Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijnen voor verpleeghuizen en woonzorgcentra. Augustus 2012

Transcriptie

1 Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Hygiënerichtlijnen voor verpleeghuizen en woonzorgcentra Augustus 2012

2 Colofon De richtlijnen zijn in 2007 opgesteld, herzien in 2012 door: GGD Amsterdam GGD Gooi- en Vechtstraak GGD Hart voor Brabant GGD Kennemerland Verpleeghuis Naaderheem Verpleeghuis Wittenberg Werkgroep Infectie Preventie (WIP) Deze uitgave is te downloaden via: Contact Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Postbus CE Amsterdam T F info@lchv.nl Web: Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt worden door middel van druk, fotokopie of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 2 van 59

3 Inhoud Colofon 2 Begrippen en afkortingen 7 1 Inleiding Voor wie zijn deze richtlijnen bedoeld? Wat is de relatie met de richtlijnen van de Werkgroep Infectie Preventie (WIP)? Opbouw richtlijnen Waarom is een goede hygiëne belangrijk? Hoe verspreiden micro-organismen zich? Waarom vormen cliënten in verpleeghuizen en woonzorgcentra een risicogroep? Hoe kunnen infectierisico s worden beperkt? 10 2 Persoonlijke hygiëne medewerkers Handhygiëne Algemeen Wanneer is een goede handhygiëne van belang? Techniek handreiniging Techniek handdesinfectie Persoonlijke verzorging Kleding Algemeen Dienstkleding Privékleding Persoonlijke beschermingsmiddelen Beschermende kleding Handschoenen Mondneusmasker en beschermende bril of mondneusmasker met spatscherm 16 3 Omgang met cliënten Hulp bij de wasbeurt 17 Mondverzorging Sondevoeding Hoortoestellen Voet- en handverzorging Overledenen verzorgen 18 4 Omgang met lichaamsvloeistoffen Bloed Sputum Bronchiaal toilet Urine en feces Katheter Dagelijkse verzorging van de urineopvangzak Dagelijkse verzorging van het stomazakje Incontinentiemateriaal Tracheacanule 21 Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 3 van 59

4 5 Wondverzorging 22 6 Omgang met en opslag van medicijnen en steriele middelen Algemeen Medicijnen Steriele instrumenten en materialen 23 7 Preventie van infectieziekten Accidenteel bloedcontact Melding infectieziekten Vaccineren Influenza Hepatitis B Infectie- en hygiënecommissie 26 8 Isolatie Algemeen Contactisolatie Druppelisolatie Aërogene isolatie 28 9 MRSA Algemeen Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Omgang met wasgoed, afval en serviesgoed Omgang met incontinentiemateriaal, po, katheterzak en waskommen Wondverzorging Schoonmaak Norovirus Algemeen Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Schoonmaak Omgang met wasgoed en afval Clostridium difficile Algemeen 35 Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Omgang met incontinentiemateriaal, po, katheterzak en waskommen Schoonmaak Scabiës (schurft) Algemeen Gebruik van persoonlijke beschermingsmiddelen Omgang met kleding en beddengoed Schoonmaak Onderhoud en gebruik van apparatuur Pospoeler Vernevelapparatuur Zuurstofapparatuur Uitzuigapparatuur 39 Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 4 van 59

5 14 Voedselveiligheid Algemeen Persoonlijke hygiëne Opslag en temperatuur Bouwtechnische eisen Legionellapreventie Reinigen en desinfectie Algemeen Reinigen Desinfectie Mengschema chlooroplossingen Oppervlaktedesinfectie met een chlooroplossing Oppervlaktedesinfectie met alcohol 70% Schoonmaakmateriaal Borstels Emmers Materiaalwagen Microvezeldoekje Moppen Reinigingsmiddelen Sopdoeken Sponzen Stofwisapparaat Stofzuigers Werkkast Wasgoedverwerking Dierplaagbeheersing Afval Afval zonder infectierisico Scherp afval Paramedici Algemene maatregelen Pedicure en manicure Kappers Huisdieren Huisdieren op bezoek Huisdieren voor verblijf Algemeen Reiniging Honden Katten 51 Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 5 van 59

6 21 Behandeling van vervuilde cliënten vanuit de thuissituatie Bouw en inrichting van de woonzorgomgeving Vloeren en wanden Inrichting en materialen Ventilatie Bronvermelding Bijlagen Schema indicatie en beschermingsmiddelen Standaard schoonmaakschema 57 Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 6 van 59

7 Begrippen en afkortingen CE-merk CIb Ctgb Fifo-principe GGD KRP LAP LCHV MRSA ppm RIVM WIP CE staat voor conformiteit met de Europese richtlijnen. Desinfectiemiddelen voor (een) specifieke (groep) medische hulpmiddelen zijn voorzien van een CE-merk. Deze desinfectiemiddelen mogen alleen hiervoor gebruikt worden en dus niet voor (bijvoorbeeld) oppervlaktedesinfectie. Centrum voor Infectieziektebestrijding. College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Het Ctgb oordeelt onder meer over de toelating van oppervlaktedesinfectiemiddelen op basis van Europees geharmoniseerde wet- en regelgeving. Desinfectiemiddelen die door het Ctgb zijn toegelaten, zijn voorzien van een N-nummer. First in, first out -principe. Dit betekent dat producten die het eerst geleverd zijn ook het eerst gebruikt moeten worden. De nieuwe voorraad moet dus altijd achteraan gezet worden en de oude voorraad moet naar voren worden geschoven. Gemeentelijke of Gemeenschappelijke Gezondheidsdienst. Kwaliteitsregister Pedicures. Landelijk Afvalbeheerplan. Landelijk Centrum Hygiëne en Veiligheid. Meticilline-Resistente Staphylococcus Aureus. De Engelse afkorting ppm staat voor parts per million, oftewel delen per miljoen, en past in het rijtje procent ( per honderd ) en promille ( per duizend ). Dat wil dus zeggen dat 1 ppm één deel in is ofwel duizend keer minder dan een promille. In een overzichtelijk rijtje: 1 procent = 10-2, 1 promille = 10-3, 1 ppm = Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. Werkgroep Infectiepreventie. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 7 van 59

8 1 Inleiding Deze richtlijnen zijn bedoeld als leidraad voor het hygiënisch werken in een verpleeghuis, een woonzorgcentrum of een voorziening voor kleinschalig wonen. Middels hygiënisch werken kan worden voorkomen dat er een overdracht van microorganismen plaatsvindt van cliënt naar cliënt, van medewerker naar medewerker en van cliënt naar medewerker en vice versa. Voor de leesbaarheid van deze richtlijn zal in de rest van de tekst worden gesproken over verpleeghuizen en woonzorgcentra. 1.1 Voor wie zijn deze richtlijnen bedoeld? De richtlijnen zijn geschreven voor alle medewerkers in een verpleeghuis, een woonzorgcentrum of een kleinschalige woonvoorziening die zich bezighouden met het uitvoeren van een of meer van de genoemde werkzaamheden in de richtlijn. Dit betekent dat de richtlijnen niet alleen zijn bedoeld voor de verzorgenden, maar ook voor de schoonmaakmedewerkers, de voedingsassistenten, de paramedici, et cetera. Zij bieden immers ook een vorm van zorg waarbij hygiëne een rol speelt. 1.2 Wat is de relatie met de richtlijnen van de Werkgroep Infectiepreventie (WIP)? De WIP-richtlijnen bevatten handvatten voor het maken en verbeteren van infectiepreventiebeleid. Dit beleid richt zich op het voorkómen van infecties die het gevolg zijn van verleende gezondheidszorg. De hygiënerichtlijnen van het LCHV zijn ook geschreven ter voorkoming van infecties, maar richten zich op een andere doelgroep. De WIP-richtlijnen zijn namelijk bedoeld voor beleidsmakers, terwijl het LCHV zich richt op medewerkers in verpleeghuizen en woonzorgcentra. Hierdoor zijn de LCHV-richtlijnen een praktische uitwerking van het door de WIP vastgestelde beleid. 1.3 Opbouw richtlijnen De richtlijnen zijn opgebouwd uit verschillende onderwerpen, te weten: Persoonlijke hygiëne medewerkers Omgang met cliënten Omgang met lichaamsvloeistoffen Wondverzorging Omgang met en opslag van medicijnen en steriele middelen Preventie van infectieziekten Isolatie MRSA Norovirus Clostridium Scabiës Onderhoud en gebruik van apparatuur Voedselveiligheid Reinigen en desinfectie Afval Paramedici Kappers Huisdieren Behandeling van vervuilde cliënten vanuit de thuissituatie Bouw en inrichting van de woonzorgomgeving. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 8 van 59

9 Ieder voorschrift in deze richtlijn is aangegeven met een symbool met de volgende betekenis: wetboek = wettelijk verplicht voorschrift, bijvoorbeeld het opstellen van een risicoanalyse en beheersplan ten behoeve van legionellapreventie. Deze punten worden door de overheid of de GGD getoetst. handje = landelijk vastgestelde norm. Deze punten worden bij het toezicht getoetst, bijvoorbeeld de aanwezigheid van een handenwasgelegenheid met alle benodigdheden om de handen op een hygiënische wijze te kunnen wassen. lachebek = advies, is wenselijk. Deze punten worden bij het toezicht niet getoetst, bijvoorbeeld het bijhouden van een afvinkschema voor de schoonmaakwerkzaamheden. Cursief gedrukte teksten in een kader zijn bedoeld als tip! 1.4 Waarom is een goede hygiëne belangrijk? Een goede hygiëne is van belang om het risico op overdacht van ziekmakende micro-organismen tijdens het verblijf in de instelling te verkleinen. Door het ontbreken en/of niet naleven van de hygiëneregels kunnen micro-organismen zich snel verspreiden. Dit kan gevolgen hebben voor de gezondheid en veiligheid van de cliënten en de medewerkers. 1.5 Hoe verspreiden micro-organismen zich? Micro-organismen kunnen zich verspreiden via direct of indirect contact met: handen lucht (via druppels door aanhoesten, huidschilfers of stof) voedsel en water voorwerpen, zoals een postoel, een deurklink of kleding lichaamsvloeistoffen (contact met speeksel, braaksel, wondvocht, feces of bloed) dieren, zoals huisdieren en insecten. 1.6 Waarom vormen cliënten in verpleeghuizen en woonzorgcentra een risicogroep? Cliënten van verpleeghuizen en woonzorgcentra vormen vanwege hun kwetsbaarheid en onderliggend lijden een risicogroep. De cliënten zijn in te delen in verschillende categorieën: a) Cliënten die vanwege psychogeriatrische problematiek zijn opgenomen. Deze mensen hoeven geen lichamelijke klachten te hebben en zijn voornamelijk zorgbehoeftig. b) Cliënten die vanwege somatische aandoeningen zijn opgenomen. Deze mensen hebben in meerdere of mindere mate verzorging nodig. Een aantal van de cliënten heeft meer kans op het ontwikkelen van een infectie. De risicofactoren zijn onder andere: intensief contact specifieke lichamelijke aandoeningen bedlegerigheid minder besef van hygiëne. Door het ouder worden kunnen bovendien verscheidene natuurlijke verdedigingsmechanismen tegen ziekmakende micro-organismen afnemen, zoals: - de afname van de werkzaamheid van het immuunsysteem; - het niet meer optimaal functioneren van de trilharen, zodat de afvoer van slijm onvoldoende is en de luchtwegen hierdoor slecht gereinigd worden; Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 9 van 59

10 - het droger worden van de huid en het verminderen van de circulatie in de huid, waardoor gemakkelijk wondjes ontstaan; - een verminderde urineproductie doordat men minder drinkt; er vindt stagnatie plaats van urine, waardoor er een verhoogde kans is op groei van microorganismen; - de beschadiging van huid en slijmvliezen door intensief (be)handelen, waardoor de kans op infecties groter wordt. Een bijkomend probleem is een onduidelijke uiting van infecties, waardoor een infectie niet altijd (tijdig) herkend wordt. De meest voorkomende infecties in verpleeghuizen en woonzorgcentra zijn: urineweg-, luchtweg-, maag-darm- en wondinfecties. Door het vele handcontact van de medewerkers en vrijwilligers bij de verzorging van cliënten kunnen micro-organismen makkelijk van de ene naar de andere cliënt worden overgebracht. 1.7 Hoe kunnen infectierisico s worden beperkt? Door hygiënemaatregelen te treffen kan de overdracht van micro-organismen en dus het infectierisico worden beperkt. Hiervoor moeten medewerkers op de hoogte zijn van hygiënische werkwijzen en deze kennis toepassen in de dagelijkse praktijk. Dit geldt zowel voor de medische handelingen, zoals een wondverzorging, medicijnverstrekking en de verzorging van een cliënt met een infectie(ziekte), als voor de schoonmaak- en onderhoudswerkzaamheden. In deze richtlijnen wordt kennis over hygiënische werkwijzen gegeven. Bovendien worden er handvatten aangeboden voor een praktische toepassing van deze kennis. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 10 van 59

11 2 Persoonlijke hygiëne medewerkers Door het frequente en intensieve contact tussen medewerkers en cliënten van verpleeghuizen en woonzorgcentra is er meer kans op besmetting. Het risico om als medewerker zelf gekoloniseerd te raken is groot en de kans om anderen, met name de cliënten, te besmetten is dus ook aanwezig. Omdat de cliënten vaak een verminderde weerstand hebben, zal bij hen het gevolg van een infectie vaak ernstiger zijn. Een goede persoonlijke hygiëne is dus zowel in het eigen belang als in dat van de cliënten noodzakelijk. Centraal bij de persoonlijke hygiëne staan de handhygiëne, het niet dragen van sieraden, de verzorging van de haren en het dragen van bedrijfs- en/of beschermende kleding. 2.1 Handhygiëne Algemeen Handhygiëne is de belangrijkste maatregel om risico op overdracht van microorganismen te verminderen. In het algemeen worden handreiniging met water en zeep en het inwrijven van de handen met handalcohol, wat betreft de preventie van kruisinfecties, als aan elkaar gelijkwaardig beschouwd. De keuze zal dan worden bepaald door de praktische uitvoerbaarheid (aanwezigheid wastafel etc.) en de mate van bevuiling van de handen. Wanneer de handen zichtbaar verontreinigd zijn, dienen ze altijd te worden gewassen met water en gewone, vloeibare zeep en vervolgens te worden gedroogd. Indien de handen visueel schoon en droog zijn, mag men, in plaats van reiniging met water en zeep, de handen desinfecteren met handalcohol. Handreiniging houdt in: het wassen van de handen met water en vloeibare zeep, gevolgd door het afdrogen van de handen, en heeft als doel het verwijderen van vuil. Zie voor techniek handreiniging Handdesinfectie houdt in: het inwrijven van de handen met handalcohol totdat de handen droog zijn, en heeft als doel het doden van de micro-organismen die op de handen aanwezig zijn. Zie voor techniek handdesinfectie Handalcohol heeft als voordeel dat hij op de plek van de verzorging gebruikt kan worden en onafhankelijk is van de aanwezigheid van een wasbak. Daarnaast zit er een terugvettend middel in dat uitdrogen van de handen voorkomt. Uit het oogpunt van gebruiksgemak heeft handalcohol daarom de voorkeur boven het handen wassen met vloeibare zeep. Gebruik alleen de handalcohol die is opgenomen door of aangemeld bij het Ctgb (College voor de toelating van gewasbeschermingsmiddelen en biociden). Op de site is het register van toegelaten middelen te downloaden (onder het kopje toelatingen bestrijdingsmiddelendatabank). Handverzorging houdt in: het zodanig verzorgen van de handen met een huidcrème of huidlotion dat uitdrogen van de huid wordt voorkomen. Ook het verzorgen van de nagels valt onder handverzorging. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 11 van 59

12 2.1.2 Wanneer is een goede handhygiëne van belang? Pas handhygiëne toe op de volgende momenten: voor aanvang van de werkzaamheden en na pauzes na niezen en het snuiten van de neus na toiletgebruik voor en na contact met voedsel. Pas handhygiëne toe bij het uitvoeren van handelingen bij cliënten. Doe dit in ieder geval op de volgende momenten 1 : 1) voor contact met de cliënt * 2) voor schone/steriele handelingen (zoals bijvoorbeeld een wondbehandeling of het bereiden van eten) 3) na contact met lichaamsvloeistoffen of uitscheidingsproducten (feces, urine, bloed en wondvocht) 4) na contact met de cliënt 5) na het aanraken van de omgeving van de cliënt (bijvoorbeeld het bedhek en het nachtkastje). * Als de handen net voor het contact met een cliënt al gewassen of gedesinfecteerd zijn, omdat men bijvoorbeeld net contact heeft gehad met een andere cliënt, dan hoeft dat niet opnieuw te gebeuren. Moment 1) en 4) vallen dan als het ware samen. Draag handschoenen wanneer de handen in contact kunnen komen met lichaamsvloeistoffen. Pas handhygiëne toe na het uittrekken van handschoenen. Dek wondjes aan de handen af met vochtwerende pleisters Techniek handreiniging Neem bij het reinigen van de handen de volgende instructie in acht (zie figuur 1): Maak de handen eerst goed nat onder de kraan en voorzie ze vervolgens van een laagje vloeibare zeep uit de dispenser. Wrijf de handen gedurende 10 seconden goed over elkaar. Wrijf hierbij de polsen, de vingertoppen, de duimen en de gebieden tussen de vingers goed in. Spoel de handen goed af. Maak bij voorkeur gebruik van een kraan met elleboog- of voetbediening, zodat de kraan niet met de hand hoeft te worden dichtgedraaid. Indien een elleboog- of voetbediening ontbreekt, draai de kraan dan dicht met behulp van een papieren doekje. Droog de handen goed af met een schone doek of eenmalige handdoeken. Vergeet hierbij niet de polsen en de huid tussen de vingers te drogen Techniek handdesinfectie Neem bij het desinfecteren van de handen met handalcohol de volgende instructie in acht (zie figuur 2): Neem uit de dispenser een hoeveelheid handalcohol passend in het kuiltje van de handpalm. Breng de handalcohol op de droge handen aan. Wrijf de handen zorgvuldig over elkaar totdat ze droog zijn. Wrijf hierbij ook de polsen, de vingertoppen, de duimen en de gebieden tussen de vingers grondig in met de handalcohol. 1 Deze momenten van handhygiëne zijn gebaseerd op het advies My five moments for hand hygiene van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO), zoals opgenomen in de WHO Guidelines on Hand Hygiëne in Health Care. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 12 van 59

13 Het gebruik van lotions of crèmes kan helpen om kloofjes en uitdroging van handen als gevolg van handreiniging of desinfectie te voorkomen. Gebruik alleen lotions en crèmes uit een tube of dispenser. Figuur 1. Techniek handreiniging Figuur 2. Techniek handdesinfectie Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 13 van 59

14 2.2 Persoonlijke verzorging Draag geen hand- en polssieraden. Ook gladde ringen, horloges en lange kettingen zijn niet toegestaan. Piercings mogen, mits deze de hygiëne niet in de weg staan en/of in contact kunnen komen met de cliënten. Zorg dat de haren kort zijn of dat lang haar bijeengebonden of opgestoken is. Houd de nagels kort en draag geen nagellak of kunstmatig aangebrachte nagels. Motivatie: Medewerkers die kunstmatig aangebrachte nagels dragen, hebben vaker grotere aantallen pathogene micro-organismen op de handen dan medewerkers zonder kunstnagels. Kunstnagels en lange nagels belemmeren een goede handhygiëne, waardoor na het gebruik van handdesinfectans of het wassen van de handen met water en zeep nog micro-organismen op de handen aanwezig kunnen zijn. Meerdere uitbraken van zorginfecties zijn toegeschreven aan medewerkers die kunstnagels droegen. Nagellak kan gaan afbladderen en op niet-intacte nagellak kunnen microorganismen achterblijven. Draag schone hoofddoekjes die strak om het hoofd gebonden zijn. Zorg ervoor dat baarden en snorren schoon en kort geknipt zijn. 2.3 Kleding In verpleeghuizen en woonzorgcentra is vaak een beleid vastgesteld over het dragen van kleding. Dit kan dienstkleding of privékleding zijn. Draag vanuit hygiënisch oogpunt dienstkleding (minimaal een jasje) in plaats van privékleding bij het uitvoeren van verpleegkundige handelingen. Zie ook paragraaf over beschermende kleding. Motivatie: Dienstkleding is van materiaal gemaakt dat bestendig is tegen hoge wastemperaturen. Daarnaast wordt de kleding alleen op de werkplek gedragen Algemeen Algemene regels ten aanzien van de kleding: Trek dagelijks en bij visuele verontreiniging schone kleding aan. Draag over de kleding geen shawls, vesten, lange kettingen en dergelijke. Draag kleding met korte mouwen. Draag gladde kleding die niet pluist of loshangt. Ga niet in de kleding waarin gewerkt is naar huis, maar trek deze op de werkplek uit om verspreiding van micro-organismen te voorkomen Dienstkleding Draag de dienstkleding gesloten Privékleding Zorg dat er extra privékleding op de werkplek aanwezig is, zodat kleding kan worden vervangen bij eventuele verontreiniging. Was de kleding volgens wasvoorschrift en droog deze in de droogtrommel en/of strijk deze. In beide gevallen ondergaat de kleding een hittebehandeling waardoor micro-organismen worden gedood. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 14 van 59

15 2.4 Persoonlijke beschermingsmiddelen Beschermende kleding Beschermende kleding is kleding die over de privékleding of dienstkleding wordt gedragen met als doel verontreiniging van de kleding en overdracht van microorganismen via kleding te voorkomen. Er zijn drie soorten beschermende kleding: een jasschort met korte mouw een jasschort met lange mouw een vochtwerend schort. Jasschorten zijn van goed reinigbaar materiaal en vochtwerende schorten zijn meestal van plastic. Een voorbeeld van een situatie waarin beschermende kleding gedragen wordt, is tijdens het wassen van een cliënt, aangezien hier mogelijk contact met lichaamsvloeistoffen is en de eigen kleding nat kan worden. Draag beschermende kleding over de kleding. Draag de beschermende kleding gesloten, zodat de dienst- of privékleding wordt beschermd. Trek de beschermende kleding na afloop van de handeling direct uit. Gooi in het geval van een plastic schort deze direct weg. Doe een stoffen jasschort aan het eind van de dienst in de was Handschoenen Draag waar dat staat voorgeschreven schone nitril onderzoekshandschoenen, die voldoen aan de normeringen NEN-EN 374, NEN-EN 420 en NEN-EN Nitril onderzoekshandschoenen worden niet aangetast door alcohol, bieden een goede bescherming tegen micro-organismen en chemicaliën en pinholes (zeer kleine gaatjes) in de handschoen worden sneller gesignaleerd, doordat de handschoen openscheurt. Door het gebruik van nitril handschoenen in plaats van latex wordt voorkomen dat medewerkers een latexallergie opbouwen en worden problemen voorkomen bij cliënten met een latexallergie. Vinyl, polyethyleen en polyvinyl handschoenen zijn niet geschikt, omdat ze onvoldoende bescherming bieden door de aanwezigheid van pinholes, de doorlaatbaarheid voor micro-organismen en andere middelen, zoals hormoonzalven en cytostatica. Draag handschoenen wanneer de handen in contact kunnen komen met bloed, lichaamsvloeistoffen, slijmvliezen, niet-intacte huid of behandelmaterialen die (mogelijk) besmet zijn. Gebruik handschoenen eenmalig en bij dezelfde cliënt. Trek ze na gebruik direct uit. Vermijd tijdens het dragen van handschoenen contact met deurknoppen, telefoon, apparatuur, toetsenborden, et cetera. Was of desinfecteer de handen na het uittrekken van de handschoenen. Bij het uittrekken van de handschoenen kunnen de handen namelijk besmet zijn geraakt. Indien bij bloedafname gebruik wordt gemaakt van een gesloten afnamesysteem (bijvoorbeeld een vacuümsysteem), dan hoeven er geen handschoenen te worden gedragen. 2 De nitril handschoenen moeten voldoen aan de volgende normeringen: - NEN-EN 374 (beschermende handschoenen tegen chemicaliën en micro-organismen); - NEN-EN 420 (beschermende handschoenen algemene eisen en beproevingsmethode); - NEN-EN 455 (medische handschoenen voor eenmalig gebruik). Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 15 van 59

16 2.4.3 Mondneusmasker en beschermende bril of mondneusmasker met spatscherm Er bestaan verschillende typen mondneusmaskers. Op indicatie van de deskundige infectiepreventie wordt bepaald welk type mondneusmasker gedragen moet worden tijdens een uitbraak van een infectieziekte. Draag een chirurgisch mondneusmasker met neusklem en een beschermende bril, of een mondneusmasker met spatscherm, bij iedere handeling waarbij de kans bestaat op spatten in het gezicht, zoals bij een bronchiaal toilet. Beschermende brillen moeten een volledige boven- en zijbescherming hebben. Plaats het masker en de bril/het spatscherm bij dergelijke handelingen binnen handbereik, zodat ze indien nodig direct gepakt kunnen worden. Gooi het masker direct na gebruik weg. Reinig en desinfecteer een beschermbril na gebruik of gooi wegwerpbrillen direct weg na gebruik. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 16 van 59

17 3 Omgang met cliënten Cliënten van verpleeghuizen en woonzorgcentra worden zoveel mogelijk gestimuleerd om zichzelf te verzorgen. Daar waar een cliënt dit zelf niet meer kan, nemen de medewerkers het over. 3.1 Hulp bij de wasbeurt Iedere cliënt moet gewassen worden met zijn eigen wasbenodigdheden. Zorg dat iedere cliënt in het bezit is van het volgende: zeep, een kam, een tandenborstel, tandpasta en zo nodig scheerbenodigdheden en een gebittenbakje een schone handdoek schone waskommen van roestvrij staal of kunststof een schone washand of wegwerpwasdoekjes. Gebruik de gehele verpakking wegwerpwasdoekjes voor één cliënt en neem voor elk lichaamsdeel een nieuw schoon doekje. Zorg dat alle benodigde materialen binnen handbereik staan. Pas na het uitvoeren van de werkzaamheden handhygiëne toe. 3.2 Mondverzorging Werk volgens de richtlijnen Mondzorg voor zorgafhankelijke cliënten in verpleeghuizen van Verenso. Deze richtlijn is te verkrijgen via Sondevoeding Sondevoeding bestaat er in twee vormen: zelf op te lossen voeding en industrieel bereide kant-en-klare sondevoeding. De voorkeur gaat uit naar kant-en-klare voeding, omdat deze onder gecontroleerde omstandigheden is bereid. Sondevoeding kan continu of in bolus worden toegediend. Pas handhygiëne toe voor het aansluiten of toedienen van de voeding. Het is niet nodig om handschoenen te dragen. Vervang bij continue toediening de zak of fles met voeding binnen 24 uur. Vervang het toedieningssysteem tot aan de sonde bij continue toediening na maximaal 96 uur. Spoel het voedingssysteem van een continu systeem door met water uit een flink stromende kraan wanneer de voedingszak wordt gewisseld. Bewaar sondevoeding die in bolus wordt toegediend na openen afgesloten in de koelkast gedurende maximaal 24 uur. Noteer de datum en tijd van openen. Een uitzondering hierop vormt sondevoeding die niet in de koelkast mag worden bewaard (in verband met klonteren bij lage temperaturen). Gebruik deze voeding direct na openen en gooi restjes weg. Sluit bij bolustoediening de voedingssonde of PEG-katheter na elke toediening af met een schoon dopje. Spoel bij bolustoediening de voedingssonde of de PEG-katheter na iedere toediening van voeding en/of medicijnen door met cc kraanwater. Doe dit minimaal vijf keer per dag. Gebruik voor het doorspoelen een spuit. Spuiten mogen cliëntgebonden binnen maximaal 24 uur worden hergebruikt, mits de cliënt geen schimmelinfectie (waar dan ook in het lichaam) heeft en de spuit niet beschadigd is. Noteer voor Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 17 van 59

18 dit hergebruik de bewonersnaam en de datum en het tijdstip van ingebruikname op de zuiger en gooi gebruikte spuiten iedere avond weg. Reinig de spuit, indien deze wordt hergebruikt, na gebruik in een sopje en leg de stamper en huls los van elkaar te drogen op een schone en droge doek, of in een uitlekbakje waarin geen water kan blijven staan. Maak het aanrecht na reiniging droog met papier. 3.4 Hoortoestellen Reinig het oorstukje van een hoortoestel minimaal één keer per week volgens voorschrift van de fabrikant. Lees de instructie van de fabrikant over het gebruik van het hoortoestel. 3.5 Voet- en handverzorging Voetproblemen ontstaan meestal door een combinatie van factoren, zoals een verminderde circulatie en een verminderd gevoel in voeten en handen ten gevolge van vaatziekten, neurologische aandoeningen of diabetes mellitus. Hierdoor merkt de cliënt de wondjes zelf vaak niet op. Laat de voetverzorging bij risicocliënten (diabetici) over aan een erkende pedicure en/of podotherapeut(e) met aantekening diabetische voet of een medisch pedicure geregistreerd in het KRP (Kwaliteitsregister Pedicures). Inspecteer, bij de dagelijkse verzorging, de handen en voeten op aanwezigheid van wondjes, kloven, eeltplekken en likdoorns, ingegroeide nagels en dergelijke. Overleg over verdere behandeling. Reinig en desinfecteer handverzorgingsinstrumenten voor algemeen gebruik (zoals nagelschaartjes en vijltjes) na ieder gebruik. Zie de informatie per instrument in bijlage Overledenen verzorgen Indien een cliënt overlijdt, moet deze persoon op de juiste wijze worden verzorgd. In de meeste gevallen voert de uitvaartorganisatie een groot deel van de taken uit. Ook kan het zijn dat de familie een aantal handelingen uitvoert. Indien deze taak door een medewerker van de instelling wordt verricht, dan moeten onder meer de volgende handelingen worden uitgevoerd en de hygiëneregels in acht worden genomen: het verwijderen van infusen, katheters, sondes en stomamateriaal het opvangen van urine en feces het sluiten van de mond en ogen het knippen van de nagels het wassen van het lichaam het afdekken van verwondingen het aanbrengen van incontinentiemateriaal. Houd rekening met de volgende aandachtspunten: Plaats alle te gebruiken materialen, zoals een afvalbak, een waszak en een UNgekeurde naaldcontainer voor scherpe voorwerpen, binnen handbereik. Draag handschoenen bij de bovenstaande werkzaamheden. Draag beschermende kleding over de kleding om besmetting met bloed, feces, urine en andere lichaamsvochten van de overledene te voorkomen. Verwijder na afloop van alle handelingen eerst het afval en vervolgens de handschoenen en de beschermende kleding en pas ten slotte handhygiëne toe. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 18 van 59

19 4 Omgang met lichaamsvloeistoffen 4.1 Bloed Bloed kan overdraagbare ziekten (hiv, hepatitis B en C) bevatten. Daarom moeten bloed, met bloed verontreinigde voorwerpen, met bloed vermengde lichaamsvloeistoffen (o.a. urine, feces, sputum) en wondvocht als besmet worden beschouwd. Om overdracht van ziekten te voorkómen, moeten bij de omgang met bloed de volgende regels in acht worden genomen: Plaats alle te gebruiken materialen binnen handbereik. Draag handschoenen bij werkzaamheden waarbij direct contact met bloed kan plaatsvinden. Ook bij het verzorgen van de insteekplaats van een infuus moeten handschoenen worden gedragen. Deponeer gebruikte naalden direct na gebruik in de daarvoor bestemde UNgekeurde naaldcontainer. Steek naalden nooit terug in het beschermhoesje. Vul de container niet boven de aangegeven vullijn. Verwijder direct na het beëindigen van de werkzaamheden verontreinigd geraakte kleding of linnengoed, trek de handschoenen uit en pas handhygiëne toe. Trek bij het opruimen van gemorst bloed handschoenen aan. Neem het gemorste bloed op, reinig de plek vervolgens met allesreiniger en desinfecteer deze daarna met alcohol 70% of chloor. Zie ook paragraaf Pas handhygiëne toe na het beëindigen van de handelingen. 4.2 Sputum Plaats alle te gebruiken materialen binnen handbereik. Draag beschermende kleding en handschoenen tijdens het verlenen van hulp bij het ophoesten of bij het uitzuigen van slijm. Raak tijdens deze handelingen geen andere voorwerpen aan. Dit om mogelijke verspreiding van micro-organismen te voorkomen. Vang sputum op in een wegwerp sputumpot. Deze mag nooit langer dan 24 uur door een cliënt worden gebruikt. Leeg de pot in de slokop of de pospoeler en deponeer de pot in een afvalzak óf gooi een afgesloten sputumpot direct weg. Pas handhygiëne toe na het beëindigen van de handelingen. 4.3 Bronchiaal toilet Plaats alle te gebruiken materialen binnen handbereik. Draag bij bronchiaaltoilet een chirurgisch mondneusmasker en een bril. Gebruik de uitzuigapparatuur op de juiste wijze. Zie hiervoor paragraaf Gebruik wegwerpopvangmateriaal. Gebruik per cliënt apart materiaal. Als dit niet mogelijk is, dan moet het materiaal na ieder gebruik huishoudelijk gereinigd en gedesinfecteerd worden. Pas handhygiëne toe na het beëindigen van de handelingen. 4.4 Urine en feces Katheter Reinig dagelijks tijdens een gewone onderwasbeurt de uitwendige genitaliën en het gebied rondom de katheter met water of met wegwerpwasdoekjes. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 19 van 59

20 4.4.2 Dagelijkse verzorging van de urineopvangzak De katheter en het opvangsysteem vormen een gesloten systeem. Onderbreking van het gesloten systeem verhoogt de kans op het binnendringen van microorganismen. Om urineweginfecties te voorkomen, moet er hygiënisch gewerkt worden. Urineopvangzak met aftapkraan Gebruik bij een verblijfskatheter een opvangzak met een aftapkraan. Ontkoppel het opvangsysteem alleen van de katheter bij het verwisselen van de katheter, bij het spoelen van de blaas, bij verstopping door gruis of bloedstolsels in de katheter, bij lekkage van het systeem of als de zak vies gaat ruiken. Desinfecteer de koppeling tussen de katheter en het opvangsysteem met alcohol 70% bij het aansluiten van een nieuwe zak. Draag handschoenen tijdens het aftappen. Zorg dat het kraantje tijdens het aftappen niet in aanraking komt met het urinaal of de beker waarin de urine wordt opgevangen. Voorkom tijdens het aftappen dat de omgeving wordt besmet door spatten. Trek de handschoenen na de handelingen uit en pas handhygiëne toe. Leeg het urinaal of de beker bij voorkeur in een pospoeler, en anders in het toilet. Voorkom ook hier spatten. Urineopvangzak zonder aftapkraan In principe gelden hiervoor dezelfde maatregelen als voor zakken mét aftapkraan. Echter, als een zak vol is, dan moet deze altijd worden ontkoppeld en verwisseld, waardoor het gesloten systeem wordt onderbroken. Neem daarom extra maatregelen: Draag tijdens de werkzaamheden altijd handschoenen. Desinfecteer de schaar, indien gebruikt voor het openknippen van de zak, met alcohol 70%. Voorkom spatten tijdens het legen. Voer de lege zak af met het gewone huisvuil Dagelijkse verzorging van het stomazakje Het voorkómen van lekkage van feces of urine bij cliënten met een stoma vereist primair de aandacht. Daarom moet het aanleggen van stomahulpmiddelen door geschoold personeel (eventueel de cliënt zelf) gebeuren. Aangezien handschoenen blijven kleven aan de plakkers hoeven ze niet gedragen te worden. Een zeer goede uitvoering van de handhygiëne na afloop van de handelingen is hierdoor uiteraard onmisbaar. Plaats alle te gebruiken materialen binnen handbereik. Raak tijdens de handelingen geen andere voorwerpen aan. Dit om mogelijke verspreiding van micro-organismen te voorkomen. Deponeer gebruikte materialen direct na gebruik in de daarvoor bestemde afvalbak of waszak. Pas handhygiëne toe na afloop van de handelingen Incontinentiemateriaal Draag handschoenen bij het verwijderen van incontentiemateriaal. Werp het incontentiemateriaal direct na vervanging in een plastic zak en verwijder deze zak direct. Verwissel incontinentiemateriaal minimaal één keer per acht uur. Hygiënerichtlijnen voor Verpleeghuizen en Woonzorgcentra (augustus 2012) Pagina 20 van 59