden voor de mondinspectie: zaklampje niet steriele handschoenen (tong)spatels gaasje De tongspatels + gaasjes worden onder de kraan nat gemaakt om verkleving met het mondslijmvlies te voorkomen 1. Voor de mondinspectie kan gebruik gemaakt worden van een mondinspectielijst. Tanden poetsen In het algemeen geldt twee keer per dag ongeveer twee minuten poetsen. De voorkeur gaat uit naar poetsen volgens de Basstechniek. Poetsen volgens de Bass-methode (zie tekening 1) reinigt de tanden en kiezen en de overgang naar het tandvlees: Tekening 1. De Bass-methode De haren van de tandenborstel worden schuin onder een hoek van 45 graden tegen de tandvleesrand aangezet, zowel aan de tong- als wangzijde. Vervolgens worden korte, heen-enweer-gaande horizontale bewegingen gemaakt, waarbij de haren van de borstel telkens twee of drie elementen tegelijk bestrijken. Hanteer een vaste volgorde: eerst het ondergebit (binnenkant, buitenkant, bovenkant) en dan het bovengebit (binnenkant, buitenkant, bovenkant), zie tekeningen 2. 1 WVC. Protocol Mondverzorging, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, illustraties overgenomen van de website van de NMT: trefwoord mondverzorging (november 2006). Basis mondverzorging: 2 (van 5)

20 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 18 Ondergebit Tekening: poetsen: binnenkant, buitenkant en bovenkant Bovengebit Tekening poeten binnenkant, bovenkant, buitenkant Aandachtspunten bij het poetsen 1 : Trek bij het poetsen van de ondertanden de onderlip weg met duim en wijsvinger. Plaats de borstel bij het poetsen van de kiezen aan de binnenkant van de onderkaak zonodig onder de tong. Zo wordt de overgang van de kies naar het tandvlees het beste bereikt. Poets ook de achterkant van de laatste kies. In de onderkaak gaat dat het beste vanaf de zijkant; in de bovenkaak vanaf de tegenover gelegen kant, ofwel kruislings, zie tekening. Tekening: kruislings poetsen Het hanteren van een verkeerde poetsmethode, te krachtig poetsen of een sterk schurende tandpasta kan tandvlees en tandglazuur beschadigen. Hygiënische aandachtspunten 2 : na gebruik wordt de tandenborstel uitgespoeld en met de borstel omhoog bewaard; een versleten tandenborstel dient vervangen te worden; om slijtage te voorkomen is in de regel vervanging om de drie maanden gewenst. Reiniging van de tong Bij witte aanslag op de tong deze poetsen met een zachte borstel en schoon water of met een tongschraper 3. Interdentaal reinigen Plaque tussen de tanden en kiezen moet één keer per dag verwijderd worden, in ieder geval als er sprake is van ontstoken tandvlees 4. De tandarts of mondhygiëniste adviseert over de techniek van het interdentaal reinigen en de materialen. De verschillende technieken zijn: 1 2 Ivoren kruis, trefwoord tanden poetsen, november Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 ( november 2006). 3 WVC. Protocol Mondverzorging, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, Nederlandse maatschappij tot bevordering der tandheelkunde (NMT), trefwoord ontstoken tandvlees (november 2006). Basis mondverzorging: 3 (van 5)

21 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 19 flossen: flossdraad (tandzijde) is geschikt om de ruimten tussen tanden en kiezen te reinigen waar deze heel dicht op elkaar staan. Er bestaan verschillende diktes en uitvoeringen van floss. Flossen is voor het oudere gebit vaak geen oplossing als de ruimten tussen de tanden en kiezen te groot is 1 ; met tandenstokers: een tandenstoker is geschikt wanneer de ruimte tussen tanden en kiezen relatief groot is. Een goede tandenstoker is van hout, driehoekig van vorm met een platte kant. De tandenstoker wordt met de platte kant aan de zijde van het tandvlees in de ruimte tussen de tanden gestoken; met ragers: een rager wordt gebruikt als tandenstokers en flossdraad onvoldoende werking hebben. Een rager is een klein (spiraal)borsteltje (zie tekening 2 ). Een rager moet met enige moeite tussen de tanden en kiezen door kunnen. Het moet een beetje klem zitten; de metalen kern mag de tanden niet raken. Tekening verschillende soorten ragers Mond spoelen Spoelen met water vóór het tandenpoetsen helpt om eventuele voedselresten te verwijderen. Het krachtig spoelen van de mond na het poetsen vermindert de aanhechting van bacteriën aan het mondslijmvlies. Er kan gespoeld worden met NaCl 0,9 % of met zout water (één afgestreken theelepel zout op een glas lauw water) 3. Het spoelen van de mond (met een mondspoelmiddel) is bedoeld als een aanvulling op het dagelijkse tandenpoetsen of, als tandenpoetsen niet goed mogelijk is, als tijdelijke vervanging voor het tandenpoetsen. Er zijn veel verschillende mondspoelmiddelen. Sommige zijn vrij verkrijgbaar, zoals fluoride-mondspoelmiddelen. Andere gaan via een recept, zoals chloorhexidine. Ook zijn er middelen met plantenextracten en enzymen (tegen tandvleesontstekingen), middelen met peroxiden die worden voorgeschreven bij kortdurende ontstekingen van het tandvlees of ter voorkoming van infecties na het trekken van een tand of kies. Ten slotte zijn er middelen met fenolverbindingen tegen tandplaque. De tandarts of mondhygiënist adviseert hierin 4. Als de cliënt niet zelf goed kan spoelen, is het het beste om het hoofd schuin naar voren te houden, naar rechts en naar links gericht, waardoor het weglopende vocht uit de mond kan worden opgevangen 5. Het dagelijks spoelen van de mond met chloorhexidine 0,2% is onaangenaam, kan leiden tot smaakverlies en verkleuring van de tanden. Alleen als de tandarts dit voorschrijft en als de cliënt de vloeistof niet inslikt kan gespoeld worden met chloorhexidine Ivoren kruis, trefwoord ouderen, november Illustraties overgenomen van de website van de NMT: (extern link, trefwoord mondverzorging). 3 Integrale Kankercentra. Palliatieve zorg: richtlijnen voor de praktijk, Ivoren kruis, trefwoord mondspoelmiddelen, november WVC. Protocol Mondverzorging, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, Werkgroep Infectiepreventie. Lichaamsverzorging van de cliënt. Verpleeghuis-, woon- en thuiszorg. Maart 2004 ( externe link). Basis mondverzorging: 4 (van 5)

22 Protocollen Voorbehouden, Risicovolle en Overige handelingen Lichaamsverzorging en observatie 20 Lipverzorging Na het poetsen worden de lippen en huid rondom de lippen gedroogd en vervolgens met vaseline of lippencrème (bijvoorbeeld cacaoboter gesmeerd). Korsten op de lippen losweken met vaseline 1. Bronnen Richtlijn Mondzorg voor zorgafhankelijke cliënt. Beroepsvereniging verpleeghuisartsen en sociaal geriaters. September Nederlandse maatschappij tot bevordering der tandheelkunde (NMT), (externe link). Ivoren kruis, (externe link). Werkgroep Verpleegkundige Contactpersonen (WVC), Integrale Kankercentra. (2006). Protocol Mondverzorging, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, paragraaf 2.4. Te raadplegen via (externe link) 1 WVC. Protocol Mondverzorging, verpleegkundig protocol mondverzorging bij oncologische patiënten met een verhoogd risico op beschadigd mondslijmvlies, Basis mondverzorging: 5 (van 5)