Symposium. Bouwen met Hartstocht. 8 mei 2008 Hoogeveen

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Symposium. Bouwen met Hartstocht. 8 mei 2008 Hoogeveen"

Transcriptie

1 Symposium Bouwen met Hartstocht 8 mei 2008 Hoogeveen

2 Meer dan bouwen Aan de wieg van ieder bouwproces staat een opdrachtgever die een bepaalde bouwwens heeft. Van diens visie, sociale vaardigheid en vastberadenheid is de kwaliteit van het eindresultaat in hoge mate afhankelijk. De afgelopen decennia heeft Mijnard Scheers deze rol bij meer dan veertig kleinere en grotere bouwprojecten met verve vervuld. Het letterlijke en figuurlijke hoogtepunt daarvan vormde de nieuwbouw van het hoofdkantoor van de Gasunie in Groningen dat afgelopen jaar tot mooiste gebouw van Nederland werd verkozen. Pieter van der Ree sprak met hem over zijn passie voor het bouwen. Bouwen met Hartstocht volgende ochtend was hij al vóór de makelaar bij de oude pastorie van Warffum. Het monumentale huis met de eeuwenoude bomen Architectonische, stedenbouwkundige en eco- particuliere opdrachtgevers de gelegenheid om deze menselijke factor als sleutel tot kwaliteit en ervoor beviel hem wel, maar kijkend door de logische kwaliteiten ontstaan niet vanzelf, maar hun eigen droomhuis te laten bouwen onder or- vernieuwing zullen tijdens het symposium de brievenbus concludeerde hij dat de verbou- alleen doordat mensen zich daarvoor vanuit hun ganische architectuur. Het ideaal om iets derge- verschillende inleiders hun licht laten schijnen. wing van het interieur helemaal verkeerd was overtuiging en betrokkenheid inzetten. Die ge- lijks te realiseren is bij hem al in de jaren tachtig Daarbij zal steeds de vraag centraal staan vanuit aangepakt. Hij viel echter voor de ouderdom, de drevenheid is niet vanzelfsprekend, maar staat ontvlamd toen hij in Amsterdam het door Al- welke visie zij werken, welke hindernissen ze schoonheid en het karakter van het huis. In de onder permanente druk van economische facto- berts & Van Huut ontworpen hoofdkantoor van daarbij tegenkomen en tot welke resultaten ze 36 jaren erna werd het hele huis zorgvuldig ge- ren, regelgeving, politiek en het steeds gecom- de NMB-Bank in aanbouw zag. Als hij eens aan gekomen zijn. restaureerd. Daarbij viel men van de ene verba- pliceerder worden van bouwprocessen. Vaak is de realisatie van zoiets zou kunnen meewerken! zing in de andere. Zo bleek het oorspronkelijke het al moeilijk genoeg om zonder grootse visie En die kans deed zich, ruim twintig jaar later, in Met dit symposium willen wij bijdragen aan woonhuis een van de oudste stenen huizen op een plan binnen het beschikbare budget en de Hoogeveen voor. een mentaliteit van zorg voor mensen, voor het platteland van Groningen te zijn. Aanvan- tijdplanning gerealiseerd te krijgen. sociale samenhangen en voor de natuur bij alle kelijk had dit hallenhuis zelfs geen haard, maar Naast zijn betrokkenheid bij De Zeven Eilanden is betrokkenen in het bouwproces. Onze dank gaat een open vuurplaats op de lemen vloer. In de Heeft men als beleidsmaker, opdrachtgever of Joop Trampe ook projectleider van Hartstocht in daarbij uit naar de gemeente Hoogeveen die dit eeuwen erna vonden talrijke verbouwingen en architect wel een ideaal dat men wil realiseren, Hoogeveen, het motto van Hoogeveen als cultu- symposium mogelijk heeft gemaakt en naar de aanbouwen plaats die het huis aanpasten aan dan kan men er zeker van zijn dat de compli- rele gemeente van de provincie Drenthe voor het Rabobank Zuidwest-Drenthe voor de financie- veranderde woonwensen en de smaak van de caties alleen maar toenemen. Men krijgt te seizoen In het kader daarvan vindt ring van deze publicatie. Pastorie van Warffum Als kind had Mijnard Scheers al een sterke affini- sen het werk van een architect gepaard gaat en tijd. Hierdoor omspant het huis zo n zevenhon- maken met vragen waarop geen kant en klaar ook dit symposium Bouwen met Hartstocht teit met ambachten en architectuur. Hij tekende dit aspect stond hem veel minder aan, zodat hij derd jaar Nederlandse woongeschiedenis, van antwoord bestaat en met hindernissen waarvan plaats dat wij als stichting Mens & Architec- Prof. Ir. Pieter van der Ree en timmerde voor zichzelf meubelen en wan- bij zijn studie economie bleef. de Middeleeuwen tot de negentiende eeuw. het onzeker is of ze wel te nemen zijn. tuur in opdracht van de gemeente organiseren. neer hij bij zijn tante op bezoek was in de door Die geschiedenis is in de afgelopen jaren in ere Het doel ervan is om aandacht te vragen voor Pieter van der Ree (1958) is voorzitter van de Willem van Tijen ontworpen Bergpolderflat in De oude pastorie van Warffum hersteld en moet ook in de toekomst voor be- Des te verheugender is het, dat er steeds weer de cruciale rol die visie, motivatie en persoon- stichting Mens & Architectuur. Daarnaast is hij Rotterdam, dan verwonderde hij zich erover dat Zijn liefde voor het handwerk en interesse voor zoekers toegankelijk blijven. mensen zijn die dit risico wel willen aangaan, lijke betrokkenheid spelen bij het realiseren van werkzaam als architect en buitengewoon hoog- de ruimte hem daar zo gelukkig maakte. architectuur bleven echter bestaan. Nadat hij in die zich vanuit passie of bezieling willen inzet- kwaliteit in de gebouwde omgeving. Dat geldt leraar voor organische architectuur aan de Alanus Als student economie raakte hij bevriend met 1972 voor zijn werk bij de Gasunie naar Gronin- Stichting Woonhuismonument ten voor de kwaliteit van onze leefomgeving. niet alleen voor ontwerpers, maar evenzeer Hochschule in Duitsland. Hij is auteur van het de zoon van Willem van Tijen en kwam vaak gen moest verhuizen, ging hij op zoek naar een Zijn liefde voor het restaureren en de daarbij Een van die mensen is Joop Trampe van de voor beleidsmakers, opdrachtgevers, adviseurs boek Organische architectuur, mens en natuur bij hen thuis. Toen Van Tijen merkte hoe geïnte- geschikte woning op het Groningse platteland. opgedane deskundigheid vormden in 1977 de gemeente Hoogeveen. Met hem kwam ik in en uitvoerders. Visie en gedrevenheid zijn niet als inspiratiebron voor het bouwen en samen- resseerd de jonge Mijnard in architectuur was, Hij plaatste daartoe een korte advertentie in aanleiding voor de provincie Groningen om hem contact in zijn hoedanigheid als projectleider en alleen een risico, maar kunnen ook een kracht steller van de gelijknamige tentoonstelling. nodigde hij hem uit om bij hem op zijn bureau een plaatselijke krant: gezocht: groot oud huis. te vragen voorzitter te worden van de Stichting geestelijk vader van het plan De Zeven Eilanden. zijn die hindernissen overwint en leidt tot re- te komen werken. Maar Mijnard Scheers had bij Hierop kwam één reactie van een makelaar die Woonhuismonument. Deze stichting stelt zich Met dit plan biedt de gemeente Hoogeveen aan sultaten waar alle betrokkenen trots op zijn! Op Van Tijen ook gezien met hoeveel compromis- meende precies te hebben wat hij zocht. De ten doel historisch waardevolle bouwwerken op 2 3

3 het Groningse platteland te behouden en er zo- het vermaarde restaurant Onder de Linden in de gebouwen in Nederland. Daarbij werd ook een nodig een nieuwe bestemming voor te vinden. vroeg achttiende-eeuwse herberg van Aduard. bezoek gebracht aan het door Alberts & Van Het gaat daarbij veelal om hopeloze gevallen Huut ontworpen hoofdkantoor van de NMB- waarvoor anders slechts de sloophamer zou Hoofdkantoor Gasunie in Groningen Bank te Amsterdam. In dit gebouw was Mijnard wachten. Bij deze gecombineerde benadering Deze restauratieprojecten liepen naast zijn Scheers al eerder door dat gelukkige gevoel van van restaureren en herbestemmen komt zijn eigenlijke werk bij de Gasunie. Ondertussen ruimtebeleving overvallen dat hij als kind in de economische achtergrond goed van pas. Eerst was hij daar opgeklommen tot directeur per- Bergpolderflat had beleefd. Voor hem was dit wordt gekeken naar een mogelijk nieuwe be- soneel en algemene zaken, waaronder ook de het meest overtuigende moderne kantoorge- stemming van het pand, dan wordt op zoek huisvesting van het bedrijf viel. Deze was eind bouw van Nederland. Als in een flits werd hem gegaan naar de financiering en tenslotte wordt jaren tachtig verre van ideaal. Er was gebrek daar duidelijk: die architect en Jørn Copijn als tot een zorgvuldige restauratie overgegaan. De aan ruimte en de vier onderafdelingen van de tuin- en landschapsarchitect! stichting heeft daartoe eigen restaurateurs in Gasunie waren gehuisvest in een gebouw dat dienst en heeft in de loop der jaren ook tien- de onderlinge communicatie niet bepaald be- Wat hem in een flits voor ogen stond, kostte tallen jonge vakkrachten opgeleid. Op deze vorderde. uiteindelijk zes jaar, veel doorzettingsvermo- manier zijn niet alleen talrijke monumenten gen en tactisch inzicht om gerealiseerd te voor de provincie bewaard gebleven, maar zijn Nadat tot nieuwbouw was besloten, werd een worden. Aan het gebruikelijke programma van De Buitenplaats Eelde ook nieuwe florerende bedrijven ontstaan zoals excursie georganiseerd langs recente kantoor- eisen werd een visie toegevoegd: het moest Gasunie Groningen een communicatief gebouw worden dat de sa- ving en de tuinen gekomen. De medewerkers situatie was aanvankelijk tamelijk uitzichtloos het geld, maar de mensen het grootste kapi- menhangen binnen het bedrijf en de relatie van zijn tevreden over hun werkomgeving, het ziek- daar er geen grond, geen geld en geen politieke taal waar hij mee werkt. Wat zij in de loop der het bedrijf met de buitenwereld zou versterken. teverzuim ligt laag en de arbeidsproductiviteit steun voor was. Toch lukte het uiteindelijk om tijden aan architectuur en kunst hebben voort- Vervolgens werd een besloten prijsvraag ge- hoog. Daarbij bleek het gebouw een pluspunt politieke steun te vinden en om Europese fond- gebracht, verdient het om bewaard te worden, organiseerd waarvoor ook Alberts & Van Huut bij het werven van nieuw personeel, omdat sen aan te boren voor de financiering. Ook voor en wat aan gebouwen en gebruiksvoorwerpen werden uitgenodigd. Hun inzending bestond mensen er graag blijken te werken. dit museum en de bijbehorende tuinen maak- voor hen gemaakt wordt, dient hun functione- uit een compacte toren met korte gangen en ten Alberts & Van Huut samen met Jørn Copijn ren en welzijn te ondersteunen. een centrale hal met trappenhuis voor de in- Museum De Buitenplaats te Eelde het ontwerp. terne communicatie. Dit concept was efficiënter Na de voltooiing van het hoofdkantoor van de Pieter van der Ree én goedkoper dan de andere voorstellen. Zo Gasunie was Mijnard Scheers ook als bouwheer Menselijk kapitaal bestond een van de andere ontwerpen uit vier betrokken bij de realisatie van museum De Bui- Gevraagd naar zijn drijfveer bij al deze bouw- en Mijnard Scheers (1932) studeerde economie in vrijstaande zilverkleurige torens. Door de voor- tenplaats in Eelde. Daar dit zowel een langdurig verbouwingsprojecten is het even stil. Dan valt Rotterdam. Vanaf 1970 bekleedde hij diverse gestelde gevelbekleding en het grote buitenop- als gecompliceerd project leek te gaan worden, de term menselijk kapitaal. Oude gebouwen en functies bij de Gasunie en was als directeur per- pervlak was dit een veel duurdere oplossing, die werd zijn vrouw Grietha als penningmeester ambachten zijn het waard om behouden te blij- soneel en algemene zaken opdrachtgever voor de bovendien de ongewenste scheiding tussen de bij het bestuur betrokken. De plannen voor de ven vanwege het vakmanschap en de liefde die bouw van het nieuwe hoofdkantoor in Gronin- vier bedrijfsonderdelen in een architectonische bouw van dit museum zijn, net als bij veel van erin geïnvesteerd zijn. Die stralen ons er eeuwen gen. Daarnaast is hij sinds 1977 voorzitter van de vorm fixeerde. de woonhuismonumenten, uit een noodsituatie later nog uit tegemoet en verbinden ons met het Stichting Woonhuismonument. geboren. In de gemeente Eelde bestonden ver- verleden. Iets dergelijks geldt voor nieuwbouw- Als rechtgeaard econoom benadrukt Mijnard regaande plannen om in het centrum, tussen de projecten. Daarin krijgen visie en betrokkenheid Scheers steeds weer dat de keuze voor het ont- middeleeuwse kerk en het zeventiende-eeuwse gestalte. Deze werken vervolgens weer terug op werp van Alberts & Van Huut op economische Nijsinghhuis, een flat met bejaardenwoningen de gebruikers ervan. Gebouwen kunnen men- gronden is genomen. Schoonheid en smaak te bouwen. Deze zou het historische karakter sen stimuleren, ze beter laten functioneren en waren geen aspecten waarover met directie en van het centrum onherstelbaar hebben aan- hun leven verrijken. Tussen economie, schoon- aandeelhouders te discussiëren viel. Alleen door getast. Samen met de familie Van Groeningen, heid en zorg hoeft zo bezien geen tegenstel- zich strikt aan economische criteria te houden de bewoners van het Nijsinghhuis, werd een ling te bestaan. Een plezierige werkomgeving en ramingen niet te overschrijden was dit ont- stichting gevormd die het plan ontwikkelde om verdient zichzelf terug door minder ziektever- werp te realiseren. Pas achteraf is er een brede op de plek van de flat een museum voor hun zuim en een hogere arbeidsproductiviteit. Toch erkenning voor de meerwaarde van de vormge- collectie met figuratieve kunst te realiseren. De vertegenwoordigen voor Mijnard Scheers niet 4 5

4 Leven in een natuurlijke caleidoscoop Vanaf de jaren zeventig ontwikkelde architectenbureau Alberts & Van Huut een eigen vorm van organische architectuur die zich kenmerkt door een vrije vormgeving, een menselijke maat en ambachtelijk materiaalgebruik. Met hun ontwerpen voor het hoofdkantoor van de NMB-Bank in Amsterdam (1987) en dat voor de Gasunie in Groningen (1994) verwierven ze internationale bekendheid. In hun ontwerpen lijken architectuur, kunst, techniek en natuur tot een synthese te versmelten. Daaraan ligt een sterk intuïtieve benadering van de natuur, de mens en de betekenis van schoonheid ten grondslag. Bryce Canyon De Aarde Is het niet zo dat we ons er, via een innerlijk proces, steeds meer bewust van worden dat de aarde geen dood lichaam, maar een levend wezen is? Door de eeuwen heen is bij personen met een ruimer bewustzijn bekend geweest dat het hele universum leeft en dat alles een manifestatie is van een levende kracht. Zo stelde de filosoof Porphyrius bijvoorbeeld, dat de fysieke aarde slechts de zichtbare vorm is van haar werkelijke aard. De middeleeuwse alchemist, ingewijde en filosoof Basilius Valentinus gaf de volgende voortreffelijke beschrijving: De aarde is geen dood lichaam; zij wordt bewoond door een levende geest, die haar leven en ziel vormt. Alles wat geschapen is, met inbegrip van de mineralen, ontleent zijn kracht aan de aardgeest. Deze geest is het leven, zij wordt gevoed door de sterren en geeft op haar beurt voeding aan alle levende wezens in haar schoot. Door middel van de uit het firmament ontvangen levensgeest groeien de mineralen in de schoot van de aarde, zoals het ongeboren kind in de moederschoot. Keizersgracht Amsterdam We dienen te gaan leren, om met eerbied en respect, liefdevol met onze moederaarde om te gaan. Dit kunnen we vanuit onze maatschappelijke actievelden bewerkstelligen, zoals heelmaking, creativiteit en ontwikkeling, politiek, onderwijs enzovoort. Daarnaast is een zuivere aanpak van landschap, stedenbouw en architectuur een noodzaak. Wanneer we hier een universele eenheid in weten te krijgen, zal dit voeding zijn voor onze aarde en voor alles wat erop leeft. Bewustwording We moeten ons ervan bewust worden dat wanneer we niet op de juiste wijze bouwen, wij onze aarde hiermee geweld aandoen, zoals dat ook gebeurt door bijvoorbeeld te veel vervuiling enzovoort. We kunnen dit het beste vergelijken met ons eigen lichaam. Ook wij zijn levende organismen en wanneer wij ons verkeerd voeden, zowel lichamelijk als geestelijk, worden we ziek. We treffen dan maatregelen om weer beter te worden. Het is daarom de taak van de stedenbouwer, de landschapsarchitect en de architect om onze omgeving zo te maken dat deze de gezondheid van de aarde bevordert. Gelukkig zijn veel mensen zich er inmiddels van bewust, dat wij zelf de oorzaak zijn van de vele gevaren waaraan wij blootstaan. Het is daarom belangrijk, dat wanneer wij onze omgeving willen veranderen, wij bij ons zelf beginnen. Wij zullen eerst ons zelf moeten zuiveren, zodat onze geest gezond wordt. Hierdoor kunnen begrip en inzicht ontstaan. Onze geest kunnen we op velerlei manieren zuiveren. We denken bijvoorbeeld aan meditatie, kunst, muziek en onderwijs. Maar ook aan de gebouwde omgeving waarin we altijd verkeren, zowel werkend als rustend. We dienen ervoor te zorgen dat onze omgeving niet alleen voedsel voor onze aarde wordt, maar ook geestelijk voedsel voor onszelf gaat worden. 6 7

5 Dynamische beeldverandering ontwikkelt het beïnvloeding waarop iedereen kan inspelen. Bij de opening van een door ons ontworpen gevoel voor schoonheid en ruimte in de mens. Er wordt een creatief proces op gang gebracht, gebouw voor zware delinquenten vertelde een Een schoonheid, waarvan Kahlil Gibran in De waaraan allen deelnemen. Het gebouw wordt van deze mensen voor de radio: Ik word door Profeet zegt: een uiting van de intuïtie die de groep op gang het gebouw zacht... heeft gebracht.... en de schoonheid is geen behoefte, maar een extase. Jullie gebouw lijkt helemaal niet op een gewone Zij is geen dorstende mond, noch een uitgestrekte ledige hand. Het bouwproces school, maar op een blije school die lijkt te hup- Maar veeleer een ontvlamd hart en een verrukte ziel. Maar ook de uitvoering van een ontwerp is van pelen en te springen... Zij is niet het beeld dat je zou willen zien, noch het lied dat je zou willen horen, groot belang. We kunnen ons voorstellen dat het maar veeleer een beeld dat je ziet, al sluit je je ogen, en een lied dat je hoort, ook al sluit je je oren. veel uitmaakt hoe de bouw wordt uitgevoerd. Ze lopen door onze gebouwen, het voelt alsof Zij is niet het sap in de gegroefde bast, noch een vleugel aan een klauw gehecht, De verantwoordelijkheid voor het resultaat men een boswandeling maakt of langs een maar veeleer een eeuwig bloeiende tuin en een heerschare van engelen eeuwig in vlucht. berust niet alleen bij de ontwerpgroep. De aan- rivier loopt. Volk van Orphalese, schoonheid is leven wanneer het leven haar heilig gelaat onthult. nemer en zijn mensen die het ontwerp uitein- Maar jij bent het leven en jij bent de sluier, delijk materialiseren spelen eveneens een hele We onthaasten door de vormen en kunnen de schoonheid is de eeuwigheid die in een spiegel zich zelf beschouwt. belangrijke rol. Hoe is hun betrokkenheid bij het daardoor meer doen... Maar jij bent de eeuwigheid en jij bent de spiegel. plan, hoe gaan zij met materialen om? Allemaal factoren die van essentieel belang zijn. Wanneer Een opdrachtgever meldde: Bij organische vor- Schoonheid niet in de zin van mooi of lelijk, hun creatief handelen door het ontwerp wordt men heb je echt minder vierkante meters nodig maar als een spirituele kracht die zowel enge- uitgedaagd heeft dit een positieve weerslag dan bij rechthoekige vormen. len als mensen, dieren- en plantenwereld, het op het gebouw. Er wordt met extra voldoening minerale rijk, de aarde en de kosmos vrij maakt... en liefde gewerkt. Wanneer de arbeid positief Aannemers en bouwvakkers zijn blij, dat ze Beauty is the ray of understanding. wordt ervaren, ontstaat er een grote betrokken- weer worden uitgedaagd na te denken... heid. Het gebouw wordt van iedereen en dat is Groepssamenwerking het resultaat waar we naar streven. Medewerkers van een organisatie, die net een Een wezenlijk onderdeel bij het vertalen daar- nieuw gebouw hadden gekregen, werden boos van in ontwerpen en gebouwen vormt de De gebruikers op en waren teleurgesteld in hun directie na groepssamenwerking. Deze bepaalt in hoge Na de mensen in het ontwerpteam en op de een rondleiding door een van onze gebouwen: mate het slagen ervan. Door een liefdevolle bouwplaats zullen de gebruikers het proces waarom hadden ze niet ook zo n gebouw ge- Gasunie Groningen samenwerking kan het resultaat op een hoger verder vervolmaken. Zonder de gebruikers is het kregen? Alles is voedsel Helaas zien wij nog maar al te vaak in de mo- Verbondenheid niveau worden gebracht. Om een dergelijke sa- gebouw niet af. De gebruikers zullen de hande- De mens wordt beïnvloed door zijn omgeving: derne stedenbouw en architectuur dat alles vrij Belangrijk bij organische architectuur is de menwerking gestalte te geven dient er in een vrij lingen die ze aan het gebouw verrichten vanuit Veel projecten worden na dertig jaar gesloopt. Alles is voedsel. Wij voeden ons niet alleen eenduidig is, waardoor er géén herkenbaarheid verbondenheid met de aarde en met de na- vroeg stadium gestart te worden met een team een verantwoord bewustzijn dienen te doen, We zijn nu bezig met de tweede levensfase van met eten, maar ook met akoestische en visuele en geborgenheid voelbaar is en de menselijke tuur, maar zeker ook om haar in relatie tot de van mensen vanuit verschillende disciplines. Die zodat er vriendschap tussen hen en het gebouw een gebouw van onze hand, omdat de mensen indrukken van architectonische verhoudingen, maat ontbreekt. Deze eentonigheid en eenzij- menselijke natuur te zien, net zoals dat bij een groep kan bestaan uit adviseurs, ontwerpers, ontstaat. Het gebouw zal, wanneer er op boven- van dit gebouw houden. vormen en kleuren, harmonie en ritme van digheid leiden tot verveling en roepen nega- kledingstuk het geval is. Een omgeving op deze gebruikers, bewoners, kinderen en de opdracht- staande wijze aan gewerkt is, het functioneren muziek, beelden en ideeën waarmee wij in tieve prikkels op. Misschien maken ze ons wel manier vormgeven geeft de mens de mogelijk- gever. De dromen en idealen van deze mensen van het geheel ondersteunen, waardoor er po- contact komen. Dit alles bepaalt in sterke mate ziek? heid om zich ermee te verbinden. worden via workshops in geschriften, tekenin- sitieve intermenselijke relaties kunnen ontstaan. Max van Huut (1947) is architect-directeur van zonder dat wij ons hier werkelijk bewust van Een gebouw dat met liefde en zorg ontworpen gen en maquettes vertaald. Het ontwerpproces Onderstaande uitspraken geven een indruk van Bureau Alberts & Van Huut bv. zijn mede ons wezen. Loop je daarentegen door oudere wijken of his- en gebouwd is, draagt bij aan een bijzondere ontwikkelt zich vanuit een individueel naar een hoe gebruikers onze gebouwen beleven. Landschap, stedenbouw en architectuur spe- torische steden, dan valt de enorme rijkdom aan uitstraling. Zo n gebouw komt tot leven en groepsgebeuren. Het wordt een wederzijdse len hierin een belangrijke rol. Hoe, waarom en veelzijdige vormen op. De mate van afwisseling krijgt een ziel. Gebouwen zijn pas duurzaam Caleidoscoop wat wij bouwen, is een uitdrukking van ons en de historische evolutie van materialen, vor- wanneer ze voldoen aan een universeel principe mens- en wereldbeeld, van ons denken, voelen men en kleuren geven deze plekken een eigen van schoonheid, zodat men ervan gaat houden en handelen. Met deze door ons gebouwde karakter en beleving. en zich ermee kan verbinden. omgeving staan wij voortdurend in contact. Kubusvormige ruimten, doosachtige, rechthoekige Je voelt je meer mens door de juiste schaalver- Caleidoscoop vormen versterken onze rationele ontwikkeling. houdingen, gebruik van natuurlijke materialen Daarom is de caleidoscoop zo n prachtig instru- Lossere, vrijere, zogenaamde organische vor- en warme kleuren. Locaties krijgen een eigen ment: niet statisch, niet eenvormig, maar een men geven de mens een vriendelijker en har- identiteit, je herkent waar je bent, wat een ze- voortdurend van vorm veranderend beeld dat monisch gevoel. Zij stimuleren onze intuïtieve kere bescherming en rust teweegbrengt. de fantasie prikkelt. Een stap naar links, een stap ontwikkeling. naar rechts, voorwaarts of achterwaarts laat steeds een ander beeld zien. 8 9

6 De ontwikkeling van een duurzame, landelijke voorbeeldwijk als internationale inspiratiebron Verreweg de meeste nieuwbouwwijken in Nederland ontstaan op initiatief van een gemeente of projectontwikkelaar zo niet de wijk EVA-Lanxmeer in Culemborg. Dit internationale voorbeeldproject is ontstaan op initiatief van Marleen Kaptein, oprichter van de stichting EVA. Als antwoord op een maatschappelijk vraagstuk en vanuit haar ervaringen op het gebied van bewonersparticipatie, duurzaam bouwen, organische architectuur en permacultuur, ontstond in haar het plan een voorbeeldproject te realiseren waarin al deze aspecten met elkaar verenigd zouden worden. Begin jaren negentig constateerde de overheid In 1995 werd de EVA-brochure gepubliceerd Samenwerking met de gemeente Culemborg in het Tweede Nationaal Milieubeleidsplan met de volgende ontwerpuitgangspunten: De uitgangspunten in de EVA-brochure vorm- dat het moeilijk was om consumenten en het - inventariseren van de Genius Loci : de be- den in 1995 de basis voor de samenwerking Midden- en KleinBedrijf bij het milieubeleid te staande kwaliteiten van een locatie die be- met de gemeente Culemborg, een vooruitstre- betrekken. Tegelijkertijd werden grootschalige waard moeten blijven en/of versterkt kunnen vende gemeente met ervaring op het gebied bouwplannen voor de VINEX-wijken bekendge- worden; van duurzaam bouwen en de participatie van maakt: in twintig jaar zouden wonin- - een optimale verbinding van de landschap- burgers. In Culemborg was een ideale locatie gen duurzaam gebouwd moeten worden. Maar pelijke elementen met architectuur en het beschikbaar: nabij het historische stadscentrum omdat consumenten toch niet bereid waren bevorderen van flora en fauna; en direct gelegen tegenover het NS-station. om meer voor hun woning te betalen was er - zoveel mogelijk sluiten van stof- en energie- Deze locatie Lanxmeer is vanaf 1921 in gebruik slechts een beperkt budget beschikbaar voor kringlopen en zichtbaar en beleefbaar maken als waterwingebied en sindsdien onbebouwd extra milieumaatregelen! Een zorgwekkend van natuurlijke kringlopen; gebleven. Eind jaren tachtig zag het waterbe- perspectief en geen goede manier om mensen - optimale inbedding van duurzame waterhuis- drijf zich genoodzaakt om het drinkwater vanuit bij hun omgeving te betrekken houding en duurzame energievoorziening; dieper gelegen lagen op te pompen. Hierdoor - prioriteit voor voetgangers en fietsers en au- werd, onder strikte voorwaarden, bebouwing in Uit deze situatie werd het idee geboren een toluw maken van de wijk, onder andere door het gebied mogelijk. Deze strenge voorwaarden Vogelvlucht EVA-Lanxmeer veelzijdig voorbeeldproject te realiseren dat decentrale parkeerplaatsen en aanbieden van pasten perfect bij de hoge milieuambities voor misschien wél een brug zou kunnen slaan tus- deelauto s; het EVA-project. sen milieubeleid en mensen in de samenleving, - ontwerpen van ontmoetingsplekken en Het stedenbouwkundig plan voor de wijk is sociale cohesie in buurten: basis voor een duur- een project gericht op brede groepen in de voorwaarden scheppen voor initiatieven van Organisatie als co-productie ontworpen door Joachim Eble van Buro Econ- zame samenleving. samenleving: op consumenten, onderwijs, de bewoners. In februari 1996 werd samen met de gemeente nis, Tübingen (Duitsland) in samenwerking met bouwwereld, overheden en NGO s. Hiertoe werd Het programma voor de realisering van dit voor- de Projectgroep EVA-Lanxmeer opgericht landschapsarchitect Hyco Verhaagen van Copijn In het EVA-concept speelde participatie van in 1994 de Stichting EVA Ecologisch Centrum beeldproject omvatte: waarbij de gemeente en de stichting gemeen- Utrecht. Het energieconcept is ontwikkeld door (toekomstige) bewoners vanaf het begin van voor Educatie, Voorlichting en Advies opgericht. - minimaal 200 woningen en appartementen; schappelijk als opdrachtgever functioneerden. CORE International. Nauwe samenwerking vond de planontwikkeling tot en met het beheer Een beeldvormingsproces met een groep - een aantal duurzame kantoren, bedrijven en Overige leden van de projectgroep waren de verder plaats met Waterbedrijf Gelderland (nu van de wijk een prominente rol. Hierdoor is mensen uit diverse disciplines leidde tot een ateliers; woningcorporatie BetuwsWonen en verte- Vitens), Nuon en Waterschap Rivierenland. De grote diversiteit in het woningaanbod ontstaan integraal concept voor een ecologische woon- - een ecologische en educatieve stadsboerderij genwoordigers van BEL, de in 1998 opgerichte jarenlange interdisciplinaire samenwerking met appartementen, eengezinswoningen en en werkwijk, waar architectuur, natuur en voor lokale voedselproductie; Bewonersverening EVA-Lanxmeer. De provincie tussen al deze partijen heeft tot een zeer hoge woningen met bedrijfsruimte aan huis, zowel techniek, en sociale en culturele aspecten op - het EVA Centrum voor integrale ecologie en Gelderland steunde de plannen door toeken- milieukwaliteit en belevingswaarde geleid. in de huur- als in de vrije sector. Dat maakt de samenhangende wijze geïntegreerd zouden maatschappelijke vernieuwing. ning van een extra contingent van 200 wonin- wijk levendig en bevordert het samenleven van worden. Daarnaast vormden participatie van gen (in vier fasen te realiseren) en door onthef- Belangrijke rol voor (toekomstige) bewoners verschillende generaties. toekomstige bewoners en overdracht van kennis fing van het bouwverbod aan de randen van het Persoonlijke betrokkenheid van mensen bij hun en ervaringen doelstellingen van de stichting. beschermde gebied. Stedenbouwkundig plan EVA-Lanxmeer eigen omgeving biedt de beste garantie voor 10 11

7 - toepassing van gebalanceerde warmteterug- derland, de EU en de Rijksgebouwendienst van mondiale milieubewustwording. Deze keer lijkt winning in de woningen (met behoud van het ministerie van VROM is er een hoogwaardig de boodschap nationaal en internationaal te zijn natuurlijke ventilatie); architectonisch concept ontwikkeld dat veel aangekomen. - toepassing van PV-cellen voor de opwekking belangstelling bij (semi)overheden en grote Hoe is dan het mogelijk dat na zoveel jaren van elektriciteit, in de eerste fase nog optio- bedrijven wekt om het centrum voor hun acti- aandacht voor milieu en problemen in achter- neel, in de tweede fase standaard over de volle viteiten te gebruiken. standswijken die prachtwijken moeten worden, breedte van de daken toegepast en geheel in De landelijke doelstellingen voor het EVA er nog zo weinig bewustzijn is bij beleidsvor- de architectuur geïntegreerd; Centrum worden echter niet (meer) door het mers voor de noodzaak tot interdisciplinair - vanaf de tweede bouwfase zijn alle woningen huidige college van B&W van de gemeente Cu- samenwerken, voor het herkennen van inspi- aangesloten op een stadsverwarmingssys- lemborg gesteund en er is vanuit de gemeente ratie, professionaliteit en daadkracht vanuit de teem op basis van cascadeschakeling van een ook nooit enige financiële bijdrage aan de plan- samenleving en het respecteren van de bereid- warmte/krachteenheid en een warmtepomp, ontwikkeling gegeven. heid van particulieren om bij te dragen aan de wat een rendement oplevert van meer dan Vanuit de gemeente Almere, die zeer ambiti- maatschappij waar zij zich deel van voelen? Er 160%. euze bouwplannen heeft en zich gecommit- is, ook wat de overheid betreft, nog een lange teerd heeft aan hoge milieudoelstellingen en weg te gaan! Het EVA Centrum voor integrale ecologie en uitgangspunten van het Cradle-to-Cradle-con- maatschappelijke vernieuwing cept, bestaat momenteel echter grote belang- Marleen Kaptein Vanaf het begin van de planvorming in 1994 stelling voor het EVA-gedachtegoed en voor de Woningen langs de rand van het waterwingebied stond het educatieve aspect van het EVA-pro- realisatie van een duurzaamheidscentrum zoals Marleen Kaptein (1943) maakte na haar mode- ject centraal: de ontwikkeling en overdracht van het EVA Centrum. opleiding twintig jaar lang theaterhoeden voor Bouwen in eigen beheer chine) wordt naar vier helofytenvelden aan de kennis en ervaringen aan meerdere doelgroe- de Nederlandse toneel- en balletwereld. Vanaf Een deel van de wijk, het Pioniersveld, is be- rand van de wijk afgevoerd; pen. Hiervoor is het EVA Centrum voor integrale Balans 1988 werkte zij enkele jaren aan de TU Delft bij stemd voor projecten Bouwen in eigen beheer. - zwart afvalwater (toiletten) moet in de toe- ecologie en maatschappelijke vernieuwing be- Vijftien jaar na de start van het initiatief en de werkgroep Open Bouwen Ontwikkeling Model. Dit heeft een aantal bijzondere initiatieven op- komst naar de biogasinstallatie bij het EVA doeld. Dit gebouw is bedoeld als een ecologisch twaalf jaar na het begin van de samenwerking Een belangrijke inspiratiebron vormt haar betrok- geleverd, zoals Het Kwarteel, een gebouw met Centrum geleid worden waar het, aangevuld congres- en ontmoetingscentrum voor verdie- met de gemeente Culemborg is er sprake van kenheid bij het Europolis-project om in Armenië 24 appartementen, ontwikkeld door een groep met GFT afval, gebruikt gaat worden voor de ping en bewustwording rond maatschappelijke wereldwijde belangstelling voor de wijk EVA- een stad van de vrede te bouwen. Vanaf 1990 was senioren in samenwerking met architectenbureau opwekking van biogas. en culturele thema s zoals mens- en milieu- Lanxmeer! Dit geeft diepe voldoening, maar zij enkele jaren bestuurslid van Stichting Mens & opmaat, enkele rijen innovatieve kaswoningen vriendelijke architectuur en stedenbouw, kunst- het gebrek aan (overheids)steun wekt ook Architectuur en van de VIBA. In 1992 volgde zij de op initiatief van KWSA architecten en een samen- Duurzaam energieconcept zinnige vorming, persoonlijke groei, biologische verbazing. Na verschijning van het rapport van Permaculture Design Course. Zij is oprichter van het werkingsproject voor 40 ecologische woningen Uit de beschrijving van het waterconcept blijkt landbouw, gezondheidszorg, globalisering en de Club van Rome in 1972 en het Brundtland- kennisplatform Stichting EVA en initiatiefnemer van ArchiService en BetuwsWonen. Deze projec- de verwevenheid met het energieconcept. De ethische vraagstukken. rapport in 1987, beleven wij na het uitbrengen van de wijk EVA-Lanxmeer in Culemborg. ten leveren een grote bijdrage aan de diversiteit in interdisciplinaire samenwerking heeft ertoe ge- Mede dankzij subsidies van de provincie Gel- van de film van Al Gore nu de derde golf in een Bewoners tijdens de hofdag de wijk en illustreren de grote betrokkenheid van leid dat het waterbedrijf vanaf de tweede fase van de Toon Hermanshof Gemeente als opdrachtgever voor de eerste mensen bij hun eigen omgeving. ook leverancier van warmte is geworden! Binnentuin met woningen Nesciohof honderd woningen Voor het energieconcept is uitgegaan van de Na twee jaar van planvoorbereiding nam de Integraal waterbeheer Trias Energetica : gemeente het besluit om zelf opdracht te ge- Het sluiten van materiaal- en energiekringlopen - zoveel mogelijk terugdringen van de energie- ven voor het ontwerpen van de eerste honderd was een belangrijke doelstelling bij het ontwer- vraag; woningen. De gemeente had de grond in eigen- pen van het stedenbouwkundig plan. De locatie - zoveel mogelijk gebruikmaken van duurzame dom, er was door de stichting EVA een lijst met Lanxmeer stelde hieraan nog extra eisen. energiebronnen; tachtig potentiële bewoners aangeleverd en het Het integrale waterconcept heeft tot doel zoveel - waar nodig zo efficiënt mogelijk gebruikma- project kende een zeer hoog ambitieniveau. mogelijk regenwater in het gebied te infiltreren ken van fossiele energie. Mede om dit ambitieniveau overeind te hou- door de volgende maatregelen: den en om het geld niet naar een ontwikkelaar - zo min mogelijk verharding; Daartoe zijn de volgende maatregelen genomen: weg te laten vloeien, werd de gemeente zelf - schoon regenwater van de daken wordt opge- - het stedenbouwkundige ontwerp is gericht opdrachtgever voor de eerste fase. Opdrachten vangen in een serie retentievijvers, evenwijdig op gebruik van passieve zonne-energie en alle werden verstrekt aan het ORTA-Atelier uit Bun- aan de boomgaard van het waterwingebied; woningen zijn uitstekend geïsoleerd; nik en Joachim Eble Architektur uit Tübingen. Na - regenwater dat op verhard oppervlak valt - alle woningen zijn voorzien van zonnecollec- vaststelling van het definitieve ontwerp werden wordt via molsgoten naar wadi s aan de toren voor de warmwatervoorziening; de projecten overgedragen aan Kingma Bouw noordkant van de wijk geleid; - toepassing van lage-temperatuur-wand- en/ uit Lelystad. - grijs afvalwater (keuken, douche, wasma- of vloerverwarming in alle koopwoningen; 12 13

8 Cradle-to-Cradle ontwikkeling van de regio Noord-Limburg Artistimpression Greenpark Wie Dick Thesingh in de tweede Tegenlicht-documentaire Afval = Voedsel van november 2007 in een helikopter boven de regio Venlo zag vliegen wist het zeker: hier vliegt een bevlogen mens! Met brede gebaren lichtte hij toe hoe niet alleen de Floriade 2012 maar ook talrijke andere grote infrastructurele projecten en bedrijventerreinen in de regio momenteel volgens de duurzame principes van de Cradle-to-Cradle-filosofie worden ontwikkeld. Zelf was hij een jaar eerder op dit spoor gekomen doordat hij per toeval in de eerste documentaire Afval = Voedsel viel. Schema technisch metabolisme 2 oktober 2006, Hotel Van der Valk Venlo In verband met een belangrijk seminar dat ik de volgende dag organiseer, blijf ik vanavond in Venlo in plaats van naar mijn huis in Bussum te gaan. Bij Van der Valk is niet veel anders te doen dan wat te zappen. Het is even over negen, ik val in de aankondiging van VPRO s Tegenlicht: Afval = Voedsel. Meer geïntrigeerd dan geïnteresseerd blijf ik kijken. Een beslissing die mijn leven zal veranderen. Ergens in het begin van vijf minuten van ons gesprek herkennen we elkaar op het thema waardigheid als drijfveer voor zorgvuldige ontwikkeling en economische vooruitgang. Bij terugkomst in Nederland direct door voor een afspraak met Michael Braungart in Hamburg. Sindsdien heeft zich een bijzondere vriendschap ontwikkeld tussen Bill, Michael en mijzelf. Ik ben nu 57 jaar en heb mijn bijdrage aan het geheel gevonden, hier blijf ik de rest van mijn werkzame leven mee bezig. de documentaire zegt Bill McDonough: Basically the concept of waste is stupid. Aan het eind van de documentaire google ik alles wat te vinden is, verstuur een mailtje naar Bill met de mededeling dat we hier iets mee moeten doen. De volgende dag hebben we telefonisch contact. Mijn leven is dan definitief veranderd. Cradle to Cradle is voor mij een nieuwe manier om te kijken naar economische ontwikkeling en innovatie, met als resultante een wereld waarin het voor mijn drie kinderen en vier kleinkinderen goed toeven is. Vanuit de Kamer van Koophandel wordt mijn enthousiasme eigenlijk direct gedeeld. Onmiddellijk maken we plannen en tijd vrij om dit principe uit te dragen in de regio en de provincie, Cradle to Cradle, de filosofie Vanuit negen eenvoudige uitgangspunten hebben Bill McDonough en Michael Braungart een visie op economische ontwikkeling opgesteld die uitdagend en perspectiefrijk is, en een betere wereld oplevert, zonder dat wij onze wijze van leven hoeven op te geven. Deze filosofie wordt ingeleid met een eenvoudige vraag: Hoe kunnen we houden van onze kinderen en kleinkinderen en alle kinderen van alle soorten voor altijd? Met deze overweging als uitgangspunt voor ons handelen gaan we op weg naar het doel: een plezierig diverse, veilige, gezonde en rechtvaardige wereld, met schone lucht, water, Cradle to Cradle als ontwikkelingsprogramma voor Limburg en Limburgse bedrijven De Kamer van Koophandel Limburg heeft echt werk gemaakt van duurzaam ondernemen door de geestelijke vaders van het C2C principe (Afval = Voedsel) Michael Braungart en Wiliam McDonough naar Limburg te halen. Zij hebben aangetoond dat afval, van welke aard dan ook, óf biologisch afbreekbaar is, óf de basis kan vormen voor nieuwe duurzame producten van dezelfde kwaliteit of liever nog beter. Op initiatief van de Kamer zijn en worden workshops georganiseerd waar deelnemers kennis kunnen maken met de principes van C2C. Het gevolg is dat het initiatief breed gedragen veel gemeenten worden plannen gemaakt om nieuwe bedrijfsterreinen C2C in te richten en worden duurzame eisen gesteld aan nieuwe bedrijfsgebouwen. Rol en doelstellingen Kamer van Koophandel De Kamer van Koophandel Limburg heeft het initiatief genomen om een kerngroep van vijftig Cradle-to-Cradle-bedrijven tot stand te brengen in Limburg. Doel daarvan is om van hieruit C2C als een inktvlek eerst in de provincie en later Euregionaal ingang te doen vinden. De kerngroep zal bestaan uit Limburgse bedrijven uit een zo groot mogelijke variëteit van bedrijfsleven de mogelijkheid krijgt om de toenemende regeldruk met betrekking tot milieu, klimaat en duurzaamheid een halt toe te roepen. C2C-bedrijven zullen alle overheidsdoelstellingen met betrekking tot milieu, klimaat en duurzaamheid met gemak overtreffen. Tegelijkertijd zal C2C als motor dienen voor innovatie. Om C2C te ondersteunen en verankeren in de provincie streeft de Kamer een volledige integratie van C2C in het lagere, middelbare en hogere onderwijs na. Voorop staat hierbij een C2C-faculteit die in Venlo gevestigd zal worden. Prof. Braungart heeft toegezegd zich aan deze faculteit te zullen verbinden. Inmiddels is op diverse middelbare en hogere scholen een begin met deze ontwikkelingen gemaakt. De bedrijven die met C2C begonnen zijn, spelen inmiddels een pioniersrol en nemen een belangrijke voorsprong op de nationale en internationale concurrentie. Met de ontwikkeling va C2C-processen doen Limburgse bedrijven belangrijke kennis en ervaring op die over enige jaren zullen worden vertaald in de export van producten en diensten. Een voortvarende toepassing van C2C in de regio zal Limburg bovendien positioneren als een innovatieve en hoogwaardige regio, die een aantrekkelijke vestigingsplaats is voor mensen en bedrijven. Dick Thesingh (1951) is manager marketing, PR en productontwikkeling van de Kamer van Koophandel in Limburg. met het resultaat wat hieronder staat opgesomd. Voordat iedereen overtuigd is ga ik met een collega naar Bill McDonough, het wordt een bijzondere ontmoeting. In de eerste bodem en energie, waarin economie, gelijkwaardigheid en ecologie harmonieus worden genoten. wordt. Binnen Nederland vervult Limburg nu een voortrekkersrol. De Floriade 2012 zal geheel volgens de principes van C2C worden opgezet, evenals grote (infrastructurele) projecten. In branches. De Kamer is van mening dat door de adoptie van C2C als standaard voor duurzaamheid het De ontwikkeling van C2C-producten en processen zal nieuwe hoogwaardige werkgelegenheid scheppen en daarnaast de noodzaak voor export van arbeid naar lagelonenlanden wegnemen. Artistimpression innovatietoren 14 15

9 Architectuur, onzekerheid en de organische benadering Paul Dijkman debuteerde in 1992 als architectuurfilosoof met zijn boek Harteloze gebouwen een aanval op het modernisme en opening tot een nieuwe architectuur. Met De dierentuin van de mens (2003) en het onlangs verschenen Nieuwbouw en sfeer Handboek voor architectonische sferen (2006) vervolgde hij zijn zoektocht naar een architectuur en stedenbouw die aansluiten bij de menselijke behoeften en belevingswaarden. In onderstaande tekst laat hij zien hoe visies en wereldbeelden ontwerpprocessen kleuren en de bouwkundige uitkomst ervan bepalen. Architectuur en stedenbouw gaan niet over ste- land. De wil te beheersen leidt tot een andere De wereld van het culturele model werkt met hechtend, nestelend. In plaats van grote ge- De vormen van organische architectuur, formeel nen stapelen maar over mentaliteit. Gebouwen gebouwde omgeving dan de culturele aanpak maatschappelijke structuren en de positie van baren (assen) ontstaan er dicht-op-de-huid- én informeel, zijn vaak gebogen als de natuur, zijn de uitkomst van een levenshouding: hoe of de organische benadering. Elke mentaliteit het individu daarbinnen. Het is de streekge- oplossingen, hybride, overgankelijk, en onbe- soms zelfs grillig. Het zijn deze kenmerken waar zien we onze plek op aarde, wat denken we te creëert zijn eigen sfeer, elk uitgangspunt heeft bonden wereld van sociale, culturele en morele kommerd grillig als de situatie erom vraagt. Niet de aanhangers van het beheersmodel de mees- kunnen bereiken, hoe nestelen we ons in het zijn eigen emotionele en praktische effecten. omgangsvormen waarbij het individu deel is het grote plan (vanaf de tekening of vanuit een te moeite mee hebben: de bouw oogt onzeker, grotere geheel? van de samenleving. Niet individualisme bin- vliegtuig beoordeeld) telt, maar de zintuiglijke we zien geen strak plaatje als manifest van één nen regelgeving (= rule based) maar tolerante mens in een aanraakbare omgeving. In de ul- grootse visie, maar zoekende, soms zelfs twijfe- Eén manier om de aarde tegemoet te treden is culturele uitgangspunten (= principle based, tieme organische aanpak is er geen onderscheid lende vormen. als heerser: de mens heeft een vrije keuze, we doelstellingen-georiënteerd) begeleiden de tussen architectuur en stedenbouw. Een continu zijn meester over onszelf en onze omgeving. beslissingen. In de stedenbouw zien we het proces van bouwen, verbouwen en herbouwen De mens heeft een ongemakkelijke verhouding Een heldere visie neemt elke twijfel weg, een ruimtewerk oftewel de pleinenstad: een con- leidt tot een leefomgeving als een beweeglijk met onzekerheid. Het onbekende, alles wat we stringente planning krijgt grip op de toekomst De wereld van het beheersmodel werkt met glomeraat van stedelijke ruimten dat gevormd bezield wezen, elk pad vindt er zijn weg. Inhe- niet in de hand hebben confronteert ons met en uniforme regelgeving bewaakt het proces. neutrale structuren en regelgeving die indi- wordt door samenwerkende gebouwen. De rent effect van de organische benadering is het de fundamentele onzekerheid van ons bestaan: Het gebied wordt rationeel ontgonnen, we krij- vidualisme kansen geeft en aanmoedigt. Het ultieme vorm is de beloopbare, functioneel ge- oergevoel, de ervaring van seizoenen, weer en met de dood, de onbegrijpelijkheid van het le- gen een strak plan. is de internationalistische wereld van gelijke mengde, levendige openbare ruimte waarbij de wind, de natuur en sociale verwevenheid. Ne- ven, onze uiteindelijke machteloosheid. De grip Een andere levenshouding is de culturele: de uitgangspunten, onafhankelijkheid en het per- architectuur zich dienend opstelt als leverancier veneffecten kunnen zijn een onpraktische ont- van de mens op zijn leven is beperkt. Met dit mens is een sociaal, moreel, cultureel wezen, soonlijke manifest. Een neutraal regelsysteem van gevelwanden en communicatieve overgan- sluiting en een overladen overlegcultuur. gegeven wordt verschillend omgegaan. we bestaan dankzij de ander. Bij de ontwik- geeft vrijheid aan modules. In de stedenbouw gen. Inherent effect van deze aanpak is buurt- Kronkelpad Ecologisch Woonproject Purmerend keling van een locatie zijn niet de uniforme zien we het raamwerk: een neutrale onderleg- gevoel, sociale omgang en culturele erkenning. De organische architectuur kent, net als andere We kunnen ons verzetten en het tegendeel aan reglementen bepalend maar streekgebonden ger (grid, stroken, linten, open vlakte) waar Onbedoelde neveneffecten van het culturele stromingen, formele en informele uitingen. gaan tonen. We manifesteren ons als heer en omgangsvormen. Culturele gebruiken, hiërar- individualistische gebouwen inpluggen als model zijn sociale bemoeienis en inperkende Formele organische architectuur zet een ide- meester, weten wat we doen, hoe en wanneer, ruimtewerk (de pleinenstad). onzekerheid niet veel rationeler dan de schijn- chische verhoudingen en een tolerante ver- zelfstandige units. De ultieme architectonische compromissen. aalbeeld neer, het is een kunst, geïnspireerd tot achter de komma. Een strak ogend plan is Beseffen en aanvaarden we dat het leven een zekerheid van regels en regelmaat? Ons leven is scheidenheid kneden een pluriform plan. vorm is de icoon: een losstaand, eigenwijs ge- op de natuur en haar verschijning. Informele het gevolg. Een rationeel raamwerk (grid, mysterie is, dat het komt zoals het komt waarbij niet te voorspellen. Het organische pad kronkelt. De derde opvatting is het organische model: de bouw dat intern een wereld schept met geheel architectuur benadrukt meer de organische stroken) met regelgeving produceert zekerheid we er het beste van maken, dan ligt de organi- Flexibeler kunt u het niet krijgen. mens leeft in een wonderbaarlijk universum, eigen condities. Inherent effect van deze raam- veranderlijkheid, het improviserende karakter waar ooit onzekerheid te wachten lag. De toe- sche aanpak voor de hand. We voegen ons naar we zijn geworpenen op aarde, onderdeel van werk-aanpak is individualisering, ongebonden- en de aanpassingen aan de wensen van de komst krijgt richting. de situatie, houden rekening met de cycli van de Ir. Paul Dijkman (1954) studeerde Bouwkunde een complex levend geheel. Bewust van onze heid en globalisering. Als onbedoeld nevenef- bouwer. Door het low-tech-gebruik van na- natuur, beperken de reikwijdte van onze beslis- aan de Technische Universiteit van Delft. Hij is kleinheid geschiedt planvorming bescheiden en fect kunnen we eenzaamheid en antisociale tuurlijke, eenvoudig te bewerken materialen is Als we onzekerheid accepteren, binnen een singen en geven ruimte aan het toeval. Er is plek werkzaam als beeldend kunstenaar, architect omzichtig. De natuurlijke gesteldheid van het tendensen noteren. De organische benadering werkt met de planeet informele architectuur flexibel: het bouwproces bandbreedte, worden we toleranter. De toekomst voor onbestemde gronden, overgankelijkheid en auteur. terrein, de zon en sterren, seizoenen en de aarde aarde als organisme en de mens als onderdeel stopt niet bij de eerste bewoners. Formele or- is onzeker, wat willen we ongeveer, in welke en hybride functionaliteit. De leefomgeving als organisme zitten aan tafel als partners. Het van dit complexe, onbevattelijke, levende ge- ganische architectuur is statischer en selecteert richting moeten we denken? Gezamenlijkheid is wordt onregelmatig. Rommelig? Desnoods, van plan ontwikkelt zich stapsgewijs, zonder claim heel. Het is de locatiegebonden wereld van net als andere kunst haar eigen klanten die er het uitgangspunt. Beslissingen worden gespie- mij mag het. Rommel is ontsnapt aan heersers. op de verre toekomst of klauw naar een verre het hier en nu met de voeten in het gras. We helemaal voor gaan. geld aan traditie, cultuur, gewoonten, normen Rommel brengt lucht in ons geregelde bestaan. buurt. De levenshouding van bestuurders en zien groeikernen zich langzaam, stapsgewijs en waarden, kort gezegd aan omgangsvormen. Organische architectuur levert een levenslustige ontwerpers bepaalt de vormgeving van Neder- ontvouwen, steeds weer respectvol voegend, Er ontstaat een pluriform, licht onregelmatig omgeving zonder angst. Is de acceptatie van 16 17

10 Het onderscheidend vermogen van Stellingen symposium Rabobank Private Banking Bouwen met Hartstocht Honderd jaar geleden deed de Rabobank al aan private banking voor welgestelde boeren. Een verleden om trots op te zijn, want juist dat verleden heeft de bank gemaakt tot de moderne bank van nu. Rabobank is de grootste financiële dienstverlener in Nederland; marktleider in de hypothekenmarkt, de bedrijvenmarkt en de agrarische markt. En de eerste bank in Nederland die gewoon doet over private banking. Of u nu ondernemer bent of particulier. Rabobank Private Banking is er voor u. Honderd jaar geleden deed de Rabobank al aan private banking voor welgestelde boeren. Een verleden om trots op te zij, want juist dat verleden heeft de bank gemaakt tot de moderne bank van nu. Rabobank is de grootste financiële dienstverlener in Nederland; marktleider in de hypothekenmarkt, de bedrijvenmarkt en de agrarische markt. En de eerste bank in Nederland die gewoon doet over private banking. Of van zusterorganisaties, zoals Schretlen & Co, De Lage Landen, Robeco, Rabo Vastgoed en IRIS, het eigen instituut voor beleggingsonderzoek. De accountmanager Private Banking beschikt daardoor altijd over actuele informatie op financieel-technisch gebied. Betrokken en dichtbij Bij Rabobank Private Banking ontmoet u actieve persoonlijk contact en wederzijds vertrouwen. Rabobank Private Banking draait om het contact met u. Een artikel als dit kan slechts een globale indruk geven van wat Rabobank Private Banking voor u kan betekenen. Daarom nodigen wij u graag uit voor een persoonlijk gesprek en een vrijblijvend advies op maat. U bent van harte welkom bij de Rabobank Zuidwest-Drenthe! 1 Opdrachtgevers moeten zich minder verschuilen achter managementbureaus en hun taak als bouwheer beter vervullen. Zij moeten het bouwproces vanuit hun visie inhoud en richting geven en toezien op de realisatie van de beoogde doelen. 2 Schoonheid is een belangrijk aspect van duurzaamheid. Zolang mensen van gebouwen houden zullen ze deze ook willen behouden. 3 Door participatie van toekomstige gebruikers in ontwerpprocessen kan de gebouwde omgeving beter afgestemd worden op gebruikerswensen. Bovendien ontstaan hierdoor een sterkere betrokkenheid bij de eigen leefomgeving en een grotere sociale cohesie. 4 Economische groei en duurzaamheid hoeven elkaar niet te bijten, zolang maar vanuit gesloten ecologische kringlopen ontworpen en geproduceerd wordt. Deze brochure is een speciale eenmalige uitgave ten behoeve van het symposium Bouwen met Hartstocht, 8 mei 2008 te Hoogeveen. Oplage 125 exemplaren Bladcoördinatie Pieter van der Ree, Stichting Mens & Architectuur Vormgeving & realisatie!pet drukkers en vormgevers Mogelijk gemaakt door De Zeven Eilanden Hoogeveen u nu ondernemer bent of particulier. Rabobank Private Banking is er voor u. Rabobank Zuidwest-Drenthe is een toonaangevende bank met en voor ondernemende mensen. In tal van sectoren is de bank marktleider of en betrokken accountmanagers. De bank heeft heel veel lokale vestigingen waardoor de zaken snel voor de klant afgehandeld kunnen worden. Rabobank is dus altijd dichtbij. Dat uit zich in de constante aandacht en persoonlijke zorg, de aangeboden maatwerkoplossingen en de In het kort - Individuele oplossingen en concrete adviezen - Privé optimaal profiteren van de financiële mogelijkheden van uw bedrijf 5 In tegenstelling tot de huidige hang naar zekerheid, het alles volplannen en dichtregelen, zou in planningsprocessen en nieuwbouwwijken meer ruimte gelaten moeten worden voor het toeval, het onvoorziene en voor toekomstige ontwikkelingen. Rabobank Zuidwest-Drenthe op zijn minst toonzettend. Rabobank Zuidwest- resultaten. Toch moet iedere portefeuille steeds - Uw eigen accountmanager met een Drenthe beschikt over eigen specialisten op het opnieuw worden afgestemd op de actualiteit. team specialisten gebied van beleggen, financieren, pensioenen Fiscale constructies moeten in het voordeel van - Aandacht voor u, uw thuissituatie en en verzekeringen. Binnen haar financiële thuis- de klant worden toegepast. Verzekeringen moe- uw onderneming markt werken ruim 240 medewerkers op negen ten elkaar aanvullen, niet overlappen. Pensioen- - Uw belang voorop: intensieve samen- kantoren. Omdat de bank alle kennis en diensten voorzieningen moeten in lijn liggen met uw werking met uw accountant onder één dak aanbiedt, kan er snel en slagvaar- persoonlijke ambities. Een complex karwei dat - Service via uw lokale Rabobank dig gehandeld worden. Daarnaast heeft de bank heel wat kennis vereist, maar dat u gerust kunt - De grootste financiële dienstverlener goede contacten met accountants, notarissen en overlaten aan de accountmanagers Private Ban- van Nederland fiscalisten. king van Rabobank Zuidwest-Drenthe. Zij zijn - De meeste gecertificeerde account- hiervoor opgeleid en worden elk jaar getoetst managers van Nederland in dienst Solide en betrouwbaar op hun actuele kennis over fiscaliteiten, beleg- Rabobank Private Banking combineert haar gingen, financieringen, toekomstvoorzieningen individuele benadering met alle noodzakelijke en nalatenschapplanning. financiële expertise die binnen de Rabobank Rabobank Zuidwest-Drenthe Groep aanwezig is. Klanten verzekeren zich Persoonlijk Postbus 25, 7900 AA Hoogeveen daarmee van een samenwerking met persoon- Ondanks het feit dat u tegenwoordig 24 uur (0528) lijke bankiers die binnen de door de klant aan- per dag en 7 dagen per week met de bank kunt privatebanking@zwd.rabobank.nl gegeven kaders streven naar de beste resultaten. communiceren via internet, telefoon en andere Bankiers met rechtstreekse lijnen tot specialisten media, is en blijft bankieren een kwestie van

11 Organisch bouwen begint met de Rabo KlimaatHypotheek. De Rabo KlimaatHypotheek: Goed voor u én voor het klimaat. De Rabobank is de meest duurzame bank van Europa. Dankzij onze jarenlange ervaring met duurzaam ondernemen hebben we een grote verscheidenheid aan diensten ontwikkeld, waarmee we bijdragen aan het aanpakken van de oorzaken van klimaatverandering. In die lijn past de Rabo KlimaatHypotheek. Deze bijzondere hypotheek is goed voor het klimaat én voor uw portemonnee.

Ontstaan. Onderdeel Onderwerpen Beelden. Logo, foto s, plattegrond met route beschrijving

Ontstaan. Onderdeel Onderwerpen Beelden. Logo, foto s, plattegrond met route beschrijving Onderdeel Onderwerpen Beelden 6. Stichting E.V.A. -ontstaan -filosofie -E.V.A. concept -adres -routebeschrijving Logo, foto s, plattegrond met route beschrijving Ontstaan De Stichting E.V.A.- Ecologisch

Nadere informatie

EVA-Lanxmeer. Voorbeeld van duurzame gebiedsontwikkeling

EVA-Lanxmeer. Voorbeeld van duurzame gebiedsontwikkeling EVA-Lanxmeer Voorbeeld van duurzame gebiedsontwikkeling Inhoud presentatie Ontwikkelingsfasen EVA-Lanxmeer Initiatief en ontwikkeling EVA Concept: van 1993 1995 Co-productie St. E.V.A. - gemeente Culemborg:

Nadere informatie

Duurzaam bedrijventerreinmanagement. Cradle to Cradle. Kamer van Koophandel Limburg Dick Thesingh

Duurzaam bedrijventerreinmanagement. Cradle to Cradle. Kamer van Koophandel Limburg Dick Thesingh Duurzaam bedrijventerreinmanagement & Cradle to Cradle Kamer van Koophandel Limburg Dick Thesingh Ontwerp is het eerste teken van menselijke intentie. Mineralen zijn vormvast en tijdloos Planten zijn vitaal

Nadere informatie

EVA-Lanxmeer: Resultaten

EVA-Lanxmeer: Resultaten Voorbeeldprojecten EVA-Lanxmeer: Resultaten EVA-Lanxmeer: Resultaten EVA-Lanxmeer Madeleine d Ersu Data Locatie: EVA-Lanxmeer, Culemborg Contact: Stichting EVA Opdrachtgever: Gemeente Culemborg Stadsontwerp:

Nadere informatie

Opwekking 346: Opwekking 167:

Opwekking 346: Opwekking 167: Opwekking 346: Maak ons tot een stralend licht een stralend licht Tot de wereld ziet wie haar het leven geeft. Laat het schijnen door ons heen. Maak ons tot een woord van hoop een levend woord dat U verlossing

Nadere informatie

Omdat bouwen teamwork is

Omdat bouwen teamwork is Omdat bouwen teamwork is Nijhuis Bouw Innovatie en duurzaamheid komen bij Nijhuis samen. Wij bouwen niet alleen huizen, ook leefbare wijken en gebieden waar het prettig wonen, werken en recreëren is. Ontwikkelen

Nadere informatie

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012

Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Speech van commissaris van de koningin Max van den Berg, Symposium LifeLines, Groningen (UMCG), 1 oktober 2012 Dames en heren, [Inleiding] Ik vind het wel leuk, maar ook een beetje spannend. Maar moet

Nadere informatie

Architect nieuw te bouwen MFC Klarendal bekend!

Architect nieuw te bouwen MFC Klarendal bekend! Architect nieuw te bouwen MFC Klarendal bekend! Architectenbureau De Zwarte Hond gaat MFC Klarendal ontwerpen. Wat er aan vooraf ging Zoals al in een vorige wijkkrant heeft gestaan wordt het MFC Klarendal

Nadere informatie

begijn Middelburg, wonen en leven in verbinding met elkaar en de stad

begijn Middelburg, wonen en leven in verbinding met elkaar en de stad begijn Middelburg, wonen en leven in verbinding met elkaar en de stad Home Waar landt onze oplossing? Wat voegt het concept toe? Wat maakt het leven de moeite waard? Wat zien we gebeuren? Wat is onze oplossing?

Nadere informatie

WAT MAAKT DE VRIJESCHOOL UNIEK?

WAT MAAKT DE VRIJESCHOOL UNIEK? WAT MAAKT UNIEK? WAAROM De vrijeschool heeft een geheel eigen kijk op onderwijs, die gebaseerd is op het mensbeeld uit de antroposofie. Daarbinnen heeft iedere vrijeschool in Nederland een grote mate van

Nadere informatie

Zondag Ontwikkeling. Profiel. Over Zondag Ontwikkeling. ...gelooft in mogelijkheden, niet in beperkingen

Zondag Ontwikkeling. Profiel. Over Zondag Ontwikkeling. ...gelooft in mogelijkheden, niet in beperkingen Zondag Ontwikkeling...gelooft in mogelijkheden, niet in beperkingen Zondag Ontwikkeling is altijd op zoek naar betere oplossingen op het gebied van wonen en commercieel vastgoed. Ons streven is om snel

Nadere informatie

Programma Zelfbouw Rotterdam 2015-2018

Programma Zelfbouw Rotterdam 2015-2018 Programma Zelfbouw Rotterdam 2015-2018 2 Programma Zelfbouw Rotterdam 2015-2018 pakjeruimte.nl zelfbouw@rotterdam.nl facebook.com/zb010 pinterest.com/pakjeruimte Programma zelfbouw rotterdam 2015-2018

Nadere informatie

Bouwspecial Vecht en IJssel

Bouwspecial Vecht en IJssel Bouwspecial Vecht en IJssel Ewoud - Nieuw Transwijk - Zuilen mei 2011 Het is alweer enige tijd geleden dat er een bouwspecial is uitgebracht. Na de fusie tussen Ewoud en de SHBU (Transwijk en Zuylenstede)

Nadere informatie

CALL#4 SNELHEID IN DE ENERGIE- TRANSITIE

CALL#4 SNELHEID IN DE ENERGIE- TRANSITIE CALL#4 SNELHEID IN DE ENERGIE- TRANSITIE Circular Art Lab Limburg (CALL) legt maatschappelijke opgaven via open oproepen ( calls ) voor aan geëngageerde makers en denkers. Zij worden uitgenodigd kansen

Nadere informatie

WAT MAAKT DE VRIJESCHOOL UNIEK?

WAT MAAKT DE VRIJESCHOOL UNIEK? WAT MAAKT DE VRIJESCHOOL UNIEK? WAAROM DE VRIJESCHOOL De vrijeschool heeft een geheel eigen kijk op onderwijs, die gebaseerd is op het mensbeeld uit de antroposofie. Daarbinnen heeft iedere vrijeschool

Nadere informatie

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND

MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND MANIFEST NOVI NAAR EEN NIEUW NEDER LAND WERK ALS ÉÉN OVERHEID De fysieke en sociale leefomgeving van Nederland gaan de komende decennia ingrijpend veranderen. Transities in de energievoorziening, de landbouw,

Nadere informatie

ontdek de kracht van het geven

ontdek de kracht van het geven ontdek de kracht van het geven Berghummerstraat 15 7591 GX Denekamp T 053 53 75 777 F 053-53 75 760 E gerardusmajella@zorggroepsintmaarten.nl ontdek de kracht van het geven 02 Welkom. Ontdek de kracht

Nadere informatie

Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen...

Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen... Waar de hemel de aarde raakt daar wordt de mens bewogen... Ton Schulten Woord vooraf Al van jongs af heeft Ton Schulten zich aangetrokken gevoeld tot schilderkunst en vormgeving. Op 53-jarige leeftijd

Nadere informatie

Dit is een digitale voorbeeldversie van de opdrachten voor de leerlingen. Mail naar kiesvaardig@lerenkiezen.nl voor de originele versie.

Dit is een digitale voorbeeldversie van de opdrachten voor de leerlingen. Mail naar kiesvaardig@lerenkiezen.nl voor de originele versie. Dit is een digitale voorbeeldversie van de opdrachten voor de leerlingen. Mail naar kiesvaardig@lerenkiezen.nl voor de originele versie. Via dit mailadres kunt u ook informatie aanvragen over de docentenhandleiding

Nadere informatie

DE MELKFABRIEK ONZE MISSIE IN 10 PRINCIPES

DE MELKFABRIEK ONZE MISSIE IN 10 PRINCIPES DE MELKFABRIEK ONZE MISSIE IN 10 PRINCIPES Arnhem heeft een krachtig en duurzaam imago; een groene stad met een sterk ontwikkeld creatief en cultureel klimaat. Met de Melkfabriek voegen wij een uitgesproken

Nadere informatie

M3H Werkwijzer Het bouwen

M3H Werkwijzer Het bouwen M3H Werkwijzer Het bouwen 1/7 Het bouwen M3H ontwerpt en bouwt al zeventien jaar in opdracht van woningcorporaties, ontwikkelende partijen en particulieren. M3H ontwerpt en begeleidt het gehele ontwerp-

Nadere informatie

Composities van vorm en vertrouwen

Composities van vorm en vertrouwen Utrecht Composities van vorm en vertrouwen 36 TEKST Eva Vroom FOTOGRAFIE René Gonkel, Eddy Wentink, FOTO LINKS Congreshotel Mooirivier in Dalfsen (Foto ) FOTO RECHTS Het kantoor van Ten Have Change Management.

Nadere informatie

Eindevaluatie. Riga. Begeleiders;Geert Daams en Remco Reijke

Eindevaluatie. Riga. Begeleiders;Geert Daams en Remco Reijke Eindevaluatie Riga 2011 Begeleiders;Geert Daams en Remco Reijke Inhoud Inleiding... 3 Wat voor cijfer geef je de Riga reis?... 4 Wat was je voornaamste reden om naar Riga te gaan?... 4 Hoe heb je de heenreis

Nadere informatie

De drijfveren zijn ontwikkeld en aangeleverd door Coert-Jan Tomassen van CJT for Sales: Coert-Jan Tomassen info@cjtforsales.com www.cjtforsales.

De drijfveren zijn ontwikkeld en aangeleverd door Coert-Jan Tomassen van CJT for Sales: Coert-Jan Tomassen info@cjtforsales.com www.cjtforsales. Drijfveren Tool 1.0 Carolien van Herrikhuyzen www.cforcycling.nl www.cforcycling.com carolien@cforcycling.nl Om wat handvaten te hebben voor een gesprek met ons begeleidingsteam bij het formuleren van

Nadere informatie

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013

Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, seminar 'Wetenschap middenin de samenleving', Groningen, 30 mei 2013 Dames en heren, Wetenschap is ontstaan uit verwondering en nieuwsgierigheid. Al

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Onderwijs. Huisvesting die kennis in beweging brengt

Onderwijs. Huisvesting die kennis in beweging brengt Onderwijs Huisvesting die kennis in beweging brengt Onderwijs Huisvesting die kennis in beweging brengt Wat is de essentie van een onderwijsgebouw? En wat gebeurt daar precies? De core business van onderwijs

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Speech van Minister Henk Kamp van VROM op de manifestatie Heilige Huisjes in Rotterdam op zaterdag 5 oktober 2002.

Speech van Minister Henk Kamp van VROM op de manifestatie Heilige Huisjes in Rotterdam op zaterdag 5 oktober 2002. Speech van Minister Henk Kamp van VROM op de manifestatie Heilige Huisjes in Rotterdam op zaterdag 5 oktober 2002. Dames en heren, Veel mensen dromen ervan om zelf een huis te ontwerpen en te bouwen. Wie

Nadere informatie

Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel zeshonderd panden in. Amsterdam en omgeving gered. Panden die soms al op de nominatie stonden

Sinds haar oprichting in 1956 heeft Stadsherstel zeshonderd panden in. Amsterdam en omgeving gered. Panden die soms al op de nominatie stonden Rooilijn Jg. 50 / Nr. 5-6 / 2017 Vijftig jaar geleden was onze binnenstad gewoon een puinhoop P. 410 Paul Morel Vijftig jaar geleden was onze binnenstad gewoon een puinhoop Sinds haar oprichting in 1956

Nadere informatie

!pet projectinrichters. binnenkomer. unigarant hoogeveen

!pet projectinrichters. binnenkomer. unigarant hoogeveen binnenkomer unigarant hoogeveen aanmeren... de ontvangstbalie is als een eiland in de hal geplaatst - de ruimte faciliteert zo een ontmoeting op basis van gelijkwaardigheid. uitgangspunt bij unigarant

Nadere informatie

Cowboy Dedden gaat de lucht in

Cowboy Dedden gaat de lucht in Cowboy Dedden gaat de lucht in Samen met Paul Keizer vormt hij het duo Space Cowboys. Albert Dedden, beeldend kunstenaar in het Havenkwartier, heeft een duidelijke visie op zijn werk, de stad en de nabije

Nadere informatie

HOUT EXPO CNTRM. Airport Garden City Lelystad

HOUT EXPO CNTRM. Airport Garden City Lelystad Airport Garden City Lelystad ennis delen flexplekken branche expositie etrokken cluster exposure ontmoeting pla radle to cradle kantoor loofhoutbos ontwi D e i n i t i a t i e f n e m e r s Het Hout Expo

Nadere informatie

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE

SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Vlaams Verbond van het Katholiek Secundair Onderwijs Guimardstraat 1, 1040 Brussel SOCIALE EN BURGERSCHAPSCOMPETENTIE Algemene vorming op het einde van de derde graad secundair onderwijs Voor de sociale

Nadere informatie

opdrachtsverklaring centrum voor volwassen personen met handicap MOZAÏEK

opdrachtsverklaring centrum voor volwassen personen met handicap MOZAÏEK opdrachtsverklaring centrum voor volwassen personen met handicap MOZAÏEK Bij het begin van de jaren 70 zoeken enkele ouders een dagcentrum voor hun volwassen gehandicapt kind. Voordien was het bijna evident

Nadere informatie

Onderdeel Onderwerpen Beelden. 1. Locatie -introductie -kenmerken -landschap.landschapkwaliteiten.integratie.groenzones -stedenbouw

Onderdeel Onderwerpen Beelden. 1. Locatie -introductie -kenmerken -landschap.landschapkwaliteiten.integratie.groenzones -stedenbouw Onderdeel Onderwerpen Beelden 1. Locatie -introductie -kenmerken -landschap.landschapkwaliteiten.integratie.groenzones -stedenbouw Foto s, Tekeningen en schema s Introductie Zo n tien jaar geleden is het

Nadere informatie

Handreiking bij een spirituele zoektocht.

Handreiking bij een spirituele zoektocht. Handreiking bij een spirituele zoektocht. Deze handreiking hoort bij: Oud- en nieuw- katholiek. De spirituele zoektocht van die andere katholieken. Door Joris Vercammen. Valkhof pers 2011. Het boek is

Nadere informatie

Gedragscode. Gewoon goed doen

Gedragscode. Gewoon goed doen Gedragscode Gewoon goed doen 2 Inhoudsopgave pagina 1. Missie, ambitie en kernwaarden 4 2. Gewoon goed doen 5 3. Waarom een gedragscode? 6 4. Omgaan met de patiënt/klant: respectvol en gastvrij 7 5. Professioneel

Nadere informatie

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant'

'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' 'Maak werk van Vrije tijd in Brabant' OPROEP VANUIT DE VRIJETIJDSSECTOR Opgesteld door: Vrijetijdshuis Brabant, TOP Brabant, Erfgoed Brabant, Leisure Boulevard, NHTV, MKB, BKKC, Stichting Samenwerkende

Nadere informatie

Zicht vanuit ingang op trap en een gedeelte van de werkvloer, kantoor Bruls en Co Maastricht. Vergaderruimte eerste verdieping,

Zicht vanuit ingang op trap en een gedeelte van de werkvloer, kantoor Bruls en Co Maastricht. Vergaderruimte eerste verdieping, Zicht vanuit ingang op trap en een gedeelte van de werkvloer, kantoor Bruls en Co Maastricht. Vergaderruimte eerste verdieping, kantoor Bruls en Co Maastricht. Doorzicht naar werkvloer begane grond, kantoor

Nadere informatie

Een duurzame ontwikkeling sluit aan op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties in gevaar te brengen 1.

Een duurzame ontwikkeling sluit aan op de behoeften van het heden zonder het vermogen van toekomstige generaties in gevaar te brengen 1. Duurzaamheidsbeleid De bijzondere locatie van Buitenkans Kinderopvang bij het stadslandbouwproject biedt een uitstekende basis voor duurzame kinderopvang. Natuur, ons voedselketen en respect voor mens

Nadere informatie

Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper

Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper Ketenintegratie in de bouw: beter, sneller en goedkoper Wat is ketenintegratie? Ketenintegratie in de bouw betekent met meerdere partijen werken aan een gezamenlijk doel. De keten is zo groot als je hem

Nadere informatie

VERANDERING. GroenLinks Bergen op Zoom staat voor fundamentele keuzes bij de

VERANDERING. GroenLinks Bergen op Zoom staat voor fundamentele keuzes bij de STEM VOOR TIJD VOOR VERANDERING HET VERKIEZINGSPROGRAMMA IN 5 MINUTEN GroenLinks Bergen op Zoom staat voor fundamentele keuzes bij de gemeenteraadsverkiezingen op 21 maart 2018. Wij kiezen ervoor om de

Nadere informatie

Openingsgebeden INHOUD

Openingsgebeden INHOUD Openingsgebeden De schuldbelijdenis herzien Openingsgebeden algemeen Openingsgebeden voor kinderen Openingsgebeden voor jongeren INHOUD De schuldbelijdenis herzien De schuldbelijdenis heeft in de openingsritus

Nadere informatie

Het beste uit jezelf

Het beste uit jezelf Het beste uit jezelf 2 3 Met elkaar bouwen aan het Huis van Philadelphia Philadelphia wil dat mensen met een beperking gelukkig kunnen zijn en het beste uit zichzelf kunnen halen. Daarom doen we ons werk

Nadere informatie

TOVERSTRALEN werken aan een duurzaam ontspannen samenleving Stedenbouw - Landschap - Architectuur

TOVERSTRALEN werken aan een duurzaam ontspannen samenleving Stedenbouw - Landschap - Architectuur Studiereis Oosterheem TOVERSTRALEN werken aan een duurzaam ontspannen samenleving Stedenbouw - Landschap - Architectuur NAWOORD 11.10.2013 Nawoord bij Zoetermeer excursie De belangrijkste vraag is nu of

Nadere informatie

levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één

levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één levensbeschouwelijke identiteit van catent Scholen zijn als bomen Leven niet alleen Zonder grond en wortels Leeft geen school, niet één De scholen van Catent - afzonderlijk en gezamenlijk - zijn als een

Nadere informatie

5 manieren om je eigen pad te bewandelen

5 manieren om je eigen pad te bewandelen 5 manieren om je eigen pad te bewandelen Hierbij het nieuwe artikel met als onderwerp: 5 manieren om je eigen pad te bewandelen. Het is geschreven door wandelcoach Tineke Franssen. Tineke wandelt al een

Nadere informatie

Iedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers

Iedereen sterk. Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers Iedereen sterk Zo stimuleer je innovatief gedrag en eigenaarschap van medewerkers JANUARI 2016 Veranderen moet veranderen Verandering is in veel gevallen een top-down proces. Bestuur en management signaleren

Nadere informatie

In opdracht van diverse particuliere opdrachtgevers. Uitbreidingen Woonhuizen

In opdracht van diverse particuliere opdrachtgevers. Uitbreidingen Woonhuizen Uitbreidingen Woonhuizen In opdracht van diverse particuliere opdrachtgevers M3H heeft diverse aanbouwen en woninguitbreidingen voor particuliere opdrachtgevers begeleid en gerealiseerd. Daarbij zijn er

Nadere informatie

Verbouwing van een herenhuis in Amsterdam-Zuid

Verbouwing van een herenhuis in Amsterdam-Zuid Verbouwing van een herenhuis in Amsterdam-Zuid Foeliestraat 16 1011 TM Amsterdam Tel +31 (0)20 4230303 Fax +31 (0)20 4230404 E-mail info@morikokira.nl Internet www.morikokira.nl Verbouwing herenhuis in

Nadere informatie

DEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER

DEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER DEELNEMEN AAN DE SAMENLEVING IETS BETEKENEN VOOR EEN ANDER BETEKENIS BOVEN BEPERKING Ieder mens is uniek en doet mee. We betekenen allemaal iets in het leven van anderen en omgekeerd. We houden van elkaar,

Nadere informatie

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL

IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL I N T E R I E U R W Wonen op de Windrichtingen IN EEN HUIS IN GEMENGDE HOEVESTIJL Tekst: ANNEMIE WILLEMSE Foto s: JAN VERLINDE 22 TIJDLOOS TIJDLOOS 23 Na een zoektocht naar de ideale bouwgrond, gingen

Nadere informatie

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan

Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan Kwaliteit van leven Een hulpmiddel bij de voorbereiding van een zorgplan De zorg en begeleiding van mensen met een verstandelijke beperking moet erop gericht zijn dat de persoon een optimale kwaliteit

Nadere informatie

CALL#3 IMPULS VOOR NATUUR- INCLUSIEVE LANDBOUW

CALL#3 IMPULS VOOR NATUUR- INCLUSIEVE LANDBOUW CALL#3 IMPULS VOOR NATUUR- INCLUSIEVE LANDBOUW Circular Art Lab Limburg (CALL) legt duurzaamheidsopgaven via open oproepen ( calls ) voor aan geëngageerde makers en denkers. Zij worden uitgenodigd kansen

Nadere informatie

ERFGOED IN MIJN STRAAT

ERFGOED IN MIJN STRAAT Onroerend Erfgoed Phoenixgebouw Koning Albert II-laan 19, bus 5 1210 Brussel Tel. +32 (0)2 553 16 50 http://www.onroerenderfgoed.be http://inventaris.vioe.be Vlaamse overheid Onroerend Erfgoed ID 1581

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Geeft je inzicht in jouw persoonlijke

Nadere informatie

Onthullingen van Kennis

Onthullingen van Kennis Onthullingen van Kennis Caleidoscoop van Kennis Facetten verschuiven door tijd Vorm en structuur doemen op Gestalte gegeven door Kennis Patronen behouden het ritme De potentie van het punt Hoofdstuk 2

Nadere informatie

Het sprookje van. Wonen. op het mooiste plekje van. Uden

Het sprookje van. Wonen. op het mooiste plekje van. Uden Het sprookje van Wonen op het mooiste plekje van Uden park maashorst parkmaashorst.nl P ark M aashorst 1 Uden Noord, grenzend aan Maashorst, is het ideale gebied voor een bijzondere ontwikkeling. Op de

Nadere informatie

Leiderschap is van iedereen

Leiderschap is van iedereen Leiderschap is van iedereen Eddy Karrenbelt Als u het wenkend perspectief leest in het boekje mensenzorg voor de transitie in de Langdurige Zorg. Dan vindt u het streefbeeld gedreven professionals. In

Nadere informatie

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig

Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Grijp je Ambities Sprankelend Spraakmakend Verrassend Inspirerend Waanzinnig Je dromen verwezenlijken in 7 stappen. Grijp je ambities Brengt je dichterbij je ideaal Laat je talenten leven Helpt je het

Nadere informatie

In opdracht van NS Vastgoed en Heilijgers Projectontwikkeling. Stationsplein, Amersfoort

In opdracht van NS Vastgoed en Heilijgers Projectontwikkeling. Stationsplein, Amersfoort Amersfoort In opdracht van NS Vastgoed en Heilijgers Projectontwikkeling, Amersfoort 1/6 M3H heeft een uitwerking gemaakt van het stedenbouw kundig plan voor het voormailge NS rangeerterrein aan de noordzijde

Nadere informatie

Zeven hulpbronnen van vertrouwen. Door: Carlos Estarippa

Zeven hulpbronnen van vertrouwen. Door: Carlos Estarippa Zeven hulpbronnen van vertrouwen Door: Carlos Estarippa Geïnspireerd door het boek van Bertie Hendriks Dagboek van de Ziel. De zeven levensfasen (Hendriks, 2013) wil ik in onderstaand artikel beschrijven

Nadere informatie

Erfgoed als krachtvoer. Tips voor een nieuwe toekomst voor dorpen, steden en regio s

Erfgoed als krachtvoer. Tips voor een nieuwe toekomst voor dorpen, steden en regio s Erfgoed als krachtvoer Tips voor een nieuwe toekomst voor dorpen, steden en regio s U wilt nieuw leven blazen in uw dorp, stad of regio? Als alles tegen zit, is er altijd nog het erfgoed. Het DNA van het

Nadere informatie

Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld

Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld Wie wil geen vervuld leven? 7 Een comfortabel leven 11 Een gezond leven 17 Een leven in geluk en liefde 23 Liefde beoefenen 29 Oefen je binnenwereld meer liefde 39 Oefen je met de buitenwereld meer evenwicht

Nadere informatie

MEDEZEGGENSCHAP EN SUCCESFACTOREN. Ruysdael onderzoek 2015

MEDEZEGGENSCHAP EN SUCCESFACTOREN. Ruysdael onderzoek 2015 MEDEZEGGENSCHAP EN SUCCESFACTOREN Ruysdael onderzoek 2015 Succes maak je samen Ruysdael is gespecialiseerd in innovatie van mens en organisatie. Vanuit de overtuiging dat je samen duurzame meerwaarde creëert.

Nadere informatie

Nieuwsbrief December 2013 Nummer 1

Nieuwsbrief December 2013 Nummer 1 Nieuwsbrief December 2013 Nummer 1 Start brede school Steenvoorde Met deze nieuwsbrief informeren wij jou als medewerker van de toekomstige brede school Steenvoorde over de voortgang van onze brede school.

Nadere informatie

A. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden.

A. God, wij bidden U voor alle mensen die onzeker zijn over zichzelf: dat zij het vertrouwen in zichzelf hervinden. Bidden met jongeren Voorbede Ben je teleurgesteld in het leven? Ben je gekwetst door anderen? Draag je vervelende herinneringen met je mee? A. God, wij bidden U voor alle mensen die hun leven graag anders

Nadere informatie

15 jaar. 19&21 april 24&25 mei. Open dagen. Get inspired! www.rmr.nl

15 jaar. 19&21 april 24&25 mei. Open dagen. Get inspired! www.rmr.nl 15 jaar Handmade HANDMADE luxury LUXURY interiors INTERIORS EEN een HUIS Huis WORDT wordt GEBOUWD, gebouwd, MAAR maar EEN een THUIS thuis MOET moet GEVORMD gevormd WORDEN worden 19&21 april 24&25 mei Open

Nadere informatie

Manifest onze manier van werken

Manifest onze manier van werken 6-11-2008 12:23 Manifest onze manier van werken De gemeente Lelystad ontwikkelt op dit moment de visie op haar toekomstige manier van werken. Hoe het stadhuis er na de renovatie uit komt te zien en ingedeeld

Nadere informatie

L I V E YOUR E S T I N Y IDENTITEITSBEWIJS

L I V E YOUR E S T I N Y IDENTITEITSBEWIJS L I V E YOUR E S T I N Y IDENTITEITSBEWIJS 1. IDEOLOGIE WAARIN GELOVEN WIJ? IDEOLOGIE Waarin geloven wij? WIE BEN IK? Wij geloven dat ieder mens een bestemming heeft. Ieder mens heeft een identiteit. We

Nadere informatie

EEN KUNSTHAL AAN DE IJSSEL, GRAAG. Met ruimte voor grote, wisselende tentoonstellingen met landelijke uitstraling, workshops, evenementen en meer.

EEN KUNSTHAL AAN DE IJSSEL, GRAAG. Met ruimte voor grote, wisselende tentoonstellingen met landelijke uitstraling, workshops, evenementen en meer. EEN KUNSTHAL AAN DE IJSSEL, GRAAG Met ruimte voor grote, wisselende tentoonstellingen met landelijke uitstraling, workshops, evenementen en meer. Als het aan de Stichting Culturele Impuls Deventer ligt,

Nadere informatie

41 december 2010. MAT Afbouw Zaltbommel. Ale van der Veen van Gerko Afbouw op het project Wave. MATinfo 1

41 december 2010. MAT Afbouw Zaltbommel. Ale van der Veen van Gerko Afbouw op het project Wave. MATinfo 1 MAT Afbouw Zaltbommel # 41 december 2010 Ale van der Veen van Gerko Afbouw op het project Wave #37 - januari 2009 Hotel Zwolle MATinfo 1 Ale van der Veen 26 jaar, lts, werken/leren als timmerman, bij MAT

Nadere informatie

IGM Waalwijk Inrichting kantoor. In opdracht van IGM Ressins

IGM Waalwijk Inrichting kantoor. In opdracht van IGM Ressins IGM Waalwijk Inrichting kantoor In opdracht van IGM Ressins Interieurontwerp voor het nieuwe kantoor van IGM Ressins te Waalwijk. Het snelgroeiende in-en export bedrijf in de chemische industrie wil voor

Nadere informatie

DE ZIJLEN MET ZORG IN DE SAMENLEVING

DE ZIJLEN MET ZORG IN DE SAMENLEVING De Zijlen ondersteunt in de provincie DE ZIJLEN MET ZORG IN DE SAMENLEVING Groningen 1400 mensen bij wonen, werk en dagbesteding en vrijetijd. Het gaat om mensen met een verstandelijke beperking. Dat doen

Nadere informatie

Doel van Bijbelstudie

Doel van Bijbelstudie Bijbelstudie Hebreeën 4:12 Want het woord Gods is levend en krachtig en scherper dan enig tweesnijdend zwaard en het dringt door, zó diep, dat het vaneen scheidt ziel en geest, gewrichten en merg, en het

Nadere informatie

Openbaar en betekenisvol: wij dagen de 21 e eeuw uit!

Openbaar en betekenisvol: wij dagen de 21 e eeuw uit! Openbaar en betekenisvol: wij dagen de 21 e eeuw uit! zelfbewust eigentijds ambities kritisch ondersteuning open uitdaging ruimdenkend samen ondernemend betrokken oog voor de wereld vrijheid creatief daadkracht

Nadere informatie

A r j e n H o o g e v e e n

A r j e n H o o g e v e e n Arjen Hoogeveen Nieuwe woonvormen voor rijke mensen In de serie ontwerpen voor de rijken deze keer een gesprek met Arjen Hoogeveen. Hij heeft in Amstelveen een architectenbureau, dat een tiental vaste

Nadere informatie

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner:

Sta zonder twijfels en vragen, vol overtuiging en vreugde, in jouw authentieke kracht! Dit zegt een enthousiast gebruiker van deze planner: Boetseweg 47 7895 AV Roswinkel telefoon: 0591 785 780 www.jolandalinders.com e-mail: info@jolandalinders.com IBAN: NL32 KNAB 0729 6439 99 BIC: KNABNL2H KvK nummer: 59561742 BTW nummer: NL155366701B02 Alsjeblieft!

Nadere informatie

WIJ ZIJN ACTIUM EN DIT IS ONZE KOERS STRATEGISCHE KOERS

WIJ ZIJN ACTIUM EN DIT IS ONZE KOERS STRATEGISCHE KOERS WIJ ZIJN ACTIUM EN DIT IS ONZE KOERS STRATEGISCHE KOERS 2018-2021 Dit is onze strategische koers, dé leidraad bij ons denken en ons doen. Het is ons kompas, dat richting geeft aan de keuzes die we maken

Nadere informatie

Hoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur

Hoe ontwikkel ik. Lezing van Ineke Strouken op 19 maart in Nieuwegein. Geachte dames en heren, Volkscultuur Hoe ontwikkel ik Ineke Strouken een ijzersterk volkscultuurproject? Geachte dames en heren, Welkom op deze studiedag Hoe ontwikkel ik een ijzersterk volkscultuurproject. Sinds een tweetal jaren staat volkscultuur

Nadere informatie

Gemeente in Christus,

Gemeente in Christus, meditatie voor 3 mei 2015 thema geloof EN wetenschap Gemeente in Christus, Misschien heb je wel eens gehoord van de film The Matrix, of misschien heb je m zelfs wel eens gezien. De film gaat over een kleine

Nadere informatie

De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen.

De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen. Competentie 1: Creërend vermogen De student kan vanuit een eigen idee en artistieke visie een concept ontwikkelen voor een ontwerp en dat concept tot realisatie brengen. Concepten voor een ontwerp te ontwikkelen

Nadere informatie

Voorstel van Bewonersvereniging EVA- Lanxmeer - de BEL - in Culemborg voor Kroonappel Buurt - Oranje Fonds

Voorstel van Bewonersvereniging EVA- Lanxmeer - de BEL - in Culemborg voor Kroonappel Buurt - Oranje Fonds Voorstel van Bewonersvereniging EVA- Lanxmeer - de BEL - in Culemborg voor Kroonappel Buurt - Oranje Fonds De droom van een betere stad leeft allereerst in de hoofden van de mensen Burgemeester Lerner

Nadere informatie

REVITALISERING HERONTWIKKELING Noodzakelijk Voor kantoor- en winkelpanden

REVITALISERING HERONTWIKKELING Noodzakelijk Voor kantoor- en winkelpanden REVITALISERING HERONTWIKKELING Noodzakelijk Voor kantoor- en winkelpanden Kader Sinds de crisis van 2008 tot 2016 is er veel veranderd in de vraag naar bedrijfshuisvesting. Met name de kantorenmarkt en

Nadere informatie

Klee. en Cobra. Opnieuw beginnen

Klee. en Cobra. Opnieuw beginnen Klee Lesmateriaal groep 5 en 6 deel 1: klassikale les op school bij de tentoonstelling Klee en Cobra Het begint als kind 28.01-22.04 2012 en Cobra Opnieuw beginnen Dit is Paul Klee En dit ook. En dit is

Nadere informatie

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen vandaag wil ik dit gebod toepassen op het geloofsgesprek onderwerp van de gemeenteavond komende week onze overtuiging is dat zulke gesprekken hard nodig zijn voor de opbouw van onze gemeente tegelijk is

Nadere informatie

In opdracht van NS Vastgoed en Heilijgers Projectontwikkeling. Stationsplein, Amersfoort

In opdracht van NS Vastgoed en Heilijgers Projectontwikkeling. Stationsplein, Amersfoort Stationsplein Amersfoort In opdracht van NS Vastgoed en Heilijgers Projectontwikkeling M3H heeft een uitwerking gemaakt van het stedenbouw kundig plan voor het voormailge NS rangeerterrein aan de noordzijde

Nadere informatie

Analyse en ontwerp Wallhouse

Analyse en ontwerp Wallhouse Analyse en ontwerp Wallhouse Groningen Het Wallhouse#2 is een woning naar ontwerp van de Amerikaanse architect John Hejduk. Hij was een groot bewonderaar van Le Corbusier en liet zich dan ook door hem

Nadere informatie

Kijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.

Kijkwijzer HAVO / VWO. Joep Nicolas. 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015. Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis. Kijkwijzer HAVO / VWO Joep Nicolas 11 juni 2014 t/m 11 januari 2015 Pierre Cuypersstraat 1, 6041 XG Roermond, 0475 359102, www.cuypershuis.nl Welkom in het Cuypershuis Het museumgebouw is een uniek complex

Nadere informatie

Henny Schaapman, kunstenaar, coach, creatief ondernemer

Henny Schaapman, kunstenaar, coach, creatief ondernemer Een leven lang creëren Henny Schaapman, kunstenaar, coach, creatief ondernemer Creativiteit is iets van kunstenaars, vaak warrig en niet altijd te begrijpen voor de buitenwereld. Georganiseerde creativiteit

Nadere informatie

STRATEGISCH PLAN 20152020. Excellent onderwijs voor een innovatieve regio

STRATEGISCH PLAN 20152020. Excellent onderwijs voor een innovatieve regio STRATEGISCH PLAN 20152020 Excellent onderwijs voor een innovatieve regio introductie Met meer dan 10.000 studenten en ruim 800 medewerkers zijn we het grootste opleidingencentrum voor beroepsonderwijs

Nadere informatie

Beleidsplan Integriteit

Beleidsplan Integriteit Beleidsplan Integriteit Datum 8 september 2009 Versie Versie 1.0 Ambtelijk opdrachtgever: Opdrachtnemer: Onderzoeksteam: Tjeerd van der Zwan Concern control Marije Lamsma 2 1. Inleiding Waarom is integriteit

Nadere informatie

Slim. Zakelijk. Dynamisch. Maasterras Drechtsteden. Kansen voor Duurzaamheid

Slim. Zakelijk. Dynamisch. Maasterras Drechtsteden. Kansen voor Duurzaamheid Slim Maasterras Drechtsteden Zakelijk Kansen voor Duurzaamheid Dynamisch Voorbeeld van hoogwaardig functioneel groen in stedelijke context Boston Children s Museum Plaza, Boston Michael van Valkenburg

Nadere informatie

PROFIEL Ook het integraal samenwerken in BIM, dat we al sinds 2006 doen voor projecten van allerlei schaalgroottes, in elke fase en op het hoogste uit

PROFIEL Ook het integraal samenwerken in BIM, dat we al sinds 2006 doen voor projecten van allerlei schaalgroottes, in elke fase en op het hoogste uit PROFIEL Ons architectenbureau is opgericht in 1910 en gevestigd in de Van Nellefabriek in Rotterdam, ontworpen door de grondleggers van ons bureau, architecten Brinkman en Van der Vlugt. Sinds 2014 is

Nadere informatie

Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis. Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13

Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis. Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13 Preekschets voor 26 mei 2013 Trinitatis Lezingen : Spreuken 8:22-31 en Johannes 3:1-13 De teksten gelezen De twee schriftlezingen geven twee manieren van kijken naar God : Spreuken (het lied van de wijsheid)

Nadere informatie

Voorzitter, een mooi politiek moment, de laatste algemene beschouwingen van dit College, de opmaat naar de begroting voor het verkiezingsjaar.

Voorzitter, een mooi politiek moment, de laatste algemene beschouwingen van dit College, de opmaat naar de begroting voor het verkiezingsjaar. Naar Groningen 2.0 Voorzitter, een mooi politiek moment, de laatste algemene beschouwingen van dit College, de opmaat naar de begroting voor het verkiezingsjaar. In het laatste jaar van deze statenperiode

Nadere informatie

Onderhandelen met lef en liefde

Onderhandelen met lef en liefde Lodewijk van Ommeren, directeur van Bureau Zuidema, interviewt Judith Schoenmaeckers Onderhandelen met lef en liefde Dirty tricks? Judith Schoenmaeckers, commercieel directeur bij Randstad, heeft er niets

Nadere informatie

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN

COMMUNICEREN VANUIT JE KERN COMMUNICEREN VANUIT JE KERN Wil je duurzaam doelen bereiken? Zorg dan voor verbonden medewerkers! Afgestemde medewerkers zijn een belangrijke aanjager voor het realiseren van samenwerking en innovatie

Nadere informatie