Bouwrecht in kort bestek

Transcriptie

1 Bouwrecht in kort bestek

2

3 Bouwrecht in kort bestek Onder redactie van: Prof. mr. M.A.M.C. van den Berg Prof. dr. ir. A.G. Bregman Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Auteurs: Prof. mr. M.A.M.C. van den Berg Prof. dr. ir. A.G. Bregman Prof. mr. dr. M.A.B. Chao-Duivis Mr. P.J.M.W. Clerx Mr. R. van Ekeren Mr. J.G.E. Gieskes Mr. dr. S. van Gulijk Prof. mr. N.S.J. Koeman Prof. mr. D.A. Lubach Prof. mr. A.A. van Velten Mr. A.G.J. baron van Wassenaer van Catwijck Mr. J.J. Vetter Ir. H.W. de Wolff Zevende druk s-gravenhage

4 7 e druk ISBN NUR , Stichting Instituut voor Bouwrecht, s-gravenhage Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgeverij. Voor zover het maken van kopieën uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16h tot en met 16m Auteurswet 1912 jo. het Besluit van 27 november 2002, Stb. 2002, 575, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken dient men zich tot de Stichting Instituut voor Bouwrecht te wenden. No part of this book may be reproduced in any form, by print, photo print, microfilm or any other means without written permission from the publisher. Deze titel is ook digitaal raadpleegbaar op

5 Voorwoord De thans voor u liggende druk van BKB is niet alleen redactioneel verzorgd door het Instituut voor Bouwrecht, maar ook uitgegeven door het Instituut. Met deze uitgave hoopt het Instituut de bouwrechtelijke gemeenschap, waaronder de afnemers van onderwijs, nog beter te kunnen bedienen. De redactie hoopt dat deze uitgave beantwoordt aan de wensen en verwachtingen van de gebruikers van dit inmiddels tot standaardwerk verheven boek, en houdt zich uitdrukkelijk aanbevolen voor suggesties (publicaties@ ibr.nl). Omdat de regelgeving niet stil staat, is het o.a. daarom noodzakelijk geweest de inhoud van het boek wederom grondig aan te passen. Op publiekrechtelijk terrein deden zich enkele ingrijpende wijzigingen voor. Zo trad op 1 juli 2008 de Wet ruimtelijke ordening (Wro) in werking. Op 31 maart 2010 volgde de Crisis- en herstelwet en op 1 oktober 2010 treedt de Wet algemene bepalingen omgevingsrecht (Wabo) in werking. Ook op milieurechtelijk terrein deden zich diverse wijzigingen voor. De privaatrechtelijke hoofdstukken ondergingen ook aanpassingen, maar van minder principiële aard. Het auteurscorps is getroffen door het droeve bericht in 2008 dat mr. E.J. Maas is overleden; zijn deel is overgenomen door mr. J.J. Vetter, waarvoor de redactie zeer erkentelijk is. Een andere nieuwe auteur is mr. dr. S. van Gulijk. Zij nam van prof. mr. M.A.M.C van den Berg het deel over betreffende de adviseursovereenkomst. De redactie prijst zich ook met haar aanwezigheid in dit handboek zeer gelukkig. Een woord van dank is tot slot op zijn plaats voor mr. R.W.M. Kluitenberg, die verantwoordelijk is voor het publiceren van dit boek alsmede voor M. Twerda, die de opmaak voor haar rekening nam. Het boek dat u in handen heeft, is ook digitaal beschikbaar. Daarvoor kunt u terecht op De tekst is afgesloten op 1 juni Met wijzigingen in wet- en regelgeving en nadien verschenen jurisprudentie is geen rekening gehouden. De redactie s Gravenhage, juni 2010 v

6 Voorwoord Voorwoord bij eerste druk Bouwrecht in kort bestek is een eerste complete inleiding in dit belangrijke functionele vak, zowel wat het publiek als het privaatrecht betreft. Het is voorbereid door een commissie uit het Interuniversitair Samenwerkingsverband voor Onroerend goedrecht (ISOR), welke commissie destijds door het Instituut voor Bouwrecht is ingesteld. Het boek is geschreven door een zeventiental auteurs, onder redactie van prof. mr. P. de Haan, mr. M.A. van Voorst van Beest en ir. A.G. Bregman. Wat de inhoud betreft is gekozen voor een functionele indeling, uitgaande van de verschillende onderdelen van het bouwproces. Na een inleiding in het bouwrecht als geheel komen in de verschillende hoofdstukken aan de orde de bouwnijverheid als bedrijfstak, inclusief de betrokken overheidsorganen en diensten, de planologische en technische regulering van de bouw, de bouwgrond, financiering en subsidiëring, bouwcontracten, aansprakelijkheid en verzekering, vormen van rechtspraak en belastingen. Het geheel wordt besloten met een overzicht van het internationale bouwrecht. Een meer gedetailleerd overzicht van de behandelde materie wordt aangetroffen in par. 5 van het eerste hoofdstuk. Bouwrecht in kort bestek is in de eerste plaats bedoeld voor juridische en technische studenten van universiteiten en hogescholen, doch kan tevens dienen als algemene oriëntatie op het vak als geheel voor mensen die in de praktijk met bepaalde aspecten of onderdelen van het bouwrecht te maken krijgen. Veel dank gaat uit naar de auteurs, die de totstandkoming van deze uitgave mogelijk hebben gemaakt. Een woord van dank gaat evenzeer uit naar mevrouw E. de Reus en de heer C.C. Berghuis, medewerkers van het Instituut voor Bouwrecht, die een groot aandeel hebben gehad in de eindafwerking van het manuscript. De redactie s Gravenhage, juni 1990 vi

7

8

9 Inhoudsopgave Voorwoord Lijst van afkortingen v xvii Hoofdstuk 1 Bouwrecht - Bregman Begrip en omvang Aard en ontwikkeling Dwarsdoorsnede privaatrecht en publiekrecht Verhouding tot andere functionele vakken Opzet van het boek 22 2 Bouwnijverheid Bedrijfsorganisaties - Clerx Het uitvoerend bouwbedrijf Het toeleveringsbedrijf Het ontwerpend bouwbedrijf De vestigingswetgeving - Clerx Vereenvoudiging Het nieuwe Vestigingsbesluit bedrijven Handhaving Vestiging van een bouwbedrijf Vestigingswetgeving Bouwbedrijf Vestigingsbesluit Het vestigen van een bouwbedrijf Betekenis voor bouwpraktijk Definitief einde Vestigingswet Ketenaansprakelijkheid en inlenersaansprakelijkheid - Vetter Inleiding Systeem van de ketenaansprakelijkheid en de inleners - aansprakelijkheid Uitbreidingen en uitzonderingen ketenaansprakelijkheid Beperking van risico s Procedure tegen de ontvanger; formele aspecten 38 ix

10 Inhoudsopgave Hoofdstuk 3 Bouwregulering Overheidsorganen en -diensten - Bregman Inleiding Rijksniveau Provinciaal niveau Gemeentelijk niveau Ruimtelijke ordening - Lubach Algemeen Ruimtelijke ordening op nationaal niveau Ruimtelijke ordening op provinciaal niveau Ruimtelijke ordening op gemeentelijk niveau Financiële bepalingen Handhaving en toezicht Bezwaar en beroep De Omgevingsvergunning - Lubach Omgevingsvergunning voor projecten De vergunningaanvraag De vergunningprocedure Gedeeltelijke verlening omgevingsvergunning Flexibiliteit Omgevingsvergunning voor een deel van een project Activiteiten met onlosmakelijke samenhang Gefaseerde vergunningverlening Eén loket, één digitaal aanvraagformulier Crisis- en herstelwet - Lubach Stadsinrichting - De Wolff Inleiding Beleidsmatig kader Juridische instrumenten voor stadsinrichting Financieel kader stadsinrichting Infrastructurele werken - Bregman Inleiding Planning van wegen, vaarwegen en spoorwegen Overige Infrastructuur Bouw en woontechnische regelgeving - Bregman Inleiding Bouw- en woontechnische regelgeving in de woningwet Bouwbesluit en bouwverordening NEN normen, kwaliteitsverklaringen en aansluit voorwaarden Overige regelgeving Nationaal publiekrechtelijke regelgeving Nationaal privaatrechtelijke regelgeving Internationaal publiekrechtelijke regelgeving 89 x

11 Inhoudsopgave 3.8 Milieubeheer - Koeman Inleiding Ruimtelijke ordening en milieuwetgeving Grondverwerving en gronduitgifte Bouwen Slopen Monumentenzorg - Bregman De monumentenwet Gemeentelijke monumentenverordeningen Financieel statuut voor de monumentenzorg Andere vormen van regulering - Bregman Inleiding Ontgrondingenwet Huisvestingswet 112 Hoofdstuk 4 Bouwgrond Grondexploitatie - Bregman Levenscyclus bouwgrond Particuliere grondexploitatie Gemeentelijke grondexploitatie Grondverwerving - Bregman Algemeen Minnelijke verwerving Voorkeursrecht Onteigening Grondslagen Administratieve procedure Gerechtelijke procedure Schadeloosstelling Gevolgen van de Wro Integrale herziening van de Ow Gronduitgifte - Bregman Algemeen Uitgifte in eigendom Uitgifte in erfpacht Overige zakelijke rechten en burenrecht - Van Velten Mede eigendom en mandeligheid Mede eigendom of gemeenschap Mandeligheid Opstalrecht, appartementsrecht en flatcoöperatie Etage-eigendom. Natrekking bij onroerende zaken. Eigendom van netten Het opstalrecht De coöperatieve flatexploitatievereniging Het appartementsrecht 175 xi

12 Inhoudsopgave Burenrecht Erfdienstbaarheden en kwalitatieve verplichtingen Erfdienstbaarheden Kwalitatieve verplichtingen Vergelijking van de rechtsfiguren Parkmanagement en beheervereniging Hypotheek en bouwfinanciering Kenmerken van hypotheek Bouwfinanciering Afsluitende opmerkingen Zakenrechtelijke situaties bij andere vormen van financiering - Van Velten Huurkoop Groeiende en dalende eigendom Lease Sale lease back Zakenrechtelijke problemen bij gebruik in deeltijd en maatschappelijk gebonden eigendom - Van Velten Gebruik in deeltijd (ook wel genoemd periode eigendom of time share) Maatschappelijk gebonden eigendom Verkoop van nieuwbouw aan particulieren - Van Velten Inleiding Koop- en aannemingscontracten De wettelijke regeling Publiek-private samenwerking als instrument van grondbeleid - Bregman Inleiding Samenwerkingsmodellen voor PPS in de B&U -sector Samenwerkingsmodellen voor PPS bij combinatieprojecten De planologische inkadering van PPS projecten 193 Hoofdstuk 5 Bouwcontracten Precontractuele fase - Van den Berg Een eerlijke kans Baris/Riezenkamp: de grondregel Van Plas/Valburg tot CBB/JPO: de uitwerking Precontractuele redelijkheid en billijkheid en beginselen van aanbestedingsrecht Algemene voorwaarden - Chao-Duivis Inleiding Voorbeelden Toepasselijkheid van c.q. gebondenheid aan algemene voorwaarden De vernietigbaarheid van algemene voorwaarden Slotbepalingen 218 xii

13 Inhoudsopgave 5.3 De overeenkomst met de adviseur - Van Gulijk Rechtskarakter Algemene voorwaarden Hoofdverplichtingen van de adviseur De ontwerpfase De aanbestedingsfase De directievoering Aansprakelijkheidsbeperkingen Gebondenheid aan algemene voorwaarden Honorering van de adviseur Opzegging van de opdracht Auteursrecht van de adviseur Samenwerkingsvormen Aanbestedingsrecht en mededingingsrecht - Van Wassenaer van Catwijk Inleiding Aanbestedingsrecht - wat het is Bronnen van aanbestedingrecht Aanbesteding - wat het is (vervolgd) Wat wordt er aanbesteed? Beginselen van aanbestedingsrecht Europese bronnen Richtlijnen Aanbestedingsplicht en -beginselen voor opdrachten die niet onder de aanbestedingsrichtlijnen vallen Beginselen van aanbestedingsrecht - een tussenstand Nationale aanbestedingsregelgeving Aanbestedingsbeleid en het toepassen van regels voor overheidsaanbestedingen - ARW Aanbestedingsplichtige opdrachten onder de algemene aanbestedingsrichtlijn en het Bao Persoon aanbestedende dienst Aard van de opdracht Omvang van de opdracht Aanbestedingsprocedures Algemeen Opstellen specificaties Vaststellen procedure De openbare procedure De niet-openbare procedure De concurrentiegerichte dialoog Onderhandelingsprocedure met voorafgaande bekendmaking Onderhandelingsprocedure zonder voorafgaande bekendmaking De onderhandse procedure De concessie-procedure De raamovereenkomst 271 xiii

14 Inhoudsopgave De prijsvraag Elektronische veiling Aankondiging, aanbestedingsstukken en termijnen Aankondiging Aanbestedingsstukken Termijnen Selectie Inleiding Uitsluitingsgronden en BIBOB Over te leggen gegevens Wettelijke en maatschappelijke eisen Financiële en economische draagkracht Gegevens - referenties Eisen Beroep op draagkracht derden Combinaties Andere gegevens Technische bekwaamheid Gegevens - Referenties Eisen Beroep op technische geschiktheid van derden Combinaties Doorselecteren - transparantie Communicatie voorafgaande aan de aanbesteding Inleiding - algemene eisen Inlichtingen - algemeen Inlichtingen - vertrouwelijk Inschrijving en gunning Inleiding: de twee soorten gunningscriteria Economisch meest voordelige inschrijving Theorie Praktijk Inschrijving Varianten Ongeldige inschrijvingen Rechtsbescherming en geschillen Mededingingsrecht - Chao-Duivis Aanneming van werk - Van den Berg Rechtskarakter De verplichting van de aannemer tot uitvoering van het werk Risico s tijdens de uitvoering De verplichting van de opdrachtgever tot betaling Aansprakelijkheid na oplevering Voortijdige beëindiging der overeenkomst Consumentenbouw Samenwerkingsvormen 349 xiv

15 Inhoudsopgave 5.6 Geïntegreerde contracten - Chao-Duivis Inleiding Bespreking van de inhoud van de UAV-GC Andere moderne contractvormen - Chao-Duivis Eigendomsvoorbehoud en retentierecht van de aannemer - Chao-Duivis Inleiding Eigendomsvoorbehoud Retentierecht op onroerende zaken 365 Hoofdstuk 6 Bouwaansprakelijkheid en -verzekering - Chao-Duivis Inleiding Zaaksbeschadiging/hinder Kabel en leidingschade Aansprakelijkheid van de overheid Productenaansprakelijkheid (PA) Verzekering 401 Hoofdstuk 7 Bouwrechtspraak Rechtspraak door de burgerlijke rechter - Chao-Duivis Geschillenbeslechting door arbitrage - Chao-Duivis Algemeen Arbitrage in de bouw Arbitrage-instituten in de bouw Geschillenbeslechting in de bouw bij wege van bindend advies - Chao-Duivis Algemeen Geschillenbeslechting bij wege van bindend advies in de bouw Mediation in de bouw Bouwreflectie Internationale bouwarbitrage ADR - Van Wassenaer van Catwijk Algemeen - geschillenoplossing Niveau 1 - Projectorganisatie en partnering Niveau 2 - Mediation en minitrage Niveau 3 - Bindend advies - Dispute Review Boards Internationale bouwarbitrage - Van Wassenaer van Catwijk Algemeen Verdragen en andere internationale regelingen Het NAI arbitragereglement en internationale arbitrage Art Rv; buitenlandse arbitrage ICC rules of arbitration International Centre for Settlement of Investment Disputes - ICSID 434 xv

16 Inhoudsopgave 7.6 Bestuursrechtelijke rechtsbescherming in de bouw - Lubach Inleiding Rechtsbescherming in het publiekrechtelijk bouwrecht 438 Hoofdstuk 8 Bouwbelastingen Rijksbelastingen - Van Ekeren Omzetbelasting (btw) in kort bestek Overdrachtsbelasting in kort bestek Vennootschapsbelasting in kort bestek Investeringsfaciliteiten Wet inkomstenbelasting Gemeentelijke belastingen - Gieskes Inleiding De onroerende zaakbelastingen Baatbelasting Rechten Waterschapsbelastingen - Gieskes De Wet waardering onroerende zaken - Gieskes 472 Hoofdstuk 9 Internationaal bouwcontractenrecht - Chao-Duivis Inleiding FIDIC voorwaarden: algemeen FIDIC voorwaarden: enkele belangrijke kenmerken 491 Uitsprakenregister 501 Trefwoordenregister 519 xvi

17

18

19 Lijst van afkortingen AA Ars Aequi AAA American Arbitration Association AABL Algemene Aannemingsvoorwaarden Bedrijfsgebouwen in de Landbouw AB Administratiefrechtelijke Beslissingen ABB Algemene Bepalingen voor de uitvoering van Bouwwerken ABN Algemene Nederlandse Bond van Natuursteenbedrijven ABI Algemene bepalingen voor de uitvoering van Installatiewerken ABRvS Afdeling Bestuursrechtspraak Raad van State ACB ADR Centrum voor het Bedrijfsleven ACI Algemene vereniging voor Centrale verwarmings en luchtbehandelings Industrie ADOT Arizona Department of Transport ADR Alternative Dispute Resolution/anders dan rechtspraak ADSCR Annual Debt Service Cover Ratio A. G. Advocaat Generaal AIG Arbitrage Instituut GIW Woningen Agr.r. Tijdschrift voor Agrarisch Recht AGvB Afdeling geschillen van Bestuur van de Raad van State AIBk Arbitrage Instituut Bouwkunst AIBs Arbitrage Instituut Bouwstoffen AIV Algemene Inschrijvingsvoorwaarden ALIB Algemene Leveringsvoorwaarden Installerende Bedrijven AMI Tijdschrift voor Auteurs, Media en Informatierecht AMvB Algemene Maatregel van Bestuur AOV Algemene Ondernemersvaardigheden APV Algemene Plaatselijke Verordening AR Afdeling rechtspraak van de Raad van State AR Algemene Regelen voor de honorering van de architect en de verdere rechtsverhouding tussen opdrachtgever en architect Arob Administratieve Rechtspraak Overheidsbeslissingen Art. artikel ArvD EG 2000 Aanbestedingsreglement voor Diensten EG 2000 ARW Aanbestedingsreglement Werken A&V Aansprakelijkheid en Verzekering AV Algemene Voorwaarden AVA Algemene Voorwaarden voor Aannemingen in het Bouwbedrijf AVB Algemene aansprakelijkheidsverzekering voor bedrijven xix

20 Lijst van afkortingen AVBB Algemeen Verbond Bouwbedrijf AVG Algemene Voorwaarden voor de uitvoering van werken voor de dienst der Genie AVKA Algemene Voorwaarden uitvoering Kleine Aanneming in het bouwbedrijf AVM Aannemers Vereniging Metselwerken AVOL Algemene Vereniging van Ondernemers in het Loodgieters, Sanitair en Gasverwarmingsbedrijf AVP Algemene aansprakelijkheidsverzekering voor particulieren AVW 1968 Algemene Voorwaarden voor de uitvoering van Werken 1968 a.w. aangehaald werk Awb Algemene wet bestuursrecht AWR Algemene Wet inzake Rijksbelastingen BABEX Bond van Aannemers van Sloopwerken BAG Basisregistraties Adressen en Gebouwen Bass Besluit aanbestedingen speciale sectoren BauR Baurecht BAV Beroepsaansprakelijkheidsverzekering BAW Besluit aanbesteding van werken Bb Bedrijfsjuridische berichten BBP Bruto Binnenlands Product Belstato Beleid voor stadsvernieuwing in de toekomst Belwp Belemmeringenwet Privaatrecht BFBN Bond van Fabrikanten van Betonproducten in Nederland BGH Bundesgerichtshof Wet (BIBOB) Wet bevordering integriteitsbeoordelingen door het openbaar bestuur BIT Bilateral Investment Treaty BKB BV Kwaliteitsverklaringen Bouw BLS Besluit Locatiegebonden Subsidies Bma Besluit mededingingsregelingen aanbesteding Bmb Besluit mededingingsregeling in de bouwsector BMC Stichting Betonmortelcontrole BNA Bond van Nederlandse Architecten BNB Beslissingen in belastingzaken/nederlandse belasting rechtspraak Bao Besluit aanbestedingsregels voor overheidsopdrachten BOA Besluit Overheidsaanbestedingen Bolegbo Vereniging van Boorondernemers en Buizenleggers Bolegbo vok Vereniging van Boor, Kabelleg en Buizenlegbedrijven BOOT Besluiten opslaan in ondergrondse tanks BOVATIN Bond van Aannemers van Tegelwerken in Nederland BR Bouwrecht Bro Besluit op de ruimtelijke ordening BROM Besluit rijkssubsidiëring onderhoud monumenten BRRM Besluit rijkssubsidie restauratie monumenten xx

21 Lijst van afkortingen (Wet) BRV BSN BTW B&U B.V. Bvc BW BWS B en W CAR verzekering cbb CEN CENELEC CEW Chw CIBB Cie-MER COM CP CRvB CROW CSV CvG DAB db(a) DBFM DBFMO DigiD diss. DNR DRB EG/EEG EHRM EIC EIM EPC EPN EU (M)EZ FAANB FED FGB FIDIC (Wet op de) belastingen van rechtsverkeer Burgerservicenummer Belasting over de toegevoegde waarde Burgerlijke en Utiliteitsbouw Besloten Vennootschap Besluit vrijstelling Combinatieovereenkomsten Burgerlijk Wetboek Besluit Woninggebonden Subsidies Burgemeester en Wethouders Constructie All Risks Verzekering concrete beleids beslissing Comité Européen de Normalisation Comité Européen de Normalisation Electrotechnique Commissie Electriciteitswerken Crisis- en herstelwet Centrum Innovatie Beroepsonderwijs Bedrijfsleven Commissie voor de milieu-effectrapportage Commissie Europese Gemeenschappen Constituto Possessorio Centrale Raad van Beroep Centrum voor Regelgeving en Onderzoek in de Grond, Water en Wegenbouw en de Verkeerstechniek Coördinatiewet Sociale Verzekeringen Commissie van Geschillen Dispute Adjudication Boards decibel Design Build Finance Maintain Design Build Finance Maintain Operate Digitale Identiteit dissertatie De Nieuwe Regeling Dispute Review Boards Europese Gemeenschap/Europese Economische Gemeenschap Europese Hof voor de Rechten van de Mens European International Contractors Economisch Instituut voor het Midden en Kleinbedrijf Engineering, Procurement and Construction Energie Prestatie Norm Europese Unie Ministerie van Economische Zaken Stichting Federatie Aannemers in de Afbouw en Nevenbedrijven van de Bouwnijverheid FED Fiscaal Weekblad Federatie van Verenigingen van Groothandelaren in Bouwstoffen Fédération Internationale des Ingénieurs Conseils xxi

22 Lijst van afkortingen FOA FOSAG GATT GBA GC GEM GIW GPA G rekening GS GSB Gst. GWW HIBIN HID HR HSL HvJEG (Wet) IB IBA Ibid IBR IBRD ICC ICE ICLR ICSID IER IKOB IMF IPSV ISV IW JB JBN LJN jo. JOR KA/AV KB KEMA KG Federatie van Ondernemersorganisaties in de Afbouw Koninklijke Vereniging Federatie van Ondernemers in het Schilders, Afwerkings en Glaszetbedrijf General Agreement on Tariffs and Trade gemeentelijke bevolkingsadministratie Geïntegreerde Contractvormen Grondexploitatiemaatschappij Garantie Instituut Woningbouw Agreemnet on Government Procurement Geblokkeerde rekening Gedeputeerde Staten grotesteden beleid De Gemeentestem Grond, Water en Wegenbouw Vereniging van Handelaren in Bouwmaterialen in Nederland Hoofdingenieur Directeur Hoge Raad Hogesnelheidslijn Hof van Justitie Europese Gemeenschappen (Wet) Inkomstenbelasting International Bar Association Op dezelfde plaats/bladzijde Instituut voor Bouwrecht International Bank for Reconstruction and Development International Chamber of Commerce (Internationale Kamer van Koophandel) Institute of Civil Engineers International Construction Law Review Intellectuele Eigendom en Reclamerecht Tijdschrift Intellectuele eigendom en reclamerecht Stichting Instituut voor Keuring en Onderzoek van Bouwmaterialen Internationaal Monetair Fonds Innovatief Programma Stedelijke Vernieuwing Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing Invorderingswet Jurisprudentie Bestuursrecht Juridische Berichten voor het Notariaat Landelijke Jurisprudentienummer Juncto Jurisprudentie ondernemingsrecht Model koop /aannemingsovereenkomst met bijbehorende algemene voorwaarden Koninklijk Besluit Keuringsinstituut voor de Nederlandse Elektriciteitssector Kort geding xxii

23 Lijst van afkortingen KIVI KIWA k.k. KLIC KNB KOMO kv KVB KvK KVOS KwBNBW Lb LGW LLCR (M)LNV LPG MDW M en R MER m.e.r. MIT MKB m.nt. MvA MvT Mw MW NABU NAI NAV NAVAS NBCA pool NbBW NBW Nb-wet NCIB NCM NEC NEN NEPROM NHR Koninklijk Instituut van Ingenieurs Keuringsinstituut voor Certificatie, Inspectie en Waterresearch kosten koper Kabels en Leidingen Informatie Centra Koninklijke Notariële Beroepsorganisatie Kwaliteitsverklaringen Organisatie voor Materialen en Onderdelen voor de bouw kilo Volt Koop en Verkoopvoorwaarden Bouwstoffen Kamer van Koophandel Koninklijk Verbond van Ondernemers in het Schildersbedrijf Kwartaalbericht Nieuw BW Wet op de loonbelasting Stichting Landelijk Garantiefonds Woningbouw Loan Life Cover Ratio Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit Liquified Petroleum Gas Marktwerking, Deregulering en Wetgevingskwaliteit Tijdschrift voor Milieu en Recht Milieu effectrapport Milieu effectrapportage Meerjarenprogramma Infrastructuur en Transport Midden en Kleinbedrijf met noot Memorie van Antwoord Memorie van Toelichting Mededingingswet MegaWatt Vereniging van Nederlandse Aannemers met belangen in het Buitenland Nederlands Arbitrage Instituut Nederlandse Architecten Vereniging Nederlandse Aannemers Vereniging van Afbouw en Stukadoorswerken Nederlandse Bestuurders en Commissarissen Aansprakelijkheidsverzekerings pool Nieuwsbrief BW Nieuw Burgerlijk Wetboek Natuurbeschermingswet Nederlandse Christelijke Installateurs Bond Nationale Contactcommissie Monumentsbescherming New Engineering Contract Nederlandse Norm Vereniging van Nederlandse Projectontwikkeling Maatschappijen Nieuw Handelsregister xxiii

24 Lijst van afkortingen NJ NJB NJO NJV NMa NMI NMP n.n.g. NTB NTBR NTER N.V. NVB NVK NVM NVOB NVTB NVWB (Wet) OB OBN (M)OCW ONRI Ow Ow NBW OZB PA Pb PEC PKB/pkb POG PPC PPD PPLR PPS PRG PS RAW Rb. RGSHN RI&E RM Themis r.o. RO RPB RPC RPD Nederlandse Jurisprudentie Nederlands Juristenblad Nederlandse Jurisprudentie Onteigening Nederlandse Juristenvereniging Nederlandse Mededingingsautoriteit Nederlands Mediation Instituut Nationaal Milieubeleidsplan nog niet gepubliceerd Nederlands Tijdschrift voor Bestuursrecht Nederlands Tijdschrift voor Burgerlijk Recht Nederlands Tijdschrift voor Europees Recht Naamloze Vennootschap Vereniging voor Ontwikkelaars en Bouwondernemers Nederlandse Vereniging van Kitverwerkende Bedrijven Nederlandse Vereniging van Makelaars in onroerende goederen Nederlands Verbond van Ondernemers in de Bouwnijverheid Nederlands Verbond Toelevering Bouw Nederlandse Vereniging van Wegenbouwers (Wet op de) Omzetbelasting Ondernemersverbond Bestratingsbedrijven Nederland Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap Organisatie van advies en ingenieursbureaus Onteigeningswet Overgangswet Nieuw Burgerlijk Wetboek onroerende zaakbelasting Productenaansprakelijkheid Publicatieblad (van de EG) Programma Evaluatie Commissie planologische kernbeslissing Praktijkboek Onroerend Goed Provinciale Planologische Commissie Provinciale Planologische Dienst Public Procurement Law Review Publiek private samenwerking De Praktijkgids Provinciale Staten Rationalisatie en Automatisering in de Wegenbouw Rechtbank Regeling Geldelijke Steun Huurwoningen Normkosten Systeem Risico-Inventarisatie en Evaluatie Rechtsgeleerd Magazijn Themis rechtsoverweging Wet op de Rechterlijke Organisatie Ruimtelijk Planbureau Rijksplanologische Commissie Rijksplanologische Dienst xxiv

25 Lijst van afkortingen RRM RSV Rv RvA RvdW RvS RVOI SBK SBR SDR S&J Sep SKG SKH SKW SMB SoFi SPO SR SROW SRW STABU Stb. Stcrt. STEVES S en V SVM SVV SWOV (M)SZW t.a.p. TBR TO TU TvA TvC TvO TBBS TED Trb. TTP UAR Rijkssubsidieregeling Restauratie Monumenten Rechtspraak Sociale Verzekeringen Wetboek van Burgerlijke Rechtsvordering Raad van Arbitrage voor de Bouw Rechtspraak van de Week Raad van State Regeling van de Verhouding tussen Opdrachtgever en adviserend Ingenieursbureau Stichting Bouwkwaliteit Stichting Bouwresearch Special Drawing Rights Schuurmans & Jordens NV Samenwerkende electriciteits produktiebedrijven Stichting Kwaliteitscentrum Gevelelementen Stichting Keuringsbureau Hout Stichting Kostenkwaliteitszorg Woningbouw Strategische Milieubeoordeling Sociaal Fiscaal Vereniging van Samenwerkende Prijsregelende Organisaties in de Bouwnijverheid Standaardvoorwaarden Rechtsverhouding Opdrachtgever en Architect Standaard Referentiebestek voor Onderhoud en Woningverbetering Standaard Referentiebestek voor de Woningbouw Standaardbestek Burgerlijke en Utiliteitsbouw Staatsblad Staatscourant Stichting voor toezicht op wettelijke ondernemersexamens Stedebouw en Volkshuisvesting Stichting Vakexamen Makelaardij Structuurschema Verkeer en Vervoer Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid te aangehaalde plaatse Tijdschrift voor Bouwrecht Tijdschrift voor Omgevingsrecht Technische Universiteit Tijdschrift voor Arbitrage Tijdschrift voor Consumentenrecht Tijdschrift voor Openbaar Bestuur Technisch Bureau ter Bevordering van Schadepreventie Tenders Electronic Daily Tractatenblad Trusted Third Party Uniform Aanbestedingsreglement xxv