een bodem voor water. Hemel- en grondwaterbeleid. Gemeente Landgraaf INTEGRAAL STEDELIJK WATERPLAN Definitief Versie 1

Transcriptie

1 een bodem voor water Gemeente Landgraaf Definitief Versie 1 INTEGRAAL STEDELIJK WATERPLAN

2 : 1

3 Inhoud 1.0 Samenvatting 0 2 Inleiding Waarom dit beleidsplan? Welke kant willen we op? Wat staat er in dit plan? Hoe lang is het geldig? Wie zijn er bij betrokken? Wanneer is dit beleid van toepassing? Rolverdeling Wat is de juridische status van dit beleid? Wat betekent? 17 3 Beleidsoverzicht Afstemmen beleid Waterbeleid 21 e eeuw Bestaande zorgplicht Nieuwe zorgplichten 20 4 Ambitie Investeren in de toekomst De bewoner aan zet Duurzaam, gedeeld en herkenbaar Trots op water in Landgraaf! 28 5 Omgaan met hemelwater Pragmatische insteek Op natuurlijk wijze Benodigde inspanning Voorkeursvolgorde Beleidsregels Samen optrekken Beheersbare situatie 35 6 Omgaan met grondwater Actieve houding Geen belemmering grondgebruik Benodigde inspanning Voorkeursvolgorde Beleidsregels Vinger aan de pols Beheersbare situatie 42 7 De praktijk Inleiding 44 : 2

4 7.2 Onderzoeks- en rapportageplicht Financiele en ruimtelijke impact Financiering Organisatie Toezicht en handhaving Communicatie 47 1 Begrippenlijst 49 2 Overig beleid 52 3 Algemene Regels lozing afvalwater 57 : 3

5 1.0 Samenvatting EEN BODEM VOOR WATER Landgraaf De gemeente is verantwoordelijk voor de afvoer van afvalwater naar de rioolwaterzuivering (RWZI). Een soort wasmachine voor water. De gemeente zorgt ook voor de afvoer van hemelwater, vaak samen met afvalwater in een gemengd systeem. Met de nieuwe Waterwet is de gemeente ook verantwoordelijk voor grondwater binnen de bebouwde kom. : 4

6 Heel lang geleden trok al het water gewoon in de bodem. Toen zijn we wegen gaan verharden met stenen en riolering aan gaan brengen. Daardoor waren de wegen beter begaanbaar en werden de steden hygienischer. In de loop van de tijd is een probleem ontstaan. We zijn zoveel gaan verharden dat er veel regenwater in de riolen terecht komt. Dat kunnen de riolen niet altijd meer aan. De riolen moeten dan vervuild water lozen op het oppervlaktewater. Ook gaat er onnodig veel schoon regenwater naar de zuivering. Bovendien trekt het regenwater niet meer in de grond. De bodem verdroogt, de grondwaterspiegel daalt en elders kan juist weer wateroverlast ontstaan. Gelukkig kan het ook anders. : 5

7 Je kunt bijvoorbeeld de straat een beetje kantelen zodat het schone regenwater in de berm loopt. Je kunt ook stenen gebruiken waar het water tussendoor kan lopen: water-passerende verharding Er bestaan ook infiltratiekolken, die zijn niet aangesloten op het riool, maar zijn een soort vergiet in de grond. : 6

8 Er zijn ook infiltratieriolen, dat zijn eigenlijk lekke rioolpijpen. Daar mag dan ook alleen schoon regenwater doorheen. Zwaardere buien kunnen niet zomaar in de bodem trekken. Daarom moet teveel regenwater altijd weg kunnen stromen naar een andere plek. Bijvoorbeeld naar het oppervlaktewater Kan dat zomaar overal? Nee, op sommige plekken wel, andere niet. : 7

9 Daarom is er onderzoek nodig. Door de nieuwe Waterwet moet de burger op zijn eigen terrein ook dingen anders gaan doen. Maar wat dan? Je kunt het regenwater dat valt op het huis en het terras in de tuin laten lopen. Maar je kunt ook grindkoffers maken onder de regenpijpen in de grond. : 8

10 Of je kunt een groen dak op je huis maken, dan wordt het meeste regenwater gebruikt door de planten op het dak. Ook bij gebouwen moet je zorgen voor een overloop bij zware buien Op deze manier hoeft er minder regenwater via de gewone (gemengde) rioolpijpen naar de rioolwaterzuivering en wordt de grondwaterspiegel weer natuurlijker. Dat kan via een gescheiden stelsel zoals hierboven. : 9

11 Als je heel goed kunt infiltreren en er is veel oppervlaktewater, hoef je zelfs helemaal geen regenwater af te voeren via de riolering. De wet zegt dan dat iedereen op zijn eigen terrein zoveel mogelijk water zelf moet verwerken. Zoveel als redelijk is. Wat er echt teveel is moet je altijd kunnen afvoeren naar de gemeente. Maar wat is redelijk?. Zoveel hoeft nu ook weer niet. : 10

12 Een overzicht: in Nederland valt in een heel jaar ongeveer 800 millimeter water. Veruit de meeste Eens per jaar valt er Eens per 10 jaar valt Een keer per 100 jaar buien zijn minder in een dag wel 33 er in een dag een bui valt er wel eens een dan 7 millimeter. millimeter. van 54 millimeter. hele zware bui van 78 mm in een dag. Als je niets verandert aan je gebouw en in je straat, dan hoef je in landgraaf ook niets te doen. Het mag natuurlijk wel! Stel je gaat slopen en nieuw bouwen, maar er komt niet meer verharding. Dan vragen we of je 7 mm (dus de gewone regenbuien) op je eigen terrein wilt verwerken. Als het oppervlak aan gebouwen of verharding wel groter wordt. Dan vragen we om voor dat extra stuk, 78 mm regen te verwerken. Dat gaat dus om die hele grote bui van eens in de 100 jaar. Maar alleen voor het extra stuk. : 11

13 Ook de gemeentelijke gebouwen moeten voldoen aan de nieuwe eisen. We gaan ook infiltreren bij het vervangen van bestrating of riolering. Dan vragen we ook of je regenpijpen aan de voorkanten van je gebouw wilt loskoppelen van het gemengde riool en aan wilt sluiten op een nieuwe constructie. En hoe zit het dan met grondwater? In sommige buurten van Landgraaf is er sprake van hoge grondwaterstanden: grondwateraandachtsgebieden. : 12

14 Daar helpt de gemeente om samen tot een oplossing proberen te komen die werkt. Iedereen draagt zijn steentje bij. Oplossingen op eigen terrein en in de openbare ruimte sluiten goed op elkaar aan. Nieuwe problemen gaan we voorkomen. Hiervoor hebben we een stappenplan: 1. Er wordt ter plaatse onderzocht en gemeten. 2. Op basis van het meetnet en modellen worden betrouwbare voorspellingen gedaan over de grondwaterstand. 3. We hanteren andere richtlijnen voor de maximale grondwaterstand van bouwgronden, wegen en groenvoorzieningen. 4. Er worden maatregelen genomen om grondwateroverlast te voorkomen, in de ondergrond en/of aan de gebouwen : 13

15 HOOFDSTUK 1 Inleiding afvalwater hemelwater grondwater oppervlaktewater 1.1 WAAROM DIT BELEIDSPLAN? Sinds de inwerkingtreding van de "Wet Gemeentelijke Watertaken" op 1 januari 2008 hebben de Nederlandse gemeenten nieuwe zorgplichten gekregen op het gebied van hemel- en grondwater. Deze nieuwe wet is vervolgens op 22 december 2009 opgenomen in de Waterwet. De nieuwe wettelijke bepalingen geven de gemeenten nieuwe zorgplichten, maar laten tegelijkertijd ruime beleidsvrijheid met betrekking tot de te maken keuzes ten aanzien van hemel- en grondwaterproblemen. De nieuwe hemelwaterzorgplicht1 heeft betrekking op het doelmatig inzamelen en verwerken van afstromend hemelwater van verhard oppervlak. Voor zover hier van belang kan de nieuwe grondwaterzorgplicht 2 als volgt worden samengevat: "Het in het openbare gemeentelijke gebied treffen van maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig is en deze niet tot de verantwoordelijkheid van het waterschap of de provincie behoort."3 Deze nieuwe zorgplichten vergen uitwerking van gemeenten, zo ook van de Gemeente Landgraaf. Dit beleidsplan beoogt dan ook handvaten te bieden teneinde op gestructureerde en effectieve wijze om te gaan met hemel- en grondwaterproblemen, (geïntegreerd in het Integraal Stedelijk Waterbeleid, ISW). : 14

16 Met de komst van de Nieuwe Waterwet is de gemeente hiermee verantwoordelijk voor een goed functioneren van het totale stedelijke watersysteem. Feitelijk is het een formalisering van de stimulerende rol die de gemeente zich de afgelopen jaren al had toegeëigend. Volgens de wet begint de zorgplicht bij de perceeleigenaar, deze moet het hemelen grondwater in eerste instantie op het eigen perceel verwerken. De gemeente komt in beeld als dit niet redelijkerwijs kan. Met de nieuwe wet heeft de gemeente nu ook juridische instrumenten om een meer duurzame omgang met water af te dwingen. In het ISW staat dat de hemel- en grondwaterzorgplicht in een apart beleidsplan worden uitgewerkt. Dit hemel- en grondwaterbeleid geeft daar invulling aan. 1 Art. 3.5 Waterwet 2 Art. 3.6 Waterwet 3 Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr WELKE KANT WILLEN WE OP? In Landgraaf valt gemiddeld zo n mm neerslag per jaar. Het merendeel van deze neerslag valt verspreid in kleine buien en zorgt niet of nauwelijks voor overlast. Door klimaatverandering en verstedelijking neemt de druk op het stedelijk watersysteem echter langzaam toe. Meer extreme neerslag zorgt voor een groter risico op wateroverlast. Een oplossing is het vergroten van buizen en waterlopen. Dit is echter kostbaar en verplaatst het probleem naar andere locaties. Bebouwing zorgt er ook voor dat minder hemelwater in de bodem terecht komt. Hierdoor kan in langdurige droge perioden een watertekort ontstaan voor bomen en planten. Gemeente Landgraaf verkeert niet in de gelukkige omstandigheid dat meteen aan het oppervlak de bodem bestaat uit goed doorlatende zandgrond. Deze zandgrond of andere goed waterdoorlatende bodempakketen moeten vaak dieper worden gezocht. Met name zandgrond maar ook grind of grondmengsels daartussen kunnen veel water opnemen en bergen. Door hemelwater door te geven aan de bodem (infiltratie) wordt een bijdrage geleverd aan het oplossen van twee problemen: een te grote hemelwaterafvoer naar de riolering en te weinig bodemvocht voor het groen. Dit hemel- en grondwaterbeleid vormt de basis voor het herstel naar een meer natuurlijk evenwicht, vandaar de ondertitel een bodem voor water. In plaats van al het overtollige water zo snel mogelijk af te voeren zet de gemeente in op het vasthouden en benutten van water. De perceeleigenaar speelt hierbij uitdrukkelijk een rol. Uiteraard mogen hierbij geen nieuwe (grondwater)problemen ontstaan. : 15

17 1.3 WAT STAAT ER IN DIT PLAN? In het hemel- en grondwaterbeleid legt de gemeente de keuzes vast ten aanzien van hemel- en grondwater. Het beleidsplan beschrijft onder meer wat de gemeente redelijkerwijs van bewoners en ontwikkelende partijen verwacht en wat bewoners/ontwikkelaars redelijkerwijs van de gemeente mogen verwachten. Naast dit plan wordt nog een samenvatting gemaakt per doelgroep voor de initiatieffase en een handreiking praktische uitwerking hemel- en grondwaterbeleid voor de ontwerpfase. 1.4 HOE LANG IS HET GELDIG? Het hemel- en grondwaterbeleidsplan maakt onderdeel uit van het nieuwe ISW en is geldig vanaf de datum dat de gemeenteraad van Landgraaf dit document vaststelt tot aan het vaststellen van het nieuwe verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan. 1.5 WIE ZIJN ER BIJ BETROKKEN? Dit plan is opgesteld in overleg met verschillende afdelingen binnen de gemeente Landgraaf die in de praktijk met het nieuwe waterbeleid te maken krijgen. Dat zijn om te beginnen de mensen die werken in de keten openbare ruimte: beleid, ontwerp, beheer en ingenieursbureau. Maar ook de mensen die verantwoordelijk zijn voor alle facetten van ruimtelijke ontwikkeling: het grondbedrijf, bouwprojectmanagement, strategie en programmering, stedenbouw, bestemmingsplannen, milieu, groenbeleid, waterbeleid, de mensen die de bouwen omgevingsvergunning afgeven en tot slot adviseren de financiële mensen over de juiste financieringsmethodiek. Buiten de gemeente is dit beleid afgestemd met waterschap Roer en Overmaas en de provincie Limburg. Op deze manier kan de gemeente rekenen op voldoende draagvlak bij de toepassing ervan in de praktijk. 1.6 WANNEER IS DIT BELEID VAN TOEPASSING? Dit beleid is van toepassing op het moment dat de schop de grond in gaat. Voor de gemeente als ontwikkelende partij betekent dit in het algemeen het moment van opstellen van wijkontwikkelingsplannen en ruimtelijke plannen, rioolvervanging, - uitbreidingen, wegreconstructies, wijkrenovaties etc. Voor de particulier of ondernemer als ontwikkelende partij betekent dit in het algemeen het moment dat verbouw of nieuwbouw plaatsvindt. 1.7 ROLVERDELING De Waterwet bepaalt dat het waterschap de beheerder is voor regionale watersystemen. (De rijksoverheid is de beheerder voor het hoofdwatersysteem.) Het waterschap is verantwoordelijk voor het operationele regionale waterbeheer. Het waterschap legt de condities vast voor een goede ont- en afwatering, bepaalt : 16

18 de concrete maatregelen en voert deze uit en is belast met de zuivering van stedelijk afvalwater. De gemeente is naast de inzameling van stedelijk afvalwater belast met de zorg voor overtollig grondwater en afvloeiend hemelwater in het stedelijke gebied. De provincie is beheerder van het diepe grondwater. 1.8 WAT IS DE JURIDISCHE STATUS VAN DIT BELEID? Dit hemel- en grondwaterbeleid is opgesteld vanuit de nieuwe wettelijke zorgplicht voor hemel- en grondwater. De wettelijke zorgplichten geven de gemeente voldoende beleidsvrijheid om zelf te kiezen voor een stimulerende of een meer dwingende aanpak om (toekomstige) hemel- en grondwaterproblemen te voorkomen. In dit beleid is gekozen voor een glijdende schaal. In de bestaande situatie hoeft er niets en stimuleert de gemeente elk initiatief. Bij herontwikkeling streeft de gemeente naar samen optrekken met de ontwikkelende partij. Bij nieuwbouw verplicht de gemeente de ontwikkelende partij tot de aanleg van voorzieningen. 1.9 WAT BETEKENT? Bij het lezen van dit document komt u een aantal keren onderstaande begrippen tegen. Deze begrippen worden hier kort toegelicht. In bijlage 1 is een meer uitgebreide begrippenlijst opgenomen. afvloeiend hemelwater neerslag die van het verharde oppervlak afstroomt en niet in de bodem terecht komt (bv regen, sneeuw, hagel, etc). grondwater stedelijk afvalwater zorgplicht stedelijk afvalwater zorgplicht hemelwater water in de bodem. Afvalwater van huishoudens of een mengsel daarvan met bedrijfsafvalwater, afvloeiend hemelwater, grondwater of ander afvalwater. de gemeente zorgt voor een doelmatige inzameling van stedelijk afvalwater dat moet worden afgevoerd naar een afvalwaterzuiveringsinstallatie. de gemeente zorgt voor een doelmatige inzameling van hemelwater daar waar van een particulier redelijkerwijs niet kan worden gevraagd om dit water in de bodem of naar het oppervlaktewater : 17

19 te brengen. zorgplicht grondwater de gemeente zorgt voor het in het openbaar gemeentelijk gebied treffen van maatregelen ter voorkoming van grondwateroverlast. De particulier draagt zorg voor het nemen van bouwkundige of waterhuishoudkundige voorzieningen op eigen terrein en aan de eigen woning. ontwikkelende partij particulier, bedrijf of gemeente die het initiatief tot planontwikkeling neemt. : 18

20 2 Beleidsoverzicht HOOFDSTUK 2.1 AFSTEMMEN BELEID Hemel- en grondwater zijn onlosmakelijk verbonden met de openbare ruimte, bodem, water en de riolering. Om het nieuwe hemel- en grondwaterbeleid naadloos te kunnen laten aansluiten op de overige beleidsvelden biedt dit hoofdstuk een opsomming van wettelijke verplichtingen, bestaande beleidsregels en overige relevante informatie voor wat betreft het waterbeleid. Voor overige beleidsvelden wordt verwezen naar bijlage WATERBELEID 21 E EEUW Het nieuwe waterbeleid in de 21e eeuw breekt met een eeuwenoude traditie. Een traditie van zo veel mogelijk pompen en zo snel mogelijk afvoeren. Volgens het nieuwe rijksbeleid moet het water eerst zo lang mogelijk worden vastgehouden. Als dat niet kan of onvoldoende is moet het water worden geborgen met als laatste optie afgevoerd. Het verschil tussen vasthouden en bergen zit in het tijdstip van afvoeren. Bij vasthouden wordt het water voor langere tijd in het oppervlaktewater opgeslagen, geïnfiltreerd in de bodem en staat het peil langere tijd hoog. Bij bergen is het water na enkele dagen afgevoerd. Indien nodig wordt water in daarvoor bestemde gebieden en plekken geborgen. Pas als dat niet kan, dient het water te worden afgevoerd. In datzelfde rijksbeleid staat ook een voorkeursvolgorde voor de kwaliteit van hemelwater. Verontreiniging van hemelwater moet worden voorkomen of beperkt. Afval- en hemelwaterstromen moeten worden gescheiden (mits doelmatig) en huishoudelijk afvalwater (of vergelijkbaar) worden afgevoerd naar de RWZI. Het overige (afval)water moet opnieuw worden hergebruikt of geloosd op oppervlaktewater of in de bodem. : 19

21 2.3 BESTAANDE ZORGPLICHT In het door de gemeenteraad vastgestelde ISW staat hoe gemeente Landgraaf de zorgplicht stedelijk afvalwater invult. Het komt er in het kort op neer dat de gemeente streeft naar goede riolering waarbij tenminste wordt voldaan aan de wettelijke verplichtingen. De nieuwe zorgplichten hemel- en grondwater zijn al wel opgenomen in het vgrp, maar dit beleid geeft nader vorm aan het wettelijk kader. 2.4 NIEUWE ZORGPLICHTEN Op 1 januari 2008 is de Wet gemeentelijke watertaken in werking getreden. Met deze Wijzigingswet kan de gemeente watervraagstukken in bebouwd gebied beter aanpakken. Met de (inmiddels vervallen zelfstandige) Wijzigingswet bestaat de zorgplicht riolering uit een zorgplicht voor: - inzameling en transport van stedelijk afvalwater (Wet Milieubeheer) - inzameling en verwerking van afvloeiend hemelwater (nieuwe Waterwet) - aanpak en voorkomen van grondwaterproblemen in bebouwd gebied (nieuwe Waterwet) Voor een structurele invulling van de nieuwe zorgplichten hemel- en grondwater is in het VGRP/ISW budget gereserveerd voor beleidsontwikkeling, de aanleg en het beheer van hemel- en grondwatervoorzieningen en projecten om bestaande en potentiële knelpunten op te heffen. In het ISW staat dat, gelet op de toenemende functievermenging van voorzieningen voor water, groen en wegen, duidelijke onderlinge beheerafspraken worden gemaakt. Het mag niet zo zijn dat door verschil in prioriteiten het totaal functioneren van de riolering in gevaar komt. Zoals reeds onder 1. aangegeven hebben gemeenten met de inwerkingtreding van de Wet Gemeentelijke Watertaken nieuwe zorgplichten gekregen op het gebied van hemel- en grondwaterproblematiek. Onderstaand zal op beide zorgplichten afzonderlijk worden ingegaan. ZORGPLICHT HEMELWATER De nieuwe wetgeving gaat ervan uit dat hemelwater in principe schoon genoeg is om zonder zuiverende voorziening te lozen. De zorgplicht hemelwater legt nadruk op de verantwoordelijkheid van de perceeleigenaar om het hemelwater zoveel mogelijk zelf te verwerken (inspanningsverplichting particulier). De gemeentelijke zorgplicht treedt in werking als de perceeleigenaar niet redelijkerwijs zelf het hemelwater kan infiltreren of bergen. Dit hemelwaterbeleid maakt duidelijk waar de grens ligt. De nieuwe hemelwaterzorgplicht heeft betrekking op de doelmatige inzameling en verwerking van afstromend hemelwater van verhard oppervlak. Daarbij wordt er : 20

22 in beginsel vanuit gegaan dat het hemelwater geloosd kan worden zonder voorafgaande zuivering. In eerste instantie ligt de verantwoordelijkheid om het hemelwater te verwerken bij de particuliere perceeleigenaar. De gemeentelijke zorgplicht treedt in werking als niet redelijkerwijs van die particulier kan worden gevergd dat het hemelwater op eigen terrein wordt verwerkt d.m.v. infiltratie of berging. In een dergelijk geval neemt de gemeente het water in ontvangst vanaf de perceel(s)grens. De vraag die het bovenstaande oproept is dan waar de verantwoordelijkheid van de particulier eindigt, en waar die van de gemeente begint. Dit HGB-plan geeft een antwoord op die vraag. De eerdergenoemde beleidsvrijheid geeft gemeenten de bevoegdheid te beoordelen wie waarvoor verantwoordelijk geacht kan worden. Met andere woorden, wanneer moet de particulier geacht worden het hemelwater op eigen terrein te verwerken, en wanneer treft de gemeente voorzieningen om het overtollige hemelwater af te voeren via een gemeentelijk systeem? Dit stelt de gemeenten in staat om op lokaal niveau af te wegen op welke wijze het beste kan worden omgegaan met hemelwater, waarbij rekening kan worden gehouden met een veelheid van factoren (kosten, duurzaamheid, leefomgeving, milieu, volksgezondheid etc.). Het hiervoor ontwikkelde beleidskader wordt opgenomen in het vgrp. Doelstellingen: art AWMB - ten eerste het ontstaan van afvalwater voorkomen; - als dat niet kan het schone hemelwater en het vuile afvalwater gescheiden inzamelen; - pas als laatste mogelijkheid het vuile afvalwater en het schone hemelwater gemengd naar de zuivering afvoeren (het wordt dan stedelijk afvalwater). Uit bovenstaande kan worden afgeleid dat het scheiden van (schoon) hemelwater en (vuil) afvalwater bezien vanuit doelmatigheid de voorkeur geniet. ZORGPLICHT GRONDWATER Met de nieuwe wetgeving moet de gemeente voor nieuwe situaties (vanaf intrede wet) structurele grondwaterproblemen voorkomen of beperken voor zover dit niet onder de verantwoordelijkheid van waterschap of provincie valt. De zorgplicht grondwater benadrukt de verantwoordelijkheid van de perceeleigenaar om maatregelen te nemen die grondwaterproblemen voorkomen. De gemeentelijke zorgplicht treedt in werking als de perceeleigenaar niet redelijkerwijs een voldoende ontwatering kan realiseren en overtollig grondwater moet afvoeren. De gemeente heeft de regie als meerdere partijen betrokken zijn bij (dreiging van) een probleem. Grondwaterzorgplicht: De Nederlandse gemeenten hebben vanaf de rondwaterzorgplicht inwerkingtreding van de : 21

23 extra taken gekregen op het gebied van grondwaterproblemen. Met deze nieuwe zorgplicht moeten gemeenten structurele grondwaterproblemen, ontstaan na 1 januari 2008 (geen terugwerkende kracht), voorkomen of beperken, althans voor zover deze verantwoordelijkheid niet is opgedragen aan waterschap of provincie. De zorgplicht van gemeenten valt dus als het ware onder een "restcategorie". Omdat het voor de burger vaak niet duidelijk zal zijn of aangeklopt dient te worden bij waterschap, provincie of gemeente, fungeren gemeenten als "waterloket". Mochten er dus problemen ontstaan, dan is de gemeente het aanspreekpunt en zal ook de regie door de gemeente gevoerd worden. De bepaling betreffende de grondwaterzorgplicht is zo geformuleerd dat het gemeenten de nodige beleidsvrijheid laat om te bepalen in welke gevallen het aangewezen is op te treden en in welke gevallen niet. Dit beleidsdocument beoogt invulling te geven aan deze beleidsvrijheid. Onder de nieuwe grondwaterzorgplicht blijft de nadruk overigens liggen op de verantwoordelijkheid van de perceeleigenaar. Daar waar de verantwoordelijkheid van de perceeleigenaar in redelijkheid dient te eindigen, komt de gemeentelijke grondwaterzorgplicht in beeld. Hieronder zal eerst kort worden ingegaan op de verantwoordelijkheid van de perceeleigenaar. Vervolgens zal de grondwaterzorgplicht, en dan met name de voorwaarden welke te gelden hebben, worden uitgewerkt. Verantwoordelijkheid perceeleigenaar Van de perceeleigenaar wordt verwacht dat hij de vereiste (waterhuishoudkundige en/of bouwkundige) maatregelen neemt om grondwaterproblemen te voorkomen of te bestrijden, voor zover deze problemen niet aantoonbaar worden veroorzaakt door onrechtmatig handelen of nalaten van een ander, particulier of overheid. Daarbij horen ook eigen wensen ten aanzien van het object, zoals wonen in de kelder. Eigen verantwoording : 22

24 Op particulier terrein is de perceeleigenaar zelf verantwoordelijk voor het tegengaan van grondwateroverlast en/of onderlast. Dit geldt ook voor funderingsproblemen. Ondergrondse gebruiksruimtes van panden, zoals een kelder of een souterrain, moeten volgens de bouwregelgeving waterdicht zijn. Van de perceeleigenaar verwachten wij dat hij de vereiste (waterhuishoudkundige en/of bouwkundige) maatregelen neemt om grondwaterproblemen te voorkomen of te bestrijden, voor zover deze problemen niet aantoonbaar worden veroorzaakt door onrechtmatig handelen of nalaten van een ander; particulier of overheid. Als gevolg van de natuurlijke dynamiek kunnen grondwaterstanden fluctueren. Bij incidenteel hoge grondwaterstanden voorzien wij voor ons geen taak; dit zal de perceeleigenaar moeten accepteren of zal zelf maatregelen moeten nemen om de hinder te beperken. De gemeentelijke zorgplicht treedt pas in werking wanneer er sprake is van structurele nadelige gevolgen als gevolg van te hoge grondwaterstanden in stedelijk gebied. Grondwaterzorgplicht Artikel 3.6 eerste lid van de Waterwet luidt als volgt: "De gemeenteraad en het college van burgemeester en wethouders dragen zorg voor het in het openbaar gemeenteliike gebied treffen van maatregelen teneinde structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor de aan de grond gegeven bestemming zoveel mogelijk te voorkomen of te beperken, voor zover het treffen van die maatregelen doelmatig is en niet tot de zorg van de beheerder of de provincie behoort". De onderstreepte delen vormen de "elementen" van de zorgplicht. Deze elementen behoeven nadere uitleg en/of uitwerking teneinde de zorgplicht concrete invulling te geven. Onderstaand wordt hierop in gegaan. 5 Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. B. 6 Zie ook het advies van de Commissie Waterbeheer 216 eeuw (Commissie Tielrooij, 2000), hoofdstuk 4, p. 35, met betrekking tot de zorgplichten van individuen, bedrijven en afzonderlijke overheden. 7 Vgl: KPMG/Grontmij (2001), p. 16 en CIW (2004), par Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3. Openbaar gemeentelijke gebied: De zorgplicht heeft enkel betrekking op openbaar gemeentelijk gebied. Dit betekent dat de zorgplicht heeft te gelden vanaf de particuliere perceelsgrens. Wel kan het zo zijn dat met maatregelen op of in het openbaar terrein problemen op particuliere percelen zijn verholpen. Zie toelichting 5 Structureel: De gemeentelijke taak begint als er sprake is van structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand op de gebruiksfunctie van de grond. Bij incidentele grondwaterproblemen (bijvoorbeeld bij extreme regenval) heeft de gemeente dus : 23

25 geen taak. Incidentele grondwaterproblemen zal de perceeleigenaar moeten accepteren en waar nodig zelf maatregelen tegen moeten nemen. Zie toelichting 6 Er is sprake van aantasting van de gebruiksfunctie wanneer het normale gebruik wordt belemmerd. zie toelichting 7 Hier wordt gedoeld op de bovengrondse gebruiksfuncties (wonen, werken, infrastructuur etc.). Parkeergarages, tunnels en andere (grotendeels) ondergrondse bouwwerken vallen dus buiten de reikwijdte van de nieuwe grondwaterzorgplicht. De gemeente bepaalt wanneer gesproken kan worden van structurele problemen, (dit moet dus uitgewerkt worden) zie toelichting 8 Bestemming: Voorwaarde voor maatregelen is dat de grondwaterstanden negatieve gevolgen moeten hebben voor de bestemming (bijvoorbeeld woonfunctie), er moet dus een probleem zijn. De aan de grond gegeven bestemming zal blijken uit het bestemmingsplan. Hierbij wordt vermeld dat van gemeenten niet wordt verwacht dat een bepaalde grondwaterstand wordt vastgelegd of gegarandeerd. Zie toelichting 9 Zoveel mogelijk (inspanningsplicht): De grondwaterstand is -zeker in bebouwd gebied- niet eenvoudig te sturen. Daarom heeft de grondwaterzorgplicht van de gemeente het karakter van een inspanningsverplichting en wordt de gemeente niet verantwoordelijk voor de grondwaterstand. De gemeente kan wel aansprakelijk worden gesteld voor het niet nakomen van de grondwaterzorgplicht, waarbij het door de gemeente gevoerd beleid als uitgangspunt dient te worden genomen. Zie toelichting 10 Voorkomen of beperken: De gemeenten moeten structurele grondwateroverlast zoveel mogelijk voorkomen en eventueel nadelige gevolgen beperken. Zoals altijd heeft voorkomen de voorkeur. Hiertoe zullen gemeenten in o.a. de fasen van bestemmen en inrichten van gebieden rekening dienen te houden met de ter plekke geldende omstandigheden. Mocht dit niet tot het gewenste resultaat (kunnen) leiden, dan resteert in de beheerfase de zorgplicht om de nadelige gevolgen alsnog weg te nemen dan wel te beperken middels het treffen van maatregelen in het openbaar gemeentelijk gebied. Zie toelichting 11 Doelmatigheid In de afweging van gemeentelijke maatregelen moeten de financiële implicaties, de omvang en de duur van de problemen meegenomen worden, alsmede de verschillende mogelijke oplossingen om grondwateroverlast tegen te gaan (beïnvloeden van het grondwaterpeil in probleemgebieden versus laten nemen van bouwkundige maatregelen). Zie toelichting 12 Niet de verantwoordelijkheid van andere overheden De gemeentelijke zorgplicht geldt alleen voor maatregelen die niet tot de verantwoordelijkheid van het waterschap of de provincie behoren. Daar dit vaak niet eenvoudig is vast te stellen welke partij in een situatie verantwoordelijkheid draagt, treden gemeenten op als aanspreekpunt (waterloket). Indien daar : 24

26 aanleiding toe is zal de gemeente vervolgens de regie voeren en de relevante instanties contacteren teneinde de gesignaleerde problemen effectief aan te pakken. 11 Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr Memorie van Toelichting, Tweede Kamer, vergaderjaar , , nr. 3. : 25

27 HOOFDSTUK 3 Ambitie 3.1 INVESTEREN IN DE TOEKOMST Een meer duurzame omgang met water vergt zowel voor de bewoner als voor de gemeente een inspanning. Met deze inspanning voorkomt de gemeente op korte en (middel)lange termijn nieuwe problemen en worden nieuwe kansen gecreëerd om de leefomgeving aantrekkelijk en water robuust te maken. In het ISW is de strategie beschreven hoe wij toe willen werken naar een duurzame, robuuste wateromgeving. Een regenwater opvangplan, een regenwatervisiekaart en een Masterplan zullen samen het kader gaan vormen voor de inrichting van onze leefomgeving. 3.2 DE BEWONER AAN ZET Het coalitieakkoord 2014 van Landgraaf gaat uit van de kennis en capaciteiten van bewoners zelf. Mensen zorgen in eerste instantie voor zichzelf en voor elkaar. In gevallen dat het menselijk netwerk tekort schiet voorziet de gemeente in collectieve voorzieningen met waar nodig professionele inzet. Deze lijn wordt voor hemel- en grondwater voortgezet. De bewoner is aan zet om op eigen terrein hemel- en grondwater te verwerken voor zover dit praktisch en financieel haalbaar is. Als dit niet redelijkerwijs mogelijk is, faciliteert de gemeente eventueel benodigde voorzieningen voor de opvang van overtollig grondwater. 3.3 DUURZAAM, GEDEELD EN HERKENBAAR Het Integraal Stedelijk Waterbeleid ISW kiest voor een economisch ambitieniveau. Dit betekent dat aan de (nieuwe) wettelijke verplichtingen de riolering is goed wordt voldaan tegen een zo laag mogelijke rioolheffing. Wij hanteren voor het hemel- en grondwaterbeleid de trits duurzaam, gedeeld en herkenbaar als kapstok voor de indeling van de openbare ruimte. Het beleid is gericht op het zoveel mogelijk infiltreren van hemelwater in de bodem (duurzaam), het benutten van de openbare ruimte voor tijdelijke wateropvang (gedeeld) en versterking van groen met water (herkenbaar). DUURZAAM hoge gebieden infiltreren, lage gebieden bergen en afvoeren Het bebouwen van gebieden leidt tot pieken in de afvoer. Door hemelwater te infiltreren wordt de oorspronkelijke natuurlijke situatie hersteld en zo de afvoer : 26

28 vertraagd. De meest voor de hand liggende gebieden voor infiltratie van hemelwater zijn de hoge en droge delen van Landgraaf. In de lage en natte delen streeft de gemeente naar een combinatie van infiltreren en draineren met als laatste optie bergen of afvoeren van water. GEDEELD afkoppelen van verhard oppervlak en ruimte voor water Water speelt steeds meer een belangrijke rol in de openbare ruimte van Landgraaf. Overtollig water wordt nu nog hoofdzakelijk ondergronds afgevoerd het oppervlaktewater, die het weer verder afvoeren naar de rivieren. De ondergrondse afvoercapaciteit is echter beperkt en riolering is kostbaar. Het bovengronds verwerken van overtollig water zorgt voor de nodige extra bescherming tegen wateroverlast. Binnen stedelijk gebied is er echter weinig ruimte en grond is kostbaar. Omdat zware buien slechts enkele keren per jaar optreden is het logisch om de opvangfunctie te delen met andere stedelijke functies. Denk hierbij aan water passerende verharding, speelveldjes of plantsoenen die tijdelijk onder water mogen lopen. Water-passerende verharding HERKENBAAR beleving van water Water en groen maken de stad aantrekkelijk en bestendig tegen klimaatverandering. Het brengt in de zomer verkoeling en zorgt ervoor dat de temperatuur niet te sterk fluctueert. Door water niet te beschouwen als last, maar als herkenbaar onderdeel van de openbare ruimte, ontstaan tal van mogelijkheden om de belevingswaarde te verhogen. : 27

29 3.4 TROTS OP WATER IN LANDGRAAF! Naast dit beleid zijn er andere lopende trajecten die ertoe leiden dat water een wezenlijke bijdrage levert aan de ordening en beleving van gebieden. Met al deze initiatieven bij elkaar opgeteld moet het mogelijk zijn om met gepaste ambitie te werken aan het volgende toekomstbeeld voor Landgraaf: In 2050 zijn er meer dynamische waterpartijen die via groene ecologische linten met elkaar verbonden zijn en worden waar mogelijk gevoed door schoon kwel- of oppervlaktewater. De verschillende waterpartijen hebben elk een eigen karakter. Zo zijn er waterplassen met viswaterkwaliteit, water om te vertoeven en is er voldoende waterafvoer en wateropvang om droge voeten te houden. Waterplassen zoals bijvoorbeeld in Strijthagen en bij het kasteel Schaesberg zijn herkenbare elementen in Parkstad en zorgen voor de nodige verkoeling tijdens lange droge zomers. In de wijken en centra vormen waterpartijen met hun multifunctionele inrichting een perfecte ontmoetingsplek voor jong en oud, mens, plant en dier. Door de gescheiden afvoer van schone en vuile waterstromen wordt het stedelijk water alleen nog belast met afstromend hemelwater en schoon water dat Landgraaf binnenstroomt. In hoog en droog Landgraaf infiltreert het hemelwater op een beheersbare manier in de bodem ten gunste van de natuur. In de lagere natte delen wordt het overschot aan water nuttig hergebruikt voordat het wordt afgevoerd. De burger van Landgraaf beseft dat water niet moet worden verspild. Activiteiten die een risico vormen voor de kwaliteit van grond- en oppervlaktewater zijn uit den boze. Door de goed doordachte, robuuste en natuurlijke inrichting blijven de waterlasten voor de burger van Landgraaf betaalbaar. De Landgravenaar weet wat schoon water betekent! : 28

30 HOOFDSTUK 4 Omgaan met hemelwater 4.1 PRAGMATISCHE INSTEEK Het anders omgaan met hemelwater betekent een inspanning voor bewoners, bedrijven en overheid. Pas als de grond op de schop gaat is de ontwikkelende partij (gemeente, projectontwikkelaar, particulier) aan zet. Er moet niets als er niets gebeurt, maar de gemeente stimuleert uiteraard wel elk eigen initiatief. De insteek is gericht op redelijke maatregelen tegen aanvaardbare kosten die goed zijn te combineren met andere werkzaamheden. Voor de kleine(re) ontwikkelingen biedt de gemeente een lijst van toegestane technieken die voldoen aan de uitgangspunten van dit beleid. Voor de grote(re) ontwikkelingen wordt voldoende houvast en beleidsruimte geboden voor een doelmatige invulling van de zorgplicht hemelwater. 4.2 OP NATUURLIJK WIJZE De gemeente streeft naar een situatie waarbij het hemelwater, zoveel als mogelijk, op natuurlijke wijze wordt verwerkt. Dit betekent in de droge zomerperioden waar mogelijk infiltreren en in de natte winterperioden draineren waar nodig. Denk hierbij aan grindkoffers onder de regenpijp, infiltratiestroken, groene daken, afwatering in de berm, gecombineerde infiltratie-drainagebuizen, etc. Voor het overtollige hemelwater streeft de gemeente naar de inzet van centrale robuuste voorzieningen. Dit kunnen bijvoorbeeld vijverpartijen, laag gelegen groenvoorzieningen of opvangbassins zijn. Hemelwater kan bijvoorbeeld afstromen naar groene bermen waar het de bodem in kan trekken. : 29

31 Door het hemelwater te verwerken waar het valt, wordt de rioolwaterzuiveringsinstallatie ontlast, wateroverlast voorkomen, verdroging tegengegaan en het transport van water beperkt. Dit laatste bespaart energie en kosten. 4.3 BENODIGDE INSPANNING Vanuit dit hemelwaterbeleid wordt naar redelijkheid een inspanning gevraagd van bewoners, bedrijven en overheid. Hiervoor wordt bij ontwikkelingen onderscheid gemaakt naar een toename van het verhard oppervlak, een ontwikkeling zonder toename van verhard oppervlak en een ontwikkeling bij afname van het verhard oppervlak. Onder dit laatste valt het opbreken van verharding, terugplaatsen van dezelfde of nieuwe verharding en sloop en nieuwbouw van gebouwen. Aan de ontwikkelende partij worden hogere eisen gesteld als de ingreep in de openbare ruimte groter is. Er wordt uitgegaan van de volgende inspanningen: Ongewijzigde situatie: bewuster omgaan met water Geen toename verhard oppervlak: kleine buien lokaal verwerken waar mogelijk Toename verhard oppervlak: ook zware buien kunnen verwerken Afname verhard oppervlak Ruimte benutten voor extra afkoppeling en ontwikkelen van natuurlijke (duurzame) watersystemen Om te kunnen bepalen wat, waar en wanneer nodig is, zijn concrete afspraken nodig tussen de gemeente en de ontwikkelende partij. Deze worden vastgelegd in een voorkeursvolgorde en beleidsregels. Hierbij kan niet worden voorkomen dat er getallen en technieken moeten worden genoemd en dat brengt risico s met zich mee. De inrichting is boven en onder de grond namelijk zo gevarieerd dat de oplossing op de ene locatie zeker niet tot hetzelfde resultaat leidt als op een andere locatie. Om deze reden gaat dit beleid uit van voorkeurstechnieken, werknormen en een onderzoeks- en rapportageplicht. De voorkeurstechnieken zijn praktisch uitvoerbare technieken waarvan de gemeente de overtuiging heeft dat deze in alle situaties tot een verbetering leiden. De werk-norm is geen doel op zich, maar geeft houvast bij : 30

32 de toepassing van alternatieven. De onderzoeks- en rapportageplicht is bedoeld om ook veldkennis in het proces te betrekken en hiermee maatwerk te kunnen leveren om nieuwe problemen te voorkomen. Verwacht mag worden dat bij de kleine(re) ontwikkelingen de ontwikkelende partij zelfstandig invulling geeft aan de opgave. Bij grote(re) ontwikkelingen wordt gerekend op een dialoog tussen ontwikkelende partij en gemeente om zo tot de meest doelmatige oplossing te komen. Alternatieve oplossingen worden niet geschuwd, maar het moet niet leiden tot een onbeheersbare lappendeken van hemelwatervoorzieningen. 4.4 VOORKEURSVOLGORDE Met dit hemelwaterbeleid wordt op hoofdlijnen de wettelijke volgorde vasthouden, bergen, afvoeren zoals vastgelegd in de nieuwe Waterwet gevolgd. Met de toekomstvisie in het achterhoofd worden hierbij de volgende accenten gelegd. De gemeente richt zich op het zoveel mogelijk zichtbaar in de bodem brengen en vasthouden van schoon hemelwater, daar waar het valt. Dit betekent dat ten eerste wordt gestreefd naar infiltreren waar het kan, ten tweede bergen en vertraagd afvoeren waar infiltratie niet kan en als laatste afvoeren naar een andere bergings- of afvoervoorziening. In alle gevallen geldt zuiveren waar nodig. De voorkeursvolgorde geldt voor zowel een toename van het verhard oppervlak als een ontwikkeling zonder toename van verhard oppervlak en zelfs voor een afname van verhard oppervlak. 1. Infiltreren waar het kan Op locaties waar infiltratie mogelijk is, geldt: 1. niet onnodig verharden (groen blijft groen) 2. via groen-/bodempassage (bv groen dak/plantsoen/berm/greppel/wadi) 3. via wegpassage (bv split/infiltratiestroken) 4. via ondergrondse voorziening (bv infiltratieriolen/infiltratiekolkenpalen + split) Op locaties waar infiltratie niet mogelijk is, geldt voor de grote(re) ontwikkelingen een onderzoeksinspanning naar de haalbaarheid van gecombineerde infiltratie drainage. Drainagewater wordt bij voorkeur (in)direct op het oppervlaktewater geloosd. Afvoer van drainagewater naar de RWZI wordt op voorhand niet uitgesloten maar wordt wel gezien als laatste optie. 2. Bergen en vertraagd afvoeren waar infiltreren niet kan Berging van hemelwater is de eerstvolgende optie als infiltratie van hemelwater niet kan. Bij toename verhard oppervlak gaat de voorkeur uit naar bovengrondse voorzieningen binnen het eigen plangebied (b.v. via bestaande waterstructuren of nieuwe centrale vijverpartijen). Verwerking van hemelwater buiten het eigen : 31

33 plangebied is bespreekbaar maar moet wel bijdragen aan de oplossing van eventuele bestaande knelpunten in het eigen plangebied. Bij een ontwikkeling zonder toename van verhard oppervlak en bij een afname van verhard oppervlak (opbreken van verharding, terugplaatsen van dezelfde of nieuwe verharding en sloop en nieuwbouw van gebouwen) wordt ervan uit gegaan dat de wateropgave binnen de grenzen van het plangebied kan worden opgelost. Hierbij gaat de voorkeur uit naar verruiming van bestaande waterstructuren voor de opvang van onverwerkt hemelwater. De gemeente is geen voorstander van kleine losliggende waterpartijen (ter indicatie < m 2 ) omdat deze kwetsbaar zijn m.b.t. een goede waterkwaliteit. Dit is minder bezwaarlijk als ze worden gekoppeld aan een ecologische functie. Berging van hemelwater in gemengde of vuilwaterriolering is vanuit het oogpunt van beheer en zuivering niet gewenst. Berging van hemelwater in ondergrondse hemelwatervoorzieningen mag niet leiden tot een onbeheersbare oplossing. Zo wil de gemeente bijvoorbeeld geen voorzieningen met een pompje of voorzieningen die langzaam dichtslibben en waar je niet meer bij kunt. 3. Afvoeren waar nodig Als infiltratie en berging van hemelwater niet op duurzame en doelmatige wijze kan, resteert afvoer. Het infiltreren en bergen van hemelwater is immers geen garantie om wateroverlast te voorkomen. Als randvoorwaarden geldt hierbij dat de benodigde centrale waterberging eerst door de ontwikkelende partij moet zijn aangelegd voordat hier aanspraak op mag worden gemaakt vanuit andere plangebieden. Ook moeten eerst eventueel bestaande of toekomstige water gerelateerde knelpunten in het eigen plangebied worden opgelost. In het verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan staat dat de afvoercapaciteit van de riolering voldoende groot is om relatief zware buien (frequentie van voorkomen van eenmaal per 1 à 2 jaar) te kunnen verwerken zonder dat daarbij wateroverlast ontstaat. Zuiveren waar nodig Om ervoor te zorgen dat het hemelwater schoon genoeg is om te kunnen verwerken geldt: 1. Voorkomen van vervuiling (bv geen uitlogende materialen) 2. Scheiden van schone en vuile waterstromen (bv aparte hemelwater-riolering) 3. Zuiveren van vervuild water (bv via de bodem of riet) Als door uit- en afspoeling van vervuild oppervlak het hemelwater toch niet schoon genoeg is, blijft lozing op groot goed doorstroomd oppervlaktewater of de inzet van niet natuurlijke zuiveringstechnieken over. De ontwikkelende partij, gemeente en waterschap dienen gezamenlijk naar de meest doelmatige oplossing te zoeken. : 32

34 4.5 BELEIDSREGELS Voor de verschillende situaties hanteert de gemeente de volgende beleidsregels. ONGEWIJZIGDE SITUATIE Bij bestaande bebouwing wordt ingezet op een communicatietraject gericht op een duurzame omgang met hemelwater. Via o.a. lespakketten, folders, nieuwsberichten, voorbeeldprojecten en het waterloket ( worden bewoners en bedrijven geïnformeerd over een meer duurzame omgang met water. Volgens dit hemelwaterbeleid moet er niets als er niets gebeurt op eigen terrein. Hierdoor laat de gemeente echter mogelijk wel kansen liggen. Afhankelijk van de kosten en baten biedt de gemeente bij rioolvervangingsprojecten bewoners en bedrijven aan om hemelwaterverwerking op eigen terrein te faciliteren. In praktische zin betekent dit het afkoppelen van regenpijpen aan de voorzijde van woningen en de aanleg van bijvoorbeeld infiltratiekolken. ONTWIKKELING ZONDER TOENAME VAN VERHARD OPPERVLAK Onder een ontwikkeling zonder toename van verhard oppervlak wordt het opbreken van verharding verstaan, het terugplaatsen van dezelfde of nieuwe verharding en sloop en nieuwbouw van gebouwen. De ontwikkelende partij moet op eigen terrein kleine buien op een zo natuurlijk mogelijke wijze verwerken en schone en vuile waterstromen gescheiden aanleveren tot aan de perceelsgrens. In de handreiking voor de praktische uitwerking van het hemel- en grondwaterbeleid worden een aantal hemelwater verwerkende technieken voorgeschreven. Deze technieken zijn goed beheersbaar en voldoen in vrijwel alle situaties aan het gewenste doel om de kleine(re) buien in de bodem te infiltreren. Als werk-norm hanteert de gemeente 70 m 3 per ha op te pakken verhard oppervlak. Dit staat gelijk aan het lokaal verwerken van 7 mm neerslag. Bij een dergelijke hoeveelheid berging in de hemelwater verwerkende voorziening wordt, ten opzichte van gesloten verharding, jaarlijks ca. 80% van alle buien afgevangen en waar mogelijk geïnfiltreerd in de bodem. Om de bergingscapaciteit voor een volgende bui weer beschikbaar te hebben moet het hemelwater binnen 2 dagen (op natuurlijke wijze) zijn weggezakt in de bodem. : 33

35 TOENAME VERHARD OPPERVLAK Bij een toename van het verhard oppervlak moet de ontwikkelende partij op eigen terrein extreem zware buien kunnen verwerken en schone en vuile waterstromen gescheiden aanleveren tot aan de perceelsgrens. De ontwikkelende partij brengt op eigen terrein een voorziening aan die extreem zware buien kan verwerken zonder dat hierbij wateroverlast optreedt. De gemeente hanteert hierbij dezelfde verplichting als waterschap Roer en Overmaas (hydraulische randvoorwaarden op grond van de Wet op de Keur). Ook voor ontwikkelingen kleiner dan m 2 afvoerend verhard oppervlak geldt de verplichting. Hierbij wijkt de gemeente af van het beleid van waterschap Roer en Overmaas. Veruit de meeste Eens per jaar valt er Eens per 10 jaar valt Een keer per 100 jaar buien zijn minder in een dag wel 33 er in een dag een bui valt er wel eens een dan 7 millimeter. millimeter. van 54 millimeter. hele zware bui van 78 mm in een dag. Een bui die gemiddeld eenmaal per 100 jaar voorkomt, wordt beschouwd als een extreem zware bui. De hemelwatervoorzieningen voor de verwerking van de klein(re) buien zijn in de meeste gevallen dan ontoereikend. Retentievoorzieningen zoals waterpartijen, wadi s of waterpleinen komen dan in aanmerking voor de opvang van overtollig hemelwater. Ter bepaling van het ruimtebeslag en retentiecapaciteit van de hemelwater verwerkende voorziening hanteert de gemeente een werk-norm van 780 m 3 waterberging per ha toename verhard oppervlak. Dit staat gelijk aan het bergen van 78 mm neerslag. Voorzieningen die ook hemelwater infiltreren mogen kleiner als het netto effect maar hetzelfde is. Om de retentiecapaciteit voor een volgende bui weer beschikbaar te hebben moet het hemelwater binnen 2 dagen (op natuurlijke wijze) zijn weggezakt in de bodem. : 34

36 Voorbeeld: Een woningbouwvereniging her-ontwikkelt een terrein met in de oude situatie 2 hectare afvoerend verhard oppervlak. In de nieuwe situatie voert 3 hectare verhard oppervlak af naar de riolering. Voor de toename van 1 hectare geldt een werk-norm van 780 m 3 /ha. Voor het op te pakken verhard oppervlak geldt een werk-norm van 70 m 3 /ha. De woningbouwvereniging heeft volgens dit hemelwaterbeleid een opgave die gelijk staat aan het effect van 780(m 3 )x1(ha) + 70(m 3 )x2(ha) = 920 m 3 hemelwaterberging. Bij de keuze van het type en locatie van de voorzieningen moet de woningbouwvereniging de beleidsuitgangspunten van het ISW in acht nemen en in de planvorming in overleg treden met de gemeente. 4.6 SAMEN OPTREKKEN Het beleid zet in op een traject waarbij de grote(re) ontwikkelingen nauwlettend worden gevolgd en bijgestuurd via o.a. het bestemmingsplan, anterieure overeenkomsten en milieumaatwerkvoorschriften. Afhankelijk van de houding van de ontwikkelende partij wordt gezamenlijk opgetrokken of meer dwingend opgetreden. Als voldoende ervaring in de praktijk is opgedaan en de beschikbare middelen het toelaten wordt de blik verruimd richting de kleine(re) ontwikkelingen. 4.7 BEHEERSBARE SITUATIE Het nieuwe hemelwaterbeleid mag uiteraard niet leiden tot nieuwe problemen. Om een beheersbare situatie te hebben en te houden moet rekening worden gehouden met veranderende omstandigheden en het beheer. Verder geldt voor elke ontwikkeling een onderzoeks- en rapportageplicht (zie paragraaf 6.2). VOORKOMEN WATEROVERLAST In het ISW staat dat de gemeente een verkenning uitvoert naar de mogelijke gevolgen van extreme buien (regenwaterstructuurkaarten). Voor knelpuntlocaties worden verbeteringsmaatregelen opgenomen in het nieuwe ISW Maatregelen voortkomend uit het hemelwaterbeleid worden meegenomen bij de doorrekening van extreme buien. OPHEFFEN EN VOORKOMEN FOUTAANSLUITINGEN Bij het scheiden van waterstromen bestaat het risico op verkeerde aansluitingen. Hierdoor komt schoon hemelwater bij de zuivering terecht en vuil water in het oppervlaktewater. Verscherpt toezicht bij aanleg moet nieuwe foutaansluitingen voorkomen. Onder foutaansluitingen wordt ook de lozing van hemelwater op drukriolering verstaan en het zonder voorziening lozen van productiewater op drukriolering. De gemeente heeft de mogelijkheid om individuele eigenaren met een zogenaamd maatwerkvoorschrift de plicht op te leggen om hemelwaterafvoer af te koppelen : 35

37 van het openbare vuilwaterriool en via een gescheiden rioolstelsel of op een andere wijze het hemelwater af te voeren. ONKRUIDBESTRIJDING Het niet toepassen van chemische bestrijdingsmiddelen is een belangrijke randvoorwaarde voor een duurzame omgang met hemelwater in Landgraaf. Door het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen blijvend tot een minimum te beperken wordt de waterkwaliteit beschermd. HEMELWATERVERWERKENDE VOORZIENINGEN De hemelwater verwerkende voorzieningen moeten (afhankelijk van het type voorziening) voldoen aan de volgende randvoorwaarden: controleerbaar op werking (bv via een inspectieput) mogelijkheid tot reiniging en inspectie (bv via een inspectieput) toepassing blad-/zandvanger (bv in de regenpijp) toepassing overloopvoorziening (bv via een hooggelegen leiding) toepassing van een ontlastvoorziening (bv via een overloop op maaiveld) ontluchtingseisen (bv standleiding) TOETSING De gemeente toetst per planontwikkeling of het hemelwaterbeleid voldoende invulling heeft gekregen. Hierbij worden de volgende controlepunten gehanteerd: voorkeursvolgorde en te gebruiken hemelwater verwerkende techniek milieubescherming beheersbaarheid werking : 36

38 HOOFDSTUK 5 Omgaan met grondwater 5.1 ACTIEVE HOUDING Voor grondwater was in het verleden relatief weinig aandacht. Met dit grondwaterbeleid komt daar verandering in. Nog voordat de schop de grond ingaat wil de gemeente grondwater al in het proces van bouwrijp maken betrekken. Ook voor structurele grondwaterproblemen neemt de gemeente een actieve houding aan richting de bewoners. 5.2 GEEN BELEMMERING GRONDGEBRUIK De gemeente streeft naar een situatie waarbij het grondwater niet tot structurele grondwateroverlast leidt en geen belemmering vormt voor het gebruik van de grond. Waar mogelijk worden kansen gepakt om de natuurlijke grondwateraanvulling te verbeteren en/of het grondwater nuttig te gebruiken (energie, koeling, e.d.). Het milieubeleid van de gemeente Landgraaf geeft daar nadere invulling aan. 5.3 BENODIGDE INSPANNING Voor een goede ontwatering wordt in alle redelijkheid een inspanning van bewoners, bedrijven en overheid gevraagd. De eisen zijn strenger als de ingreep in de openbare ruimte groter is. Dit geldt overigens ook als de gemeente zelf de ontwikkelende partij is. Er wordt uitgegaan van de volgende inspanningen: Bestaande situatie: naleven regels voor vochtdichtheid van woningen en hoogte van vloerpeilen (bouwvoorschriften) Rioolvervanging: niet verslechteren en indien nodig verbeteren ontwatering Herontwikkeling: voldoen aan richtlijnen voor ontwatering waar praktisch haalbaar en indien nodig naleven bouwvoorschriften Nieuwbouw: ontwatering voldoen aan bouwvoorschriften en richtlijnen voor Om te bepalen of de grond geschikt is voor bebouwing geldt een onderzoeks- en rapportageplicht (zie paragraaf 6.2). : 37

39 Er wordt verwacht dat in normale situaties de perceeleigenaar zelf de benodigde inspanning invult. In complexe situaties (b.v. situaties met een historische achtergrond met meerdere betrokken partijen) rekent de gemeente op een dialoog tussen de probleemhouder en gemeente om zo tot de meest doelmatige oplossing te komen. De gemeente is wel aanspreekbaar maar niet aansprakelijk voor bestaande grondwaterproblemen. 5.4 VOORKEURSVOLGORDE Via de voorkeursvolgorde richt de gemeente zich op het zo min mogelijk verplaatsen van grondwater, ofwel een zogenaamde hydrologisch neutrale inrichting. De ontwikkelende partij moet bij (her)inrichting van het terrein naast het Bouwbesluit in een zo vroeg mogelijk stadium rekening houden met grondwater. Dit betekent dat ten eerste wordt gestreefd naar verhogen waar het kan, bouwkundige aanpassingen waar mogelijk en als laatste afvoeren waar nodig. In alle gevallen geldt zuiveren waar het moet vanuit de gewenste waterkwaliteit. Het bouwen op locaties met een goede ontwatering geniet uiteraard de voorkeur. Dergelijke locaties worden echter steeds schaarser. 1. Verhogen waar het kan en verbeteren waar nodig Bij volledige (her)inrichting van de bovengrond is het terrein via geheel of gedeeltelijke ophoging hydrologisch neutraal ingericht. De bodem is zo optimaal mogelijk opgebouwd en storende lagen zijn vermeden. De omstandigheden bevorderen een vlot watertransport zodat geen kunstmatige voorzieningen nodig zijn. 2. Bouwkundig aanpassen waar mogelijk Als verhogen of verbeteren niet kan of onvoldoende effect heeft zijn bouwkundige maatregelen nodig. Hierbij valt te denken aan kruipruimte-loze bouwen, het aanbrengen van waterdichte vloeren of de beplanting aanpassen aan de ontwateringsituatie. Uitgangspunt is dat wordt voldaan aan het Bouwbesluit. 3. Afvoeren waar nodig Afvoer van grondwater is een laatste middel om het grondgebruik niet te belemmeren. Ervan uitgaande dat het grondwater van voldoende kwaliteit is wordt de volgende voorkeursvolgorde gehanteerd voor de lozing ervan: 1. Bovengronds afvoeren naar oppervlaktewater 2. Via hemelwaterriolering afvoeren naar oppervlaktewater Als er geen andere mogelijkheid is blijft de lozing op een gemengd of vuilwaterriool over. Dit is de minst wenselijke situatie omdat dit grondwater bij de RWZI terechtkomt en het zuiveringsproces onnodig belast. Zuiveren waar het moet Voor de zuivering van grondwater is het milieubeleid van de gemeente Landgraaf van toepassing. : 38

40 Als grondwater verwerkende voorziening gaat de voorkeur uit naar drainageleidingen. Kunstmatige drainage (drainagewater verpompen) is alleen in uitzonderlijke gevallen toegestaan. Gecombineerde infiltratie- drainageleidingen zijn toegestaan mits het hemel- en grondwater niet bij de RWZI terechtkomt. 5.5 BELEIDSREGELS Voor de verschillende situaties hanteert de gemeente de volgende beleidsregels. BESTAANDE SITUATIE De ontwateringsituatie in de gemeente Landgraaf is over het algemeen goed. Slechts op enkele locaties is sprake van meldingen met betrekking tot grondwateroverlast. Om een vinger aan de pols te houden richt de gemeente een basisgrondwatermeetnet op. De grondwatermetingen vormen samen met de meldingen van bewoners een signaleringssysteem voor mogelijke grondwaterproblemen. In geval van mogelijke grondwaterproblemen voert de gemeente een analyse uit aan de hand van het grondwatermeetnet of de gemiddeld hoogste gemeten grondwaterstand (GHG) boven of onder het gewenste ontwateringsniveau ligt. Hierbij wordt de ontwateringsrichtlijn voor nieuwbouw aangehouden. Ook wordt bekeken of het een incidentele melding betreft of dat meldingen een bepaald verband vertonen. Als de GHG lager is dan de ontwateringsrichtlijn en de meldingen een incidenteel karakter hebben verricht de gemeente geen nader onderzoek. Indien de GHG hoger is dan de ontwateringsrichtlijn of meldingen een structureel verband vertonen stelt de gemeente een onderzoek in. In dit onderzoek worden aspecten als de duur van de overschrijding, type bebouwing, wijze van isolatie, funderingstype en dergelijke in beschouwing genomen. Ook wordt de staat van de openbare voorzieningen onderzocht. Op basis van dit onderzoek beoordeelt de gemeente of sprake is van structureel nadelige gevolgen van de grondwaterstand op particulier en/of openbaar terrein. Onder structureel nadelige gevolgen verstaat de gemeente: een omstandigheid die voor een langere termijn geldt en geen incidentele situatie betreft die bijvoorbeeld kan optreden na extreme neerslag. : 39

41 Bij een structureel grondwaterprobleem op particulier terrein wordt van de perceeleigenaar verwacht dat deze zelf de vereiste (waterhuishoudkundige en/of bouwkundige) maatregelen neemt. De gemeente stelt de perceeleigenaar dan in staat om het overtollige grondwater te lozen op een openbare voorziening. Hierbij wordt de voorkeursvolgorde zoals beschreven in de vorige paragraaf aangehouden. Desgewenst adviseert en faciliteert de gemeente de perceeleigenaar om te komen tot een doelmatige oplossing. In geval van een structureel grondwaterprobleem op openbaar terrein treft de gemeente maatregelen tenzij een andere partij (waterschap, provincie, particulier) verantwoordelijk is voor het probleem. Bij structureel nadelige gevolgen op zowel particulier als openbaar terrein streeft de gemeente naar een gezamenlijke en doelmatige oplossing. RIOOLVERVANGING Bij rioolvervanging wordt nagegaan of de ontwatering mogelijk nadelig wordt beïnvloed. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn als lekke riolering wordt vervangen door waterdichte riolering (verlies drainerende werking, lekke riolering die voorheen (ook) grondwater opvangt en transporteert, heeft deze functie niet meer wanneer deze waterdicht is). Per rioolvervangingsproject wordt bepaald in hoeverre het nodig is een drainageleiding bij te leggen. Eventueel bestaande grondwateroverlast wordt in deze afweging meegenomen. Dit komt in het hoog gelegen Landgraaf met diepe grondwaterstanden niet gauw voor. HERONTWIKKELING Bij herontwikkeling is er sprake van gedeeltelijke of gehele sloop en komt er nieuwbouw voor terug in de plaats. De grondwaterhuishouding wijzigt mogelijk als gevolg van de ingreep in het gebied. De beleidsregels voor een herontwikkeling zijn in eerste instantie gelijk aan de beleidsregels voor nieuwbouw. Via een doelmatige afweging wordt per project bepaald of minder strenge ontwateringsnormen noodzakelijk of mogelijk zijn. Vaker dan bij nieuwe ontwikkelingen zullen bouwkundige maatregelen nodig zijn om nieuwe overlastsituaties te voorkomen. : 40

42 NIEUWBOUW Bij nieuwbouw bestaat vaak nog de mogelijkheid om een nieuwe ontwateringsdiepte in te stellen. Voor grondwaterstanden bestaan echter geen wettelijke normen. Dit is begrijpelijk, omdat het grondwatersysteem complex is en zich niet eenvoudig laat sturen. Het vaststellen van de gewenste grondwaterstand is een bouwkundige, civieltechnische en financiële afweging. Dit verschilt als gevolg van de lokale omstandigheden en ambities per project. De gemeente Landgraaf hanteert voor het bouwrijp maken van nieuwe gebieden richtlijnen. Deze richtlijnen zijn gericht op het voorkomen van grondwateroverlast en het vasthouden van water in de bodem. Als ontwateringsdiepte geldt: - Openbare wegen: 0,7 meter - Bouwgrond: 0,7 meter - Openbare groenvoorzieningen: 0,5 meter De ontwateringsdiepte is het verschil tussen het maaiveld en de grondwaterstand tussen twee drainbuizen. Het bepalen van de lokale ontwateringsdiepte is maatwerk, zo dient bijvoorbeeld ook rekening te worden gehouden met de bovenliggende beplanting. 5.6 VINGER AAN DE POLS Er wordt ingezet op een traject van monitoring, procedurele toetsing en processturing. De gemeente houdt een vinger aan de pols door de meetgegevens periodiek te analyseren en (eventueel, afhankelijk van de verantwoordelijkheid) in te grijpen als mogelijke problemen (die verstrekkende gevolgen kunnen gaan krijgen) worden voorzien. GRONDWATERMEETNET Om een vinger aan de pols te houden willen wij een grondwatermeetnet in Landgraaf aanleggen. Vooruitlopend hierop is in Rimburg al een grondwatermeetnet aangelegd. De meetpunten van zo n meetnet zijn verdeeld op basis van bodemopbouw en bekende probleemlocaties. RIOOLVERVANGING Bij elk rioolvervangingsproject wordt de afweging gemaakt om wel/geen drainage bij te leggen. Meestal is dit geen punt vanwege de diepe grondwaterstanden in Landgraaf. HERONTWIKKELING EN NIEUWBOUW De ontwikkelende partij moet al bij de locatiekeuze stil staan bij de grondwatersituatie en de functies en inrichting hierop afstemmen. Dit leidt tot een beter werkend systeem en geeft minder risico op overlast. Via het instrument van de watertoets (waterparagraaf in bestemmingsplan en bij vergunningverlening) en via het programma van eisen van de Openbare Ruimte van Landgraaf wordt het ontwikkelingsproces van het bouwrijp ondersteund. : 41

43 5.7 BEHEERSBARE SITUATIE Het grondwaterbeleid mag uiteraard niet leiden tot nieuwe problemen. Om een beheersbare situatie te hebben en te houden moeten rekening worden houden met veranderende omstandigheden en het beheer. Verder geldt voor elke ontwikkeling een onderzoeks- en rapportageplicht (zie paragraaf 6.2). VOORKOMEN GRONDWATEROVERLAST Het aantal locaties waar sprake is van mogelijke grondwateroverlast is beperkt (Rimburg met name) gebaseerd op de meldingen. Vocht in de kruipruimte of optrekkend vocht zijn de meest voorkomende problemen. In de meeste gevallen volstaan bouwkundige aanpassingen om de problemen op te lossen. Om grondwateroverlast te voorkomen houdt de gemeente een vinger aan de pols het meldingen systeem. Daarnaast wil de gemeente gaan beschikken over een grondwatermeetnet. Verder wordt ervan uitgegaan dat gemeente, waterschap en provincie elkaar op de hoogte houden van ontwikkelingen die de grondwaterstand significant beïnvloeden. ONKRUIDBESTRIJDING Onkruidbestrijdingsmiddelen vormen een bedreiging voor de grondwaterkwaliteit. Met name het onkruidbestrijdingsmiddel glyfosaat vergt specifieke aandacht. Deze stof wordt niet of nauwelijks aan de bodem gebonden en bedreigt hiermee direct de grondwaterkwaliteit. Het gebruik van onkruidbestrijdingsmiddelen moet blijvend tot een minimum beperkt worden om de grondwaterkwaliteit te beschermen. De gemeente Landgraaf past geen onkruidbestrijdingsmiddelen meer toe. Anders dan incidenteel pleksgewijs als er geen andere mogelijkheden zijn. GRONDWATERKWALITEIT Infiltratie van hemelwater in de bodem kan effect hebben op de kwaliteit van het grondwater. Uitgangspunt van het milieubeleid is dat grondwaterverontreinigingen zich niet mogen verspreiden en nieuwe verontreinigingen moeten worden voorkomen. ij risico s wordt een grondwaterverontreiniging gesaneerd. Het effect van hemelwaterinfiltratie kan : 42

44 afhankelijk van de situatie positief (verdunning) of negatief (verspreiding) zijn. Om deze reden hanteert de gemeente Landgraaf het beleid dat verontreiniging geen sturende factor is voor het grond- en hemelwaterbeleid. Per geval bekijkt de gemeente hoe hemelwaterinfiltratie en grondwaterverontreiniging op elkaar kunnen worden afgestemd. Als zich kansen voordoen voor het combineren van infiltreren en saneren/beheersen van grondwaterverontreinigingen, dan worden deze benut. In alle andere gevallen wordt de invloed van hemelwaterinfiltratie op grondwaterverontreinigingen zo klein mogelijk gehouden. Om ingrepen in de (grond)waterhuishouding zo effectief mogelijk te laten plaatsvinden wordt nog meer dan voorheen afstemming tussen de verschillende gemeentelijke afdelingen, waterschap en provincie opgezocht. Waar mogelijk wordt gestreefd naar gezamenlijk beheer van basisgegevens en een gebiedsgerichte benadering. ONTWATERINGSMIDDELEN De ontwateringsmiddelen moeten (afhankelijk van het type voorziening) voldoen aan de volgende randvoorwaarden: controleerbaar op werking (bv via een inspectieput) mogelijkheid tot reiniging en inspectie (bv via een inspectieput) niet verstoppingsgevoelig (bv via ontwerpeisen) toepassing van een overloopvoorziening (bv via een niveauregelaar) Uniformiteit is belangrijk en een zo min mogelijk gebruik van mechanische voorzieningen. TOETSING De gemeente toetst per planontwikkeling of het grondwaterbeleid voldoende invulling heeft gekregen. Hierbij worden de volgende controlepunten gehanteerd: voorkeursvolgorde milieubescherming beheersbaarheid werking : 43

45 HOOFDSTUK 6 De praktijk 6.1 INLEIDING Met beleid alleen op papier is de gemeente er nog niet. Voor toepassing van de zorgplichten hemel- en grondwater in de praktijk is veldkennis nodig en uiteraard de benodigde middelen. Ook moet de organisatie worden aangepast aan de extra taken en blijvend financiën worden gereserveerd. Om bewoners en bedrijven te stimuleren zet de gemeente verschillende communicatiemiddelen in. Bij herontwikkelingen en nieuwbouw heeft de gemeente juridische instrumenten achter de hand om, indien nodig, meer dwingend te kunnen optreden. 6.2 ONDERZOEKS- EN RAPPORTAGEPLICHT De perceeleigenaar is als eerste verantwoordelijk om te voorkomen dat door verwerking van hemel- en grondwater nieuwe problemen ontstaan op of nabij het perceel. Hiervoor gelden ten aanzien van zowel waterkwantiteit als waterkwaliteit algemene regels (zie bijlage 3). Met het hemel- en grondwaterbeleid streeft de gemeente naar het in de bodem brengen van hemelwater en het op voldoende afstand houden van grondwater. De wisselende samenstelling van de bodem, drinkwaterbescherming, sterk vervuild oppervlak, bodemvervuiling, een te hoge grondwaterstand of te slechte ondergrond kan dit in de weg staan. Om de geschiktheid van een locatie te kunnen beoordelen is onderzoek nodig. (HER)ONTWIKKELING ZONDER ONDERZOEKSVERPLICHTING Voor locaties waar geen milieukundig of archeologisch onderzoek vereist is, verlangt de gemeente vanuit kostenoverwegingen ook geen bodemkundig- (geo)hydrologisch onderzoek. (HER)ONTWIKKELING KLEINER DAN 1 HA MET ONDERZOEKSVERPLICHTING Voor te (her)ontwikkelen locaties kleiner dan 1 ha verhard oppervlak moet het verplichte verkennend milieukundig of archeologisch onderzoek worden uitgebreid met een verkennend bodemkundig-(geo)hydrologisch onderzoek. Omdat een beoordeling op basis van veldkennis voldoende is, heeft dit geringe financiële consequenties (10-20% meerkosten tov veldonderzoek). De veldwerker beoordeelt en rapporteert de benodigde extra informatie uitgaande van bestaande boringen. Zo nodig boort de veldwerker wat dieper en op meer locaties dan : 44

46 gebruikelijk. Bij geringe infiltratiekansen wordt geadviseerd om nader onderzoek te verrichten naar doelmatige alternatieven. (HER)ONTWIKKELING GROTER DAN 1 HA MET ONDERZOEKSVERPLICHTING Voor ontwikkelingen met een verplicht verkennend milieu of archeologisch onderzoek moeten aanvullend op het verkennend bodemkundig- (geo)hydrologisch onderzoek ook veldproeven en peilbuismetingen worden uitgevoerd. Het bodemkundig-(geo)hydrologisch onderzoek is in veel gevallen goed te combineren met milieukundig en/of archeologisch onderzoek. Voor zowel hemel- als grondwater geldt een rapportageplicht. Hierbij worden zowel locatie-specifieke als algemene uitgangspunten vastgelegd en wordt de keuze voor de invulling van het toekomstige watersysteem onderbouwd. 6.3 FINANCIELE EN RUIMTELIJKE IMPACT Dit beleidsplan beschrijft op hoofdlijnen de koers die de gemeente wil volgen en de inspanning die van gemeente en andere partijen wordt verlangd. Als maatregel is in het meerjarenprogramma opgenomen om met een handreiking praktische uitwerking hemel- en grondwaterbeleid, het beleid door te vertalen naar oplossingsrichtingen en toe te passen technieken die de gemeente goed beheersbaar acht. Voorzieningen die voldoen aan de richtlijnen in de handreiking voldoen hiermee automatisch aan het hemel- en grondwaterbeleid. Om grip te krijgen op de financiële en ruimtelijke impact van het beleid is gezocht naar effectieve technieken. Wadi s en water-passerende verharding blijken in dit geval de meest kosten effectieve technieken. Wadi s zijn verlagingen in het groen die relatief eenvoudig kunnen worden ingepast in de groene ruimte. Figuur: Wadi s zijn verlagingen in het groen De meerkosten bestaan hoofdzakelijk uit extra grondwerk en eventueel grondverbetering. Voor water-passerende verharding is gekozen voor een eenvoudige vorm bestaande uit standaard straatstenen met een grovere straat-laag, een standaard fundering en infiltratiekolken (de zogenaamde Landgraafse : 45