WERKbedrijf-sectorbarometer 3

Transcriptie

1 WERKbedrijf-sectorbarometer 3 9 juli afdelingarbeidsmarktinformatie Doelstelling van de sectorbarometer is inzicht te geven in de sectorale ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Door naast de gerealiseerde ontwikkelingen te tonen, ook early indicators en prognoses toe te voegen, krijgt dit document het karakter van een barometer: het geeft daarmee een beeld van verwachte ontwikkelingen voor de nabije toekomst. Inhoud 1 Inleiding Nationale indicatoren economie Sectorale werkgelegenheidindicatoren...6 Bijlage A Sector indeling bij prognose UWV WERKBedrijf Inleiding Sinds een halfjaar staat de sector extra in de belangstelling. Belangrijke vragen zijn Welke sectoren hebben nog een relatief gunstige ontwikkeling? Welke sectoren bieden in deze tijd nog mogelijkheden voor werkzoekenden? Daarom is een tweetal sectorbarometers gemaakt. Daarop zijn verschillende reacties binnengekomen, zoals: Gebruik van extra bronnen. Nog meer nadruk op sector en de informatie clusteren. Daarom worden in deze editie in de hoofdtekst kort de landelijke ontwikkelingen besproken en daarna de (verwachte) ontwikkelingen van UWV per sector. Analyses van andere partijen komen eveneens aan de orde. Naast deze sectorbarometer, die meer gericht is op sectorale gegevens van andere partijen, zijn er analyses van UWV WERKbedrijf die ingaan op andere aspecten: 1. De Basisset regionale arbeidsmarktinformatie: geeft elke maand actuele cijfermatige gegevens van werkzoekenden en vacatures in de dertig arbeidsmarktregio s. 2. Ontwikkelingen Jeugdwerkloosheid per maand en arbeidsmarktregio. 3. Arbeidsmarktprognose : een compleet overzicht van verwachte ontwikkelingen op de arbeidsmarkt (werkgelegenheid, vacatures, beroepsbevolking en niet-werkende werkzoekenden). 4. Waar zitten de kansen voor werkzoekenden (beroep en regio)? (analyse in voorbereiding). 1 Deze sectorbarometer is onder meer gebaseerd op cijfers van het CBS, CPB, ABU, ING, Rabobank, ABN AMRO, Monsterbord en UWV

2 2 Nationale indicatoren economie Economie diep in het rood in het eerste halfjaar van 2009 De economie bevindt zich in een recessie. Dit is handig zichtbaar gemaakt in de conjunctuurklok van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Het CBS meet namelijk de waarde van vijftien conjunctuurindicatoren. Daarbij maakt men gebruik van twee assen: Een indicator presteert boven of onder de trendwaarde (verticaal). Een indicator die afneemt of toeneemt (horizontaal). Afhankelijk van de waarde van een indicator, komt men terecht in één van de vier kwadranten. In het 1 e kwartaal van 2009 bijvoorbeeld krimpt de economie fors (- 4,5%) en ligt daarmee ver onder het lange termijn gemiddelde van de groei. Daardoor bevindt deze conjunctuurindicator (aangegeven door ) zich in het kwadrant links onder (rode kleur). Figuur 2.1 Conjunctuurklok (CBS) Dit zelfde kan gedaan worden met de veertien andere conjunctuurindicatoren 2. Daaruit blijkt dat in juni de meeste conjunctuurindicatoren zich in één jaar tijd hebben verschoven van het gunstige groene kwadrant rechts boven (hoogconjunctuur) naar het rode kwadrant links onder (laagconjunctuur). 2 Sommige indicatoren worden gespiegeld tov de x-as. Immers bij negatieve conjuncturele indicaties als werkloosheid en faillissementen duidt een groei en een waarde boven de trend op een laagconjunctuur. Daarom worden dit soort gegevens gespiegeld, waardoor ze in een laagconjunctuur toch in het rode vlak (links onder) terecht komen. 2

3 Arbeidsmarkt reageert deels vertraagd Arbeidsmarktvariabelen reageren verschillend op de nieuwe economische situatie. Het aantal vacatures reageert snel op de economie. Het aantal openstaande vacatures in Nederland is in een halfjaar tijd met 100 duizend afgenomen (-38%) naar 150 duizend (eind maart 2009). Ook de dynamiek, gemeten door het aantal ontstane vacatures in een kwartaal, daalt snel. Het aantal ontstane vacatures in het eerste kwartaal van 2009 is 187 duizend. Dit is 88 duizend lager (-32%) dan een jaar geleden. De werkloosheid loopt op door de economische crisis. In de maanden januari-mei nam het aantal niet-werkende werkzoekenden met 58 duizend (+14%) toe. Gewoonlijk daalt het aantal niet-werkende werkzoekenden in het voorjaar. Dat het aantal groeit zoals nu kwam slechts in 3 van de afgelopen 15 jaar voor. Bovendien groeide het aantal niet-werkende werkzoekenden niet eerder zoveel als nu. Het aantal niet-werkende werkzoekenden uitgedrukt als percentage in de beroepsbevolking was in mei ongeveer 6,1%. Dit percentage is nog steeds als laag te kwalificeren. Immers, afgezien van de recente hoogconjunctuurjaren , moeten we teruggaan naar eind jaren zeventig voor soortgelijke lage werkloosheidspercentages. De omvang van het aantal banen reageert minder snel. Dit heeft te maken met de tijdspanne die zit tussen het inzetten van de economische laagconjunctuur en de aanpassing van het aantal banen. Dit wordt veroorzaakt doordat werkgevers een afwachtende houding aannemen bij het afstemmen van het personeelsbestand aan de nieuwe (lagere) vraag naar producten. Immers een bedrijf is onzeker in hoeverre zij getroffen wordt door de terugval. Ook brengt een eventueel ontslag van personeel kosten met zich mee. Bovendien heeft, als de conjuncturele terugval van korte duur blijkt te zijn, de werkgever extra kosten door werving, selectie en inwerken. Daardoor kijkt de werkgever bij het begin van laagconjunctuur de kat uit de boom en wacht even met het afstemmen van zijn personeelsomvang aan de nieuwe economisch omstandigheden. Als de laagconjunctuur zich voortzet is de werkgever wel gedwongen zijn personeelsomvang af te stemmen op de nieuwe economische realiteit. Dit gedrag van werkgevers wordt Labour Hoarding genoemd. Dit verklaart waarom het aantal banen op dit moment nog relatief gunstig is. Weliswaar neemt het aantal banen in het 1 e kwartaal af (-0,4%); echter afgezet tegen een jaar geleden is het aantal banen nog iets hoger (+0,3%). Er zijn ook andere bronnen die een indicatie geven van de stand van de Nederlandse economie en arbeidsmarkt geven. Zo wijst het aantal uitzenduren - een early-indicator nog steeds op een verslechtering van de arbeidsmarkt. Bovendien loopt het aantal bij UWV WERKbedrijf afgegeven ontslagvergunningen sterk op. Lichtpuntje: vertrouwensindicatoren lijken niet verder te dalen Vertrouwensindicatoren als consumentenvertrouwen en producentenvertrouwen, geven doorgaans een idee waar ontwikkelingen naar toe gaan. We zien dat de vertrouwensindicatoren de afgelopen periode fors ongunstiger zijn geworden. Wel is een soort stabilisatie zichtbaar. Het vertrouwen lijkt zich namelijk de laatste tijd min of meer te stabiliseren op een laag niveau. 3

4 Figuur 2.2 Vertrouwensindicatoren Een andere indicator is de effectenbeurs. Economen gaan ervan uit dat de effectenbeurs een half jaar of meer vooruit loopt op economische ontwikkelingen. De Nederlandse effectenbeurs gemeten aan de AEX-index - is in één jaar tijd een groot deel van zijn waarde kwijtgeraakt, maar lijkt zich na een voorlopig dieptepunt begin maart in april tot juni enigszins te herstellen. Prognoses blijven ongunstig Nederland verkeert in 2009 dus in zeer ongunstig economisch vaarwater. Het Centraal Planbureau (CPB) rekent voor geheel 2009 op een krimp van de economie met 4,75%. De economische krimp is in tachtig jaar niet zo groot geweest. Voor volgend jaar wordt gerekend op een economische krimp van 0,5%. Daarmee treedt er feitelijk geen verbetering op van de economie. Immers de economie als geheel produceert in 2010 minder dan in UWV maakt jaarlijks een arbeidsmarktprognose 3. Uit de nieuwste prognose blijkt dat de arbeidsmarkt door de recessie ernstig wordt geraakt. Nadat in 2008 een recordaantal banen werd gemeten, moet voor de komende jaren gerekend worden op minder banen. In 2009 is een krimp voorzien van 170 duizend banen en in 2010 van 150 duizend banen (werknemers). Een dergelijke reductie van het aantal banen is in dertig jaar niet meer voorgekomen. Omdat gemiddeld gezien meer banen verdwijnen dan dat er bijkomen, is het aantal uitbreidingsvacatures bij individuele bedrijven gering. Bovendien zijn mensen in tijden van economische laagconjunctuur onzeker. Dit betekent dat werknemers vaker kiezen voor de zekerheid van de eigen baan. Immers de baanzekerheid hangt mede samen met de lengte van het dienstverband, dit ondanks een zekere kans dat ook de eigen werkgever in moeilijkheden kan komen. Het gevolg van minder vrijwillige mobiliteit van baan naar baan, betekent dat het aantal vacatures fors minder wordt. In 2009 ontstaan eenderde minder vacatures: 670 duizend. In 2010 treedt bij het aantal vacatures enigszins een herstel op: een stijging met 11%. Echter daarmee komt het aantal vacatures in 2010 (746 duizend) aanzienlijk lager uit dan de recordniveaus van Destijds ontstonden er circa 1,1 miljoen nieuwe vacatures. Minder ontstane vacatures betekenen ook minder kansen op werk van werkzoekenden. 3 UWV, Arbeidsmarktprognose , juni

5 De komende jaren zal de potentiële beroepsbevolking (bevolking met een leeftijd van jaar) nauwelijks meer toenemen. Doordat het aantal banen afneemt, zal een deel van de beroepsbevolking zich terugtrekken van de arbeidsmarkt. Dit wordt het discouraged worker effect genoemd. Het gevolg is dat de omvang van de beroepsbevolking in 2009 en 2010 praktisch stabiel blijft. Minder banen bij een praktisch stabiele omvang van de beroepsbevolking zorgt voor een forse oploop van het aantal niet-werkende werkzoekenden. Er wordt voor 2009 en 2010 uitgegaan van een stijging met 32% jaarlijks. Daarmee groeit het aantal niet-werkende werkzoekenden van 417 duizend eind 2008 naar 552 duizend in 2009 en 726 duizend in De stijging is het eerst zichtbaar bij de jongeren. Ouderen, laagopgeleiden en langdurig werklozen blijven kwetsbare groepen binnen het bestand niet-werkende werkzoekenden. Figuur 2.3 Niet-werkende werkzoekenden in 2009 en

6 3 Sectorale werkgelegenheidindicatoren Sector staat extra in de belangstelling Sinds begin dit jaar staat de sector extra in de belangstelling. Het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid heeft in samenwerking met de Stichting van de Arbeid een analyse gemaakt van de situatie op de arbeidsmarkt 4. In deze analyse worden twee typen sectoren onderscheiden: overschotsectoren en tekortsectoren. Grote klappen vallen in de metaal, de chemische industrie, de bouw en de landbouw. Krimppercentages van 3,75% tot 6% worden genoemd. Toch zijn ook in deze overschotsectoren er mogelijkheden doordat, door de vergrijzing, ouderen met pensioen gaan die arbeidsplaatsen achterlaten die (gedeeltelijk) opgevuld zullen moeten worden. Daarnaast zijn er tekortsectoren met meer mogelijkheden voor werkzoekenden. Genoemd worden onder meer zorg en welzijn, onderwijs en defensie. Het rapport is opgesteld in januari/februari van dit jaar. Inmiddels zijn meer actuele gegevens bekend geworden. De ene sector is de andere niet Belangrijk voor de kansen van werkzoekenden op werk zijn de verwachtingen voor de werkgelegenheid voor elke sector. Daarbij is ondermeer uitgegaan van de sectorale prognose van UWV WERKbedrijf 5 aangevuld met gegevens uit andere bronnen. Daarbij ligt het accent op verwachte ontwikkelingen Bij dit soort analyses uit verschillende bronnen gelden de volgende kanttekeningen: 1. Iedere bron heeft een eigen sectorindeling. Soms is de Nederlandse economie verdeeld in vijf hoofdsectoren, dan weer in tachtig deelsectoren. Daardoor moet voorzichtig omgesprongen worden met de interpretatie. 2. Prognoses kunnen elkaar tegenspreken. Immers elke organisatie heeft een eigen model en een eigen interpretatie van gegevens of eigen databronnen. Daardoor hoeven de prognoses niet altijd dezelfde ontwikkeling te zien geven. Ondanks dat zijn de prognoses belangrijk. Immers zij geven een richting aan hoe de ontwikkelingen zullen verlopen. Bij verschillen geven zij een indicatie hoe zeker de prognoses zijn. 3. Werkzoekenden en sector nog niet optimaal in beeld. Van niet-werkende werkzoekenden is de sector nog niet goed bekend. Aan een koppeling van de werkzoekendengegevens aan de polisadministratie wordt gewerkt. Beroep en regio geeft ook inzicht in werkhervattingkansen. Dit onderwerp wordt in een aparte notitie behandeld. 4 Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid en de Stichting van de Arbeid, Overschot- en tekortsectoren, WAW/14C, maart Is gebaseerd op paragraaf 3.1 van UWV WERKbedrijf, Arbeidsmarktprognose , Met een doorkijk naar 2014, Amsterdam juni

7 Collectieve sectoren bieden beschutting De collectieve sectoren (overheid, onderwijs, zorg en welzijn) zijn minder gevoelig voor de economische crisis. Autonome factoren en overheidsbeleid bepalen grotendeels de productie in deze sectoren. Deze zijn minder gevoelig voor conjunctuurschommelingen. Zo neemt de productiegroei van de sector zorg en welzijn toe. Het verschil in gevoeligheid voor de conjunctuur is duidelijk zichtbaar in figuur 3.1 Daar wordt de banenontwikkeling van het totaal van de marktsectoren vergeleken met de ontwikkeling van het totaal van de collectieve sectoren. In 2010 is de totale werkgelegenheid van de marktsectoren net zo hoog als in De werkgelegenheid in collectieve sectoren groeit onverminderd door. Figuur 3.1 Banenontwikkeling de markt- en collectieve sector 7

8 Groep van vijf grootste sectoren We beschrijven hier de verwachte ontwikkelingen van 19 onderscheiden sectoren (bijlage 1). Daarbij gebruiken we de rangorde van omvang van de werkgelegenheid. De banenontwikkeling van de vijf sectoren met de meeste werknemers is te zien in figuur 3.2. Figuur 3.2 Banenontwikkeling in de vijf grootste sectoren - Zorg en onderwijs: geen krimp van banen De sector zorg is de banenmotor in 2009 en De vraag naar zorgdiensten blijft onder invloed van de veroudering verder stijgen. Bovendien zijn in dienstensectoren zoals de zorg productiviteitsverbeteringen lastiger te realiseren, waardoor de werkgelegenheid vergeleken met andere sectoren nog eens extra stijgt. De recessie heeft nauwelijks invloed op het aantal banen in het onderwijs. De conjuncturele tegenwind leidt eerder tot een verhoogde onderwijsdeelname, waardoor de werkgelegenheid in deze sector nog eens gunstig wordt beïnvloed. - Industrie heeft het zwaar Het aantal banen in de industrie loopt al jaren terug. Door de economische crisis vindt een nog snellere daling van de werkgelegenheid plaats. Dit blijkt ook nog eens duidelijk uit een onderzoek van de ABN AMRO 6. Daarbij is het bedrijfsleven ingedeeld aan de hand van twee vragen: 1. Hoeveel vraaguitval staat de sector te wachten? 2. Hoe afhankelijk is de sector van de (externe) kredietverlening? In figuur 3.3 is een overzicht gegeven van de indeling van sectoren op basis van deze twee criteria. Het kwadrant rechts bovenin geeft de sectoren weer met de meeste problemen: zij hebben een dubbel probleem (vraaguitval en gevoelig voor externe financiering). Bedrijven uit de sector automotive (verkoop auto s, garages etc.) en de bouw scoren op beide aspecten slecht. De industrie-productie en kapitaal goederen zoals machines hebben te maken met veel vraaguitval door minder investeringen en minder internationale handel en hebben het lastig. 6 ABN AMRO, Sectoren in stress, februari

9 Figuur 3.3 Gevoeligheid marktsectoren voor vraaguitval en externe financierbaarheid van de activiteiten - Grote daling werkgelegenheid Uitzendwezen Het uitzendwezen, inclusief rest zakelijke diensten, wordt sterk beïnvloed door de conjunctuur. Immers het uitzendwezen heeft na jaren van uitbundige groei nu te maken met een forse krimp. Een treffend beeld schetsen de cijfers van de Algemene Bond van Uitzendondernemingen (ABU). Daarbij geldt dat het aantal uren dat uitzendbureaus uitzenden, algemeen wordt gezien als een early indicator van ontwikkelingen op de arbeidsmarkt. Omdat in veel bedrijfstakken de omzet terugloopt, snijden werkgevers veelal als eerste in de flexibele schil. Het gevolg is dat het aantal uitzenduren fors terugloopt. Het Centraal Bureau voor de Statistiek registreert een daling in het 1 e kwartaal van 2009 van 8% ten opzichte van het 1 e kwartaal van Kijken we naar recentere cijfers van de Algemene Bond van Uitzendondernemingen (ABU), dan zien we een nog grotere daling. In het eerste halfjaar meet de ABU een terugval van het aantal uitzenduren met gemiddeld 23%. Opvallend is dat alle vier de onderscheiden sectoren slecht presteren. Dus naast de sectoren techniek en industrie ook de sectoren medische en administratieve diensten. 9

10 Figuur 3.4 Uitzenduren bij de ABU-sectoren tot en met juni 2009 Het uitzendwezen is voor UWV een belangrijke sector. Enerzijds omdat veel van de WW-instroom uit deze sector komt. Logisch omdat werknemers uit het uitzendwezen door hun aard van het tijdelijk werk, regelmatig werkloos zijn. Anderzijds kunnen via uitzendbureaus veel werklozen weer tijdelijk aan het werk. In onderstaande figuur is een overzicht gegeven van de beëindigde WW-uitkeringen naar sector in de periode januari-april Figuur 3.5 Beëindigde WW-uitkeringen naar sector (januari-april 2009) De meeste WW-uitkeringen worden beëindigd van mensen die eerder werkloos zijn geworden vanuit een uitzendbaan. Belangrijk hierbij is de volgende kanttekening. De sector is hier de sector bij instroom in de WW-uitkering. Deze hoeft natuurlijk niet dezelfde te zijn als de sector waar men naar toe uitstroomt. Als de koppeling van de uitkeringsstatistiek/niet-werkende werkzoekenden met de polisadministratie 10

11 (waar alle dienstverbanden in Nederland zijn opgenomen) is gerealiseerd, is de bestemmingssector ook zichtbaar te maken. Het is duidelijk dat de werkgelegenheid (figuur 3.2) binnen de sector uitzendbedrijven terugloopt. Belangrijk hierbij is dat binnen deze groep de deelgroep rest zakelijke diensten 7 veel groter dan het uitzendwezen. Bovendien is bij de werkgelegenheid van het uitzendwezen alleen werknemers in dienst van de arbeidsbemiddeling zelf (intercedenten, detacheringmedewerkers etc.) geteld en niet de gewone uitzendmedewerkers. De gewone uitzendmedewerkers worden gerekend tot de inlenende sector. - Detailhandel: grote sector maar beperkte procentuele krimp De werkgelegenheid in de detailhandel blijft ondanks het lagere omzet in 2009 nog min of meer op peil. De arbeidsproductiviteit blijft in deze sector namelijk achter bij het nationaal gemiddelde. Populair gezegd: de lagere bedrijvigheid in de detailhandel in 2009 leidt niet tot een evenredige vermindering van het personeel. Dat de werkgelegenheid in de prognose maar beperkt krimpt, wordt bevestigd door de Conjunctuurenquête Nederland (COEN) 8. De detailhandel heeft last van een laag consumentenvertrouwen. Echter de koopkracht groeit in 2009 doordat de loonontwikkeling met 3% - gezien de matige inflatie behoorlijk fors genoemd kan worden. Daardoor verwacht het overgrote deel van de detaillisten dat het economisch klimaat in het tweede kwartaal gelijk zal blijven. Zij is daarmee binnen de Conjunctuurenquête het meest positief van de daar onderscheiden sectoren. In de enquête verwachten 10% van de detaillisten een krimp van de werkgelegenheid 9. Dit is relatief weinig: gemiddeld gezien verwachten dubbel zoveel bedrijven werkgelegenheidskrimp. Figuur 3.6 Percentage bedrijven dat een krimp/groei van werkgelegenheid verwacht in 2e kwartaal 2009 (COEN) 7 De rest zakelijke diensten omvat onder meer reclamebureaus, beveiliging en callcentra. 8 CBS, Kamer van Koophandel, EIB, MKB-Nederland en VNO-NCW, COEN, COnjunctuurEnquête Nederland, derde meting, 2 e kwartaal 2009, 16 juni Dit cijfer wordt als volgt door het CBS bepaald. Van de ondervraagde detaillisten verwacht 6% een toename van de werkgelegenheid en 17% een afname van de werkgelegenheid. Per saldo verwacht dan ruim 10% van de ondervraagde detaillisten een afname van de werkgelegenheid. 11

12 Tweede groep van grotere sectoren In figuur 3.7 is de verwachte baanontwikkeling in de tweede groep van sectoren weergegeven. Figuur 3.7 Banenontwikkeling in tweede groep van vijf sectoren - Aantal banen bij openbaar bestuur neemt licht af Onder invloed van overheidsmaatregelen rekent het kabinet voor de komende jaren op een daling van het aantal ambtenarenbanen bij het openbaar bestuur. Echter in verhouding tot de werkgelegenheid als totaal blijft de krimp beperkt. Volgens de Derde Voortgangsrapportage Programma Vernieuwing Rijksdienst van 25 mei 2009, is de afslanking (in de periode ) bepaald op fulltime eenheden. In de Voortgangsrapportage wordt aangegeven dat de afslanking volgens plan verloopt. - Groothandel ondervindt negatieve invloed buitenland De sector groothandel ondervindt de gevolgen van de internationale economische teruggang. De handel met het buitenland, maar ook de binnenlandse handel staat onder druk. In vergelijking met de detailhandel zijn ondernemers binnen de groothandel dan ook duidelijk pessimistischer over de vooruitzichten (COEN). De grotere vraaguitval (ten opzichte van de detailhandel) wordt ook bevestigd door de analyse van de ABN AMRO. Echter ING stelt in haar Dutch Economic Outlook dat de uitgangspositie van de groothandel niet slecht is omdat er sprake is van een geringe schuldenlast en grote mate van kostenflexibiliteit ING, Dutch Economic Outlook, maart

13 - Vervoer heeft last van minder (internationale) handel Net als bij de groothandel geldt bij het vervoer dat de inkrimping van de internationale handel een bepalende factor is. Door de mondiale recessie valt dit jaar de voor Nederland relevante wereldhandel terug met meer dan 15%. Minder handel betekent ook minder vraag naar vervoersdiensten. Bovendien wordt in de ING studie aangegeven dat de financiële weerbaarheid gering is: veel vaste kosten in een tijd waarin capaciteit moet worden afgestoten. Dit gebeurt terwijl deze bedrijven gemiddeld gezien al een slechte financiële rentabiliteit hebben. Dit is in lijn met de studie van ABN AMRO. De sector vervoer als geheel zit volgens de ABN AMRO studie in het ongunstige kwadrant rechts boven: veel vraaguitval en slechte financierbaarheid. De deelsectoren zeevaart en wegvervoer zijn echter ongunstiger ingedeeld dan bijvoorbeeld de taxibranche. Figuur 3.8 Subbbranches vervoer - Bouw: stilte voor de storm De werkgelegenheid is begin 2009 nog redelijk op peil. Echter in de bouw gaan financieringsproblemen een steeds belangrijker rol spelen. Dit leidt tot uitstel en mogelijk afstel van bouwprojecten. Uit publicaties van het Economisch Instituut Bouwnijverheid (EIB) blijkt dat de orderportefeuilles van bouwbedrijven sinds 2008 sterk zijn gedaald EIB, Bouwproductie 15 procent lager in komende twee jaar, april 2009, eib.nl. Sindsdien is de orderportefeuille verder verminderd: EIB, Sterke daling orderportefeuille utiliteitsbouw, Conjunctuurmeting juni 2009 eib.nl. 13

14 Figuur 3.9 Orderportefeuille (in maanden) van de bouwnijverheid, woningbouw Bouwprojecten die zich in een gevorderd stadium bevinden, worden wel afgemaakt. Maar projecten in de fase van planvorming, ontwerp en vergunningverlening zullen veelal worden uitgesteld. De bouwsector wordt meer dan gemiddeld getroffen door de economische crisis. Dit kan ook geïllustreerd worden door twee andere feiten: Het aantal ontstane vacatures in het 1 e kwartaal (meest recent beschikbare cijfer) van het Centraal Bureau voor de Statistiek: o Landelijk is het aantal nieuwe vacatures met 187 duizend, ongeveer 32% lager dan in dezelfde periode vorig jaar. o Bij de Bouwnijverheid is dit cijfer 59% lager. Het aantal door UWV WERKbedrijf verleende ontslagvergunningen tussen januari-mei 2009 is meer dan viermaal zoveel als vorig jaar 12. Het aantal ontslagvergunningen is een stemmingsindicator van de arbeidsmarkt, ondanks het feit dat het aantal ontslagvergunningen maar een fractie is van het totaal aantal beëindigingen van dienstverbanden. Omdat veel bouwprojecten nog lopen is het aantal banen aan het begin van 2009 nog iets hoger dan aan het begin één jaar geleden. Echter als gedurende het jaar steeds meer projecten aflopen, zal het aantal banen versneld afnemen. In zowel de prognoses van UWV WERKbedrijf als die van EIB is een forse daling van de werkgelegenheid in de bouw voorzien voor 2009 en Een totale daling van rond de 10% wordt voorzien 13. De bouwproductie (in euro s) daalt nog meer, waardoor de arbeidsproductiviteit naar beneden gaat. - Adviesbureaus en makelaardij Deze sector omvat verhuur en handel onroerend goed, verhuur transportmiddelen, rechtskundige dienstverlening, economische adviesbureaus, administratiebureaus (boekhouding) etc. Adviesbureaus geven ondersteuning aan het bedrijfsleven. Nu in het bedrijfsleven de werkgelegenheid en omzet krimpt, volgt zakelijke dienstverlening, zoals adviesbureaus. Bovendien is bij de makelaardij, met name bij de deelsector begeleiding woningverkoop, al langer sprake van een neerwaartse spiraal. 12 Zie ook figuur Wel is er een verschil in tempo. UWV Arbeidsmarktprognose gaat uit van een forsere daling van de werkgelegenheid in 2009 dan het EIB. 14

15 Derde groep van middelgrote sectoren In figuur 3.10 is de ontwikkeling van de werkgelegenheid te zien van de groep middelgrote sectoren. Figuur 3.10 Banenontwikkeling in derde groep van vijf sectoren - Werkgelegenheid financiële diensten krimpt vanaf begin 2009 De sector financiële diensten omvat de banken en verzekeringswezen. De huidige economische crisis vindt zijn oorzaak in de kredietcrisis van de banken en verzekeringen. We zien dat ook in het verloop van het aantal banen. In de sector financiële diensten krimpt het aantal banen in meer dan gemiddeld. Deze ontwikkelingen worden bevestigd door de ontwikkeling van de werkgelegenheid in het 1 e kwartaal van dit jaar. Bij de financiële diensten is die al lager dan één jaar geleden. Dit terwijl landelijk gezien het aantal banen nog groeit. Tabel 3.1 geeft een overzicht van de bij CBS gebruikte sectorindeling. Tabel 3.1 Ontwikkeling werkgelegenheid 1 e kwartaal 2009 naar sector Bron: CBS, Statline, juni 2009 Overigens laten realisaties van andere grootheden van deze sector (zoals faillissementen en aantal ontstane vacatures) een vergelijkbare ontwikkeling zien als het landelijke beeld. 15

16 - Informatie en communicatietechnologie (ICT) is conjunctuurgevoelig De economische recessie is duidelijk zichtbaar in de investeringen van bedrijven. Voor 2009 en 2010 verwacht het Centraal Planbureau een afname van de investeringen van bedrijven met 11 á 12% 14. Dat investeringen uitgesteld of zelfs afspringen, volgt ook uit een recent onderzoek van het CBS. Het CBS verwacht een reductie van 10% van de investeringen in De ICT staat bekend als een conjunctuurgevoelige sector. Nu investeringen in computerhardware, -software en consultancy door de economische crisis onder druk staan, neemt de werkgelegenheid in deze sector meer dan gemiddeld af. Een situatie die ook voorkwam in de periode In die periode nam de werkgelegenheid in de ICT af met 11%, terwijl landelijk de krimp destijds iets meer dan 1% bedroeg. - Horeca en catering: geen afname werkgelegenheid voorzien De groei in de werkgelegenheid van de afgelopen jaren valt voor de sectoren horeca en catering sterk terug, maar van een krimp is volgens de prognose nog net geen sprake. Mogelijk geeft een voortzetting van de gestage groei in de afgelopen jaren van catering (outsourcing bedrijfsrestaurant) nog wat tegenwicht in de horeca. Bovendien ontwikkelt de arbeidsproductiviteit zich in de horeca ongunstiger dan gemiddeld. Dit betekent dat bij een daling van de productie het aantal banen toch grofweg in stand blijft. Mogelijk wordt de productieverlaging gedeeltelijk opgevangen door minder beroep te doen op informele arbeid. Bovendien zullen in 2009 door de economische crisis minder mensen kiezen voor een vakantie in het buitenland en meer mensen een binnenlandse bestemming kiezen. Dit is gunstig voor de horeca. Daar staat tegenover dat het aantal buitenlandse vakantiegangers in Nederland wat minder zal zijn. Kijken we naar CBS-cijfers dan is het beeld wisselend. Relatief weinig faillissementen, vergelijkbare ontwikkeling van het aantal nieuwe vacatures in het 1 e kwartaal van 2009, maar wel een beperkte daling van de werkgelegenheid in het 1 e kwartaal van dit jaar. De eigen bancheorganisatie 16 gaat eveneens uit van een krimp van de werkgelegenheid. Het aantal horeca-ontslagvergunningen bij UWV WERKbedrijf is beperkt van omvang. Bovendien is er bij horeca in tegenstelling tot de landelijke trend sprake van een daling van het aantal ontslagvergunningen. 14 CPB, Centraal Economisch Plan 2009, maart CBS, Industrie verwacht afname investeringen van 10%, april Bedrijfschap Horeca en Catering 16

17 Figuur 3.11 Groei aantal ontslagvergunningen UWV WERKbedrijf januari-mei 2009 tov januari-mei Minder werkgelegenheid in het toerisme De werkgelegenheid in het toerisme blijft volgens de prognose in 2009 en 2010 globaal op peil. Deze sector kent qua ontwikkeling een zekere parallel met die van de horeca. Echter de sector toerisme omvat hier ook andere branches zoals sport en cultuur. - Welzijn: groei werkgelegenheid Door meer zorgvraag groeit de sector welzijn verder. Vooral de deelsectoren kinderopvang en de jeugdhulpverlening groeien in 2009 en 2010 fors. In zijn algemeenheid groeide de werkgelegenheid in deze sector de afgelopen jaren fors. Gemiddeld is de werkgelegenheid van de welzijnssector in de periode met 3,3% per jaar gegroeid; dit is drie keer zo snel als de landelijke groei (gemiddeld 1,1% per jaar). 17

18 Laatste groep met de kleinste sectoren In figuur 3.12 zien we de ontwikkeling van de werkgelegenheid van de vijf kleinste sectoren. Figuur 3.12 Banenontwikkeling in de laatste groep van kleinste sectoren - Krimp werkgelegenheid in de sector Schoonmaak Doordat bedrijven, door de economische crisis, kritischer zullen zijn bij hun outsourcing zal ook de werkgelegenheid van de sector schoonmaak afnemen. De krimp in 2009 en 2010 is iets geringer dan landelijk. - Werkgelegenheid landbouw groeit in De prognose op basis van historisch materiaal laat zien dat de werkgelegenheid in de landbouw nog verder groeit. Door schaalvergroting neemt het aandeel banen voor werknemer toe, ten koste van het aandeel zelfstandigen. Die prognose spoort met het profiel van Agrifood volgens de ABN AMRO studie. Daar wordt de sector gekarakteriseerd als een sector met weinig vraaguitval. Vooral de voeding- en genotmiddelenindustrie kennen een gunstig profiel. De prognose wordt bevestigd door de Conjunctuurenquête Nederland (COEN). Volgens die enquête (zie ook figuur 3.6) verwacht het merendeel van de ondernemers in de landbouw een groei van de werkgelegenheid in het 2 e kwartaal van Een beeld dat overeenkomt met de ontwikkeling van het aantal uitgesproken faillissementen in periode januari-april Deze is bij de landbouw en visserij afgenomen. Tabel 3.2 Uitgesproken faillissementen januari-april 2009 (CBS) 18

19 Daar staat tegenover dat eerste realisaties van gegevens een ongunstiger ontwikkeling te zien geven. Bijvoorbeeld de werkgelegenheid krimpt in het 1 e kwartaal van 2009 volgens het CBS fors (tabel 3.1). Ook is de ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures in het 1 e kwartaal van 2009 in deze sector ongunstiger dan het landelijk beeld. Tabel 3.3 Ontstane vacatures in 1 e kwartaal 2009 (x 1.000) (CBS) - Werkgelegenheid nutsbedrijven loopt al jaren terug De sector nutbedrijven ondervindt relatief weinig last van de economische crisis. Energie is een post waarop lastig kan worden bezuinigd. De dalende trend bij de werkgelegenheid van de energiebedrijven is een structurele ontwikkeling die doorzet in de komende jaren. - Delfstoffenwinning heeft een kleine omvang van de werkgelegenheid De delfstoffenwinning is een zeer kleine sector met nog geen 8 duizend banen. Hier zijn weinig algemene trends in te ontdekken. 19

20 Totaaloverzicht werkgelegenheidsontwikkeling Tabel 3.4 geeft een overzicht van de daling van de werkgelegenheid per sector (werknemers). In 2009 en 2010 daalt de werkgelegenheid in het uitzendwezen en de zakelijke diensten en de industrie het meest. Deze twee sectoren zijn verantwoordelijk voor meer dan tweederde van de krimp van de werkgelegenheid. Werkgelegenheidsperspectieven zijn er in de collectieve sectoren zorg en welzijn. Tabel 3.4 Ontwikkeling aantal banen naar sector Vacatures in sectoren in Ondanks de recessie zijn er bedrijven die hun personeelsomvang uitbreiden. Bovendien wisselen mensen van baan. Maar omdat de werkgelegenheid op macroniveau krimpt en het aantal vrijwillige baanwisselingen door de recessie lager is, komt het aantal vacatures fors lager uit dan in de voorgaande (record)jaren. Tabel 3.5 geeft een overzicht van het aantal ontstane vacatures per economische sector. We zien dat het aantal vacatures in 2009 in alle sectoren lager is dan vorig jaar. Voor werkzoekenden is het aantal ontstane vacatures van groot belang. Minder vacatures betekent minder kans op werk. Het aantal vacatures is in 2009 nog het grootst in de detailhandel, de zorg en de horeca. Indien we kijken naar de afname van het aantal vacatures in 2009, dan blijken de collectieve sectoren (openbaar bestuur, onderwijs, zorg en welzijn) aangevuld met de sector schoonmaak het minst te dalen. Van de sectoren met veel ontstane vacatures, daalt vooral het aantal vacatures in de detailhandel, de adviesbureaus en de industrie sterk. Net als in voorgaande prognoses zien we ondanks een structurele en conjuncturele daling van de werkgelegenheid toch veel vacatures in de industrie. Dit hangt samen met de vergrijzing van deze sector. In goed draaiende industriële bedrijven moeten ouderen die met pensioen gaan immers worden vervangen. 20

21 Tabel 3.5 Vacatureontwikkeling naar sector Andere prognoses en inzichten Zoals aan het begin van deze paragraaf aangegeven zijn hier de prognoses van UWV WERKbedrijf weergegeven, aangevuld met inzichten van andere instituten. Is hiermee alles gedekt? Nee, er zijn ook andere bronnen die inzichten geven. Een paar voorbeelden: - Rabobank sectoranalyses De Rabobank maakt net als ING en ABN AMRO sectoranalyses. De Rabobank onderscheidt 9 sectoren en 80 branches. Er wordt per sector/branche een overzicht gegeven van de bedrijven binnen de sector, welke trends er zijn en welke kansen en bedreigingen er zijn. De informatie wordt regelmatig geüpdatet. De beschrijving leent zich goed voor een eerste oriëntatie voor startende ondernemers EIM-Prognoses EIM maakt prognoses over nieuwe ontwikkelingen in het MKB, uitgesplitst naar sectoren 18. Bij een volgende versie van de sectorbarometer wordt ingegaan op de nieuw te verschijnen EIM-prognose. 17 Meer lezen: 18 Zie: 21

22 - Employment index van online vacature aanbod De Monster Employment Index is een barometer voor de online arbeidsmarkt in Nederland. De barometer is een maandelijkse analyse naar de aanwezigheid van kwalitatieve arbeidskansen. In mei rapporteert Monsterbord dat het online vacature aanbod al twaalf maanden onafgebroken daalt. Vergeleken met mei 2008 staat de index nu 50% lager 19. Figuur 3.13 Monster employment index De Employment index kent interessante uitsplitsingen naar regio, beroep en branche. - Branchemonitor van UWV WERKbedrijf 20 Het UWV WERKbedrijf ondersteunt diverse branches op de verschillende manieren. Door brancheteams werkgeversondersteuning, Branche Service Punten voor een aantal branches en door landelijke en regionale bedrijfsadviseurs die contacten onderhouden met de branches en betrokken bedrijven. Daarnaast organiseert het WERKbedrijf jaarlijks de Brancheweken. Een schets van de branches zelf is te vinden in de branchemonitor. Daar wordt per branche een karakteristiek gegeven van de branche: Uit welk soort bedrijven bestaat de sector? Welke trends waren er in het verleden en zijn er in de toekomst? Wat voor soort functies zijn er binnen de sector? Hoe ziet de beroepsbevolking eruit? Daarnaast is op intranet een overzicht gegeven van de actuele vraag aanbod verhouding eruit in de afgelopen maand. 19 Zie ook: branchemonitor 22

23 Deze sectorbarometer verschilt met die van de branchemonitor: Sectorbarometer Branchemonitor Vooral gericht op actuele inzichten en Beschrijft branchestructuur prognoses Met name werkgelegenheid en Meer omvattend naast soort bedrijven vacatures en aantal vestigingen ook opleidingsmogelijkheden, beroepen, Beperkte beschrijving (1/2 pagina per sector) - Disclaimer beroepsbevolking, etc. Uitgebreide beschrijving (circa 7 pagina s per branche) Zoals opgemerkt aan het begin van deze paragraaf moeten we doordat we hier met verschillende bronnen werken voorzichtig omgaan met de analyses: 1. Iedere bron heeft een eigen sectorindeling. Soms is de Nederlandse economie verdeeld in vijf hoofdsectoren, dan weer in tachtig deelsectoren. Daardoor moet voorzichtig omgesprongen worden met de interpretatie. 2. Prognoses kunnen elkaar tegenspreken. Immers elke organisatie heeft een eigen model en een eigen interpretatie van gegevens of eigen databronnen. Daardoor hoeven de prognoses niet altijd dezelfde ontwikkeling te zien geven. Ondanks (of misschien juist door de verschillen) zijn de prognoses belangrijk. Immers zij geven een richting aan hoe de ontwikkelingen zullen verlopen. Bij verschillen geven zij een indicatie hoe zeker de prognoses zijn. 23

24 Bijlage A Sector indeling bij prognose UWV WERKBedrijf 24