De Arabische studien in Nederland

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De Arabische studien in Nederland"

Transcriptie

1 De Arabische studien in Nederland J. IIRUCIMAN* Dc Ncderlandcrs, dic in de zevcnticndc ccuw ecn lcidcndc rol in de Arabischc studics in Europa zoudcn gaan spelcr.r, zijn, althans vcrgclckcn mct Frankrijk, Italic cn Spanjc, pas laat ill contact gckorlcn mct dc Arabischc cultuur. Dit hangt ongetwijfeld s:lnrell nrct hct feit dat dc lagc landcn hccl langzaarl tot cnigc staatkundigc organisatic krvamcn: dc bcschaving drong in hct grotclldeels rnocrassisc ctr nrocilijk bcgaar.rbarc Ncdcrland slcchts aarzclcnd door. l)as onrstrccks 1200 bczatcn dc iagc landen, om de u'oordcn van dc historicus Busken Huct tc gcbruiken, "ecr.rc taal, ccnc vloot, ccttc clvnastic, ccnc gccsteiijkhcid, ccn adel, dc bcginselcn van ccrl burgcrstand" ctt ttctttct.t Izrjl "zclfitandig dccl aan eenc Europccsche expcditic; ctr doen om zoo tc zcggcll flir-rnl intrcdc in dc lvcrc1d". I)ic "Er-rropccschc cxpcditie" rt'as de kruistocht naar Damicttc (1219), waarin dc Clraaf van Holland ccn belangrijke rol specldc cn dic op r:en eclatalitc ncdcrlaag uitlicp. Hct sprcckt vanzelf dat ccn dergelijk contact met dc Arabischc vu'crcid nict leiddc tot vccl bcgrip voor dc Arabische cultuur noch, wat dat bctrcft, voor dc Islanr. (,ccn u,'onder dus dat dc Ncderlandcrs in deze late Middclccur.vcn de vooroordelen clccldcn van dc rcst van Europa tegen dc Arabicrcn - de Saraccncn zoals zc tocn rvcrden genoenrd - cn dc Islam, vooroordelen dic dcs tc lange r konder.r blrjven bcstaan naarmate de Europcse rniddclccuu'crs mindcr van Arabicrcn ctr Islanr wisten. I licrin krvarn in Nedcqland snel vcrand.-ring ecdurendc dc tachtiglarigc oorlog

2 Atb. 3. Eduard lleeu'ijk (van Utrecht), Arabicren in Palestina in Houtsnede (12 x [3 crn) r.rit Bcrlhard von Brerdcnbacl-r. Dic Rclsc irt-s Hcilige Land. Ein Reisebericht atrs demjahre 1183 (Mainz, 1.186), de \.rocgste gcdruktc rcisbeschrijving van ccn pelgrimstocht naar Palcstina, voorzien v:rn illustraties. Scheepvaartnlusculll Anlstcrdam. Alb..1. Edurrd ltecri.ijk (r'an Utrccht), Ovcrzicl-rtskaart vatr het Arabischc C)ostetr uit l-retjaar 1,183, omvattcndc Svrid, Palestirra, Libanon, Egvpte en Mckka. Houtsnedc (i16 x 27.5 cnr) r'tit Bcrr1hard vo1 Bre-vclenbach. Dlc Rci.sc irr-i Htili.qc Ldttd (Mainz, 1'1i36). Schccpvaartmuseunl Arnstcrdam. e

3 ( t8) tegcn Spanje, rvaarbij dc Noordclijkc Ncdcrlanden l.run onathankelijkheid verrvierven in ccn hardnekkig vcrzct tc lc1r dc Spaanse overheersing. Slcchts cnkelejarerr na hct bcgin van dc strijd r,vcrd in 1575 in Lciden de eerste Noord- Ncderlandse univcrsiteit gesticht, nadat de oude universiteit van Lcuvcn in de Zuidch;kc Ncderlandcn onbcreikbaar was geworden. l)c onbcrcikbaarheid van Leuven was trou\\rcns niet het cnigc moticf voor dc stichting van de nicurvc universiteit. Dczc was van hct bcgin af oq! bcdocld als ccn ccntrlrrrr waar voorgangers in de protcstantsc lcer zoudcn wordcn opgclcid. De onafhankclijkheidsoorlog'uvcrd immers ook gevoerd voor dc godsdicnsrvrghcid voor dc protestantsc hcrvorrning, die door de rooms-katholickc nachthcbbers lcttcrh;k tc vuur en te zwaard lvas bestreden. Dc protcstantse theolo lcn, die dus van het begin afin Lcrdcn ccn overheersendc rol speelden, legdcn dc nadruk op dc zclfstandigc studic van de b5bel, cn warcn bijgcvolg gcinteressecrd dc studie van de talen r,vaarin dezc rnu'as geschreven, dus rvat hct oudc testan'rcnt bctreft in het Hebreeuws en het Aramccs. Gccn wonder dat dc studic van dcze talen al dadchjk ir.r Leiden tot bloci kwam. Dc studie van het brjbcls Hebreeurvs lcidclc als van zelf naar hct Arabisch. Dc b5na onvoorstelbare rvoordenrijkclom van het Arabisch, zijn uitgcbrcidc litcratuur en zijr.r naurvkcurig bcschreven gramnlatica, rverdctr al dadchjk bclangrijk gcacht voor een beterc kcnr.ris van de taal van hct oudc testamcnt. Drt onr zo tc zcggclr br.lbcls motief voor de studie var-r het Arabisch zou nog eeurvcnlang zijn aar.rtrckkingskracht behouden zoals uit het vcrvolg zal bhlkcn. Het lag dus voor dc hancl dat hct ccrstc onclcnvijs in het Arabisch aan dc Lcidsc universitcit rvcrd gcgcvcn door dc hoogicraar Hcbrccurvs. Dit lvas Van Ravclrr.rgcn (Latrjn Raphclcngir-rs), de schoorlzooll van dc bcrocmclc Antu'erpsc drukkcr Plantijn, dic nadat zijn stad in i 585 door de Spaanse trocpcn op dc opstandclingcn was veroverd ccn filiaal irad gcsticht in Lcidcn. Deze Planrijn had trouwcns hct Arabisch al gcbruikt voor zijr.r beroernde polyglottc brjbcl. ccn r.ritgavc van dc hcilige schrift in vclc t:rlen, onder andere hct Arabisch. Raphalcngrus liet nict allccn in 1595 ccn boekje vcrschijncn nrct voorbccldcn van Arabisch letterschrift (atb. 5), maar stcldc ook fi1ct grotc vlijt ccn Arabisch r.voordcnbock samen, dat na zrjn dood wcrd gcpubliccerdoor zijn zoons. Ilaphelengius sticrf al in Na zijn dood u'erd door figurcn van minder belang in Lcidcn Arabisch gcdoceerd maar dc ccrstc gcleerde van forn'raat dic ccn cigen leerstocl voor het Arabisch bcklccddc rvas Van Erpen (rleestal Erpenius gcnocrnd) die bcnocrnd rvcrd in 1(rl3. l)eze had in Lciclcn thcologic gestudeerd cn kcndc, toen hij cr in 1608 afstudccrde, rvaarschijnlijk nog gccn Arabisch. Maar de Leidsc hooglcraren zagcn het belang van hct Arabisch heel goccl in, nret name de qrotc Fransc geleerdc Scaliger, die in 1593 aan de toen nog jongc r-rniversiteit was benoemd orn cr luister aan bij tc zcttcn. Dc vcelzrldigc Scaligcr kcndc Arabisch: hrj gcbruikte voor zijn grotc historische rverk Dc cmendationc t('ntporunt Arabischc bronncn. Hct rvas waarschijnlijk Scaliger die de jongc Erpcnius wccs op het grote belang van het Arabisch cn hij gaf dc pas algestudeerclc student een aanbcvclingsbrief rnee toen hrj in 160it, zoais toen nict ongebruikelijk u':rs, ccn studiereis door Er-rropa gir.rg maker.r. Hct was tijdcns dcze reis dat Erpcnius Arabisch begon te studercn. Hij vcrtrok ccrst naar Engcland rvaar hrj brj ccn zckcrc tscdu'cll - tocrl nos geen prolcssor Arabisch, rvant dc eerste leerstocl in Engclarrd rvcrcl gcsticht in 1630, rnaar dolnincc in Tottcnham bij Londen - kcnnis nraaktc 1r1ct dc bcginselen van dczc taal. Van Enecland vcrtrok hr.; al spocdig - bcgin 16()9 - naar Parijs en hct u,as r,vaarschijnlijk daar dat hij scricus bcgon mct de stucle van het Arabisch. Hrj krccg de steun van dc bcroemde Casaubonus - natur-rrlijk ge holpe n door dc introductiebrief van Scaliger - die he r.r.r zijn handschriftcn tcr be schikking stcldc. Dc snclheid waarnlcc dc bcgaafdc Erpenius zich het Arabisch cigen rnaaktc b11kt nict allccn r-rit het fcit dat hr3 al in 10

4 r thd Alphabetum Arabicum,. '& r l r I r tro a U\_\lAt,ph a, Lrur tt t L*cAin gh - 1*ict"ln ph ji uj-i pt,. qc r--.i:i (*.i. j crpt' *3e gffix,pl, r,jj JJ.]u* '!l - 1rf+xlvfiot n r -, ; jl.lun LJ h a4r&g$l{e b -.t -r t*+lpc t J lr^.aj le th L-J 1-*,,r ) I DC e?4.?agim v hh 2: c1?r d dh r z L v l :-lhhe \-/ 2sche &&ndrt ianul ;Rc )Zaia V i k \r rqryau zt _) uiit'stt' *i f J r:h A:,Ph f '*."r*rllfr -, Silt G 4 a!l,a * Scin f 7.3, 'o"ased <i[ r=<=","cdlrrtl J V Afti. 5. Ven Ravelingcn's Arabische lcttcrproef (Lciclcn, i595). Voor sommige lcttcrs is bcfralvc dc Na-skftl-r,ornr ook een Ila.qhribi.jttsc versic gcgcven. Univcrsiteitsbibliotheek Leicien. septer"nber 1(r09, ecnjaar na zijn vcrtrck uit Ncderland, ecr.r Arabischc bricf aan Bcdrvell scl.rrccf, ntaar vooral uit dc publicatic in 1613 van zijtl Arabischc grartrlratica, dgs vicrjaar nadat hij scrieus mct dc studic van dc taal rvas bcgotltrctr. Dit bracht hij zo sncl tor stand in cer.r tijd dat cr nog r.raurvclijks gedruktc Arabischc bockcn bcstonden, clat cr noq gcen woordcnboek van enig triveau bcschikbaar was er) clc bcstaandc granrnraticalc bcschrijvingcn inadcquaat warcn. Bovcndien ontvitrg dc lcugcligc studcnt voor zovcr valt na te gaal1 allecn cnig ondenvijs van ccll Egyptcliaar nrci d.l*'"itrig zcggcndc lraam van Abudacnus, dic zoals Erpcnius na cnigc tijd ontclcktc allccn clc Egyptisch spre cktaal gocd kendc ctr trict hct klassick Arabisch. 11

5 '{ GRAMh{ATICA AKABI CA, quinqur libris methodid ripli.utt THOMA i n X,RPT,NIO, aawbka,?erlita,aut. Linpuarum Otailalixzs n.a ra& nu kident{ 2 rofdorc,,u, *':"r':r, Lrrn,a, Xn &frdryxmhd ngiena, &.6rr'. 't t'. Alb.6. Thonras van Erpcn's.lrabtsrlte ()rammilica(lc drr.rk: Lcidcn, l(r13) is bijr.ra tu'cc ceuwcn hct niccst qcbruikte hulpmiddel voor.le studic van het Arabisch in Europa gebler,en. U ni v crsite it s b i b li o tl.r cck Lciclen. Toch is Erpenius' srammatica nog lang eell van dc mccst gebruiktc hulprniddelen voor de studie var.r hct Arabisch in Europa gcblcvcn (afb. 6). Slechts elfjaar kon Erpenius dc cerste leerstocl Arabisch in Ncderland bckledcn. Al in 1624 ovcrlccd h5 aan dc pcst waarlncc aan de loopbaan van deze vcclbelovcnde geleerdc ccn cind krvam. Het r.vas ecn groot geluk voor dc Ncderlandsc arabistiek in de zevetrticndc eeurv dat hrj kon rvordctr opgevolgd door ccn gelccrde die rvclisu'aar nict irr die mate als Erpenius een pionier in dc Arabische studien was rraar door zijn veclzr.ldigheid voor zijn iccrrnccstcr in genialitcit nict onderdccd. Dit lvas Gool (Lat5n Golir,rs) dic rvat dc Arabistick betrcft voomarnelijk bckcnd is gcrvorden door zijrr rvoordcnbock Leri rort Arahito-Latinurn.l)tt rvas nict allcen in Golir-rs' cigcn tijd l.ret standaard rvoordenboek maar rvcrd tot in de negcnticnde ecuu,' gebruikt (atb. 7 cn 13). Golius verzatncldc ook, in opdracht van dc bcstuurders van de univcrsiteir, ccn sroot aantal Arabischc handschriftcn voor de Lcidsc bibliothcck. Hij deed vooral ondcrzoek in Arabischc mathenratischc gcschriften waarvan hij er sommige uitgaf of vertaaldc. l)czclfdc Golius rvcrd in I (r29 te vcns hoogleraar in de rviskunde, een conrbinatie dic toen niet zo verrvondcrlijk rvas als zij nu zou zijn, gezien hct belang van dc Arabiscl-re rviskunde in de zevcnticndc eeur'v lrog voor dc Europesc, die zich tocn begon te or.rtplooien. tsij Golius is dus een duidehjk moticf aanwezig gcrvccst voor zijn interessc in het Arabisch, namclijk a1s instrumcnt voor de kennis van de Arabische mathematische geschrifter.r. Dit brcngt ons dan ook tot dc vraag naar andcre moticven voor de t2

6 Ncdcrlandsc Arabisten var.r dc zevcntiendc ccuw cl1 uiteraard ook van dc bcstuurders ',,an dcjongc universitcit onr zovcel aandacht te bcsteden aan het Arabisch. Zo'n moticfis l,vcl gevondcn in hct nut van hct Arabisch als instrument voor de Christc jkc zending in de Arabische rvcrcld. Maar, al rvccs Erpenius in zijn intrccrcdc in totz ztin gehoor op de noodzaak otl Arabisch tc kennen voor dit docl, zijn hele verdcre r,verkzaarnheid rvijst nict op een bijzondcre belangsteliing voor de zcnding, zodat mcn bijna nict anders kan dan concludercn dat dczc oprnerking niet -"". d-"r-r ccn buiging in dc richting var-r eeutfficielc ideologie rvas. Ncdcrlanders hcbbcn zich trouu,errs ook nooit toegclegd op zending in de Arabisch sprckcnde rvcrcld. V/at Erpcnius betrcft: zclfs zijn uitgavc van dc Arabischc vcrtaling van hct Nieuwe Testantent bh;kt nict bcstemd te zijr.r gcweest om er zending mee te bedrijvcn rlaar dicnde als lccs- cn lestnatcriaal voor studcnten. Ook Erpenius' opvolgcr Gool gaf gcen bli3k van pracrische intercssc in christelijke zcnding: zijn vertaling van de iateihismus van dc Ncderlands Hcrvormde Kerk in het Arabisch - drc trouwens nooit.,vcrd gcdrukt - u'as nict bcsternd voor zending or.rdcr Moslims nlaar voor Arabisch sprckende Christcnen in dc Arabischc rvcreld - r'vaarschijnlijk in een soort.or.r.urr.,-rii. met de Rooms-Katholiekc activiteit onder dcze Christcnen. l)e belangstelling van dc Ncderlandse Arabisten in die tijd voor het Arabisch lijkt evenrnin ln dc cerste plaats te zijr-r ingcgeven door hct practischc belang van deze taal voor handel er.r diplomatic. Wclisrvaar vertaaldcn zowcl Erpenir"rs als Golius ilcidenteel stukken voor de Staten-Generaal cn r.r'ees Erpenius in zijn meer vermelde intree-rcdc op het belang van het Arabisch als handclstaal in hct Middellandse- Zeegcbicd. Golius'uvas ook cntgc trjd kansclicr van hct Nedcrlands consulaat in Aleppcr en maaktc :rln zelfs decl uit van een diplomatiekc missie naar l,laiokko. Maar nicts in hun vcrderc carridre of rverk wijst erop dat dit een belangrijk ritoticf voor hun studic r.vas. Figurcn als Scaliger, die Erpcnius aanzettc tot de Arabischc studicn en Casaubonus, dic bevordcrde dat Erpenius indcrdaad al in 1613 dc eerstc hoogleraar Arabisch r.verd, rvarcn cvenmin geintercsseerd in zending of in het practisch nut van het Arabisch rnaar r'verdcn in de ccrste plaats bcwogen door wct;nschappelijke motievcn en alles wijst erop dat het ook Erpcnius en Golius daarom ging. Erpenius' intree-rede van 1613 is 66n grote lofzang op de Arabischc cultuur, op de Arabiscl.re lctterkundc, historiografie en philosophic. Golius' bclangstefiing lag bchalvc b1 dc Arabische historici zoals gezegd bij de Arabischc rviskinde, niet zoals dat nu zou zrjn brl die r.viskunde als cen intercssante fasc in dc geschiedcnis van dc $,etcllschap maar om wat zij zclf te biedcn had. Mcn moet niet ;ergetcn dat aan hct einde van de zcstiende cn ir-r het bcgin van dc zeventicnde eeuw dc Etrropesc rvetcnschappcn pas aan hct begin vatr hun opbloei stonden. Dc geschriften r.an dc Arabicren over de wiskr,rnde - evcnals trollwells dic over sterrcnkunde en niet tc vcrgcten ntedicijncn - wcrden geacht dc Europcse wctcnschapsbeocfcnaars nog.'ccl tc kunncn lercn. Vccl begrip voor de Islam brachten de zcvctttiendc-ccuwse oridntalisten nog nict op, maar zij bervonderden de Arabische cultuur. Was de Lcidse univcrsitcit gelukkig ir.r Erpenius cn Golius al dadehlk trvee emincr.ttc Arabistel tc mogen hcbben, al cvcn gelukkig was zij nlet ecn van Golius' studentetr, Warner, dic in 1654 bcnocmd r'vcrd tot vcrtegen\\roordigcr var-r de Nedcrlanden in Constantinopcl. Dcze Warncr r.vas narlelijk nict alleen diplornaat maar ook een sclccrde. dic in Constantinopcl een kostbarc handschriftenverzamcling bijeenbracht iie hij naliet aan de Leidsc r-rnivcrsiteirsbibliothcck. Deze ku'am daardoor in hct bczit van ccn aantal zeer belangrijkc handschriftcn, dic samcn met wat Col.ius voor rckctring van de universiteit had gekocht, de Lcidse verzameling tot ecn van de bclangrijkstc ter wcreld hcbbcn gemaakt. Na Golius' dood, in 16(17, duurdc het ticntallenjarcn voordat dc Leidse universitcit weer een gcleerde van vergciijkbaar formaat op dc lccrstoel Arabisch kotr benoemcn. 13

7 Intusscn cchtcruverd in Utrccht in 1701 Reland (Rclandus) bcnoemd, die vooral bckend is gcrvorden onr zijn bock Dc Religione f,ioltltrrrnrediar, dat in I705 vcrschecn cn als een van dc mijlpalen van de orientalistick nroct rvorden bcschourvd. l{cland rveerlegdc hicrin namelijk met een voor dczc trld opvallende onpartrjdighcid een aantal bcschuldigingen tegen dc Islanr dic itr zijn tijd nos in z\\rans waren,.uvaarondcr absurditcitcn, zoals dic dat dc Moslims tc Mekka Vcnus aanbaden. l)it rvas het begin van eelr andcrc houding tegelrover de Islam dic zoais rve zullcn zicn later in dc achttiende eeuw gebrr-rikeh.lk zou'uvordtn cn dic zclfs tot cen bervondcrir.rg kon uitgroe ien. In Leidcn kicgcn de Arabischc studien in dc achtttiende eeurv icts van hun oudc glans terug nrct dc bcnocrning van A. Schultcns trt1729 tot 1-rooglcraar Arabiscl.r. Schultens' voorna:rmstc bclangstclling bctrof dc bcnutting van het Arabisch bs dc uitleg van het Oude Testamcnt, een onderr'verp dat zoals wc zagcn van hct begir-r af dc oridntalistcn had ecboeid. Schultcus' thcoriclin kunncn misschien niet de strcngc tocts van hct huicligc vcrgchjkcndc taalondcrzock doorstaan, nlaar zij baardcn in zijn tijd rvcl cnig opzicn. Zo choqucerde hr.1 in zijn intrcc-rcdc al dadchjk vele thcologcn met dc uitspraak clat hct Arabisch nict (r'nccr) bcschourvd moest wordcn als een "dochter" van hct Hcbrccurvs nraar als cen "trvcclingzustcr". Met ar-rdcrc r,voorden: dc taal van lrct Oudc Tcstanrcr-rt rvas nict dc oudstc, a]thar.rs niet de oudstc scn-ritischc taal. Dat dit in Scl.rultcns' tijd nog ccn tarnclijk gcrvaagdc uitspraak was toont aan hoc moeizaanr dc rvctcnschap in clc achtticnclc ccu'uv zich nos los kor.r rnakcn van tl.rcologische vooringcnomcnhcid. Dit soort van onderzock lvas nrisschien rvel Schultcns' voornaanrstc nlaar nict z1n cnige intcressc. Hrj lrcstccddc zoals veel achttiendc-ccrlwcrs veel trjd aan de klassieke Arabischc litcratuur, zoals bijvoorbeeld b15kt Llit zijn boek ovcr cic llaqimah's (Sc-ssic-i, ofr.vel kortc, clcgantc prozaschctsen) var.r al-hariri, cen van dc meest gclezer-r 'uverken van dc klassiekc Arabischc literatur-rr. Maar hct r,vas vooral Schultens' opvolgcr H. A. Schultctrs - dc Schultcnscn zijn cen merkrvaardiqe dynastrc van oridntalistcn - lcweest clie aan dczc literatuur zijn mccste aandacht gaf. l)czc laatstc Schukcns ijvcrdc.ook in rvoord cn geschrift voor dc erkenning van de bijzonderc schoorrlreid van dc Arabischc poczic, r'vaarin hij zoals htj tn 1776 in ccr.r voordracht voor cclr Anrsterdarns litcrair gcnootschap zei "cen grotcrc levendighcid van vcrbcclding en claamit volgcnd stouthcid van vindingcn cn krachr van uitdrukkineen" vond. Dczc ontdckking van de Arabischc cn in hct algernccn Oostersc poczic was toen ccn Europccs vcrschijnsel: het'nvas brjvoorbccld de Engelse orientalist WilliarnJones die Coetl.rc inspirccrdc tot zijr-r "oostcrse" gcdichten in de LVest-iistlitlrc Diudtt. Waarschijnhjk in navolgirlg van Schultcns kon clc dichter Bildcrdijk in 1795 vcrklarcn dat hcm "de r.r.rindcrcn onvolnraakterc dichtkr.rnst, hun nos vccl hcter gcvocl cn vcrbcclding nict kor-rd (kondcn) laten". De Arabische dichtkunst - Bilde rd5k kende Arabisch - "de rvas dus r.nisschicn nrindcrc" van dc Gricksc tnaar had volg5cns tsildcrdr.'1k rvcl "een l.rctcr gcvoci en nlccr vcrhee lding": rr-c zicn hicr duidch.lk dc invlocd vatr hct romantisch denkcn, rrct zijn gcvocl voor het cxotlsche. Men nroct ovcrigcns dc bervondering van mannell als H.A. Scl-rr.rltens cn Bilderdgk niet overschattelr want de acl-rtticndc-ccuwse oriirntalister.r haddcn r.rog mindcr fcitch;k contact mct dc Arabischc rvereld dan hun zeventicndc-eeuwsc voorgatlsers. Golius had tenrlinste nog dc Arabische rverclcl bereisd nraar de Schultcnsen hcbbcn cr voorzovcr bckend geeri voct gczet; I.ret is zclfs tr,vijfclachtig of H. A. Scl-rr.rltcns bij al zijn bervondcring voor de verbe clciingskracht van de Arabiercn cr.r de "stouthcid van hun vindingctr" ooit u'el een Arabicr in lcvcnde lijvc hccft aanschouwd. l)it ietrvat onwczcr-rlijkc in dc rotnantische bervonclcring voor clc Arabiercrr verklaart ook tvaarour zij bctrekkclijk snel kon vcrdrvijncn. Tocn de rvcstcrse mogcndhedcn t4

8 het Oostel onder hun dirccte kolonialc invloed gingen brengen rvas rvaarschijnlijk hct ronrantisch gcvoel nrocilijk meer tc vcrenigen n-ret de koloniale mcntaiiteit. Ncdcrland had r,vclisrvaar nooit rechtstrcekse ir.rvloed in dc Arabische rvercld cn de Ncde rlandsc diplomaticke inspar.rr.rinqer.r bcpcrktert zrch_n afgezien van ccn enkele poging om nlet Marokko ecn soort alliantic tegen Spanje aan tc -!laan tot de bcvordcring van dc i.randcl. Maar ook in Nederland bleek hct romantischc dtvcpen met de Oosterlingen slcchts van kortc duur; dc llegenticnde-eeuwse oricntalisten gingen zich bczig houden ltlct wat zr3 zelf ori!"ettvrjfeld als scricuzcr zakerr bcschouu,'den. Dezc negcntiendc-cerlwsc belangstclling was wccr vrijwel uitsluitcnd wetenschappehjli, zij het nict mccr zoals in Golius' tijd gericht op dc Arabische wetenschap om haarszclfs lvil, nraar historrsch, philologisch en sinds hct einde van de ceuw ook op dc godsdienst van dc lslam. Onder her grote aantal vcrdienstclijkc Arabisten dic Nederland in dc negentiende ceuw heeft voortgebracht kunncn cr dric afzonderlijk vcrmeld wordcn, namcli.jk l)ozy, Dc Goejc cn Snouck Hurgronje, allc dric l-rooglcrarcn van de Lcidsc r,rliversitcit. L)it betckcnt nict dat vcle andercn, in l.eidcn of aan anderc universiteiten, onder andcre Utre cht, geen uitnetncnde verdicnsten l-rebbcn gchad - mcn dcnkc slechts aan de Utrechtse l-roogleraar Houtsma, dc eerstc rcdacteur van dc Encyclopacdie van de Islam - maar rvcinigen zullcn otrtkcnncn dat l)ozy, Dc Gocjc cn Snouck Hurgronje in dit veld van wctcnschap hcbben gedominccrd. Snouck werd rvclisrvaar pas in 'l 906 hoogle raar in Leidcn uraar is in vcel opzichtcn L-cn typischc rlcgcnticndc-ccuwcr; vccl van zijn publicattes zijn vcrschenen in dc negentiendc ccu\v. L)c dric warcrl zoals zalbhjken icder "'oor zich op zccr verschillcnde terrcinclt acticf, u.aaruit bh;kt dat dc Arabische studien in Ncdcrland zich ook in dc ncger-rtiende ecuw zonder vecl planning van bovcnafvoltrokken. l)ozy rvas bovcndien zelfgccn hoogleraar Arabisch - of Oostersc taler.r zoals de lecropdracl-rt cldcrs rvcl luidde - nraar rl,erd in 1U50 bciast mct hct oncicrrvijs in dc algemenc gcschiedenis. Hr1 hicld zich cchtcr vrljwel uitsluitcnd bczig rnet dc gcschiedcnis van het Moslirnse Spanje. Als methodisch rverkcr hee ft Dozy \vaarschljnhjk z1n gchjke niet gehad cn zeldcn is hct rverkzame lcvcn v:ln ecn gelccrde zo volgctrs plan vcrlopen. Na zijn dissertarie ovcr de gcschieclcnis van dc Abbadidcn ('l 84.f) i,olgden ccn aantal belangrijke edities var.r historischc tckstcn - gcdccltehlk rn sanrcnr'vcrking mct anderen - cn de indnrkrr-ckkeridc Recherches sur I'histoire et la litt(rahtre de l'espagne pendant le tnoyen-ige (1U49-1l860) en hcr nronumcnt dat op dczc solidc basis rverd opgericht was dc Histoirc dts rrtttsulmans d'espagne.jrtsryr'ila tonqrate de I'Andalousie par les Almorauidc-t (1861). Nog in 1932, meer dan zcstig jaar na dc ccrste publicatie, vcrschcen er eer.r hcrdruk van in clric dclen. cnigszins gecorrigecrd cn vermccrderd door L6vi-Provcngal. Hiernaast hicld Dozv zich ook bczig nrct dc Arabischc lexicografie. Als studcnt rvon hij al ccn prijsvraag uitgcschrcven door dc Ncderlandsc Acadcnric van Wetetrschappcn nlet cclr Dtttionnairc des u\temt'nts ardbes (l^ter gcpr-rbliceerd in 1846) en hct bckcndst is h1 qervordcn door dc publicatie van zijn lcxicologrschc aantekcningcn onder dc titcl Suppl(nrcttt aux dictiorutaircs arabes (1877), nos steeds ccn belangrijk hulprniddel. Was l)ozy dus in clit opzicht dc tvpischc nc!!clttiendc-ccuwse gelecrdc, dic nrerhodisch, naurvkeurig rvcrkte op basis van tckstctr, die hij zonodig zelf eerst cclitccrdc, andcrzrjds t'as hij - gelukkig - toch nict geheel vrij van hct rornantisch qcvoel voor de Arabiercn dat in dc achttict-rdc t:elrw zo vcrbreid n'as. Zo mccndc hij clat clc Arabische bedouincn latrg voor de Fransc rcvolutie dc lcus "V15heid, Gchlkhcid en Broedcrschap" in practijk brachtcn. Ook de Islanr bczag hij niet nrct ccn gchccl negcntiendc-eeuwse alstandellkheid: dc verovering van Moslims Spanje cloor dc Almoraviden zag hrj als de triomf van dr- barbarij over dc bc'schaving van een r-orst als Mu'tamid. 15

9 ;i i t: Afb. 7. "Tunrburah orke st tc Mekka". Lithoerafic (21,5 x 26, 8 cn.r) uit de platcnatlas bij..!/clclaa r.a1 S6ouck Hurgronje (Den Haag, 1888). I)e gordcl van de nratr iu het ccutrum is bczet rnct cze lhoe\,e n.. Ecn dergehjke brjna persoonlijke bctrokkenheid b1 het ondcrwcrp van zijrr onderzoek vinden rvc niet rnccr bij Dc Goeje, die in 1866 werd benocmd tot buitengewoon hoogleraar Arabisch aar.r dc Lcidse (Jnivcrsiteit. I)e Gocjc rvas dc philoloog par cxccller.rcc ondcr de Nedcrlandsc Arabisten en is vooral beroemd gewordcn door zijn talrijkc tekstuitgavcn. Zljn mccst indrukrvckkende pcrsoonlijke prestatie was rvel zijn uitgavc van een rccks gcoflrafische tekstctr die van 1870 tot verscheen or.rdcr dc titel Bibliothcca Cco,qraplrcrum Arabicorum. De Gocjc is ook de figuur gewcest dic zich stccds heefr irrgezet voor interttatiolra:rlteatttrvork. rvaardotrr in samenlvcrking tusscll gclccrden ovcr de gehelc rvcreld r,vctcnschappelijke ondcrncrringcn ten uitvoer korrden rvordctr gcbracht die zelfs voor ccn man van dc wcrkkracht van De Gocjc te r.ritgcbreid warcn. Dozy rvas hern in dezc intcnration.rlisatic van dc oricntalistick "l,roo.g"gaar.r ir.r zijn cditie van al-maqq ari's N{a-fu al-tib (Dc gcr"rr van hct parfum, de titcl van een staats- en gelccrdcngeschienis van Spanjc) in samcnr.vcrkinfl mer buitenlandse collcga's. Maar Dc Goeje bereiktc in dc organisatic van irrtcrnationaal tcamrvork met de editic van de Annalen van al-tabari irr i5 dclcn, die verschcr.rcn ovcr cen periode van twcc cn tr'vintig jaar van 1879 tot 1901, cen graad van pcrfcctie dic nadcrhand zclclcn rnecr is gccivcnaard. Het lvas rvaarschijnlijk l-rct succes van dc Tabari uitsavc dat ccn aantal oridntalistcn crtoe bracirt ccn andcre intcrnatior.ralc ondcrn.-tning tc stlrtcn. nan-relijk die van dc cvcnccns zeer monunl cntile Encyclopaedie uarr de lslam.l)it rvas gecn puur Ncderlands initiaticf nraar r,vcl r.l'crd in 1U99 de Ncdcrlatrdcr M.Th. Houtstna "directeur de t6

10 A{b. B. "Mekkaansc itr Bruidsgervaad". Foto (9,9 x 13.8 cnr) uir dc platcnatlas br..;.\1t kka van Snouck Hurgrorrje (Den Haag, 188tt). 1'cntreprise" cn in 1908 kon indcrdaad dc eerste aflevering verschijnen. In 1936 verscheen het laatste. vierdc, dccl. Het succes van dcze intcrnationalc publicaties was behalve aan de orgallisatie ervan - \\.aarvoor de internationaal ingcsteldc Nederlanders misschien wel bij uitstek qcschikt waren - ook te danken aan het feit dat in Nederland, vooral sinds 19'18 toen tle flrma in nieuwe handen kwam, in dc firrna Brill een uitgever beschikbaar was die clc rnocd en hct gcduld kon opbrengcn dergclijke langlopende projccten tot een goed c-inde te brcngen. De drukkerij van Briil, waar in vrijwel alle Oosterse talen kon rvorden gczet, was daarbrj een belangrijk hulpmiddel. Dc Leidse Brill-editics zijn nog srccds gevraagd, wat onder meer bh1kt uit dc vele herdrukken die cr van zijn vcrschcnen. Het was ook aan Brill tc dankcn dat een dcrde internationale onderrrcnring van cen dcrgelgke envergurc, de Contordantie op de Moslimse Traditie, een naslagrverk op dc uitgcbreidc en mocih.lk tocgankelijkc traditiebockcn, na tientallen jaren van voorbcreiding in Leiden kon verschijnen. Hct plan hiervoor was opgesteld in 1916 cn hct laatste dccl vcrschecn ir-r 1969, drie-en-vijftigjaar latcr. l)c Goeje wcrd in 1906 opgevolgd door Snouck Hurgronje, die een evcn groot contrast vormde tot zijn voorgangcr, als Dc Goeje dat was gewecst tot Dozy. Snouck \\'as gcen philoloog. Hij was een lcleerdc dic midden in zt1n trjd stond en naar Lciden ku,am na cen lange carriire in dienst van de koloniale Ncderlandse regcring van Indonesie, waar hij dc functie van Adviscur voor Inlandse Zakcn had bekleed. Snouck promoveerdc in 1880 mct cen disscrtatie ovcr de bedevaart naar Mekka, t7

11 publicccrde in cen nror)llnrentaal wcrk ovcr Mckka - \vaar hij kortc trjd had vcrtocfd - en schrccf in 11i93-9.t e en al e vcn nronlurlcllt:la1 n'crk ovcr Dc At-jcltt'rs. Misschicn bclangrijkcr nog \varen zijn studics ovcr hct Moslinrsc rccht in artikclen, voor hct bclang waarvan hij dc ogcn r.an dc oricntalistcn opcnde. Snouck's betrokkcnl-reid bij het openbarc lcvcn van z5n t5d was uitzonclcrhjk. Zijn opvoiscrs Wcnsir.rck (st. 1939), vooral bckcnd gcrvorden door zijn studics ovcr dc Moslinrsc nrystiek ctr dogn-ia, ondcr mgcr The Nluslim Crced (1932), en Kr:rmcrs (st. 1951), dic tcvens lector Perzisch cn Turks was en bekend is gervordcn door zijn studics ovcr de Arabische geografcn, zijtluveer l.run eigen weg gegaan. Voor ecn cvcnrvichtig oordcel over de cigcntijdse Nederlandse Arabistiek na Wensinck en Kramcrs is hct nog tc vroeg. Zij ondcrschcidt zich in ieder geval door ccn grotcrc nadruk dar.r voorhccn op de rnodcrnc t1d cn rnccr bclangstelling voor dc modcrnc Arabieren zelf. Hct is ondenkbaar scr'vordcn dat een Nederlandse Arabist, zoals zijn achtticndc-ccrlwsc collega zijn hclc lcvcn, nog nooit een Arabier van aangezicht tot aangczicht hceft aanschourvd. L)c Arabischc str,rdiin in Nederland van dc zcvcnticndc tot de twintigste ccuw vcrtonen ccr.r boeiend bccld van een stccds r'vissclcndc, zondcr vccl plan vcrlopende bclangstclling in taal, cultuur en godsdicr.rst van dc Arabicrcn. Hct is ccn bclangstelling die r-riteraarcl steeds nredc at'irankclijk u'as van dc cigcn en eigentijdse cultuur cn daar cen uitvlocisel van u'as. Maaruvannccr mcn dc ccurvcn overziet kan nren niet andcrs dan concluderer.r dat zr.1 hecft bijgcdragcn tot ccn bcter begrip van de andcr. van dc Arabicrcn. *Prot-. Dr. Mr. J. tsmgman is Hooglcraar in dc Arabische Ta:rl en Cultuurgeschiedenis, in het bijzondcr van de tricuu'ere tijd, :ran de Rijksunivt'rsitcit in Lciden. l8

12 NEDERLAND EN DE ARABISCHE WERELD van middeleeuwen tot twintigste eeuw

13 NEDERLAND ENDE ARABISCHE V/ERELD van Middeleeuwen tot Twintigste Eeuw V/ETE N S CHAP-TAAL-HA ND EL- CULTUUR-KUNST N. VANDAM(REDACTIE) J. BRUGMAN C.G. BROUWER A.H. DE GROOT B.J. SLOT J.J. WITKAM UITGEVERSMAATSCHAPPIJ DETIJDSTROOM LOCHEM - GENT 1987

14 Inhoud Voorwoord H. van dcn Broek L)e Arabische Studien in Nederland J. Brugman Vcrzamclingen van Arabischc Handschriftcn cn Boeken in Nederland J.J. Wrtkam Tussen Golf en Rode Zcc: Nedcrlanders aan de Kustcn van hct Arabischc Schiereiland B.J. Slot Dc Hofrcis van Picter van dcn Broecke, Opperkoopman in Dicnst van de VOC, naar Sana'a in 1616 C.G. Brouwcr Ncdcrland cn de Arabische Wcreld: Maghrcb en Levant A.H. de Groot Nederlandse woorden van Arabischc hcrkomst N. van Dam t9 30 / t 49 t5.4.lbeeldin.g omslag "(lczicht 'De op Algiers nlct De Ruyter's schip Liefde"', i662, door Rcinier Nooms, genaamd Zecnran ( l8). ()licverf op doek (63 x 110 cm). Rijksmuseum Amsterdam.

Ë&, #* Ë ï. l'.""* ë ï -s*, ,)í,"'", 77,, '' ll..-lll lliiiil.,i': iili.:à. lii'',1 ll, .j::::u.. ...::::l'u""..::,::" lrl:l. ,,:,i...

Ë&, #* Ë ï. l'.* ë ï -s*, ,)í,', 77,, '' ll..-lll lliiiil.,i': iili.:à. lii'',1 ll, .j::::u.. ...::::l'u..::,:: lrl:l. ,,:,i... l'.""* ë ï -s*, Ë&, #* Ë ï,,:,i...i' :tt,t',)í,"'", 77,, ''.j::::u.. 't:.,,á_.....::::l'u""..::,::" lrl:l r.atrl: 3.: lii'',1 ll, rlr,:',::. ll..-lll lliiiil.,i': iili.:à. BEDREIGD...? Hct huis Dorpsstraat

Nadere informatie

VAN DE VERENIGING VOOR DE LEDEN. Contributie. Van de hoofdredacteur. lecl. moet verandcrcn staat onomstotelijk vast. De r-raag

VAN DE VERENIGING VOOR DE LEDEN. Contributie. Van de hoofdredacteur. lecl. moet verandcrcn staat onomstotelijk vast. De r-raag Nieuwsbrief VOOR DE LEDEN VAN DE VERENIGING HAERLEM Van de hoofdredacteur Haarlcm gaat de komende jaren flink op dc schop. Mct grootschalige bou'rvrverken, cq renovaticprojecten zal ccn aan\iang n'orden

Nadere informatie

de comparitie na antwoord

de comparitie na antwoord De vaststel I i ngsovereen komst op de comparitie na antwoord lnleiding f\ e cornpirritie nrr itntwoorclr is nict rrccr wcg tc clcnken Lf r',it rle pr.ce tlurc irr ccrste e.rrrnleg voor clc bchanclcling

Nadere informatie

Het E-depot: digitale archivering en de bouw van het Depot van Nederlandse Elektronische PubUcaties

Het E-depot: digitale archivering en de bouw van het Depot van Nederlandse Elektronische PubUcaties Het E-depot: digitale archivering en de bouw van het Depot van Nederlandse Elektronische PubUcaties Inleiding Trudi Noordermeer 1 Hoofd Ncderlandse Bibliografie Koninklijke Bibliotheek Den Haag tnldj.ooordcrmccr@kb.ol

Nadere informatie

Waar blijven wii? N,a.v. de discussie 'Man en vrouw vandaag'.

Waar blijven wii? N,a.v. de discussie 'Man en vrouw vandaag'. r rc opnrrikidgcd: ':: da \\'c b( sc[ítn.,.)ilcga Dc BooIr B.rn,:l: Gccrr r r'aag,rrrt in lret arlbt', r:a ge\ L'rr Naar het. ', r'n il clt andcrc Waar blijven wii? N,a.v. de discussie 'Man en vrouw vandaag'.

Nadere informatie

12 Samenvatting. r97. Om motorische handelingen te kunnen uitvoeren en volhoudenin spel- en sportgeals kracht. snelheid.

12 Samenvatting. r97. Om motorische handelingen te kunnen uitvoeren en volhoudenin spel- en sportgeals kracht. snelheid. 12 Samenvatting De erfelijke aanleg van de mens zal in hoge mate overeenkomen met die van zijn prehistorische voorouders uit het Paleolithicum, voor wie veelzijdig en langdurig bewege noodzakelijk waíen

Nadere informatie

Dca kustg evan kolon cloel i. indiv dc ve ccluc Dc Er viu) or itrdírt tlc Fn politi irr he ortder

Dca kustg evan kolon cloel i. indiv dc ve ccluc Dc Er viu) or itrdírt tlc Fn politi irr he ortder Samenvatting De aanleiding tot de studie naar transformatieprocessen en onderwijsconcepties vormde een gedachtewisseling met een Ghanese collega-schoolleider in 1987. Hij vreesde dat de nieuwe Ghanese

Nadere informatie

KERKEN IN BERKHOUT. Daarvoor moet ik een ogenblik stilstaan bij de praktijk van de kerkc[>ouw in de vroege middeleeuwen.

KERKEN IN BERKHOUT. Daarvoor moet ik een ogenblik stilstaan bij de praktijk van de kerkc[>ouw in de vroege middeleeuwen. mansz. heeft overgedragen; onder bepaling dat indien Nicolaas, cu- reit van Berchout de erflaester overleeft, hij de rente zal mogen gebruiken voor kerkelijke doeleinden'. Helemaal duidelijk is m.i. niet

Nadere informatie

HAERLEM VAN DE VERENIGING. - ;'Ègl. Plaats: Datum: Plaats: Aanvang: i À"i. ve4;99q. Excursie naar Leiden. Komende activiteiten

HAERLEM VAN DE VERENIGING. - ;'Ègl. Plaats: Datum: Plaats: Aanvang: i Ài. ve4;99q. Excursie naar Leiden. Komende activiteiten Nieuwsbrief VOOR DE LEDEN HAERLEM VAN DE VERENGNG Excursie naar Leiden Van de hoofdredacteur Lakenhal Leiden zondag 3r maart i996 r 3. oo uur vanaf het Emmaplein (bij de Basiliek) Piaats: Extra dik deze

Nadere informatie

-7 1aB. in de. schaal RELIGIE EN GEWELD

-7 1aB. in de. schaal RELIGIE EN GEWELD in de -7 1aB schaal RELIGIE EN GEWELD 25u INHOUD 3 EvertJan de Wijer: Meditatie (Zorg, Matteiis 6:24-3.1) 5 At Polhuis:'Het probleem is niet de religie, rnaar het rnisbruik van de religie'? 6 San Janse:

Nadere informatie

dikkc matrassen cn ccn complctc kcuken mct anvasmachinc. Comfort wordt stecds bclangrijkcr. En dan

dikkc matrassen cn ccn complctc kcuken mct anvasmachinc. Comfort wordt stecds bclangrijkcr. En dan \ 1 Verk opknaller Hanse deed eind vorigjaar eh spreken met een a1nbitieus ontwerp, de Hanse 575. De lijnen van de vij badden nauwelijks de tekentafels verlaten of de orders binnen. Tot ieders verbazing

Nadere informatie

De geschiedenis van Jihad

De geschiedenis van Jihad De geschiedenis van Jihad Het is opvallend dat de supporters van islam zowel in de reguliere media als op de sociale media zich in alle mogelijke bochten wringen om toch maar hun islamofiele illusies overeind

Nadere informatie

:"'--aff. plannen te heroveru'cgcn. DeVcreniging had al op 19 scptember 2003 bezrvaar aangctckcnd tcgen de sloopvergunning.

:'--aff. plannen te heroveru'cgcn. DeVcreniging had al op 19 scptember 2003 bezrvaar aangctckcnd tcgen de sloopvergunning. Verettigitg Haerlem wil op Raaks :"'--aff zoyeel mogelijk De Haarlemse fotograaf Chris Hoefsmit laat met deze Íotomontage zien wat de plannen voor de Raaks inhouden. Op 28 juli is het rapport tvoermant

Nadere informatie

Wie zich oppervlokkig verdiept in de opleiding tot psychioter bii Rivierduinen, kon in de wor roken.

Wie zich oppervlokkig verdiept in de opleiding tot psychioter bii Rivierduinen, kon in de wor roken. lrt 2012 23 Beri von Hemert en Roos von der Most, respeciieveliik plooisvervongend opleider en hoofdopleider LUMC. Wie zich oppervlokkig verdiept in de opleiding tot psychioter bii Rivierduinen, kon in

Nadere informatie

eqcwnq^nw) uawoduapp]l{.6ul6luwl ftr

eqcwnq^nw) uawoduapp]l{.6ul6luwl ftr eqcwnq^nw) uawoduapp]l{.6ul6luwl ftr ZT 6 8 9 s v dopuarouaa ut sdtl ujietjaieu a8ua,ro 8ut8tura5'5 ualapprus8ur8rurag'ù anuanber;ssur8ruteg' f pnoqrepuo ua 8ur8rurer ut,r 8ur1ag ra11 'z aarnqrorq OzeP

Nadere informatie

Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019

Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019 Toelichting Ranglijst woongebied land van matena 1 januari 2019 Hieronder treft u de geanonimiseerde ranglijst per 1 januari 2019 aan voor het woongebied van Land van Matena. Het betreft een momentopname.

Nadere informatie

'3 RIJKSWA'PEKSTAAT '

'3 RIJKSWA'PEKSTAAT ' '3 RIJKSWA'PEKSTAAT '.._---- 3 DIRECT IE W ATEIiHUiU1SlIOIJPT NG EN W AT8RBE'YEG I 1iG 't 'I *Hydrometrische Afdeling ---.._- Memorandum IV 1. jlnì,eidinr: in dc mcniornnda -1.1on :i!.i zijn gol.fro~intratios

Nadere informatie

aïtest @ oor IN NAAM DER KONINGIN GROSSE GERËCHTSHOF AMSTERDAM Sector civicl recht Nevcnzittingsplaats Amhem

aïtest @ oor IN NAAM DER KONINGIN GROSSE GERËCHTSHOF AMSTERDAM Sector civicl recht Nevcnzittingsplaats Amhem L7/07 ' 09 VRI 16:J4 FAli.07J 0901007 MR T itloï @ oor aïtest IN NAAM DER KONINGIN GROSSE GERËCHTSHOF AMSTERDAM Sector civicl recht Nevcnzittingsplaats Amhem zaaknurnmer gereclrtshof 200.007.gg7 (zaaknumnier

Nadere informatie

Floofdwacht exposeert. uniek drukwerr

Floofdwacht exposeert. uniek drukwerr ro2jaar Floofdwacht exposeert uniek drukwerr Smullen voor liefhebbers van mooi en bijzonder drukwerk. De Hoofdwacht biedt deze zorrrer gastvrijheid aan een genootschap dat twintig jaar in beslotenheid

Nadere informatie

e weg terug voor hct CDA

e weg terug voor hct CDA u V1 w D e weg terug voor hct CDA vraagt een tweesp-orenhelcid, zo is hier regelmatig hctoogd. Het ene spoor hctrcft het werken a an de eigcn cui tuur, stijl, organisatie en rrcscntatie en het andere is

Nadere informatie

t:l IZAK MÀARSEN L. C. \'an dcr \\'al

t:l IZAK MÀARSEN L. C. \'an dcr \\'al 32 lag, r'erktc l-obstein an g,rnseí harte me. Ooli toen hij, na het aftreden van.i. Kat, id 1936 tot geneeshecr dirccteur Nerd b nocmd, narr de itbreiding aanvankelijk nog to. In rg38 wcrd in hei loen

Nadere informatie

T.N&A TYDSKRIF VIR NEDERLANDS EN AFRIKAANS

T.N&A TYDSKRIF VIR NEDERLANDS EN AFRIKAANS T.N&A TYDSKRIF VIR NEDERLANDS EN AFRIKAANS T.N&A is 'n geakkrediteerde tydskrif en word uitgegee deur die Suider-Afrikaanse Vereniging vir Neerlandistiek, met finansiele steun van die Nederlandse Taalunie.

Nadere informatie

Canonvensters Michiel de Ruyter

Canonvensters Michiel de Ruyter ARGUS CLOU GESCHIEDENIS LESSUGGESTIE GROEP 8 Canonvensters Michiel de Ruyter Michiel Adriaanszoon de Ruyter werd op 23 maart 1607 geboren in Vlissingen. Zijn ouders waren niet rijk. Michiel was een stout

Nadere informatie

Voordeelstoerekening, bij de begroting van de schadevergoeding in geval van onrechtmatige daad en wanprestatie. Bolt, Anneke Toos

Voordeelstoerekening, bij de begroting van de schadevergoeding in geval van onrechtmatige daad en wanprestatie. Bolt, Anneke Toos University of Groningen Voordeelstoerekening, bij de begroting van de schadevergoeding in geval van onrechtmatige daad en wanprestatie. Bolt, Anneke Toos IMPORTANT NOTE: You are advised to consult the

Nadere informatie

Sessie 64. Meningen over Johan van Oldenbarnevelt. Mening in 1618. Mening Nu. Niet waar of Valt niet te zeggen

Sessie 64. Meningen over Johan van Oldenbarnevelt. Mening in 1618. Mening Nu. Niet waar of Valt niet te zeggen Sessie 64. Meningen over Johan van Oldenbarnevelt Mening in 1618 Mening Nu Niet waar of Valt niet te zeggen Sessie 64. Uitspraken over Johan van Oldenbarnevelt Johan van Oldenbarnevelt verdiende het om

Nadere informatie

HET VERZAMELEN VAN ARABIË Christiaan Snouck Hurgronje en Mekka

HET VERZAMELEN VAN ARABIË Christiaan Snouck Hurgronje en Mekka HET VERZAMELEN VAN ARABIË Christiaan Snouck Hurgronje en Mekka Prof. dr. Jan Just Witkam Museum voor Volkenkunde, Leiden, 2 december 2007 De eerste afbeelding van Mekka in Europa, detail. Bron: H. Reland,

Nadere informatie

)amenva[lng en conclusles

)amenva[lng en conclusles Hoofdstuk 10 a.t )amenva[lng en conclusles I 10.1 Inleiding Voor zelfstandige onderdelen van het centrale overheidsbestuur bestaat thans geen eigen rechtsregime. Als de wetgever een zelfstandige bestuurlijke

Nadere informatie

PA 9623PB 9623PC 9623PE 9623PG 9623PH 9623PJ 9623PK 9623TH PA 9624PB

PA 9623PB 9623PC 9623PE 9623PG 9623PH 9623PJ 9623PK 9623TH PA 9624PB 1 9616 9616TC 9616TH 9616TM 9617 9617AA 9617AN 9617AR 9617AT 9617AV 9617TB 9617TC 9618 9618PA 9618PB 9618PC 9618PD 9618PE 9618PG 9618PH 9619 9619PA 9619PD 9619PL 9619PM 9619PR 9619PS 9619PT 9619TA 9619TB

Nadere informatie

Verschenen in de serie Clingendael Cahicrs. Voorlopige plaatsbcpaling Beschouwingen over internationale vraagstukken 1961-1990

Verschenen in de serie Clingendael Cahicrs. Voorlopige plaatsbcpaling Beschouwingen over internationale vraagstukken 1961-1990 rr I 155.2 91ST h rasjul'taten oplcvert: vcrhoging van de vvclvaart en vrij'heid. Dal men zijn bondgenoten en partners en ontwikkelingsstrategieen niet kiest op basis van Westcrse ideologische eategorieen.

Nadere informatie

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein

Geschiedenis groep 6 Junior Einstein De oude Grieken en Romeinen hadden ze al en later ook de Vikingen. Koloniën. Koopmannen voeren met hun schepen over zee om met andere landen handel te drijven. Langs de route richtten ze handelsposten

Nadere informatie

MINISTERIE VAN LANDBOUW. Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek. Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent

MINISTERIE VAN LANDBOUW. Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek. Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent MINISTERIE VAN LANDBOUW Bestuur voor Landbouwkundig Onderzoek Rijkscentrum voor Landbouwkundig Onderzoek - Gent RIJKSSTATION VOOR ZEEVISSERIJ Oostende Directeur : P. HOVART OZONATED WASHING WATER : NO

Nadere informatie

_ FONDAMENTSTEENEN / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR. De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk.

_ FONDAMENTSTEENEN / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR. De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk. _ FONDAMENTSTEENEN. ---- / SPEL-ENLEESBOEK, VOOR De Afrikaansche Jet1gd. JliiJN J3oEK MET JwAALF J--ETTEf\S. VlcJFfdE ldi{uk. De Serie Spel~ en Leesboekjcs die ik mij voorstel onder den titcl van " Fonda.ruentst

Nadere informatie

Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten?

Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten? Onderzoeksvraag; welke motieven leidden in de middeleeuwen tot de kruistochten? Rond 1080 bedreigen de minder tolerante Seldjoeken Constantinopel. Het werd voor christelijke pelgrims steeds moeilijker

Nadere informatie

nlet precles geschatte in arbeidsong verzekerde

nlet precles geschatte in arbeidsong verzekerde etsels. Nederland loopt niet an ciupale letsels zclden weld :land bcstaat de neiging om de grote handcl.rilurgi sche centra lespecialisceldc kl inieken onl rtus quo wat betreíj ol ernstige cirrpale letsels.

Nadere informatie

ilr Nr. Molen "Onze Rika", uerwoest 23-1I-1944. 54 oktober 1995

ilr Nr. Molen Onze Rika, uerwoest 23-1I-1944. 54 oktober 1995 ilr Nr. 54 oktober 1995 LfuntnÍxtPPn Molen "Onze Rika", uerwoest 23-1I-1944. Dli KOS'Ilrlts llrl:n NI{. 54 ISSN: llsl-0-165 oktober 1995 INIIOUI) Artikelen ÍJlz. llestuu rsrncdedc I i rr gen 2 01lroc1l

Nadere informatie

BIBLIOTHEEK OP REIS 1984-1993. rssn 0921-9393. Bibliotheek de.r Ilij ksuni versiteit Leiden 1993. Nr. 15

BIBLIOTHEEK OP REIS 1984-1993. rssn 0921-9393. Bibliotheek de.r Ilij ksuni versiteit Leiden 1993. Nr. 15 BIBLIOTHEEK OP REIS Kleine publikaties van dc Leidse Universiteitsbibliotheck 1984-1993 Nr. 15 rssn 0921-9393 O 1993, Universiteitsbibliotheek Leiden postbus 9501, 2300 RA Lcidcn i h.\,rra.t,,i,,\tr!.'.."1

Nadere informatie

Tijd van monniken en ridders (500 1000 n. Chr.) 3.4 De islam in Europa. Allah. Het ontstaan en de verspreiding van de islam.

Tijd van monniken en ridders (500 1000 n. Chr.) 3.4 De islam in Europa. Allah. Het ontstaan en de verspreiding van de islam. 570 n Chr Profeet Mohammed geboren in Mekka 610 n Chr Openbaringen Allah via de aartsengel Gabriël, De woorden worden opgeschreven in de Koran 622 n Chr Vlucht Mohammed naar Medina, begin islamitische

Nadere informatie

tr g;aan bezoeken, met een luisterrijk gevolg en vele geschcnken. is iets bekend omtrent deze oudste geschiedenis. Wel

tr g;aan bezoeken, met een luisterrijk gevolg en vele geschcnken. is iets bekend omtrent deze oudste geschiedenis. Wel INLEIDING. ÀBESSINIË, VROEGER EN NU. De Abessiniërs zijn niet van Afrikaanschen doch van Arabischen oorsprong, behooren tot het Semietische ras. Naar wordt aangenomen zouden eenige eeuwen voor het begin

Nadere informatie

IN MEIIORIAM DR. EZECHIEL SLIJPDR (r37+ r95j)

IN MEIIORIAM DR. EZECHIEL SLIJPDR (r37+ r95j) 72 (r927, Handbuch der ange\.andten psvsikatischen Chcmie \-) en talrijke Ncienschappetijke artilrcien. In GroDin8en \ïns I)r. Litschiiz welclra bekcncl ats geteer.h niet all en in zijn cigen tak van nretedschad.

Nadere informatie

SrnTEN. '?",iffhorrand 19 APR Lid Gedeputeerde Staten. Aan de leden van. Afschrift beantwoording brief mevrouw Velders-Bijl

SrnTEN. '?,iffhorrand 19 APR Lid Gedeputeerde Staten. Aan de leden van. Afschrift beantwoording brief mevrouw Velders-Bijl Lid Gedeputeerde Staten SrnTEN Contact 070 441 71 12 f.vermeulen@pzh.nl '?",iffhorrand Aan de leden van Provinciale Staten van Zuid-Holland Postadres Provinciehuis Postbus 90602 2509 LP Den Haag T 070-441

Nadere informatie

AF}/4. Topcapital B.V. Van ljeghenstraat 108 IOTICM AMSTERDAM. Drtur 16 aùgustus 2012 onsk.nmùr TGFO-MSI-12070278. PdSirù van O E-ndr EdBn

AF}/4. Topcapital B.V. Van ljeghenstraat 108 IOTICM AMSTERDAM. Drtur 16 aùgustus 2012 onsk.nmùr TGFO-MSI-12070278. PdSirù van O E-ndr EdBn AF}/4 Topcapital B.V. Van ljeghenstraat 108 IOTICM AMSTERDAM Drtur 16 aùgustus 2012 onsk.nmùr TGFO-MSI-12070278 PdSirù van O E-ndr EdBn Mirjam. Slokker@afm.nl Provisi verbod-retouprovisìes Geachte directie,

Nadere informatie

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197

Inhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197 Inhoud Aan jou de keuze 7 D/2012/45/239 - isbn 978 94 014 0183 8 - nur 248 Tweede druk Vormgeving omslag en binnenwerk: Nanja Toebak, s-hertogenbosch Illustraties omslag en binnenwerk: Marcel Jurriëns,

Nadere informatie

Koos van Dam: 'Rusland is het enige land dat gewoon met Syrië communiceert'

Koos van Dam: 'Rusland is het enige land dat gewoon met Syrië communiceert' DOSSIER 4 UUR NIEUWSBREAK Koos van Dam: 'Rusland is het enige land dat gewoon met Syrië communiceert' Door: Irene de Zwaan 05/09/13, 16:07 YOUTUBE. Koos van Dam tijdens een optreden in Pauw&Witteman. NIEUWSBREAK

Nadere informatie

Vanuit arbeidsrechtelijh oogpunt is de mecsc ingrijpende

Vanuit arbeidsrechtelijh oogpunt is de mecsc ingrijpende Þ Fr g. tb r) É I'J O De nieuwe Mededingingswet en Richtsnoeren Clementie: klikken loont! Of toch niet? E.J.P. Schothorst*Gransier en M. Margadantl 4 Het liedje'klikspaan, boterspaan, je mag niet door

Nadere informatie

STAP 1 Wonen in EuroPa

STAP 1 Wonen in EuroPa les 1 Leven in EuroPa Jij woont in Nederland. Een klein land met rivieren, kanalen, meren en een prachtig strand'je gaat hier ook naar school. Maar hoe is dat in andere Europese landen? FIoe wonen kinderen

Nadere informatie

De kruistochten. God wil het! Steden en Staten

De kruistochten. God wil het! Steden en Staten prehistorie 42 oudheid 3000 v. Chr. 2500 v. Chr. 2000 v. Chr. 1500 v. Chr. Steden en Staten De kruistochten In de woonkamer van familie Vos hangt een klok met Romeinse cijfers. Jos en Mirthe willen graag

Nadere informatie

Algemene beleidsplan Moslim Informatie Centrum

Algemene beleidsplan Moslim Informatie Centrum Algemene beleidsplan Moslim Informatie Centrum Inhoudsopgave 1. Geschiedenis van de Islam in Nederland 2. Het Moslim Informatie Centrum Nederland 3. Activiteiten 1. Geschiedenis van de Islam in Nederland

Nadere informatie

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel

Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Naam: VAN WILLIBRORD tot Statenbijbel Willibrord Willibrord werd geboren als zoon van pas bekeerde ouders en werd als zevenjarige jongen door zijn vader Wilgis toevertrouwd aan het klooster van Ripon nabij

Nadere informatie

Een Egyptische collectie in Leiden

Een Egyptische collectie in Leiden Een Egyptische collectie in Leiden Naam: Klas:.. Het Rijksmuseum van Oudheden, de naam zegt het al, toont voorwerpen uit oude tijden. De collectie bestaat uit objecten van beschavingen die vandaag de dag

Nadere informatie

Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt

Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt Naam: DE GOUDEN EEUW en Rembrandt De Gouden Eeuw duurde niet precies honderd jaar. Hij begon aan het eind van de 16de eeuw, beleefde zijn hoogtepunt rond 1675 en was in de 18de eeuw voorbij. De Gouden

Nadere informatie

bloembakken HOOFDSTUK 6 Inleiding

bloembakken HOOFDSTUK 6 Inleiding HOOFDSTUK 6 Aanleg van de border in de volle grond, de verhoogde border en het gebruik van losse bloembakken Inleiding Als de tuin is ontsloten door een goed pad of padensysteem, kan er naar alle kanten

Nadere informatie

RESEARCH CONTENT. Loïs Vehof GAR1D

RESEARCH CONTENT. Loïs Vehof GAR1D RESEARCH CONTENT Loïs Vehof GAR1D INHOUD Inleiding ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------ blz. 2 Methode -----------------------------------------------------------------------------------------------------------------

Nadere informatie

V Vergadering van de Eerste Kamer op dinsdag 5 maart 2013. Toespraak van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. G.J. de Graaf

V Vergadering van de Eerste Kamer op dinsdag 5 maart 2013. Toespraak van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. G.J. de Graaf V Vergadering van de Eerste Kamer op dinsdag 5 maart 2013 Toespraak van de Voorzitter van de Eerste Kamer, Mr. G.J. de Graaf Herdenking Dr. P.H. (Pieter) Kooijmans (1933-2013) Op 13 februari jongstleden

Nadere informatie

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT

TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT TEKENLIJST SPIJKERSCHRIFT Dit is een vereenvoudigde lijst met spijkerschrifttekens uit Mesopotamië. Deze lijst maakt het mogelijk de tijdens de workshop Graven om te Weten bestudeerde tablet te vertalen.

Nadere informatie

SAMENVATTING EN CONCLUSIES

SAMENVATTING EN CONCLUSIES SUDAN'S DEBT CRISIS tion and Structural Change. SAMENVATTING EN CONCLUSIES D evelopment Pro spe cts an d ub-saharan Africa: a Joint k. tf the Sudanese Econom7,, Balance. Washington DC: b - S ah aran Afnc

Nadere informatie

Met een voorwoord van Paul Cliteur

Met een voorwoord van Paul Cliteur Met een voorwoord van Paul Cliteur Dirk van der Blom De verhouding van staat en religie in een veranderende Nederlandse samenleving ~ 0;:1 UITGEVERIJ ASPEKT De verhouding van staat en religie in een veranderende

Nadere informatie

Ibn Khaldûn en de Muqaddima

Ibn Khaldûn en de Muqaddima Ibn Khaldûn en de Muqaddima ] لونلدية - dutch [ nederlands - revisie: Yassien Abo Abdillah Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad) 2014-1434 Islam voor iedereen بن خ ون واملقدمة» باللغةهلونلدية «مراجعة: ياس

Nadere informatie

De geschiedenis van het damspel

De geschiedenis van het damspel De geschiedenis van het damspel Dammen is ouder dan jij denkt Neem wat stenen of schelpen als speelschijven. Trek wat lijnen in het zand. En je kunt dammen. Al 4000 jaar geleden damden zo Afrikanen. Ze

Nadere informatie

REGLEM ENT. voor het Weesh u is onden het beheer van den Kerkeraad den Nedend u itsche H ervormde. ow VóV. Gemeente te Oostzaan-

REGLEM ENT. voor het Weesh u is onden het beheer van den Kerkeraad den Nedend u itsche H ervormde. ow VóV. Gemeente te Oostzaan- REGLEM ENT voor het Weesh u is onden het beheer van den Kerkeraad den Nedend u itsche H ervormde Gemeente te Oostzaan- ow VóV { REGLgENT. Anrrrnr, 1. Het Diaconie-Weeshuis der Nedercl. Hervonnde Gemeente

Nadere informatie

H O E D U U R I S L I M B U R G?

H O E D U U R I S L I M B U R G? H O E D U U R I S L I M B U R G? N AD E R E I N F O R M A T I E S T A T E N C O M M I S S I E S OV E R O N D E R AN D E R E A F V A L S T O F F E N H E F F I N G E N I N L I M B U R G 1 6 a u g u s t u

Nadere informatie

HONDERD JAAR GELEDEN. Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913

HONDERD JAAR GELEDEN. Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913 HONDERD JAAR GELEDEN aflevering 12 Nieuws uit de krant van 10 tot 15 maart 1913 Een vast onderwerp waaraan in de kranten aandacht werd besteed, was de oorlog op de Balkan. Turkije was er bij betrokken

Nadere informatie

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen

Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag Geschiedenis Tijdvakkendossier tijdvak 2: tijd van Grieken en Romeinen Verslag door Lotte 1570 woorden 19 juni 2017 3 4 keer beoordeeld Vak Methode Geschiedenis Feniks Tijdvak: Tijd van Grieken

Nadere informatie

Nieuwsbrief 1 maart 2012

Nieuwsbrief 1 maart 2012 Nieuwsbrief 1 maart 2012 De Heemshof Het gebied rond De Heemshof in Heemskerk wordt bedreigd door nieuwbouwplannen van de gemeente. Op verzoek van Lambert Koppers, eigenaar van De Heemshof en deelnemer

Nadere informatie

In 18831,) heeft cle to nmalige Itotteldansche archivaris

In 18831,) heeft cle to nmalige Itotteldansche archivaris IIO dam, het andere betrelfende Haarlem, duidelijk ààntoonen, dat de steden wilden hebben, dat de Marrancn er k\r,amen. En dat dit vooml een duidelijk bewijs is voor hct grooie handelsbclang, clat n1cn

Nadere informatie

- r52 - .'/,i'ql t rn4r. ln h. l I,o.( /-r i",.r btijí... ",,r,ri. vr.t: n]ens het $'czenlijkc besnrpunt van.tc,,striid mei coct

- r52 - .'/,i'ql t rn4r. ln h. l I,o.( /-r i,.r btijí... ,,r,ri. vr.t: n]ens het $'czenlijkc besnrpunt van.tc,,striid mei coct - r52 - en nrdividu. Nu zou Den hicr aan toc huddcn vocgcn, dai in cen werkelijke psychische autherlticitejt dd:r bcpaat.le ptich_ ten niot los te denked zijn van de:. bcpnakte man. ID dat ge\.al is van,,hcbben"

Nadere informatie

1. Over Stichting Martin Luther Heritage Foundation

1. Over Stichting Martin Luther Heritage Foundation Beleidsplan 2017-2019 1. Over Stichting Martin Luther Heritage Foundation Theoloog Maarten Luther (1483-1546) is een van de belangrijkste reformatoren en grondlegger van het protestantisme. Door zijn toedoen

Nadere informatie

L i mb u r g s e L a n d m a r k s

L i mb u r g s e L a n d m a r k s L i mb u r g s e L a n d m a r k s P r o g r a m m a I n v e s t e r e n i n S t ed e n e n D o r p e n, l i j n 2 ; D e L i m b u r g s e I d e n t i t e i t v e r s i e 1. 0 D o c u m e n t h i s t o

Nadere informatie

3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd

3. Door de kruistochten werden de wegen naar het Oosten weer bekend en werd Samenvatting door M. 1059 woorden 9 december 2013 6 13 keer beoordeeld Vak Geschiedenis 3.2 Waardoor de handel herleeft in de hoge middeleeuwen 1. Handelaren gingen zicht weer organiseren en gingen samenwerken

Nadere informatie

De klassieke tijdlijn

De klassieke tijdlijn De klassieke tijdlijn In de lessen geschiedenis heb je waarschijnlijk al gehoord over de tijdlijnen, of de historische periodes en waarschijnlijk ook over exacte datums zoals 476. In dit documentje kom

Nadere informatie

Guus Geluk Ontsnapt in de Najdorf. Van onze verslaggever uit Duckstad

Guus Geluk Ontsnapt in de Najdorf. Van onze verslaggever uit Duckstad Guus Geluk Ontsnapt in de Najdorf Van onze verslaggever uit Duckstad In de eerste KNSB wedstrijd van dit seizoen speelde Guus Geluk een bijzondere partij tegen Hugo van Hengel. Voor de eerste keer in zijn

Nadere informatie

fax 09/ Laboratorium voor Toegepaste Geologie en Hydrogeologie UNIVERSITEITGENT. Geologisch Instituut Krijgslaan 281, S8 B-9000 Gent

fax 09/ Laboratorium voor Toegepaste Geologie en Hydrogeologie UNIVERSITEITGENT. Geologisch Instituut Krijgslaan 281, S8 B-9000 Gent UNVERSTETGENT Labratrium vr Tegepaste Gelgie en Hydrgelgie ECONOMSCHE PRE-EVALUATE VAN MNERALJSATES N BOORKERNEN VAN HET MASSEF VAN BRABANT Tabellen en figuren Gelgisch nstituut Krijgslaan 281, S8 B-9

Nadere informatie

Sessie 68. Meningen over Wat Tyler. Mening in 1381. Mening Nu. Niet waar of Valt niet te zeggen

Sessie 68. Meningen over Wat Tyler. Mening in 1381. Mening Nu. Niet waar of Valt niet te zeggen Sessie 68. Meningen over Wat Tyler Mening in 1381 Mening Nu Niet waar of Valt niet te zeggen Sessie 68. Uitspraken over Wat Tyler Mensen moeten niet als slaven hoeven werken alleen maar omdat ze arm zijn.

Nadere informatie

6 Stefanus gevangengenomen

6 Stefanus gevangengenomen 6 Stefanus gevangengenomen 8. En Stefanus, vol geloof en kracht, deed wonderen en grote tekenen onder het volk. 9. En enigen van hen die behoorden tot de zogenoemde synagoge van de Libertijnen, van de

Nadere informatie

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus

Tijdwijzer. Het begin. Voor en na Christus 138 Tijdwijzer Het begin Op deze tijdbalk past niet de hele geschiedenis van de mens. Er lopen namelijk al zo n 100.000 jaar mensen rond op aarde. Eigenlijk zou er dus nog 95.000 jaar bij moeten op de

Nadere informatie

3. Waarom zijn er zoveel mensen in het huis? 4. Wat wil Mohammed doen?

3. Waarom zijn er zoveel mensen in het huis? 4. Wat wil Mohammed doen? Lees het verhaal over de profeet Mohammed. Dit is het huis van Mohammed. Hij leefde rond het jaar 600. Mohammed woonde in Mekka. Mohammed was een profeet. Een profeet is een wijze man. Het is druk in het

Nadere informatie

RAPPEL: CL.NR.: AFD./AMBT. SBKT. Team. Onderwerp Checklist beoordeling jaarrekening 2011

RAPPEL: CL.NR.: AFD./AMBT. SBKT. Team. Onderwerp Checklist beoordeling jaarrekening 2011 prvicie "Utrecht REG.NR het cllege v Burgeeeter e ethuder v de geeete Jeltei GE Ptbu 26 NG.: 2 btc. 22 4 JELTEN VERZNDEN 9 DEC.22 Cl fege v Gei Gedeputeerde tte Pythgrl Ptbu8 ÜTTHUtrecht Tel: -289 Fx -284.prvicie-utrecht.l

Nadere informatie

Welkom bij: Taal- en cultuurstudies

Welkom bij: Taal- en cultuurstudies Welkom bij: Wat is bijzonder aan? De meerwaarde van taal en talen breed denken Programma Wat kun je ermee? Test jezelf voor Taal- en cultuuurstudies Student en afgestudeerde Vragen (panel ) Wat is bijzonder

Nadere informatie

h<-igc cn lagc dclcn, tlrogc en natte stukkcn. ers, vu'aarond er de I{l eine parel mriervl ind cr, de Weerschijnvlindcr en de Spaanse vlag.

h<-igc cn lagc dclcn, tlrogc en natte stukkcn. ers, vu'aarond er de I{l eine parel mriervl ind cr, de Weerschijnvlindcr en de Spaanse vlag. ffi**mw ffi ffi pr#ffi "ffi ffi?ífl??ffi ffiru ruw 7-t;:,io,'.r. z, 1# z% Y **Ét* Voor alle ercursies geldt: o Laat het de excutsieleider weten ais je mee rvilt gaan. Ilen kleine w'ijziging is attijd mogeli]k

Nadere informatie

"Tusschen de overdreven pretensiën van den eene en het regt als oorlogvoerende macht der andere, het evenwicht te bewaren..~" *

Tusschen de overdreven pretensiën van den eene en het regt als oorlogvoerende macht der andere, het evenwicht te bewaren..~ * "Tusschen de overdreven pretensiën van den eene en het regt als oorlogvoerende macht der andere, het evenwicht te bewaren..~" * Nederland neutraal. De Nederlandse neutraliteits politiek t.en aanzien van

Nadere informatie

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid

Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid History Christiane Simone Stadie Op reis door het rijk der Letteren en der Godgeleerdheid Herinneringen van mijne academiereis in 1843 (Abraham Des Amorie van der Hoeven Jr.) Seminar paper Christiane

Nadere informatie

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein

Bepaling toezichtvorm gemeente Stein Bepaling toezichtvorm 2008-2011 gemeente Stein F i n a n c i e e l v e r d i e p i n g s o n d e r z o e k P r o v i n c i e L i m b u r g, juni 2 0 0 8 V e r d i e p i n g s o n d e r z o e k S t e i

Nadere informatie

IHILLEN@RooSEN. 'o The City Buitding oo te Rotterdam. Gebruikershandboek Appartementen en Penthouses

IHILLEN@RooSEN. 'o The City Buitding oo te Rotterdam. Gebruikershandboek Appartementen en Penthouses HLLEN@RooSEN 'o The City Buitding oo te Rotterdam Gebruikershandboek Appartementen en Penthouses / C cb u ikcrshandbock en woontips "The City Building" te Rotterdam Blad van 24 PRO.lrCT: 104 appartementen,

Nadere informatie

Het Rijksmuseum We gingen naar het rijksmuseum over de gouden eeuw. We vonden de nachtwacht heel erg mooi want hij is heel bijzonder omdat het van

Het Rijksmuseum We gingen naar het rijksmuseum over de gouden eeuw. We vonden de nachtwacht heel erg mooi want hij is heel bijzonder omdat het van Het Rijksmuseum We gingen naar het rijksmuseum over de gouden eeuw. We vonden de nachtwacht heel erg mooi want hij is heel bijzonder omdat het van donker naar licht is geverfd en dat vind ik heel speciaal

Nadere informatie

M U LTICHAN NEL M I UOEN EN BEDRIJ F

M U LTICHAN NEL M I UOEN EN BEDRIJ F M U LTCHAN NEL M UOEN EN BEDRJ F GROOTSTE VERKOPER OP EBAY STERK N KLANTCONTACT. FACLTARE MARKT OVER TRENDS, SPECALSMEN EN FOCUSGEBEDEN. NNOVATES OP NTERACTONS 201 3. S U CC ESVO LLE DATASÏRATEG E. N EUWE

Nadere informatie

Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig. Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009

Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig. Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009 Mak de gesjiechte van ós sjtreek lebendig Jaarverslag Sjtichting Genealogiek Sjènne 2009 Inhoud Voorwoord pag. 3 Voortgang De Bokkerijders met de dode hand, een nieuwe visie pag. 4 Website www.sjtigs.eu

Nadere informatie

Carla du Pree. Johan Huizinga en de bezeten wereld. De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS

Carla du Pree. Johan Huizinga en de bezeten wereld. De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS Carla du Pree Johan Huizinga en de bezeten wereld De rol van publieke intellectueel tussen twee wereldoorlogen ISVW UITGEVERS 4 Ik ben ik en mijn omstandigheden. Als ik die omstandigheden niet red, red

Nadere informatie

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst.

Wat mevrouw verteld zal ik in schuin gedrukte tekst zetten. Ik zal letterlijk weergeven wat mevrouw verteld. Mevrouw is van Turkse afkomst. Interview op zaterdag 16 mei, om 12.00 uur. Betreft een alleenstaande mevrouw met vier kinderen. Een zoontje van 5 jaar, een dochter van 7 jaar, een dochter van 9 jaar en een dochter van 12 jaar. Allen

Nadere informatie

59 Pijnacker-Nootdorp

59 Pijnacker-Nootdorp Ary23iLt uoibv, rqs semeente 59 Pijnacker-Nootdorp UO Groenzoom T.a.v. de heer ir. D.C. Louwerse Kleihoogt 7A 2651 KV BERKEL EN RODENRIJS odres Cemeentekantoor Oranjeplein 1,2641 EZ Pijnacl

Nadere informatie

HHR. iln$$n. De desleundisen. l$ N0OPZ^KEL dk. Z0 NUÉND,tNrUNKU T,ilfSTEN V00KVí V^L^NS V00KNIEUWE. KUf,ilïE. ÉKls aeen WEGC00,EN.

HHR. iln$$n. De desleundisen. l$ N0OPZ^KEL dk. Z0 NUÉND,tNrUNKU T,ilfSTEN V00KVí V^L^NS V00KNIEUWE. KUf,ilïE. ÉKls aeen WEGC00,EN. iln$$n l$ N0OPZ^KEL dk Z0 NUÉND,tNrUNKU T,ilfSTEN V00KVí V^L^NS fnítuls:m$tenk KENVOLEN $TULLEN T,aD V00KNIEUWE KUf,ilïE ÉKls aeen WEGC00,EN V00K6íLíCTíKEN, ÉNSlf,ll0rFEKCEN. HHR GroteSchoonmaak De desleundisen

Nadere informatie

Appartement in Résidence Le Parc des Erables te Brunoy bij Parijs

Appartement in Résidence Le Parc des Erables te Brunoy bij Parijs Appartement in Résidence Le Parc des Erables te Brunoy bij Parijs maart 2014 Verkoopinformatie Appartement 55 m2: entree gemeubileerde zitkamer (20 m2) keuken voorzien van apparatuur kleine gang waaraan:

Nadere informatie

De verkiezingsuitslag van 6 mei is aanleiding tot discussie hoe het

De verkiezingsuitslag van 6 mei is aanleiding tot discussie hoe het De verkieingsuitslag van 6 ei is aanleiding tot discussie hoe het 1- cc t c... c; t u ~ :J UJ cc u_; verder oet et het CDA. De koers van de partij oet ich beegen in een richting aarbij het no-nonsense-beleid

Nadere informatie

i?_ I-I_ -t- sondering mast 70

i?_ I-I_ -t- sondering mast 70 l ; 11 ALCEAEEN PAL(NLAN PER MAST / "" : r _ " ll"t / f k,,, 4tp (tioifo, _,,_, ;; 1J_ lfll 1 l " f DETAil PAAl NA;Cnt:PAA _,14,4 1 + 8nm CROUTSCHL, Q), DOORSNEDE PAALKoP Conusweerstand in MP a Wrijvongsgetat

Nadere informatie

Schriftelijke vragen ex artikel 37 Reglement van orde voor de raadsvergaderingen (RvO)

Schriftelijke vragen ex artikel 37 Reglement van orde voor de raadsvergaderingen (RvO) Geeente Heerhurd R hrfteljke vren ex kel 7 Releent vn rde vr de rdverdernen (Rv) Dtu ndenn Vlnuer Retenuer 6 nveber jl -9 nderer hrfteljke vr ver ne rlernkten Dr en Vndel n de rlheffn An het llee, Inledn»

Nadere informatie

l)e stad in hct rn'erk van Walter Ilenjanrin Pt'ter Lladsen Parijs - Antrverpen Joitlle,\ainr

l)e stad in hct rn'erk van Walter Ilenjanrin Pt'ter Lladsen Parijs - Antrverpen Joitlle,\ainr lnhoudstafel 50 l)e stad in hct rn'erk van Walter Ilenjanrin Pt'ter Lladsen 52 Parijs - Antrverpen Joitlle,\ainr 56 Stadspittroon Annic CLthen 5 W'oord vooraf 6 Stad als projcct Ccert Bekdcrt 10 Anturerpen

Nadere informatie

Viering 25-jarig bestaan van het Belgisch Museum voor Radiologie

Viering 25-jarig bestaan van het Belgisch Museum voor Radiologie Viering 25-jarig bestaan van het Belgisch Museum voor Radiologie 9 oktober 2015 Frans Zonneveld Door enorme inspanning van de zijde van curator René van Tiggelen, het Militair Ziekenhuis Koningin Astrid

Nadere informatie

Latijn: iets voor jou?

Latijn: iets voor jou? : n j i t a L r o o v s iet jou? De Romeinen en wij Waar komen onze letters vandaan? Hoe komen we aan de namen van de maanden? De antwoorden op vele van deze vragen vind je vaak in het verleden bij de

Nadere informatie

Plaatsingslijst. Archiefnummer: 89 Archiefnaam: MULW Sector: Onderwijs en wetenschappen Soort archief: Persoonsarchief Datering: 1905-1935

Plaatsingslijst. Archiefnummer: 89 Archiefnaam: MULW Sector: Onderwijs en wetenschappen Soort archief: Persoonsarchief Datering: 1905-1935 Plaatsingslijst Archief W.J.M. Mulder Archiefnummer: 89 Archiefnaam: MULW Sector: Onderwijs en wetenschappen Soort archief: Persoonsarchief Datering: 1905-1935 Katholiek Documentatie Centrum 2014 1 "De

Nadere informatie

De visie van de historische Jezus op zichzelf

De visie van de historische Jezus op zichzelf De visie van de historische Jezus op zichzelf HJ. de Jonge Inleiding In 1990 vcrschcen van M. de Jongc hct bock Jezus als Messias. Hct is de Ncdcrlandsc bewerking van zijn in 1991 vcrschijncnde Jesus,

Nadere informatie

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen

Toetsvragen Geschiedenis Toelatingstoets Pabo. Tijdvak 3 Toetsvragen Tijdvak 3 Toetsvragen 1 Op veel afbeeldingen wordt de Romeinse keizer Constantijn als een heilige afgebeeld met een stralenkrans om zijn hoofd. Welke reden was er om Constantijn als christelijke heilige

Nadere informatie