september 2013 nummer 3 Magazine Kiwa Register: expert in vergunningen Kiwa over schaliegas met stroom

Transcriptie

1 september 2013 nummer 3 Magazine Kiwa Register: expert in vergunningen Kiwa over schaliegas Gepruts met stroom

2 In dit nummer Paul Hesselink COLUMN Bureautroonrede PAGina 12 Landgenoten, Hoewel u de leden van de Staten-Generaal niet bent en ik zeker geen majesteit, wil ik mij in september toch tot u richten. De Nederlandse regering heeft er haar handen vol aan om het economisch slechte weer het hoofd te bieden. Het kabinet probeert uit alle macht via belastingen en besparingen te voldoen aan de richtlijnen voor gezonde staatsfinanciën, al dan niet opgelegd door Europa. Of bezuinigen daar de oplossing voor is, daarover verschillen politici en economen onderling nogal van mening. Waar de één vindt dat geld moet rollen ofwel: uitgeven om de economie mogelijk uit het slop te investeren betogen anderen juist dat het zaak is de hand op de knip te houden en de tering naar de nering te zetten door te snijden in de kosten. Doelpunt!? Kiwa ISA Sport test technologie Welke kant u ook kiest, efficiënter werken helpt altijd. Daarbij kan de overheid enorm geholpen worden. Met name bij uitvoerende, controlerende of dienstverlenende activiteiten kan het bedrijfsleven diverse overheidstaken prima op zich nemen. Vaak op een efficiëntere manier, waardoor de eindgebruiker de belastingbetaler of een bedrijf sneller en beter geholpen is. En sowieso goedkoper, want de gebruiker betaalt in principe voor zaken die hij zelf wil of moet: een vergunning, certificaat of inspectie. Het efficiënt uitbesteden van dergelijke overheidstaken betekent ruimte voor het Nederlandse bedrijfsleven en dus een impuls voor de Nederlandse economie. Voor Kiwa zijn de publieke en de semipublieke sector al belangrijke opdrachtgevers. Daar werken wij al intensief namens, voor of samen met semipublieke of overheidsinstanties. Dankzij deze ervaring weet ik dat wij daarbij nog meer werk uit handen kunnen nemen dan wij nu doen. De overheid kan zich met minder kosten richten op haar kerntaken en Kiwa ondersteunt de overheid en het bedrijfsleven met haar expertise. Zodoende kan de overheid zinvol bezuinigen; dat stimuleert de economie onmiddellijk. Het beste van twee werelden, als u het mij vraagt. Geheel naar Nederlands (polder)gebruik houden we alle kampen op passende wijze tevreden en boekt het kabinet nog resultaat ook. Mark, je mag altijd bellen: op de cover Paul Hesselink Buschauffeuse Tannie van der Schans, werkzaam bij ov-bedrijf Connexxion, vestiging Spijkenisse, zet vóór haar dienst de binnenspiegel van haar bus in exact de juiste positie. De voor personenvervoer benodigde vergunningen komen van Kiwa Register. Lees verder over dit Kiwa-bedrijfsonderdeel op pagina 4 en kijk ook op voor méér. 2

3 PAGina 14 sector wil inzicht in kwaliteit zorgverlening Kiwa reviseert ijkinstallatie grote watermeters pagina 17 Kiwa klaar voor ErP Sinds 6 september 2013 is de nieuwe Europese regeling voor Energy related Products (ErP) van kracht voor apparatuur voor verwarming (al dan niet voorzien van warm tapwaterbereiding: de zogenoemde combitoestellen) en bereiding van warm tapwater. Doel: helderheid verschaffen over het energieverbruik en zo teveel verbruikende apparatuur weren van de markt. Na de overgangstermijn die momenteel van kracht is, zijn fabrikanten per 26 september 2015 verplicht het energieverbruik van hun apparaten te (laten) testen en uit te drukken in een verklaring en een energielabel. Deze metingen kosten tijd en je moet er als fabrikant de juiste meetapparatuur voor hebben, weet Guido van de Sande van Kiwa. Vaak is het gemakkelijker en sneller om Kiwa in te schakelen. In ons testlab in Apeldoorn beschikken wij nu al over alle benodigde meetmiddelen om zowel gas- als elektrische toestellen te testen. Meer informatie: Guido.van.de.Sande@kiwa.nl Thumbs up! Bij deze editie van het Kiwa Magazine ontvangt u een klein cadeautje. Gewoon, omdat we het leuk vinden dat u ons blad leest. Wilt u meer lezen over Kiwa? Volg ons dan op LinkedIn (linkedin.com/ company/kiwa) en wees als eerste op de hoogte van nieuwe ontwikkelingen. Als we een suggestie mogen doen: u kunt de thumbs-up -blaadjes gebruiken om interessante artikelen te markeren voor bijvoorbeeld uw collega s. Laat ons via Linkedin of via Twitter (twitter.com/kiwamagazine) weten wat u graag over ons wilt lezen. 3

4 Kiwa Register Vergunningen te land, Kiwa Register is gespecialiseerd in de afgifte van waardedocumenten voor de scheepvaart-, luchtvaart- en transportsector. Dat gebeurt grotendeels in opdracht van de minister van Infrastructuur en Milieu, die deze taak aan Kiwa Register heeft gedelegeerd. Gevolg is dat klanten voor hun vergunningen niet bij een andere partij terechtkunnen. Die situatie levert soms kritische geluiden op. Directeur Jan Pieter Bijkerk: Wij moeten ons houden aan strikte regels en afspraken, onder meer over tarieven en leveringstermijnen, en we staan onder toezicht van het ministerie. Kwalitatief uitstekende dienstverlening staat bij ons altijd voorop. Het is ook in ons belang dat een klant snel over de juiste vergunning beschikt. Meer informatie: Elke dag aan de grond kost geld Jan Pieter Bijkerk licht de werkwijze van Kiwa Register verder toe in een filmpje op Dit doet Kiwa Register Kiwa Register geeft een breed scala waardedocumenten uit. Voor de luchtvaartsector gaat het om onder meer brevetten voor piloten, technisch luchtvaartpersoneel en luchtverkeersleiders. Voor de scheepvaartsector verstrekt Kiwa Register vaarbevoegdheidsbewijzen, monsterboekjes en Rijnvaartverklaringen. De transportsector kan terecht voor de uitgifte van ondernemersvergunningen taxi en bus, boordcomputerkaarten taxi en digitale tachograafkaarten. Daarnaast is Kiwa Register specialist in het opzetten, onderhouden en ontsluiten van registers en het optimaliseren of overnemen van administratieve processen. Het vliegend personeel van KLM valt onder de divisie Flight Operations. Voor elk vliegtuigtype is er een aparte unit die de vliegers ondersteuning biedt op vliegtechnisch gebied en zorgt voor hun training, opleiding en inzetbaarheid. Mark Rademaker, Business Manager van de unit B747 (vliegtuigtype Boeing 747): Een vlieger moet altijd en overal een geldig brevet kunnen tonen. Kiwa Register geeft dat document uit. Het is voor ons ontzettend belangrijk dat de uitgifte snel en foutloos verloopt: onze mensen moeten zo veel mogelijk productie draaien. Elke dag aan de grond kost geld. Rademaker is tevreden over het verloop van de procedure. KLM heeft zich al eerder positief uitgelaten over de manier waarop Kiwa Register de uitgiftetaak heeft overgenomen van de Inspectie voor Verkeer en Waterstaat. Natuurlijk verliep niet alles meteen probleemloos, maar wij hebben geen grote hinder ondervonden. Kiwa Register is voor ons dé gesprekspartner bij het zoeken naar een praktische, kostenefficiënte manier van omgaan met de regelgeving. Mark Rademaker, Business Manager unit B747 bij KLM 4

5 naar extra's ter zee en in de lucht Snel beschikken over chauffeurskaart Taxi 'Visserij is geen koopvaardij' PoortGroep richt zich op de re-integratie van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Re-integratieconsulent Corrie van Oorschot: Een van onze trajecten is een branche-erkende opleiding tot taxichauffeur. We garanderen onze cliënt een baan; om die belofte waar te kunnen maken, hebben we relaties met werkgevers die dringend behoefte hebben aan gekwalificeerd personeel. Zodra een cliënt het examen heeft behaald en alle benodigde verklaringen in orde zijn, willen we snel zaken kunnen doen. Bij vertraging bestaat de kans dat een werkgever een vacature al heeft ingevuld. Een onmisbaar onderdeel in de hele procedure is de aanvraag van de chauffeurskaart taxi; zónder kan een cliënt niet aan het werk. In een goed gesprek met Kiwa Register hebben we besproken waar we nog tijdwinst kunnen boeken. Een kortere doorlooptijd blijkt onder meer te zitten in het vervroegen van bepaalde communicatiemomenten vanuit Kiwa Register. Het is prettig dat we daarover open en eerlijk met elkaar kunnen prakten. Ik heb er vertrouwen in dat de dienstverlening op korte termijn nog beter wordt. De Redersvereniging voor de Zeevisserij (RVZ) is de werkgeversorganisatie voor eigenaren van trawlers schepen die zijn ingericht voor het op zee vissen naar onder meer haring en makreel. RVZbestuurslid Cor Blonk: Elk schip heeft een voorgeschreven bemanningssterkte van 35 tot 40 opvarenden nodig die allemaal moeten voldoen aan bepaalde opleidingseisen. Dat is een flinke uitdaging: met name technisch deskundige mensen zijn lastig te vinden. Kiwa Register fungeert in Nederland feitelijk als toegangspoort tot de zeevaartsector: het legt bemanningsleden langs de wettelijke meetlat wanneer ze in aanmerking willen komen voor het benodigde vaarbevoegdheidsbewijs en monsterboekje. Over het algemeen vervult Kiwa Register die rol goed, ook als het gaat om afspraken over de doorlooptijd bij uitgifte. Punt van aandacht is dat de koopvaardij en de visserij soms over één kam worden geschoren, terwijl het twee duidelijk verschillende vormen van zeevaart zijn met elk hun eigen gebruiken en regels. Corrie van Oorschot, partner en re-integratieconsulent bij PoortGroep Cor Blonk, bestuurslid Redersvereniging voor de Zeevisserij 5

6 naar extra's Potentieel is enorm; zorgvuldig handelen noodzaak Schaliegas: EERST MEER KENNIS AANBOREN Schaliegas wordt wel de grootste revolutie in de aardgasmarkt in de afgelopen vijftig jaar genoemd. Het potentieel is enorm, ook economisch. Tegenstanders vrezen vooral de risico s van winning. Ook politiek komt de discussie op gang: moet schaliegas een fossiele brandstof uit de grond, en hoe? Omdat veel Kiwa-klanten actief zijn in de direct aan de winning en toepassing van schaliegas gelinkte sectoren energie en water, zetten we graag uiteen hoe Kiwa denkt over deze ontwikkeling. Vrij recent is ontdekt dat het gesteente schalie, te vergelijken met leisteen, het vermogen bezit om aardgas op te slaan. En niet zo n beetje ook: volgens het Internationaal Energie Agentschap IEA kan schaliegas een verdubbeling betekenen van de wereldgasvoorraad en is er voldoende potentieel om de komende 250 jaar het huidige productieniveau te handhaven. Met de standaard gasvoorraad zouden we volgens het IEA nog 60 tot 100 jaar toekunnen. Voor zover bekend beschikt Nederland over schaliegasvoorraden ter waarde van tien jaar gasverbruik op het huidige niveau. Het kabinet stelt dat winning van het gas op een verantwoorde manier mogelijk is, maar daarover bestaat controverse. Fracken Schaliegas wordt gewonnen door te boren naar de schalielaag en het gesteente onder hoge druk te breken ( fracken in jargon) met behulp van een mengsel van zand, water en chemische stoffen. Het vrijkomende gas wordt met een deel van het mengsel weer opgepompt; een ander deel blijft in de bodem achter. Het proces is niet zonder risico: de gebruikte chemische stoffen kunnen effect hebben op an- dere lagen in de ondergrond en op het drinkwater. Daarnaast is er kans op bodemdaling en op het vrijkomen van het broeikasgas methaan. Investeren in kennis Desondanks kunnen we schaliegas niet negeren, zegt Kees Kooijman, directeur van Kiwa Technology, dat zich onder meer bezighoudt met onderzoek ten behoeve van de gassector. Het potentieel op wereldwijde schaal is enorm. Gezien het feit dat de Nederlandse gasinkomsten op jaarbasis 12 miljard euro bedragen, is er ook een flink economisch belang. Dat de discussie zich vooral toespitst op de risico s is terecht: er gaat bij de winning nog het nodige mis, blijkt in bijvoorbeeld Polen en de Verenigde Staten. De uitdaging voor Nederland zit in het investeren in kennis. Niet alleen van methoden om schaliegas op een zorgvuldige, milieubewuste manier naar de oppervlakte te halen, maar ook van gas als energiebron. Gas speelt de komende jaren nog een belangrijke rol in de Nederlandse energievoorziening. Meer informatie: Kees.Kooijman@kiwa.nl 6

7 B.A.T. Services voldoet aan nieuwe ISCC-norm Biomassa beoordeeld Bijproducten van tarwe, sojabonen en koolzaad, maar bijvoorbeeld ook vetzuren, dierlijk vet en ander organisch afval worden steeds vaker ingezet als biomassa en grondstof voor biobrandstof. De criteria voor de status biomassa of biobrandstof zijn vastgelegd in de nieuwe International Sustainability & Carbon Certification, ISCC. Steeds meer bedrijven laten zich certificeren. De belangrijkste graadmeters in de ISCC zijn een aantoonbare reductie van de CO 2 -uitstoot, verantwoord gebruik van landbouwareaal, natuurbescherming en sociale duurzaamheid. De eisen gelden voor de hele productieketen, van teler tot verwerkingsbedrijf, weet Rien Buitink van Kiwa. De afnemer moet uiteindelijk inzicht hebben in hoe de biomassa of biobrandstof die hij afneemt, tot stand is gekomen. ISCC biedt de garantie dat biobrandstof daadwerkelijk verantwoord geproduceerd is. Een belangrijk nevendoel is te voorkomen dat malafide bedrijven proberen een graantje mee te pikken van deze lucratieve markt. Zekerheid en financiële prikkel Eerder dit jaar voerde Kiwa in samenwerking met partner Schutter Certification een ISCC-audit uit bij B.A.T. Servies in Sint-Denijs-Westrem, België. Het bedrijf geeft organische bijproducten en afval nieuwe waarde in de productieketen van hernieuwbare energie. Het afgelopen jaar hebben we ton organische stoffen verhandeld tussen producenten en eindgebruikers zoals biomassacentrales en produ centen van biodiesel, illustreert Biomass Sales Manager Benjamin Bracke. We zien dat afnemers steeds vaker alleen nog producten onder ISCC-certificaat willen. Voor hen betekent dat niet alleen zekerheid, maar ook een financiële prikkel in de vorm van extra subsidie. Kwaliteitshandboek B.A.T. Services moest en wilde mee in deze ontwikkeling. Natuurlijk is er altijd de afweging tussen de investering die we moeten doen en de uiteindelijke waarde van een ISCC-certificaat, aldus Bracke. Wij zien het als een voorwaarde om ons werk op een goede manier te kunnen blijven doen en als teken van kwaliteit en betrouwbaarheid. Tot dusver was daar geen kwaliteitssysteem voor nodig, erkent hij. We werken conform strenge normen, maar die werden niet onafhankelijk beoordeeld. Nu dat wel het geval is, willen we het meteen goed doen. Op advies van Kiwa, dat we benaderden op grond van de goede naam, hebben we in samenwerking met een adviesbureau een kwaliteitshandboek ontwikkeld dat aansluit bij de ISCC-eisen. Vervolgens konden we binnen drie maanden het certificeringstraject afronden. Meer informatie: Rien.Buitink@kiwa.nl, Benjamin Bracke 7

8 SigmaCert brengt duidelijkheid naar extra's Keurmerk voor heftrucks introductie van SigmaCert, de veiligheidsinspectie voor controle en onderhoud van heftrucks, tractiebatterijen, laadstation- en voorzetapparatuur. Het keurmerk is geïnspireerd op het Nederlandse BMWT-keur voor logistiek materiaal en bouwmachines. Klanten van Sigma-leden kunnen de technische kwaliteit van hun machines laten keuren door gecertificeerde keurmeesters. Op grond van hun bevindingen delen de keurmeesters groene (in orde), oranje (in orde, maar te verbeteren) en rode keurmerkstickers (niet in orde) uit. Hierop staat onder andere de geldigheidsduur van het keurmerk. Belgische bedrijven die heftrucks, graafmachines en andere mobiele arbeidsmiddelen gebruiken, zijn verplicht om deze jaarlijks te keuren. Maar omdat onduidelijk is hoe de keuringen moeten worden uitgevoerd, kan de veiligheid niet altijd worden gegarandeerd. Sigma, de beroepsvereniging van importeurs van goederenbehandelings- en bouwmachines biedt bedrijven daarom sinds 2012 een door Kiwa België gecertificeerde keuring en dito keurmerk: SigmaCert. De onduidelijkheid in de Belgische wetgeving leidt ertoe dat veel bedrijven hun machines niet of niet deskundig laten keuren. Een onwenselijke situatie, aldus Dries van Haut, voorzitter van Sigma, de beroepsvereniging van importeurs van goederenbehandelingsen bouwmachines. Uit onderzoek naar ongevallen met heftrucks blijkt bijvoorbeeld dat een defecte of slecht onderhouden heftruck vaak de oorzaak is. Technische kwaliteit keuren Deze situatie was voor Dries van Haut Tom van Hooydonk Sigma reden voor de Kiwa is meer betrokken Sigma ontwikkelde de veiligheidsinspectie in samenwerking met Kiwa België. Zo adviseerde Kiwa over de richtlijnen voor onder meer de keuringen en opleidingen. Ook auditeert Kiwa de keuringsorganisaties (dealerbedrijven) waarbij ze onder andere controleert of de keurmeesters de vereiste kennis en competenties hebben en nagaat of de klantrapportage op orde is. Daarnaast voert Kiwa steekproefsgewijs herkeuringen uit en controleert ze het beheer en de uitgifte van de keurmerkstickers. Kiwa heeft een zeer goede naam als onafhankelijk certificeringsorgaan, licht Tom van Hooydonk, aftersales directeur van importeur en Sigma-lid Motrac Handling & Cleaning de keuze voor Kiwa toe. Vergeleken met andere grote certificeringsinstanties is Kiwa meer betrokken en heeft ze meer expertise in huis. Bij de bepaling van de richtlijnen was die expertise een toegevoegde waarde keuringsstickers Dankzij de certificering door Kiwa is SigmaCert een objectief en onafhankelijk keurmerk. Dat Sigma-leden de meerwaarde hiervan inzien, blijkt wel uit het feit dat tot nu toe al 70 administratieve medewerkers en 360 keurmeesters zijn opgeleid. Ook zijn al keuringsstickers afgenomen en keuringen uitgevoerd. Meer informatie: 8

9 Samenwerking moet leiden tot praktijkgerichte trainingen Partnerschap met NEN Kiwa is een strategisch partnerschap aangegaan met NEN om praktijkgerichte trainingen aan te bieden. Een eerste pilot over beveiligingen in drinkwaterinstallaties is al gelanceerd. De twee partners willen ook andere markten bedienen. Kiwa en NEN, het Nederlandse kennisnetwerk voor normontwikkeling en normtoepassing, komen elkaar regelmatig tegen, maar werken nu voor het eerst samen als trainers. Het partnerschap is beslist niet eenmalig, zegt Rob Holtrop van Kiwa Training. We richten ons op duurzame samenwerking. De kracht van NEN is dat de medewerkers inhoudelijk goed weten wat er speelt rondom normen. Ze brengen de juiste mensen bij elkaar en zorgen voor heldere normafspraken. De kracht van Kiwa is dat we normteksten kunnen vertalen naar praktische toepassing. Samen hopen we waardevolle kennis voor de praktijk te ontsluiten. Weten, snappen, kunnen Het motto is: van weten naar snappen en kunnen, zegt Mark Leenaers, Programma en Product Manager Training & Advies bij NEN. Kiwa heeft veel kennis en ervaring op watergebied en is voor deze eerste training, NEN 1006: Beveiliging gevaarlijke toestellen, een ideale partner. Maar dat geldt ook voor gas, brandveiligheid of bouw. Ons doel is deelnemers steeds verder te helpen bij de juiste praktische toepassing van de normtheorie. NEN werkt in trainingen al met net echte praktijkopdrachten, maar in deze training werken we met echte toestellen op locatie. Dus steeds praktischer. aan de markt? Holtrop: Producenten zijn meestal goed op de hoogte van wet- en regelgeving. En in bijvoorbeeld ziekenhuizen zijn de drinkwaterinstallaties doorgaans goed beveiligd. Maar elders kom je genoeg gebreken tegen: keerkleppen die niet werken, verkeerd geïnstalleerd zijn of ontbreken. Dat betekent dat vuil water terug kan stromen in het leidingstelsel een potentieel gezondheidsrisico. Installateurs staan daar vaak niet bij stil. Met deze training hopen we zowel hen als opdrachtgevers helemaal bij te brengen. De training is verdeeld in een halve dag theorie en een halve dag praktijk. De eerstvolgende sessies zijn in november. Intussen onderzoeken NEN en Kiwa de trainingsmogelijkheden in andere sectoren. Meer informatie: Genoeg gebreken Valt er dan over keerkleppen het centrale aandachtspunt in de eerste training nog zoveel uit te leggen Rob Holtrop (links) en Mark Leenaers. 9

10 Betrokkenheid voorkomt graafschade naar extra's Hoe kan het dat sommige grondroerders minder schade veroorzaken aan kabels en leidingen dan andere? In opdracht van het Kabel- en Leidingoverleg (KLO), waarin onder meer netbeheerders, grondroerders en gemeenten zijn vertegenwoordigd, ging Kiwa Technology op zoek naar het antwoord op die vraag. Dat gebeurde door vijf bedrijven te interviewen die in 2011 goed scoorden op het gebied van graafschadepreventie. Uit de resultaten blijkt dat aandacht voor zorgvuldig graven een doorslaggevende factor is. De geïnterviewde medewerkers tonen een grote betrokkenheid en verlangen om graafschades te voorkomen. Dat zien we terug in preventieve maatregelen zoals goede begeleiding, duidelijke communicatie en innovatieve technieken, licht Paul van Norden van Kiwa Technology toe. Ook het vroegtijdig herkennen en in kaart brengen van graafrisico s, ze bespreken en maatregelen treffen zijn cruciaal. Kiwa adviseert onder andere dat ketenpartijen beter samenwerken. Meer informatie: Tijdelijke grondwaterbemaling is vaak noodzakelijk bij ontgravingen. BRL voor bemalingen De nieuwe beoordelingsrichtlijn (BRL) Tijdelijke grondwaterbemalingen heeft tot doel de kans op faalkosten bij tijdelijke grondwaterbemalingen, nodig voor de afvoer van grondwater bij bijvoorbeeld ontgravingen, te verkleinen. Vier protocollen met eisen aan het bemalingadvies, het technische bemalingsplan, uitvoering en aansturing staan daarvoor borg. De BRL is een initiatief van SIKB, de netwerkorganisatie voor bodembeheer, en Bouwend Nederland. Kiwa was als kennispartner nauw betrokken bij de totstandkoming van de richtlijn en bij de certificering van het bedrijf dat als eerste in Nederland over het volledige certificaat beschikt: bodem- en bemalingspecialist Bouten Nederland uit Nijmegen. Adviseurs Erik en Lars Lamers zijn trots. We waren op zoek naar een manier om aantoonbaar de kwaliteit van bemalingen te waarborgen, aldus Lars Lamers. Dat biedt niet alleen onderscheidend vermogen, maar kan ook helpen opdrachtgevers te overtuigen van een bepaalde aanpak. De richtlijn zorgt ervoor dat risico s inzichtelijk zijn en dat we de keuze voor een bemalingsmethode op een eenduidige manier onderbouwen. Bouten heeft alle vier protocollen in de BRL onder certificaat. Certificering voor afzonderlijke protocollen is ook mogelijk. Meer informatie: Jan.Keijzer@kiwa.nl, 10

11 Kiwa België en Jigam hebben dit voorjaar de krachten gebundeld. Dankzij de samenwerking kunnen internationale automerken bij één loket terecht voor advies, opleiding, auditing en benchmarking van hun kwaliteitslabels voor aangesloten dealers. Doorverkoop tickets aan banden één loket voor automerken Jigam, met hoofdkantoor in Luik, is een gerenommeerde internationale speler op het gebied van coaching, opleiding en audits in automotive, transport en openbare werken. Dankzij de samenwerking met Jigam breidt Kiwa haar bestaande audit- en opleidingsactiviteiten in de auto-industrie uit. Tegelijk speelt Kiwa in op de toenemende vraag van automerken naar second-party audit van hun kwaliteitslabels voor dealers. Jigam heeft jarenlange ervaring op dit gebied en heeft tevens een groot netwerk opgebouwd. Daarmee versterkt Jigam ons, aldus Janneck Peersman, directeur Kiwa België. Omgekeerd profiteert Jigam van het brede Europese netwerk van Kiwa. De tandem Kiwa-Jigam resulteert volgens Peersman in een Europese speler die de perfecte one-stop shop oplevert voor haar internationale klanten in de auto-industrie. We zijn nu één loket voor advies, opleiding, auditing en benchmarking. Wanneer audit en coaching elkaar in één project ontmoeten, maken we uiteraard een strikte scheiding om elke vorm van belangenconflict te vermijden. In de strijd tegen de ongereguleerde verkoop van toegangskaarten voor evenementen heeft de Stichting Kwaliteit Evenementen Nederland (SKEN) het Ticketkeur gelanceerd. SKEN Ticketkeur is bedoeld om consumenten te informeren over de kwaliteit en betrouwbaarheid van het ticketbedrijf. Veel consumenten weten niet dat er naast officiële online verkooppunten ook veel websites zijn die uit winstbejag grote partijen kaarten opkopen en doorverkopen. Mensen betalen soms wel drie keer meer dan de oorspronkelijke verkoopprijs. Ook blijken kaarten die zijn aangeschaft via malafide kanalen geen gegarandeerde toegang tot het evenement te geven, vertelt Willem Westermann van SKEN, dat bedrijven uit de evenementenbranche vertegenwoordigt. Tegelijk lijden de bonafide ticketverkopers en organisatoren imagoschade. Verkopende partijen mogen het Ticketkeur voeren als zij voldoen aan kwaliteitscriteria die de branche zelf heeft opgesteld. Kiwa is een van de twee geselecteerde certificerende instellingen die controles uitvoert op SKEN Ticketkeur. Meer informatie: Willem Westermann naar extra's Meer informatie: 11

12 Goal of geen goal? Kiwa ISA Sport is onlangs door wereldvoetbalorganisatie FIFA geaccrediteerd voor het testen van systemen voor doellijntechnologie. Dat is het resultaat van een geslaagde praktijktest die Kiwa aflegde in het kader van het toernooi Copa Amsterdam. Kiwa testte daar het GoalRef-systeem van het Duitse ingenieursbureau Fraunhofer. Ondanks tijdsdruk slaagde het Kiwa ISA Sport-team erin de test op tijd af te ronden. FIFA heeft het gebruik van doellijntechnologie in het voetbal in 2012 opgenomen in haar Laws of the Game. De technologie wordt toegepast ter ondersteuning van de scheidsrechter om vast te stellen of de bal de doellijn volledig is gepasseerd en of er dus wel of geen sprake is van een goal. Om de kwaliteit van de technologie te bewaken, heeft FIFA procedures voor systeemlicentie en -certificering ontwikkeld die worden getoetst door FIFA-geaccrediteerde testinstituten. Round Robin Om de FIFA-accreditatie te bemachtigen, nam Kiwa ISA Sport op 14 en 15 mei deel aan een veldtest in het Olympisch Stadion in Amsterdam. Deze zogenoemde FIFA 'Round Robin' vond plaats in het kader van Copa Amsterdam, een internationaal toernooi voor spelers onder de 19 jaar. De veldtest moest uitwijzen of Kiwa voldoet aan de kwaliteitseisen die FIFA aan testinstituten stelt. Onderdeel van de Round Robin was een test Thomas Pellkofer van het GoalRef-systeem, het door FIFA goedgekeurde doellijnsysteem van ingenieursbureau Fraunhofer dat tijdens het toernooi zou worden toegepast. De test verliep vlekkeloos, vertelt Thomas Pellkofer van Fraunhofer. De ochtend na de test hadden we de rapportage al binnen, waardoor we precies voor de start van het toernooi toestemming kregen van FIFA om GoalRef te gebruiken. De samenwerking met Kiwa verliep volgens Pellkhofer uitstekend. Alles ging uitstekend. Dat komt onder meer doordat Kiwa ruime ervaring heeft met het testen van kunstgras in opdracht van FIFA. Vier testinstituten De goed verlopen Round Robin leverde Kiwa ISA Sport een FIFA-accreditatie op voor het testen van doellijntechnologiesystemen. Ze schaart zich daarmee in een select gezelschap van vier geaccrediteerde testinstituten. Voor Pellkofer is de accreditatie van Kiwa zeer welkom: De introductie van doellijntechnologiesystemen staat nog maar aan het begin; tot dusver zijn alleen in stadions in Groot-Brittannië, Brazilië en nu dus in Nederland goedgekeurde installaties operationeel. Voor een wereldwijde uitrol zijn geaccrediteerde testinstituten als Kiwa dus onontbeerlijk. Meer informatie: 12

13 Gepruts bron ONGELUKKEN Bij de meeste elektriciteitsongevallen in huis is de wasdroger of de meterkast de oorzaak. Dat blijkt uit een analyse van Kiwa Technology in opdracht van Netbeheer Nederland. Meestal zijn het de bewoners zelf die meterkastincidenten veroorzaken doordat ze aanpassingen doen en daarbij verkeerde bedrading of montagematerialen gebruiken. Het afgelopen jaar deden zich 230 elektriciteitsongevallen in huis voor. Brancheorganisatie Netbeheer Nederland liet Kiwa Technology een analyse uitvoeren van deze ongevallen, op basis van berichten in de media, contacten met netbeheerders en via informatie op internet. Van een elektriciteitsongeval is sprake als er een brand, (vermoedelijke) kortsluiting, overbelasting, elektrocutie of een stroomstoot is opgetreden. Kiwa becijferde dat vorig jaar drie doden en 79 gewonden vielen bij elektriciteitsincidenten. Bij 183 van de 230 incidenten waren er geen slachtoffers. De gewonden hadden in de meeste gevallen last van rookvergiftiging als gevolg van brand. Bij 60 procent van de ongevallen is huishoudelijke apparatuur de veroorzaker, licht Hella Rijpkema van Kiwa Technology toe. De wasdroger staat, met 20 procent, met stip op één, gevolgd door de wasmachine met bijna 6 en de elektrische deken met ruim 5 procent. Meer voorlichting nodig De meterkast is met ruim 24 procent ook een belangrijke bron van ongelukken, weet Rijpkema. Vrijwel altijd zijn bewoners zelf de oorzaak, blijkt uit gesprek- ken die we voerden met experts bij netbeheerders. Mensen brengen veranderingen in de meterkast aan en gebruiken daarbij te dunne bedrading en verkeerd montagemateriaal. Netbeheer Nederlandwoordvoerder Martijn Boelhouwer: Meestal gaat het om aanpassingen voor routers, modems, inbraak- en brandmelders. In een meterkast zit vaak geen stopcontact en dus zie je dat mensen zelf gaan prutsen. Meer voorlichting aan consumenten over verantwoord gebruik van de meterkast en het gebruik en onderhoud van bijvoorbeeld wasdrogers is volgens Kiwa noodzakelijk om het aantal ongevallen te verminderen. Wij als netbeheerders geven voorlichting aan consumenten via de site Daarnaast is het rapport een signaal aan de partijen die betrokken zijn bij het ontwerp en de bouw van de meterkast, vult Boelhouwer aan. Zij zullen moeten bezien of strengere eisen nodig zijn aan de brandveiligheid. Meer informatie: Hella.Rijpkema@kiwa.nl, Martijn Boelhouwer 13

14 Elke kuub telt Een goed functionerende ijkinstallatie is onmisbaar bij het bepalen van de meetnauwkeurigheid van drinkwatermeters en een nauwkeurige watermeter is weer cruciaal voor zowel verbruiker als drinkwaterbedrijf bij het bepalen en afrekenen van het waterverbruik. Kiwa test in het drinkwaterlaboratorium in Rijswijk kleine en grote watermeters. De ijkinstallatie voor grote watermeters (diameter tot 200 mm) onderging onlangs een grondige revisie die een feilloze werking de komende jaren garandeert. Kiwa test de meetnauwkeurigheid van grote drinkwatermeters al decennialang. De ijkinstallatie voor grote drinkwatermeters dateert deels van 1965, het jaar dat Kiwa zich in Rijswijk vestigde. Tot nu toe was regulier onderhoud voldoende om de installatie up-to-date te houden. Onlangs bleek dat er tijd zou ontstaan voor een complete revisie. Het is van het grootste belang voor alle betrokken partijen dat onze installatie de juiste waarden aangeeft, aldus technisch specialist Bob Spee. Daarom hebben we deze kans met beide handen aangegrepen. Binnen drie weken hebben we al het stalen leidingwerk, de messing delen en onderdelen van de aansturing vervangen of gereviseerd. Het prettige was dat de oorspronkelijke bouwtekeningen van begin jaren zestig nog bestaan. Die hebben we goed kunnen gebruiken om vervangende onderdelen te laten maken. De installatie kan er weer jaren tegen. Meer informatie: Werking ijkinstallatie Het voor het testen van een drinkwatermeter benodigde water wordt opgepompt vanuit een bassin in de kelder, gaat vervolgens via de toevoerleiding omhoog naar het lab en tot slot tientallen meters recht en horizontaal richting ijkinstallatie, zodat de volumestroom gelijkmatig is. Vervolgens passeert het water een messing cilinder die de watermeter vastklemt. Omdat de installatie watermeters kan ijken met een volumestroom tot 140 kubieke meter ( liter) per uur, moet alles bestand zijn tegen hoge druk. De hoeveelheid water die uiteindelijk door de geteste watermeter in het ijkvat stroomt, moet bij verschillende volumestromen binnen kleine marges liggen ten opzichte van de hoeveelheid water die de meter aangeeft. Uiteindelijk gaat het water terug naar het bassin in de kelder. Kees Poortema en Bob Spee. 14

15 Kiwaan aan het woord Uitbreiding RKW ophanden Kiwa beschikt (ook) al jaren over een ijkinstallatie voor kleinere watermeters. Aan de basis van het bepalen van de meetnauwkeurigheid daarvan staat de Regeling Kwaliteitsborging Watermeters (RKW), een initiatief van de koepel van Nederlandse drinkwaterbedrijven Vewin. Conform deze regeling moet elke watermeter in het Nederlandse leidingnet op gezette tijden worden gecontroleerd. Dat gebeurt door steekproeven te nemen uit zogeheten populaties van soms duizenden dezelfde meters. Blijkt daaruit dat de meetnauwkeurigheid van een populatie teveel achteruitgaat, dan moet het waterbedrijf alle meters in de populatie vervangen. De RKW geldt voor meters tot 2,5 kubieke meter per uur voor kleinverbruikers, met andere woorden. Mogelijk vindt binnenkort een uitbreiding plaats, weet Kees Poortema, waterspecialist bij Kiwa. De drinkwaterbedrijven overleggen momenteel in Vewin-verband over een uitbreiding tot 10 kubieke meter per uur. Voor nóg grotere meters werken ze aan gezamenlijk beleid. Het komt erop neer dat op niet al te lange termijn fors meer watermeters aantoonbaar aan strenge nauwkeurigheidseisen moeten voldoen. Kiwa is klaar voor het ijken van deze meters, uiteraard voor zover we het kaliber aankunnen. Ric de Jong: nóg meer aandacht voor klant Sinds begin april 2013 bekleedt Ric de Jong (37) de positie van unitmanager Drinkwaterinstallaties bij Kiwa. Daarmee is hij de opvolger van Rosé Derwort, die ervoor koos zich (weer) meer inhoudelijk met de drinkwatersector te gaan bezighouden. Rics doel: klanten nóg meer aandacht geven. De ontwikkelingen in de drinkwatersector volgen elkaar in hoog tempo op, signaleert De Jong. Keurmerken worden terecht steeds meer internationaal toepasbaar. Ook Kiwa verandert: we beschikken over producten, diensten en expertise op steeds meer vakgebieden. Klanten profiteren daarvan doordat wij hen een compleet pakket producten en diensten bieden. Ik zie het als mijn missie om hun wensen en behoeften nog beter in kaart te brengen. Gekoppeld daaraan gaan we onze laboratoriumfaciliteiten ontwikkelen en uitbreiden, zodat klanten bij ons terecht kunnen voor alle onderzoek naar en tests van producten op het terrein van drink- en afvalwater. Niet alleen voor de Nederlandse markt, maar ook daarbuiten. 'Mensen laten doen waar ze goed in zijn' Na zijn opleiding, gericht op Environmental Sciences, begon Ric de Jong als ondernemer in de woningbouwsector. Met het verdiepen van de crisis ging hij aan de slag bij normalisatie-instituut NEN. Van daaruit kwam hij terecht bij de unit Kunststof leidingsystemen van Kiwa, waar hij zich bezighield met het stroomlijnen van de interne processen of, zoals hij het zelf omschrijft, mensen laten doen waar ze goed in zijn. De unitmanager van Kunststof leidingsystemen wees hem op de positie bij het aanverwante Drinkwaterinstallaties. Een mooie uitdaging, want ook hier zie ik nog voldoende mogelijkheden tot stroomlijning. 15

16 JCI rukt op in zorg Internationaal schema verlegt focus Een groeiend aantal Nederlandse zorginstellingen kiest voor het internationale zorgkeurmerk JCI om kwaliteit, efficiëntie en patiëntveiligheid te borgen. JCI is internationaal al bijna twintig jaar een begrip en inmiddels ook actief in de Nederlandse zorgmarkt. Kiwa adviseert, traint en begeleidt zorginstellingen die het JCI-accreditaat willen behalen. Jacintha Albada Jelgersma JCI, de afkorting voor Joint Commission International, werd opgericht in 1994 en heeft inmiddels een plek veroverd in meer dan 90 landen. Sinds kort hoort ook Nederland daarbij. Tot de eerste deelnemers behoren onder meer het Academisch Medisch Centrum (AMC) in Amsterdam en het Universitair Medisch Centrum (UMC) in Utrecht. De Isala Klinieken in Zwolle en omstreken zijn inmiddels ook gestart. Kiwa is op dit moment in gesprek met twee vooraanstaande ambulancediensten over JCI-implementatie. Internationale vergelijkbaarheid Jacintha Albada Jelgersma, commercieel manager bij Kiwa Carity, juicht de opmars van JCI toe. JCI gaat een stapje verder dan de gangbare Nederlandse zorgkeurmerken. Het is een internationaal keurmerk, waarvan de normen zijn ontwikkeld door zorgexperts uit de hele wereld met als doel om juist internationale vergelijkbaarheid tussen instellingen mogelijk te maken. Voor zorgorganisaties wordt het steeds interessanter om zich ook internationaal te kunnen profileren. Petra van Mastrigt, commercieel manager bij de unit Mens & Zorg van Kiwa, vult aan dat ook de inhoud van JCI onderscheidend is. Waar bestaande keurmerken zich vooral richten op verantwoording en de administratieve kant, legt JCI de nadruk op het verbeterpotentieel. Het gaat om voortdurende verbetering van kwaliteit en (patiënt)veiligheid. Daarbij staat niet zozeer de kwaliteit centraal, maar vooral de patiënt en de zorgprofessional. Door deze unieke, patiëntgecentreerde aanpak wordt de hele zorgketen aangepakt, niet slechts onderdelen. Training, advies, begeleiding Kiwa helpt zorginstellingen graag op weg met JCI. Dat krijgt gestalte door een nauwe samenwerking tussen Kiwa Carity, de zorgspecialist van Kiwa, en Kiwa s unit Mens & Zorg. Kiwa heeft van huis uit veel ervaring in kwaliteitsborging en certificering. Dat combineren we met gedegen zorgkennis en een prachtig netwerk in de sector, zegt Albada Jelgersma. We kunnen organisaties een compleet pakket bieden van training, advies en begeleiding. De nadruk van JCI op voortdurende verbetering past ons perfect. Meer informatie: Jacintha.Albada.Jelgersma@kiwa.nl, Petra.Mastrigt@kiwa.nl, 16

17 Nieuw: Stichting Kwaliteitsmonitoring Zorg Zorgverzekeraars willen inzicht Zorgverzekeraars Achmea, CZ, De Friesland en Menzis hebben recent de Stichting Kwaliteitsmonitoring Zorg (SKMZ) opgericht. De stichting heeft als doel de kwaliteit van aanbieders van (paramedische) zorg inzichtelijk te maken. Op die manier kunnen zorgverzekeraars de beste zorg voor hun verzekerden inkopen en weten verzekerden bij welke zorgaanbieder zij voor een behandeling het beste terecht kunnen. Aan de hand van audits toetst Kiwa de kwaliteit van de zorgaanbieders. Ondanks inspanningen om de kwaliteit in de zorg te harmoniseren, zijn de kwaliteitsverschillen tussen aanbieders nog steeds groot, constateert Chris Schoneman, voorzitter van de SKMZ. Het resultaat is dat verzekeraars, die de opdracht hebben om zorg op basis van kwaliteit in te kopen, dat maar mondjesmaat doen. Bovendien weten veel patiënten nog steeds niet goed door wie zij hun behandelingen het beste uit kunnen laten voeren. Zorgspecifieke normen SKMZ wil de kwaliteit van de zorg, met name de paramedische zorg, daarom beter inzichtelijk maken, Schoneman: Met de oprichting hebben we daartoe de eerste stap gezet en met de agenda die we hebben, willen we dat proces aanzienlijk versnellen. Dat is in het belang van de verzekerden en van de maatschappij. De bedoeling is aanbieders op zorgspecifieke normen te auditeren. In de audits worden elementen beoordeeld die kenmerkend zijn voor de betreffende soort zorg. In dat verband ontwikkelen we daarom nieuwe auditmodellen. De bestaande Beheersmodel-audit en Plus-audit voor de paramedische sector gaan we eveneens doorontwikkelen. Kennis en kunde delen De stichting laat de audits uitvoeren door certificerende instellingen. Eén daarvan is Kiwa, dat al vóór de stichting het licht zag audits uitvoerde in opdracht van verzekeraars. Kiwa is een bekende en gedegen partner en dus een logische keuze, aldus Schoneman. Momenteel overleggen we onderling over de voorwaarden waaronder de audits worden uitgevoerd. We hebben in elk geval de wens om samen met Kiwa kennis en kunde te delen en op die manier de stichting tot een succes te maken. Diezelfde wens hebben we overigens ook richting de zorgaanbieders. Meer informatie: Chris Schoneman 17

18 naar extra's De Groot Installatiegroep: Goede certificering levert gewoon werk op Iedereen weet dat de bouwsector worstelt. Onze visie is dat je goed kunt blijven presteren als je rigoureus kiest voor procesefficiëntie, kwaliteit, veiligheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO). Maar het lukt alleen als je een partner hebt die alles overziet en proactief meedenkt. Daarom hebben wij besloten al onze certificaten integraal bij Kiwa onder te brengen, zegt directeur Marcel de Groot van De Groot Installatiegroep uit Hengelo. Marcel de Groot, Nando Koelewijn en Ben Visschedijk (v.l.n.r.). De Groot is er duidelijk over: om de crisis bloeiend te doorstaan, zoals zijn bedrijf doet, moet je keuzes maken. De onderneming is met acht vestigingen door het hele land, circa 400 medewerkers en een omzet van zestig miljoen een succesvolle, toonaangevende speler in de installatiebranche. Maar De Groot wil verder. Wij hebben vijf jaar uitgetrokken voor volledige procesoptimalisatie. We willen dichter tegen de bovenkant van de markt aan en daar leveren wat de markt vraagt. Voor ons is dat een belangrijke keuze. Als familiebedrijf ben je geneigd de dingen te doen zoals je ze altijd al hebt gedaan. In deze tijd kan dat niet. Je moet je primaire processen optimaal inrichten om je te onderscheiden. Keuzes zichtbaar maken Een voortvloeisel uit de keuze voor optimalisering is de aanstelling van Nando Koelewijn als Hoofd Kwaliteit, Arbo en Milieuzorg (KAM). Koelewijn pleitte meteen voor het onderbrengen van alle certificaten van het bedrijf bij één certificerende instelling. Certificering is een uitgesproken manier om stra tegische keuzes die je maakt, bijvoorbeeld rond kwaliteit en MVO, te bekrachtigen en zichtbaar te maken voor de klant. Met de juiste certificaten onderscheid je je onmiddellijk van andere partijen. Opdrachtgevers zien in één oogopslag waar wij voor staan. En we zitten in een aanbestedingsmarkt, dus het levert gewoon werk op. Kiwa kende ik goed als een vooruitstrevende speler, een echte partner for progress. Dat blijkt nu ook al uit de eerste ervaringen. Ben Visschedijk, unitmanager Installatie & Nutsvoorzieningen bij Kiwa, noemt De Groot een voorbeeldklant. De Groot is ambitieus en wil zich in KAM-zaken onderscheiden van de massa. Voor ons zijn ze een voorbeeld van wat je met goede kwaliteitsborging kunt bereiken, ook in crisistijd. Meer informatie: 18

19 Kiwa in gesprek met directeur Papierenkarton.nl: Duurzame keuzes onderbouwen Kiwa heeft maatschappelijk verantwoord ondernemen (MVO) tot kern van haar ondernemerschap gemaakt. Ook voor onze publicaties willen we verantwoord omgaan met schaarse hulpbronnen en aansluiten bij de wensen van u als klant en lezer. In de vorige uitgave van Kiwa Magazine wezen we u op het digitale magazine. Gemakkelijk en goed voor het milieu, meldden we. Daarop ontvingen we een van Erik Timmermans, directeur van Papierenkarton.nl. Volgens hem is digitale communicatie niet per definitie minder belastend. Tijd voor een gesprek. U bent directeur van een stichting die informeert over de duurzame en gebruiksvriendelijke eigenschappen van papier en karton. Dat geeft te denken. Natuurlijk breek ik graag een lans voor de papierindustrie. Maar ik wil er vooral voor waken dat papier wordt weggezet als niet-duurzaam alternatief. Ik zie steeds vaker dat bedrijven, bewust of onbewust, duurzaamheid aanvoeren als argument om meer digitaal te communiceren. Dat is niet terecht. Digitaal is wellicht flexibeler en goedkoper, maar niet per definitie beter voor het milieu. Hoe komt digitale communicatie dan aan die duurzame zweem? Veel mensen koppelen papier aan de kap van tropisch regenwoud, maar de houtvezel van tropisch bos is niet geschikt voor het maken van papier. Mede dankzij de productiebossen van de papierindustrie is het Europese bosoppervlak sinds 1950 juist met 30 procent gegroeid. Digitale communicatie vraagt op het eerste gezicht geen natuurlijke hulpbronnen, maar verbruikt wel aardig wat stroom. Het effect daarvan weegt mee. Erik Timmermans Er is onderzoek waaruit blijkt dat een papieren mailing meer Co -uitstoot ver- 2 oorzaakt dan een digitale. Dat kun je niet zomaar stellen. Een papieren mailing kan negen tot veertien gram CO 2 -uitstoot opleveren; een betekent zes gram en met bijlage ook veertien. Voor een goed oordeel is een afweging van veel factoren noodzakelijk. Er is bijvoorbeeld ook onderzoek dat stelt dat het effect van papier zeven keer groter is dan dat van ings; tel uit je winst. En als ik de zaterdagkrant langer dan een half uurtje lees, kan ik dat beter van papier dan op een tablet doen. Is Kiwa op de goede weg met het verduurzamen van publicaties? Het is lofwaardig dat Kiwa maatregelen neemt om de milieubelasting van publicaties te verminderen, maar goede onderbouwing van keuzes is altijd noodzakelijk. De kern van duurzaamheid blijft het bewust en zuinig omgaan met grondstoffen. Als Kiwa bewust kiest voor duurzaam papier en zijn lezers wijst op het belang van recycling, dan is de papieren uitgave van vandaag voedsel voor het Kiwa Magazine van morgen. Meer informatie: 19

20 Bever (ook) steeds meer thuis in Drenthe colofon Kiwa Magazine is een uitgave van Kiwa N.V. Kiwa verbetert kwaliteit met kennis van zaken. Kiwa is een snelgroeiende internationale kennisorganisatie op het gebied van testing, certificering, (gas)technologie, training en consultancy. Met meer dan medewerkers is Kiwa in meer dan 40 landen actief vanuit vestigingen in Europa, Turkije en China. Kiwa is marktleider in de water-, gas- en bouwsector, industrie, zakelijke dienstverlening, zorg en veiligheid. Redactie Kiwa CorpCom i.s.m. Procomm De bever vestigt zich op steeds meer plaatsen in Nederland. In Drenthe zijn in 2008 bevers uitgezet in het Hunzedal. Dit laaglanddal rond het riviertje de Hunze is de afgelopen jaren ontwikkeld tot natuurgebied waarin de bever zich prima thuisvoelt. De bevers in het Hunzedal vormen een geïsoleerde kolonie, een soort vooruitgeschoven post in Noord-Nederland. De verwachting is dat ze op langere termijn wel in contact komen met bevers uit andere delen van Nederland. Omdat je de schuwe boomknager niet zomaar te zien krijgt, heeft Het Drentse Landschap eerder dit jaar een informatiecentrum geopend waarin veel aandacht is voor de bever. Het centrum is gevestigd in boerderij Egberts Lent in Nieuw Annerveen, centraal in het Hunzedal en aan de oevers van de Hunze. Van hieruit is het mogelijk het dal te verkennen en mogelijk bevers te ontdekken. Redactie-adres Postbus AB Rijswijk Tel: +31 (0) Ontwerp, tekstbijdragen en opmaak Procomm, Rotterdam Foto s Kiwa CorpCom, Procomm Druk Grafisch Bedrijf Tuijtel B.V., Hardinxveld-Giessendam Meer informatie: Lezersservice Voor (digitale) abonnementen op dit magazine (gratis), adreswijzigingen, doorzending en algemene informatie: Maggie.Bourgonje@kiwa.nl Zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Kiwa N.V. is het niet toegestaan om artikelen geheel of gedeeltelijk over te nemen of op enige andere wijze openbaar te maken. Boerderij Egberts Lent.