TNO-rapport UTC Behavioural and Societal Sciences Churchilllaan 11, 9e etage 3527 GV Utrecht T T

Transcriptie

1 TNO-rapport UTC Behavioural and Societal Sciences Churchilllaan 11, 9e etage 3527 GV Utrecht T T Datum december 2011 Auteur(s) Ir. H.J.M. van der Aalst Ing. T.A.Staats Drs. L.J.M. Mimpen Exemplaarnummer Oplage Aantal pagina's 46 (incl. bijlagen) Aantal bijlagen Opdrachtgever Projectnaam Gebouwkenmerken voor de intramurale Forensische Zorg Projectnummer Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, foto-kopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belang-hebbenden is toegestaan TNO

2 TNO-rapport UTC / 34

3 TNO-rapport UTC / 34 Inhoudsopgave 1 Inleiding Inventarisatie en beschrijving gebouw typologieën Intramurale voorzieningen (algemeen) Productstructuur intramurale Forensische zorg Beveiligingsniveaus Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) Longstay Forensisch Psychiatrisch Kliniek (FPK) Kliniek voor intensieve behandeling (KIB) en Forensische Verslavingskliniek (FVK) SGLVG Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA), Forensische Verslavingsafdeling (FVA) Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA) Longstay Verslavingskliniek SGLVG Behandeling SGLVG-verblijf Gesloten afdelingen GGZ Open afdelingen GGZ RIBW Ambulante voorzieningen (buiten reikwijdte onderzoek) Samenvatting bouwkundige voorzieningen Beeld van de Forensische Zorg Capaciteit Inkoop Forensische zorg Spreiding van de voorzieningen over Nederland Procedure en Plaatsing Keten forensische zorg Indicaties voor forensische psychiatrie Structuurschema plaatsing forensische zorg Conclusies Clustering voorzieningen en patiëntengroepen Ondertekening Bijlage(n) A Forensische Zorgtitels B Beschrijving van de voorzieningen C Beschrijving beveiligingsniveaus D Beveiligingsniveaus 2 Hoog en 2 Laag E Oppervlakten per plaats per voorziening

4 TNO-rapport UTC / 34

5 TNO-rapport UTC / 34 1 Inleiding Voor de Forensische Zorg (FZ, zorg aan patiënten met een strafrechtelijke titel, zie bijlage A) zijn Diagnose Behandeling en Beveiliging Combinaties (DBBC s) ontwikkeld. De huisvestingslasten voor verblijf maken nog geen integraal deel uit van de huidige DBBC s. In juli 2010 is daarom door het ministerie van Veiligheid en Justitie een traject gestart voor doorontwikkeling van de DBBC s Verblijf in de Forensische Zorg. De bedoeling is dat de kosten voor verblijf in de tarieven worden geïntegreerd. Door het Ministerie van Veiligheid en Justitie (V en J) is de Nederlandse Zorgautoriteit (NZA) gevraagd haar in deze te adviseren. De NZa heeft TNO hierbij betrokken om met name de kenmerken en de kosten van de huisvesting (investeringen en instandhouding) in beeld te brengen. De kosten voor huisvesting zullen worden uitgedrukt in een kostprijs per verblijfdag en worden aangeduid als Normatieve Huisvestingscomponent (NHC). De productstructuur is gebaseerd op enerzijds de verblijfsintensiteit en anderzijds het beveiligingsniveau. In combinatie levert dit twaalf verblijfsproducten op. Voor het koppelen van een NHC aan de producten is de gedachte van het ministerie van V en J, NZa en TNO, huisvestingstypologieën te hanteren, uitgaande van het idee dat het beveiligingsniveau in belangrijke mate bepalend zo niet bepalend is voor een typologie. Daarnaast wordt verondersteld dat op grond van een indicatiestelling, een (ander) onafhankelijk orgaan beslist over de opgelegde behandeling en de omgeving (verblijfsvoorziening met noodzakelijk beveiligingsniveau) waarin deze behandeling wordt aangeboden. Aan TNO is gevraagd deze veronderstelling te toetsen. Voor het in beeld brengen van huisvestingslasten is een eerste vereiste te bepalen welke typen huisvesting met welk beveiligingsniveau voor de intramurale forensische zorg worden gebruikt. Voor de plaatsing van patiënten is het van belang in beeld te brengen wie beslist over de zorgbehoefte en het veiligheidsrisico van een patiënt en daarmee over het type voorziening dat noodzakelijk is en wie verantwoordelijk is voor daadwerkelijke plaatsing. Voor het onderzoek naar de huisvestingstypologieën heeft de NZa aan TNO concreet gevraagd om: een inventarisatie van het intramurale type behandelvoorzieningen die voor patiënten met een strafrechtelijke titel worden gebruikt. Het betreft vooralsnog de huisvesting van de voorziening voor de functies, verblijf, recreatie, dagbesteding, therapie, onderwijs en ondersteunende diensten; een beknopte beschrijving van alle typen intramurale behandelvoorzieningen binnen de keten van de FZ. Het betreft een beknopte beschrijving van de bouwkundige opzet, de opvallende installatiekenmerken en het beveiligingsniveau; indicatief de oppervlakte van de voorziening per plaats aan te geven en een clustering op basis van bouwkundige kenmerken; de keten voor de forensische zorg in beeld te brengen en aan te geven welke instantie gaat over indicatiestelling, besluitvorming en plaatsing.

6 TNO-rapport UTC / 34 In dit rapport wordt de veronderstelling dat onafhankelijke instanties beslissen over plaatsing van een patiënt in een voorziening en een voorziening is gekoppeld aan een bepaald beveiligingsniveau, nader onderzocht. Dit betreft de eerste fase van het onderzoek en vormt in feite een uitwerking tot een theoretisch model. In fase 2 zal het model in de praktijk bij een aantal instellingen worden getoetst. De berekeningen van de NHC s voor de voorzieningen op basis van investeringsen instandhoudingskosten worden in een daarop volgend stadium gemaakt. Werkwijze / leeswijzer Bij de beschrijvingen van voorzieningen, de beveiligingsniveaus en de berekeningen van de oppervlakten en van de keten waarin deze voorzieningen passen, is gebruik gemaakt van beleidsdocumenten van het Ministerie van Veiligheid en Justitie en de prestatie-eisen AWBZ van het voormalige College bouw zorgvoorzieningen (Bouwcollege). De stukken zijn gedownload vanaf de website s van het ministerie van V en J en Bouwcollege, of door medewerkers van het ministerie van V en J aangereikt. Daarnaast zijn een aantal gesprekken met medewerkers van het ministerie van V en J gevoerd om inzicht te krijgen in en informatie te verkrijgen over de FZ-keten en de beveiligingsniveaus. In hoofdstuk 2 wordt een schets van de gebouwelijke voorzieningen in de FZ gegeven. Ingegaan wordt op de bouwkundige opzet, het beveiligingsniveau en de oppervlakte per plaats. Daarna wordt in hoofdstuk 3 een beeld geschetst van capaciteiten, spreiding van voorzieningen over Nederland en productie. In hoofdstuk 4 wordt de keten voor de FZ schematisch weergegeven. In het schema wordt aangeven wie verantwoordelijk is voor indicatiestelling, besluitvorming en plaatsing in een voorziening en tenslotte wie bepaalt dat de strafrechtelijke maatregel wordt beëindigd. In het schema zijn verzamelnamen (sectoren) voor de zorgaanbieders opgenomen. De voorzieningen uit hoofdstuk 2 zijn hieronder te plaatsen. In hoofdstuk 5 zijn de conclusies samengevat en wordt een voorstel gedaan voor een clustering van de voorzieningen als basis voor berekening van een beperkte set NHC s.

7 TNO-rapport UTC / 34 2 Inventarisatie en beschrijving gebouw typologieën In dit hoofdstuk worden de typologieën beschreven van voorzieningen die binnen de forensische zorgketen in gebruik zijn. Het betreft een beknopte beschrijving van bouwkundige aspecten met betrekking tot lay-out en beveiliging. Afsluitend is voor de voorzieningen een oppervlakte per plaats gegeven. Voor de bepaling van de oppervlakten per plaats is gebruik gemaakt van het programma van eisen (versie 2004) voor een Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) van de Dienst Justitiële Inrichtingen (DJI), de prestatie-eisen voor AWBZvoorzieningen zoals deze tot januari 2009 golden en de oppervlakten zoals deze bij de vaststelling van de zorgzwaarte pakketten (ZZP s) AWBZ zijn gehanteerd. Bij de berekening van de oppervlakten is uitgegaan van gangbare capaciteiten voor de voorzieningen. De typen voorzieningen zijn afgeleid uit beleidsdocumenten van het Ministerie van V en J en documenten die zijn opgesteld voor de bepaling van de DBC s voor de Curatieve Geestelijke Gezondheidszorg (GGZ) en de ZZP s voor de AWBZ. Intramurale forensische zorg kan worden geleverd door Forensisch Psychiatrische Centra (FPC s) zijnde de voormalige Tbs-klinieken, instellingen voor Gehandicaptenzorg (GHZ) en instellingen voor GGZ waaronder Regionale Instituten voor Beschermd Wonen (RIBW s). Zoals gezegd betreft het beknopte omschrijvingen van de voorzieningen. De beschrijvingen zijn enerzijds gebaseerd op gedetailleerdere uitwerkingen, zoals deze in de bijlagen bij dit rapport zijn gegeven en anderzijds op praktijkervaring bij de beoordeling van tekeningen van voorzieningen en waarnemingen tijdens bezoeken aan instellingen. De volgende bijlagen bij dit rapport zijn in het kader van dit hoofdstuk van belang: - bijlage B; hierin zijn de functie, het behandeldoel en de uitstroom mogelijkheden van de voorzieningen opgenomen; - bijlage C en D; hierin is een uitwerking van de vijf beveiligingsniveaus die DJI hanteert gegeven. In bijlage D is niveau 2 nader uitgesplitst in een variant Hoog en een variant Laag ; - bijlage E; hierin is een gedetailleerd overzicht van de oppervlakten per plaats per voorziening opgenomen. Voorafgaand aan de afzonderlijke beschrijvingen van de voorzieningen wordt een beeld van de samenhang tussen de voorzieningen en de definities die ten grondslag hebben gelegen aan de productstructuur (verblijfsintensiteit en beveiligingsniveaus) gegeven. 2.1 Intramurale voorzieningen (algemeen) De forensische psychiatrie kent in grote lijnen drie soorten klinieken: - de Forensisch Psychiatrische Centra (FPC); - de Forensisch Psychiatrische Klinieken (FPK) en een Forensische Verslavingskliniek (FVK);

8 TNO-rapport UTC / 34 - de Forensisch Psychiatrische Afdelingen (FPA), Forensische Verslavingsafdelingen (FVA) en voorzieningen voor SGLVG +. Daarnaast wordt aan patiënten met een strafrechtelijke titel behandeling in combinatie met verblijf geboden in reguliere GHZ- en GGZ-voorzieningen. Zolang de strafrechtelijke titel van kracht is wordt de behandeling door het ministerie van V en J bekostigd. Een FPC behandelt mensen die veroordeeld zijn tot Tbs met een dwangverpleging. In FPK s/fvk en FPA s/fva/ SGLVG + worden naast mensen met een strafrechtelijke titel ook mensen met een civielrechtelijke titel behandeld. FPK s en FPA s zijn onderdeel van de reguliere GGZ-instellingen, SGLVG + van een GHZ-instelling een FPC kan een particuliere of een rijksinrichting zijn. Het FPC heeft het hoogste beveiligingsniveau; hierin zitten de patiënten met de hoogste risico s qua herhalingsgevaar, hanteerbaarheid en behandelbaarheid. FPK s, FPA s en SGLVG + zijn minder streng beveiligd. De klinische capaciteitsomvang van FPC s, FPK s en FPA s verschillen. De FPC s zijn grootschaliger dan de FPK s en FPA s. Ze omvatten gemiddeld 100 plaatsen. De FPK s hebben met bedden een middelgrote capaciteit en de FPA s hebben met 24 bedden de kleinste capaciteit. Het doel van de behandeling in voornoemde voorzieningen is dat de patiënt weer terugkeert in de maatschappij zonder (ernstige) delicten te plegen. Voordat sprake is van terugkeer kan vanuit de beveiligde voorzieningen ook doorplaatsing naar reguliere behandelvoorzieningen in de gezondheidszorg (Geestelijke gezondheidszorg (GGZ) of Gehandicapten Zorg (GHZ) hebben plaatsgevonden. De reguliere behandelvoorzieningen hebben veelal een omvang van 24 plaatsen of een veelvoud daarvan. Mocht een behandeling in een FPC, FPK, FPA en SGLVG + onvoldoende resultaat geven en het onverantwoord zijn dat de patiënt buiten een beveiligde omgeving verblijft, dan kan de patiënt in een Longstay voorziening (FPC-longstay of FPA-long stay) worden geplaatst waar hij vaak langdurig en soms wel levenslang zal verblijven. Buiten een beveiligde omgeving kunnen dit voorzieningen voor langdurend verblijf in de GGZ of GHZ zijn. Het betreft dan veelal kleinschalige voorzieningen met een omvang van 12 plaatsen of een veelvoud daarvan. In de Longstay-voorzieningen en de voorzieningen voor langdurend verblijf wordt nog beperkte behandeling geboden. Naast verblijf wordt de patiënten vooral een zinvolle vaak arbeidsmatige dagbesteding geboden. De omvang van Longstay en verblijfsvoorzieningen varieert sterk, er zijn voorzieningen met 88 maar ook met 24 plaatsen. In bijlage B is in het kort op hoofdlijnen de functie en het behandeldoel van een voorziening beschreven. 2.2 Productstructuur intramurale Forensische zorg Voor de FZ geldt momenteel een productstructuur die gebaseerd is op enerzijds verblijfsintensiteit en anderzijds beveiligingsniveaus. In volgende tabel is de productstructuur samengevat weergegeven.

9 TNO-rapport UTC / 34 Figuur 2.1 Verblijfssoorten op basis van beveiligingsniveau en verblijfsintensiteit (bron : DJI) Van de productstructuur zijn de DBBC s afgeleid en herleid naar type instelling of voorziening. Omdat er onvoldoende kostprijsgegevens bekend zijn voor de doorontwikkeling van de productstructuur verblijf binnen de FZ, is net als in de Curatieve GGZ een uitvraag gedaan bij de zorgaanbieders naar kostendragers voor verblijf. Voor de Curatieve GGZ zijn voor Verblijf zeven verblijfsintensiteiten gedefinieerd. Voor de FZ is vastgehouden aan drie verblijfsintensiteiten en vier beveiligingsniveaus. Voor de productstructuur zijn op basis van de uitvraag drie categorieën verblijfsintensiteiten gedefinieerd: laag (A), gemiddeld (B) en hoog (C). De gemiddelde beschikbaarheid (op de dag) sociotherapeut per uur per patiënt op de afdeling is bepalend voor de indeling (zie onderstaande tabel). Figuur 2.2. Indeling verblijfsintensiteit 2.3 Beveiligingsniveaus Door DJI zijn als weergegeven in volgende tabel, vijf beveiligingsniveaus beschreven. In de derde kolom van de tabel is aangeven op welk type voorziening de beveiligingsniveaus van toepassing zijn. In bijlage C bij dit rapport zijn de beschrijvingen nader geconcretiseerd.

10 TNO-rapport UTC / 34 1 (zeer) laag beveiligingsniveau: open setting (begeleid wonen, kliniek) met toezicht en mogelijk controle op afspraken en middelenmisbruik. 2 Hoog 2 Laag Zie bijl. D en fig. 2.4 gemiddeld; beveiligingsniveau: besloten afdeling in een kliniek of inrichting met de mogelijkheid van een programma deels buiten de afdeling, begeleid en onbegeleid verlof, controle op afspraken en middelenmisbruik. 3 hoog beveiligingsniveau: gesloten kliniek of inrichting, met aangepaste bouwkundige en elektronische voorzieningen, personeel met specifieke beveiligingsvaardigheden, activiteiten op de afdeling, bij uitzondering begeleid buiten de afdeling. 4 zeer hoog beveiligingsniveau: gesloten unit in kliniek of inrichting, met zeer hoge materiële en personele beveiligingsmaatregelen, volledig voorzien van detectie en cameratoezicht, zeer beperkte bewegingsvrijheid en compartimentering, geen activiteiten buiten de unit. Reguliere GHZ en GGZ, RIBW FPA / FVA / SGLVG + FPK / FVK FPC Figuur 2.3 Beveiligingsniveaus zoals omschreven door ministerie van V en J Bij een inventarisatie van de beveiligingsniveau van de FPA s (niveau 2) is door DJI geconstateerd dat deze niet allen hetzelfde niveau hebben. DJI heeft op grond daarvan twee niveaus gedefinieerd, te weten niveau 2 Hoog en niveau 2 Laag (zie bijlage D). Naar de toekomst toe ligt het in de bedoeling de twee niveaus te blijven hanteren. Samenvattend zijn in onderstaande tabel voor de gebouw gerelateerde aspecten de verschillen tussen de niveaus 2 Hoog en 2 Laag opgenomen. Figuur 2.4 Beveiligingsniveaus 2. Verschillen gebouw gerelateerde aspecten.

11 TNO-rapport UTC / Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) Figuur 2.5 Oostvaarderskliniek (Bron Hedy d Ancona prijsvraag) Een patiënt die door de rechter een TBS-maatregel heeft opgelegd gekregen, wordt in een FPC opgenomen. De Dienst Forensische Zorg (DForZo) onderdeel van de Dienst Justitiële inrichtingen van het ministerie van Veiligheid en Justitie zorgt voor de plaatsing in één van de 13 FPC s (11 particuliere en twee Rijksinrichtingen). Binnen een FPC worden naast patiënten met een normaal veiligheidsrisico en zorgbehoefte en ook patiënten met een hoog veiligheidsrisico of zware zorgbehoefte geplaatst. De laatste worden aangeduid met sterretjespatienten. In onderstaande beschrijvingen van de huisvesting wordt tussen deze patiëntencategorieën geen onderscheid gemaakt. In het p.v.e. voor een FPC is in zogenaamde maximaal beveiligde woonafdelingen (VIC s) voorzien waarop de sterretjespatiënten kunnen worden opgenomen. De huisvesting voor deze patiënten is in de oppervlakte per plaats en voor de bepaling van de NHC in het investeringsbedrag per m² verdisconteerd. De hogere zorgintensiteit van de patiënten komt in de categorie-indeling van de patiënten tot uiting. Een FPC is een zelfstandig functionerende organisatorische eenheid. Dit wil zeggen dat binnen de contouren van het gebouw of het gebouwencomplex (de kliniek) alle patiëntgerelateerde functies zijn gehuisvest. Te denken valt dan aan verblijf, dagbesteding (recreatief zowel als arbeidsmatig), behandeling, onderwijs en medische of paramedische zorg. Dit vanuit de optiek dat patiënten (met de indicatie verblijf met behandeling), niet buiten de beveiligde zone waarin ze verblijven, hoeven te komen. De contouren van de beveiligde zone (beveiligingsniveau 4) bestaan uit een dubbele ring van 5,5 m hoog met detectie en camera observatie. Binnen in het gebouw zijn vooral voorzieningen getroffen voor controle van personen- en goederenstromen en voorzieningen voor alarmering van personeel en patiënten ter voorkoming van gevaarlijke situaties. Voor de functie verblijf zijn naar zorgbehoefte en beveiligingsniveau drie typen afdelingen te onderscheiden, te weten: - de maximaal beveiligde afdeling of de very intensive care unit (VIC), omvang maximaal 6 plaatsen; - de normaal beveiligde afdelingen, waaronder ook afdelingen voor Longstay vallen, omvang maximaal 10 plaatsen; - de beperkt beveiligde afdelingen (resocialisatie). Soms liggen deze ook buiten de

12 TNO-rapport UTC / 34 contouren van de kliniek in een genormaliseerde woonomgeving, omvang maximaal 4 plaatsen/unit. De gemiddelde bruto vloeroppervlakte per plaats komt uit op 97,4 m² waarvan 48 m² in het verblijfsareaal (inclusief de oppervlakte voor separeervoorzieningen). Voor een beschrijving van de functie, doel en beveiligingsniveau en oppervlakteberekening van de voorziening wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport. 2.5 Forensisch Psychiatrisch Centrum (FPC) Longstay Figuur 2.6 TBS Longstay Zeeland, Pompestichting (Bron Hedy d Ancona prijsvraag) Een patiënt die door de rechter een TBS-maatregel heeft opgelegd gekregen, met de behandeling onvoldoende resultaat heeft behaald en met een (blijvend) hoog veiligheidsrisico, wordt in een FPC-long stay opgenomen. Plaatsing vindt onder verantwoordelijkheid van DForZo plaats. Er is een beperkt aantal FPC s dat langdurig zo niet levenslang verblijf kan bieden aan deze patiënten. Een FPC-longstay is onderdeel van een FPC en veelal in een apart gebouw binnen het complex van een FPC ondergebracht. Binnen de contouren van het gebouwencomplex zijn alle patiëntgerelateerde functies gehuisvest. De patiënten wordt naast verblijf beperkte behandeling en vooral arbeidsmatige dagbesteding geboden. Patiënten komen in principe niet buiten de beveiligde zone waarin ze verblijven. Er is maar 1 type afdeling (normaal beveiligd) in het p.v.e. omschreven. De omvang daarvan bedraagt maximaal 10 plaatsen.

13 TNO-rapport UTC / 34 Evenals bij een FPC bestaan de contouren van de beveiligde zone (beveiligingsniveau 4) uit een dubbele ring van 5,5 m hoog met detectie. Binnen in het gebouw zijn vooral voorzieningen getroffen voor controle van personen- en goederenstromen en voorzieningen voor alarmering van personeel en patiënten ter voorkoming van gevaarlijke situaties. Evenals bij een FPC komt de gemiddelde bruto vloeroppervlakte per plaats uit op 97,4 m² waarvan 48 m² in het verblijfsareaal (inclusief de oppervlakte voor separeervoorzieningen).voor een beschrijving van de functie, doel en beveiligingsniveau van en oppervlakteberekening van de voorziening wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport. 2.6 Forensisch Psychiatrisch Kliniek (FPK) Kliniek voor intensieve behandeling (KIB) en Forensische Verslavingskliniek (FVK) Figuur 2.7 TBS-kliniek / FPK, De Woenselse Poort Eindhoven Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen, kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een FPC in een FPK of FVK worden opgenomen. Ook kan een patiënt vanuit een van de beschreven typen behandelvoorziening (bijvoorbeeld door sterk ontwrichtend gedrag) tijdelijk in een Kliniek voor Intensieve Behandeling (KIB) worden opgenomen. De behandeling in een KIB (een korte interventie) is gericht op terugplaatsing in de behandelvoorziening waar hij vandaan komt. Plaatsing in één van de 3 FPK s, 4 KIB s of de FVK vindt onder verantwoordelijkheid van DForZo plaats. Ook deze voorzieningen zijn allen zelfstandig functionerende organisatorische eenheden. Binnen de contouren van het gebouw of het gebouwencomplex (de kliniek) zijn alle patiëntgerelateerde functies aanwezig. Te denken valt dan aan verblijf, dagbesteding (recreatief zowel als arbeidsmatig), behandeling (therapie), eventueel onderwijs en medische of paramedische zorg. Dit vanuit de optiek dat

14 TNO-rapport UTC / SGLVG patiënten (met de indicatie verblijf met behandeling), niet buiten de beveiligde zone waarin ze verblijven, hoeven te komen. Voor de FPK, FVK en KIB bestaan de contouren van de beveiligde zone (beveiligingsniveau 3) uit een enkele ring van 5,5 m hoog met detectie. Binnen in het gebouw zijn vooral voorzieningen getroffen voor controle van personen- en goederenstromen en voorzieningen voor alarmering van personeel en patiënten ter voorkoming van gevaarlijke situaties. Voor de functie verblijf zijn naar zorgbehoefte en beveiligingsniveau voor de FPK en FVK twee typen afdelingen te onderscheiden, te weten: - de normaal beveiligde afdelingen, omvang maximaal 10 plaatsen; - de beperkt beveiligde afdeling met oefenappartementen gericht op resocialisatie (individueel of twee-persoonsappartementen). De gemiddelde bruto vloeroppervlakte per plaats komt uit op 105,2 m² waarvan 62,2 m² in het verblijfsareaal (inclusief de oppervlakte voor separeervoorzieningen). Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport. Figuur 2.8 Hoeve Boschoord (Bron Hedy d Ancona prijsvraag) Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen, kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een FPC in een voorziening voor SGLVG + worden opgenomen. De vijf instellingen die in principe SGLVG + -zorg kunnen aanbieden maken deel uit van de Borgstichting. Plaatsing in een voorziening voor SGLVG + vindt onder verantwoordelijkheid van DForZo plaats. Ook deze voorziening is een zelfstandig functionerende organisatorische eenheid. Binnen de contouren van het gebouw of het gebouwencomplex zijn alle patiëntgerelateerde functies aanwezig. Te denken valt dan aan verblijf, dagbesteding

15 TNO-rapport UTC / 34 (recreatief zowel als arbeidsmatig), behandeling (therapie), eventueel onderwijs en medische of paramedische zorg. Dit vanuit de optiek dat patiënten (met de indicatie verblijf met behandeling), niet buiten de beveiligde zone waarin ze verblijven, hoeven te komen. De contouren van de beveiligde zone (beveiligingsniveau 2 Hoog ) bestaat uit een enkele ring van 3,5 m hoog (moeilijk te ondergraven, doordringbaar of te overklimmen). Daar waar het gebouw onderdeel van de omtrekbeveilging is zijn er geen draaiende delen in opgenomen en zijn de gevelopeningen van slagvast glas of roosters voorzien. Binnen in het gebouw zijn vooral voorzieningen getroffen voor controle van personen- en goederenstromen (sluizen) en voorzieningen voor alarmering van personeel en patiënten ter voorkoming van gevaarlijke situaties. De indeling in beveiligingsklasse 2 correspondeert niet met de indeling die de instellingen hanteren. Zij opteren voor indeling in beveiligingsklasse 3 (FPK). Dit sluit ook aan bij het veiligheidsniveau dat door instellingen noodzakelijk wordt geacht voor patiënten die in deze voorziening worden geplaatst. Ten aanzien van de indeling in veiligheidsniveau (2 of 3) wordt nader onderzoek overwogen. Voor de functie verblijf is één type afdeling met een omvang van maximaal 10 plaatsen aanwezig. Bij nieuwbouwplannen is de groeps- of afdelingsgrootte vaak een discussiepunt. Om zorginhoudelijke redenen opteert men voor kleine groepen van 6 of 8 plaatsen, terwijl om exploitatietechnische redenen het maximum van 10 plaatsen de voorkeur heeft. De gemiddelde bruto vloeroppervlakte per plaats komt uit op 105,2 m² waarvan 62,2 m² in het verblijfsareaal (inclusief de oppervlakte voor separeervoorzieningen). Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport. 2.8 Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA), Forensische Verslavingsafdeling (FVA) Figuur 2.9 FPA instelling Altrecht te Den Dolder Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een FPC, FPK of FVK, in een FPA of een

16 TNO-rapport UTC / 34 FVA worden opgenomen. DForZo is verantwoordelijk voor de plaatsing in één van de circa 17 in Nederland aanwezige voorzieningen. De voorzieningen zijn beperkt zelfstandig functionerende organisatorische eenheden. Dit wil zeggen dat binnen de contouren van het gebouw alleen de hoogst noodzakelijk patiëntgerelateerde functies zijn gehuisvest (79 m² per plaats). Dit betekent dat naast de verblijfsfunctie een gedeelte van de andere functies in het gebouw aanwezig is en dat voor het overige (circa 12 m² per plaats) voor deze functies van de op het terrein van een APZ of Verslavingskliniek aanwezige faciliteiten gebruik wordt gemaakt. In de oppervlakteberekeningen zijn deze functies wel volwaardig gerekend omdat bij (vervangende) nieuwbouw deze functies met in achtneming van deze FPA/FVA-capaciteit moeten kunnen worden gerealiseerd. Het deels realiseren van functies buiten het gebouw is ingegeven vanuit de optiek dat patiënten (met de indicatie verblijf met behandeling), bij wijze van training ook buiten de beveiligde zone waarin ze verblijven, komen. Daarnaast spelen efficiencyoverwegingen een rol. De contouren van de beveiligde zone (beveiligingsniveau 2) bestaan uit een enkele ring van 3,5 m hoog (moeilijk te ondergraven, doordringbaar of te overklimmen). Daar waar het gebouw onderdeel van de omtrekbeveilging is zijn er geen draaiende delen in opgenomen en zijn de gevelopeningen van slagvast glas of roosters voorzien. Binnen in het gebouw zijn vooral voorzieningen getroffen voor alarmering van personeel en patiënten ter voorkoming van gevaarlijke situaties. Het onderscheid tussen 2 Hoog en 2 Laag wordt met name gevormd door extra voorzieningen voor controle op personen- en goederenstromen en de beglazing in de gevels die onderdeel van de perimeterbeveiliging vormen. Zo moeten bij 2 Hoog sluizen aanwezig zijn voor bezoek (entree), goederen (ingang met tussen magazijn) en binnen brengen van patiënten (gesluisde hal voor nieuwkomers) en in de gevel P6B-glas zijn toegepast (mits onderdeel perimeterbeveiliging). Een FPA heeft vaak een capaciteit van 24 plaatsen. Voor de functie verblijf is één type afdeling met een omvang maximaal 10 plaatsen, in de regel dikwijls 8 plaatsen, aanwezig. Meestal is wel een indeling naar zorgzwaarte gemaakt, te weten een afdeling voor: - High care (opname); - Medium care (vervolgbehandeling); - Low-care (uitstroom-afdeling). De gemiddelde bruto vloeroppervlakte (volledige voorziening) per plaats komt uit op 91,3 m² waarvan 57,5 m² in het verblijfsareaal (inclusief de oppervlakte voor separeervoorzieningen). De oppervlakte van een FPA zelf beslaat 79 m² per plaats. Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport. 2.9 Forensisch Psychiatrische Afdeling (FPA) Longstay Een patiënt die door de rechter een TBS-maatregel heeft opgelegd gekregen maar waarbij met de behandeling onvoldoende resultaat is behaald en waarvoor een (blijvend) veiligheidsrisico aanwezig wordt geacht, wordt in een FPA-long stay opgenomen. Plaatsing vindt onder verantwoordelijkheid van DForZo plaats.

17 TNO-rapport UTC / 34 Er is een beperkt aantal FPA s dat langdurig zo niet levenslang verblijf kan bieden aan deze patiënten. De patiënten wordt naast verblijf beperkte behandeling en vooral arbeidsmatige dagbesteding geboden, waarvan een gedeelte buiten de buiten de beveiligde zone (contouren gebouw) kan liggen. In een FPA-longstay is de verblijfsfunctie en zijn enkele ruimten voor de belangrijkste overige patiëntgerelateerde functies ondergebracht. De capaciteit van een voorziening is in de regel 24 plaatsen en er is maar 1 type afdeling aanwezig waarvan de omvang op maximaal 10 plaatsen is gesteld. De contouren van de beveiligde zone (beveiligingsniveau 2 Hoog of 2 Laag) bestaan uit een enkele ring van 3,5 m hoog (moeilijk te ondergraven, doordringbaar of te overklimmen). Daar waar het gebouw onderdeel van de omtrekbeveilging is, zijn hierin geen draaiende delen opgenomen en zijn de gevelopeningen van slagvast glas of roosters voorzien. Binnen in het gebouw zijn vooral voorzieningen getroffen voor alarmering van personeel en patiënten ter voorkoming van gevaarlijke situaties. Het onderscheid tussen 2 Hoog en 2 Laag wordt met name gevormd door extra voorzieningen voor controle op personen- en goederenstromen en het type beglazing in de gevel die onderdeel van de perimeterbeveiliging is. Zo moeten bij 2 Hoog sluizen aanwezig zijn voor bezoek (entree), goederen (ingang met tussen magazijn) en binnen brengen van patiënten (gesluisde hal voor nieuwkomers) en in de gevel P6B-glas zijn toegepast (mits onderdeel perimeterbeveiliging). De gemiddelde bruto vloeroppervlakte per plaats komt uit op 92 m² waarvan 56 m² in het verblijfsareaal (inclusief de oppervlakte voor separeervoorzieningen).voor een beschrijving van de functie, doel en beveiligingsniveau van en oppervlakteberekening van de voorziening wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport Verslavingskliniek Figuur 2.10 Verslavingskliniek IrisZorg Arnhem Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een FPC, FPK, FVK of een voorziening voor

18 TNO-rapport UTC / 34 FPA en FVA in een verslavingskliniek worden opgenomen. DForZo is verantwoordelijk voor de plaatsing. Er zijn categorale verslavingsklinieken of verslavingsklinieken en verslavingszorgafdelingen als onderdeel van een Geïntegreerde Geestelijke Gezondheidszorg Instelling (kort aangeduid als APZ). De verslavingsklinieken zijn zelfstandig functionerende organisatorische eenheden en beschikken meestal over een afdeling opname, detox, vervolgbehandeling en resocialisatie. De afdelingen omvatten meestal alleen de verblijfsfunctie en zijn gescheiden van de behandelfuncties in een apart bouwdeel of op een aparte bouwlaag ondergebracht. Bij een situering op een APZ-terrein wordt voor de behandelfuncties en algemene voorzieningen vaak ook van hiervoor aanwezige voorzieningen van het APZ gebruik gemaakt. Verslavingsklinieken beschikken meestal over één gesloten (opname-)afdeling. Voor het overige betreffen het open afdelingen waarbij geen sprake is van vrijheidsbeperkende maatregelen. De verslavingsafdelingen zijn ook veelal open. Een uitzondering vormen de DDafdelingen (dubbele diagnose waarin gecombineerde problematiek (verslaving en psychiatrische) worden behandeld). In het kader van de BOPZ beschikken klinieken over een separeervoorziening of zijn hierover met APZ en achtervangafspraken gemaakt. Voor klinieken en afdelingen geldt beveiligingsniveau 1. Hierin is differentiatie tussen open en gesloten afdelingen. Er zijn voor de buitenschil geen in het oog springende voorzieningen. Voor de gesloten afdelingen is wel sprake van gecontroleerde personen- en goederenstromen (waaronder drugs en contrabande). Voor de functie verblijf is een afdeling gebruikelijk. In de (vervallen) prestatie-eisen AWBZ is de maximum omvang gesteld op 10 plaatsen. In de praktijk komen vaak grotere afdelingen (vaak 16 plaatsen) voor. De gemiddelde bruto vloeroppervlakte (volledige voorziening) per plaats komt uit op 83,4 m² waarvan 51 m² in het verblijfsareaal (inclusief de oppervlakte voor separeervoorzieningen). Bij de bepaling van de oppervlakte is uitgegaan van een capaciteit van 60 plaatsen. Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport.

19 TNO-rapport UTC / SGLVG Behandeling Figuur 2.11 SGLVG Behandeling Ipse de Bruggen te Zwammerdam Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen, kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een beveiligde voorziening in deze voorziening worden opgenomen. DForZo is verantwoordelijk voor de plaatsing Het betreft gesloten verblijfsvoorziening (met een separeerunit) met in de regel een capaciteit van 24 plaatsen. De plaatsen zijn gelijkelijk over drie of vier afdelingen verdeeld. Overigens is de maximumomvang van de afdeling gesteld op 10 plaatsen. In de meeste gevallen zijn de verblijfsafdelingen met separeerunit in een apart gebouw los van de overige voorzieningen (medegebruik van op een hoofdlocatie reeds aanwezige voorzieningen) ondergebracht. Soms zijn alle functies geheel of gedeeltelijk in één gebouw aanwezig, waarbij de verblijfsfuncties in één apart bouwdeel zijn gesitueerd. In bijna alle gevallen is de voorziening op een hoofdlocatie van een GHZ-instelling gesitueerd. Voor klinieken en afdelingen geldt beveiligingsniveau 1. Er zijn voor de buitenschil geen in het oog springende voorzieningen getroffen. Er is wel sprake van gecontroleerde personen- en goederenstromen (waaronder drugs en contrabande). Dit door middel van een gesloten voordeur, gesloten toegangsdeuren tot de afdelingen en begrenzing van de raamopeningen. Er is meestal geen gesluisde entree. Ten opzichte van een reguliere gesloten afdeling wordt met het oog op agressie met een grotere oppervlakte per plaats en met een verzwaarde bouwkundige materialisatie gerekend. De gemiddelde bruto vloeroppervlakte (volledige voorziening) per plaats komt uit op 94,4 m². Het gebouw of bouwdeel met de verblijfsfunctie heeft een bruto vloeroppervlakte van 59,3 m² (verblijfsareaal inclusief separeervoorzieningen). Een belangrijk deel van de resterende oppervlakte is aangewend voor arbeidsmatige dagbesteding. De oppervlakte is overgenomen uit het rapport Investeringskosten per Zorgzwaartepakket (SGLVG), TNO, 12 november 2009.

20 TNO-rapport UTC / 34 Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport SGLVG-verblijf Figuur 2.12 Woonclusters en dagactiviteitencentrum, Instelling Dichterbij Bron : Hedy d Ancona prijsvraag Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen, kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een andere voorziening in deze voorzieningen worden opgenomen. DForZo is verantwoordelijk voor de plaatsing. Het betreft meestal voorzieningen met een capaciteit van 12, 24 of 36 plaatsen met een open of gesloten setting. De open plaatsen zijn soms individueel en soms in groepen en de gesloten plaatsen zijn als regel op een afdeling ondergebracht. Voor de gesloten plaatsen is een separeerunit of een afzonderingskamer (binnen de afdeling) beschikbaar. De patiënten wordt vooral een zinvolle dagbesteding geboden. De gebouwen met deze en de overige functies zijn gescheiden van de gebouwen met verblijf. In bijna alle gevallen zijn de voorzieningen op een hoofdlocatie van een GHZ-instelling gesitueerd. Voor de voorziening geldt beveiligingsniveau 1. Er zijn voor de buitenschil geen in het oog springende voorzieningen getroffen. Voor de gesloten plaatsen is wel sprake van gecontroleerde personen- en goederenstromen (waaronder drugs en contrabande). Dit door middel van een gesloten voordeur en begrenzing van de raamopeningen. Er is meestal geen gesluisde entree. De gemiddelde bruto vloeroppervlakte (volledige voorziening) per plaats komt uit op 84,6 m² waarvan 49,5 m² in het verblijfsareaal (inclusief de oppervlakte voor separeer- of afzonderingsvoorzieningen). De oppervlakte is overgenomen uit het rapport Investeringskosten per Zorgzwaartepakket (ZZP VG 7), TNO, 12 november 2009.

21 TNO-rapport UTC / 34 Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport Gesloten afdelingen GGZ Figuur 2.13 Gesloten afdelingen bij RGC Zuiderpoort te Haarlem, GGZ InGeest Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen, kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een andere voorziening voor vervolgbehandeling op een gesloten afdeling van een GGZ-instelling worden opgenomen. DForZo is verantwoordelijk voor de plaatsing. In onderstaande tabel zijn vier verschijningsvormen van een gesloten afdeling (wel of geen separeer- en/of afzonderingsvoorzieningen) weergegeven. Figuur 2.14 Verschijningsvorm gesloten afdelingen in reguliere GGZ (2011, Rapport TNO, DBC s Curatieve GGZ) Een afdeling (maximaal 10 plaatsen) met een separeerunit (situatie Y), functionerend voor meerdere gesloten afdelingen, is de meest voorkomende verschijningsvorm van een gesloten afdeling. In de curatieve sfeer worden patiënten vooral behandeld. In de care-sfeer wordt vooral een zinvolle dagbesteding geboden. De verblijfsfuncties en de overige functies zijn meestal in gescheiden gebouwen ondergebracht. In bijna alle gevallen zijn de voorzieningen op een hoofdlocatie van een GGZ-instelling gesitueerd. Voor de voorziening geldt beveiligingsniveau 1. Er zijn voor de buitenschil geen in het oog springende voorzieningen getroffen. Voor de gesloten plaatsen is wel sprake van gecontroleerde personen- en goederenstromen (waaronder drugs en contrabande). Dit door middel van gesloten toegangsdeuren tot de afdelingen en begrenzing van de raamopeningen. Er is meestal geen gesluisde entree.

22 TNO-rapport UTC / 34 De bruto vloeroppervlakte (volledige voorziening) per plaats varieert van 82,4 m² tot 93,2 m² afhankelijk van de intensiteit van de geboden zorg in verblijf en of het voortgezette behandeling dan wel dagbesteding betreft. De oppervlakte voor verblijf varieert van 51,4 m² tot 62,2 m² per plaats (inclusief separeervoorziening). Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport Open afdelingen GGZ Figuur 2.15 Appartementen (open setting) voor psychiatrische patiënten GGZ Noord Holland Noord Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen, kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een andere voorziening voor vervolgbehandeling op een open verblijfsplaats van een GGZ-instelling worden opgenomen. Hij kan in een individuele wooneenheid of in een afdeling (maximaal 10 plaatsen) worden opgenomen. In de meeste gevallen zal het een afdeling betreffen. DForZo is verantwoordelijk voor de plaatsing. Een open afdeling beschikt niet over separeer- of afzonderingsvoorzieningen. De verblijfsfuncties en de overige functies zijn meestal in gescheiden gebouwen ondergebracht. In bijna alle gevallen zijn de voorzieningen op een hoofdlocatie van een GGZ-instelling gesitueerd. In de curatieve sfeer worden patiënten vooral behandeld. In de care-sfeer wordt vooral een zinvolle dagbesteding geboden. Voor de voorziening geldt beveiligingsniveau 1. Er zijn voor de buitenschil geen in het oog springende voorzieningen getroffen. Ook is er nauwelijks sprake van gecontroleerde personen- en goederenstromen. Er vindt vooral controle plaats op het naleven van gemaakte afspraken. De bruto vloeroppervlakte (volledige voorziening) per plaats varieert van 71,9 m² tot 80,7 m² (ZZP B3, overgenomen uit het rapport Investeringskosten per Zorgzwaartepakket, TNO, 12 november 2009.) afhankelijk van de intensiteit van de geboden zorg in verblijf en of het behandeling (Cure) dan wel voortgezette

23 TNO-rapport UTC / RIBW behandeling met dagbesteding (Care) betreft. De oppervlakte voor verblijf beslaat circa 49,5 m² per plaats. Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport. Figuur 2.16 Wooneenheden RIBW Kennemerland/Amstelland en de Meerlanden Een patiënt die door de rechter een maatregel heeft opgelegd gekregen, kan rechtstreeks of als vervolg op verblijf in een andere voorziening voor beschermd wonen op een open verblijfsplaats van een RIBW worden opgenomen. Hij kan in een individuele wooneenheid of in een kleinschalige groep (2 tot 6 personen) worden opgenomen. In de meeste gevallen zal het een individuele wooneenheid, die al of niet deel uitmaakt van een cluster, betreffen. DForZo is verantwoordelijk voor de plaatsing. Van separeer- en afzonderingsvoorzieningen is bij een RIBW geen sprake. Indien nodig zijn hierover achtervangafspraken met een APZ of FPC gemaakt. De verblijfsfuncties en de overige functies zijn meestal in gescheiden gebouwen ondergebracht. In bijna alle gevallen zijn de voorzieningen in een genormaliseerde omgeving (wijk) gesitueerd. De patiënten wordt vooral een zinvolle dagbesteding geboden. Daarnaast zijn er activiteiten in de onderwijs- en recreatieve sfeer. Voor de voorziening geldt beveiligingsniveau 1. Er zijn voor de buitenschil geen speciale voorzieningen getroffen. Er is sprake van toezicht op personen- en goederenstromen en soms sprake van (gedeeltelijk) gecontroleerde personen- en goederenstromen zoals bij de eerder beschreven open afdelingen. Sinds 2001 is er geen bijzondere bouwregelgeving (bouwmaatstaven of prestatieeisen) meer voor een RIBW. Bij de bepaling van de ZZP s en NHC s voor de AWBZ-voorzieningen is voor de oppervlakte van de categorie Licht van de prestatie-eisen AWBZ uitgegaan. De aldus berekende oppervlakte is in de praktijk bij een aantal RIBW s getoetst.de bruto vloeroppervlakte (volledige voorziening) per plaats komt op 92,7 m² uit (ZZP 5C). De oppervlakte voor verblijf beslaat 68,6 m²

24 TNO-rapport UTC / 34 uitgaande van een zelfstandig gesitueerde individuele wooneenheid of een individuele wooneenheid in een cluster waaraan algemene woonruimten als een huiskamer of inloopruimte zijn gekoppeld. De voor een RIBW-plaats vermelde oppervlakte is overgenomen uit het rapport Investeringskosten per Zorgzwaartepakket, TNO, 12 november Voor een beschrijving van de functie, doel, beveiligingsniveau en oppervlakte berekeningen van de voorzieningen wordt verwezen naar de bijlagen bij dit rapport Ambulante voorzieningen (buiten reikwijdte onderzoek) Voor de volledigheid worden onderstaand de ambulante voorzieningen voor de FZ getoond. Deze vallen buiten de scope van het onderzoek en hiervoor zal geen NHC worden berekend. Figuur 2.17 Overzicht van ambulante zorgvormen binnen de Forensische Zorg 2.17 Samenvatting bouwkundige voorzieningen Onderstaand zijn samenvattend de oppervlakten van de te onderscheiden voorzieningen per plaats gegeven. Tevens is aangegeven welke capaciteit als grondslag voor de berekeningen (kolom 2) is aangehouden en wat de oppervlakte is waaraan de patiëntenkamer inclusief individuele sanitaire unit, moet voldoen. Voor de care voorzieningen (AWBZ) zijn de NHC s reeds vastgesteld en geïntegreerd in de zorgzwaartepakketten (ZZP s). Voor de AWBZ-voorzieningen is het zorgzwaartepakket dat voor forensische zorg waarschijnlijk geldt in de tweede kolom van de tabel opgenomen. In bijlage E is een overzicht van de verdeling van de oppervlakte per plaats naar functiegroep opgenomen.

25 TNO-rapport UTC / 34 Figuur 2.18 Overzicht van de oppervlakten per plaats per voorziening. De oppervlakten voor de beide typen FPC s liggen lager dan die van de meest vergelijkbare zorgvoorzieningen (FPK en SGLVG+). Dit is waarschijnlijk het gevolg van een andere benadering van de patiënten. De veronderstelling is dat bij V en J de nadruk meer op veiligheid (bescherming maatschappij) en bij de zorgvoorzieningen meer op behandeling heeft gelegen. Daarnaast geldt voor alle voorzieningen dat de schaalgrootte van een voorziening een rol speelt bij de verklaring van de oppervlakteverschillen. Bij de bepaling van de NHC s is het van belang duidelijke uitspraken te doen over de in de toekomst gewenste situatie voor de oppervlakte van de patiëntenkamers in de FPC s. Een ruimere patiëntenkamer geeft meer privacy en bewegingsvrijheid voor de patiënten en is gunstiger voor een eventuele herbestemming van de voorziening. De oppervlakten voor de RIBW s zijn relatief groot. Dit komt omdat idealiter voor een RIBW een zelfstandig appartement met een gescheiden huis- en slaapkamer wordt gerealiseerd. Bij nieuwbouw worden in toenemende mate clusters gerealiseerd van kleinere wooneenheden (studio s: ruime zit-/slaapkamers) met in hetzelfde gebouw of nabij de cluster, een huiskamer of inloopruimte en voorzieningen voor recreatieve activiteiten. De investeringskosten per m² voor een appartement (sociale woningbouw) zijn in vergelijking met een GGZ-voorziening of FPC, echter laag. Per saldo zullen de investeringskosten per plaats en de bijbehorende NHC daardoor meer in verhouding tot elkaar staan.

26 TNO-rapport UTC / 34 3 Beeld van de Forensische Zorg In dit hoofdstuk wordt een beeld van de intramurale FZ in Nederland geschetst. Naast omvang- en productiegegevens wordt de spreiding van voorzieningen over Nederland gegeven. Tenslotte wordt kort ingegaan op de productstructuur voor de intramurale FZ. 3.1 Capaciteit Het aantal mensen dat een tbs-maatregel opgelegd krijgt is sinds 2005 van ongeveer 180 per jaar naar 117 in 2008 (bron: Nationaal Kompas Volksgezondheid) gedaald. De publicatie Forensische Zorg in getal van DJI geeft inzicht in de capaciteit voor de forensische zorg in strafrechtelijk kader. De gerealiseerde capaciteit is de afgelopen jaren sterk toegenomen. Figuur 3.1 Gerealiseerde capaciteit FPC (bron: DJI) De verwachting is dat door de afname van het aantal opleggingen de behoefte aan plaatsen zal dalen omdat de in- en uitstroom niet met elkaar in evenwicht zullen zijn. FPC s behandelen patiënten maximaal 6 jaar. De behandeling is gericht op terugkeer naar de maatschappij. Mocht de behandeling na die periode geen resultaat opleveren, dan is de kans groot dat een tbs-gestelde als blijvend-delict-gevaarlijk wordt aangemerkt en de maatregel (herhaaldelijk) verlengd wordt. De patiënt kan naar een aparte Longstay-voorziening worden overgeplaatst waar hij niet meer of beperkt behandeld maar vooral verpleegd wordt. Onderstaand is de groei van het aantal plaatsen voor de periode 2006 tot 2011 in beeld gebracht. Figuur 3.2 Longstay capaciteit (bron: DJI)

27 TNO-rapport UTC / Inkoop Forensische zorg DForZo is verantwoordelijk voor alle forensische zorg in een strafrechtelijk kader en daarmee ook voor de inkoop van de zorg bij de zorgaanbieders. In 2010 werden ongeveer 76 zorgaanbieders gecontracteerd. Onderstaand is het type zorg aangegeven dat bij deze aanbieders ingekocht. Figuur 3.3 Ingekochte plaatsen zorgaanbieders en realisatie (bron : DJI) 3.3 Spreiding van de voorzieningen over Nederland De forensische zorg wordt door DForZo bij 76 zorgaanbieders ingekocht. De zorgaanbieders en de voorzieningen waarin de zorg wordt verleend, zijn gerelateerd aan de dichtheid van de bevolking, redelijk evenwichtig over Nederland verspreid. In absolute zin zijn er aan de randen van Nederland minder voorzieningen dan in het midden van het land. In figuur 3.4 wordt de spreiding getoond van de meeste voorzieningen die in de vorige paragraven zijn beschreven.

28 TNO-rapport UTC / 34 Figuur 3.4 Kaart Forensische Zorg Nederland 2011 (bron : web-site Ministerie van Veiligheid en Justitie)

29 TNO-rapport UTC / 34 4 Procedure en Plaatsing In dit hoofdstuk wordt de procedure van indicatiestelling en plaatsing voor patiënten met een strafrechtelijke titel schematisch in beeld gebracht (figuur 4.3). Het schema geeft per type opgelegde maatregel de instantie aan die verantwoordelijk is voor: - de indicatiestelling; - de oplegging; - de uitvoering door middel van plaatsing in een voorziening; - de behandeling (instelling/voorziening); - de opheffing of verlenging van de maatregel. Het is te lezen als een beslisboom voor indicatiestelling, besluitvorming en plaatsing. Het schema is van belang voor de transparantie bij het opleggen en beëindigen van maatregelen en de concrete plaatsing in behandelvoorzieningen. Het is een uitwerking van de in de inleiding geformuleerde aanname dat besluitvorming over het opleggen van een maatregel en bepaling van het type voorziening waarin de patiënt in het kader van de maatregel moet worden behandeld, door een onafhankelijke instanties geschiedt. Voorts maakt het schema duidelijk dat bij de daadwerkelijke plaatsing in een behandelvoorziening DForZo als onafhankelijke instantie een belangrijke rol speelt. Het schema is in nauw overleg met vertegenwoordigers van het ministerie V en J door TNO gemaakt. Als belangrijk ingangsdocument gelden het Uitvoeringsprotocol Forensische Zorg 2011 (Praktische handreiking werkwijze 2011) en het Beleidskader plaatsing (2010/2011) beiden van V en J. Voorafgaand aan het schema wordt een beeld gegeven van de ketenpartners binnen de FZ en de binnen de FZ indicerende instanties. 4.1 Keten forensische zorg Forensische psychiatrie biedt gedwongen verpleging en behandeling aan personen die van de rechter een vrijheidsbeperkende maatregel hebben gekregen. De zorg wordt binnen het gevangeniswezen (PPC), een forensisch psychiatrisch centrum (FPC) of een GGZ- of een GHZ-instelling verleend. Doelgroepen zijn: gedetineerden met psychische stoornissen in penitentiaire inrichting, huizen van bewaring en gevangenissen; mensen die onder invloed van hun psychische stoornis een delict hebben gepleegd en daarvoor veroordeeld zijn; jongeren met psychische stoornissen in justitiële jeugdbehandelinrichtingen. Een schematisch overzicht van de zorgaanbieders binnen de keten is in het volgende schema weergegeven.

30 TNO-rapport UTC / 34 Figuur 4.1. Schema van de ketenpartners (bron: DJI inkoop Forensische Zorg 2012) 4.2 Indicaties voor forensische psychiatrie Buiten een FPC komen patiënten in een behandelvoorziening terecht via een indicatiestelling. De volgende organen stellen de indicatie: - het Nederlands Instituut voor Forensische Psychiatrie en Psychologie (NIFP) afdeling IFZ; - de drie reclasseringsorganisaties; - het Psycho-Medisch Overleg (PMO) van een penitentiaire inrichting. De reclasseringsorganen zijn Reclassering Nederland, Leger des Heils en Verslavingsreclassering GGZ. In het onderstaande schema zijn indicatie stellende organen per type zorg gegeven. Figuur 4.2. Schema afkomstig uit het uitvoeringsprotocol Forensische Zorg 2011

31 Geen maatregel Maatregel strafrechtelijke behandeling Maatregel strafrechtelijke behandeling Maatregel dwangverpleging Maatregel dwangverpleging Gevangeniswezen TNO-rapport UTC / Structuurschema plaatsing forensische zorg Een belangrijke eis voor een nieuw tariefstelsel voor vergoeding van zorgprestaties aan zorginstellingen is dat het eenduidig is. Zoals gezegd is het daarvoor belangrijk dat onafhankelijke instanties beschikken over de zorgbehoefte en de bijpassende voorziening. In figuur 4.3 is naar aard van de opgelegde maatregel met kleuren, letter- en cijfercodes aangeven welke instantie over indicatiestelling (oranje), plaatsingsbesluit (rood) en plaatsing (blauw) bij een zorgaanbieder (groen) gaat. Structuurschema Forensische Zorg Maatregel dwangverpleging X TBS Longstay 2 A verlenging geen uitstroom FPC 1 A 1 A X kliniek 2 A beeindiging uitstroom voorwaardaardelijke beeind. X GGZ 3 A X GGZ 3 A Versl 3 A X Versl 3 A GHZ 3 A X GHZ 3 A beeindiging uitstroom RIBW 4 A X RIBW 3 A Ambulant 4 A X Ambulant 4 A proefverlof X GGZ 5 B 5 GGZ 5 A B Versl 5 B 5 Versl 5 A GHZ 5 B 5 GHZ 5 A beeindiging uitstroom RIBW 5 B 5 RIBW 5 A Ambulant 5 B 5 Ambulant 5 A Behandelen X GGZ GGZ 5 5 Maatregel strafrechtelijke behandeling B Versl Versl 5 5 GHZ GHZ 5 5 RIBW RIBW 5 5 uitstroom Ambulant Ambulant 5 5 Behandelen 5 GGZ GGZ 5 5 Versl Versl 5 5 Geen maatregel (vrijwillige behandeling) ZVW en AWBZ (bekostiging) GHZ GHZ 5 5 RIBW RIBW 5 5 uitstroom Ambulant Ambulant 5 5 Figuur 4.3. Schema maatregel, indicatiestelling en plaatsing Forensische Zorg

32 TNO-rapport UTC / 34 Figuur 4.4. Legenda bij figuur 4.3. Uit het schema blijkt dat er twee vormen van strafrechtelijke maatregelen mogelijk zijn, te weten: - Maatregel strafrechtelijke behandeling; - Maatregel TBS met dwangverpleging. Naast beëindiging van de maatregel is voor TBS met dwangverpleging, na een periode van verblijf met behandeling in een FPC, een voorwaardelijke beëindiging van de maatregel of een proefverlof mogelijk. Voortgezette behandeling vindt dan bij een reguliere zorgaanbieder plaats. De blokken rechts in het schema geven aan dat tussen voorzieningen van instellingen of tussen instellingen onderling door- of vervolgplaatsingen kunnen plaatsvinden. Afhankelijk van het type maatregel behoeft dit instemming van de rechter, het Adviescollege Verloftoetsing (AVT) of de betreffende behandelende instelling(en). Uit het schema blijkt dat over beëindiging van de strafrechtelijke titel (maatregel met dwangverpleging) alleen de rechter beschikt. Beëindiging van strafrechtelijke behandeling vindt plaats na verloop van de in het vonnis opgelegde periode van behandeling. Op dat moment stopt ook de bekostiging van de behandeling door het ministerie van V en J. Een patiënt kan voor voortgezette behandeling kiezen; de bekostiging hiervan loopt via de Zorgverzekeringswet of de AWBZ. 4.4 Conclusies Het schema (figuur 4.3) laat zien dat: - de indicatiestelling door een onderzoeksinstituut of een behandelende instelling wordt gedaan;

33 TNO-rapport UTC / 34 - een onafhankelijk orgaan (de rechter of het AVT) beslist over de behandeling die binnen het strafrechtelijk kader wordt opgelegd; - DForZo beslist over de plaatsing in een voorziening van één van de zorgaanbieders. Geconcludeerd wordt dat de besluitvorming over het opleggen van een maatregel (zorgbehoefte gekoppeld aan zorgvoorziening) en de plaatsing in een type behandelvoorziening bij een instelling door onafhankelijke instanties geschiedt. Een productstructuur gebaseerd op typologieën van voorzieningen waarin ook het beveiligingsniveau is vastgelegd, is daarmee als transparant en eenduidig aan te merken. In een volgende fase zullen het schema (figuur 4.3) en de beschrijving van de typologieën uit hoofdstuk 2, aan de praktijk worden getoetst.

34 TNO-rapport UTC / 34

35 TNO-rapport UTC / 34 5 Clustering voorzieningen en patiëntengroepen In hoofdstuk 2 is een beschrijving gegeven van de meest voorkomende voorzieningen binnen de intramurale FZ, het bijbehorende beveiligingsniveau en de oppervlakte per plaats. De oppervlakte per plaats en het beveiligingsniveau zijn belangrijke kostendragers voor de investering- en instandhoudingskosten en daarmee voor de NHC. In onderstaande tabel zijn de voorzieningen gerubriceerd naar oplopend beveiligingsniveau en daarbinnen naar aflopende oppervlakte per plaats. Voorts is aangegeven of het een voorziening voor kort- of langdurend verblijf is. In de tabel is het aantal plaatsen per voorziening dat voor forensische zorg in gebruik is nog niet ingevuld, omdat hierover bij het schrijven van dit rapport geen gegevens beschikbaar zijn. Door het aantal plaatsen in te vullen kan gewicht aan de voorzieningen worden toegekend op grond waarvan kan worden bepaald of het zinvol is hiervoor een NHC te berekenen. Een aantal voorzieningen zit in dezelfde beveiligingsklasse en heeft nagenoeg eenzelfde oppervlakte per plaats. Op grond van de oppervlakte en bouwkundige opzet zou kunnen worden besloten om hiervoor één NHC te berekenen. Dit kan echter voorbarig zijn. Ook de investeringskosten per m² voorziening kunnen namelijk onderling verschillen omdat een ander afwerkings- en een hoger installatieniveau noodzakelijk kunnen zijn. Daarmee kan een schijnbare overeenkomst komen te vervallen. In een vervolgtraject zullen de investeringskosten per plaats worden bepaald. Daarvoor is het nodig dat in dit stadium de voorzieningen met bijbehorend beveiligingsniveau en oppervlakte per plaats worden vastgesteld en in de praktijk bij een aantal instellingen op herkenbaarheid worden getoetst. Beveil.- Aantal m², BVO/ Voorziening Afkorting niveau Afdeling plaatsen plaats Regionale Instelling voor Beschermd Wonen RIBW 1 langd.verblijf (HAT,idealiter)/ open/begeleid. * 92,7 Sterk Gedragsgestoord Licht Verstandelijk Gehandicaptenzorg SGLVG (beh.) behandeling 1 kortdurend/ gesloten/ behandeling * 94,4 Reguliere GGz Regul. GGZ 1 kortdurend/ gesloten/ behandeling * 86,1 Sterk Gedragsgestoord Licht Verstandelijk Gehandicaptenzorg verblijf SGLVG (verbl.) 1 langdurend/ open of gesloten/ begeleiding * 84,6 Verslavingszorg Verslav. Zorg 1 kortdurend/ open of gesloten/ behandeling * 83,4 Reguliere GGZ Regul. GGZ 1 langdurend/ gesloten/ voortgezette behand. * 82,4 Reguliere GGZ Regul. GGZ 1 langdurend/ open/ voortgezette behand. * 80,7 Reguliere GGZ Regul. GGZ 1 kortdurend./ open/ behandeling * 71,9 Sterk Gedragsgestoord Licht Verstandelijk Gehandicaptenz. SGLVG+ 2 kortdurend/ gesloten/ behandeling * 105,2 Forensisch Psychiatrisch Afdeling Long Stay FPA Long Stay 2 long-stay/ gesl./ voortgezet.beh.+begeleid. * 92,0 Forensisch Psychiatrisch Afdeling FPA 2 middellang/ gesloten/ behandelen * 91,3 Forensisch Verslavingszorg Afdeling FVA 2 middellang/ gesloten/ behandelen * 91,3 Forensisch Psychiatrisch Kliniek FPK 3 middellang/ gesloten/ behandelen * 105,2 Kliniek Intensieve Behandeling KIB 3 kortdurend/ gesloten/ behandelen * 105,2 Forensisch Verslavingszorg Kliniek FVK 3 middellang/ gesloten/ behandelen * 105,2 Forensisch Psychiatrisch Centrum (Tbs-kliniek) FPC 4 middellang/ gesloten/ behandelen * 97,4 Forensisch Psychiatrisch Centrum (Tbs-kliniek), Long Stay FPC Long Stay 4 long-stay/ gesl./ voortgezet.beh.+begeleid. * 97,4 Ambulante Zorg niet opgenomen in het onderzoek Forensische Zorg aan gedetineerden RIBW FZG RIBW 0 Ambulante Forensische Psychiatrie FZG FPA 0 Ambulante (Sterk Gedragsgestoord Licht) Verstandelijk Gehandicaptenz. (SGL)VG 0 Ambulante Verslavingszorg 0 Ambulante Reguliere GGz 0 Ambulante Begeleiding 0 * In overleg met het ministerie van V en J nog in te vullen. Figuur 5.1. clustering van voorzieningen op basis van beveiligingsniveau en oppervlakten per plaats.

36 TNO-rapport UTC / 34

37 TNO-rapport UTC / 34 6 Ondertekening Utrecht, november 2011 Naam en adres van de opdrachtgever: Nederlandse Zorgautoriteit de heer Coenen Postbus GA Utrecht Namen van de projectmedewerkers: Ir. H.J.M. van der Aalst Ing. T.A. Staats Drs. L.J.M. Mimpen Datum waarop, of tijdsbestek waarin het onderzoek heeft plaatsgehad: Oktober - November2011 Naam en paraaf tweede lezer: Drs. J.H.M. Nuiten Ondertekening goedgekeurd door: Drs. W.A.J. Mandersloot Business Line Manager mevrouw dr. M.P. v. Esch-Bussemakers Research Manager

38 TNO-rapport UTC Bijlage A 1/2 A Forensische Zorgtitels

39 TNO-rapport UTC Bijlage A 2/2

40 TNO-rapport UTC Bijlage B 1/2 B Beschrijving van de voorzieningen

41 TNO-rapport UTC Bijlage B 2/2

42 TNO-rapport UTC Bijlage C 1/2 C Beschrijving beveiligingsniveaus