INHOUD. Consumentennieuwtjes 22. Dagloos 2. Herfst in Maria s Hofke 5

Transcriptie

1 INHOUD REDACTIONEEL Dagloos 2 CONSUMENTENNIEUWTJES Consumentennieuwtjes 22 MOESTUIN Herfst in Maria s Hofke 5 UIT DE PRAKTIJK Velt Limburg op bezoek in de waterkuil 11 UITGELEZEN Hoogstamfruitbomen in West-Vlaanderen 46 Milieuvriendelijk consumeren 46 We consumeren ons kapot 48 BLIK OP MILIEU Groen en architectuur 56 Kamp C opent eerste demonstratiewoning 61 Energiebesparing 62 Open Huizendagen 61 EN VERDER Nieuwe ledenvoordelen 3, 51 Lezers schrijven 53 Waarheen 52 Zoekertjes 50 VOEDING De week van de smaak 12 Wat is de ecosmos? 13 Het Velt-smaakpanel 14 Kleine ecosmossers 16 Meer dan water en brood 18 Recepten Broodbeleg 17 Een hap vol sterke smaken 19 EXTRA: VELT BIOZADENLIJST MIDDENIN: Plaatselijke activiteiten Seizoenen oktober 2007/ 1

2 DAGLOOS NIEUWE LEDENVOORDELEN Foto Elaine Tan. Het blijft een aantrekkelijke formule: je roept als actie- of drukkingsgroep jouw goed doel uit tot dag van de huppeldepup en op die dag staan alle schijnwerpers op je organisatie gericht. Helaas is dit fenomeen sterk aan inflatie onderhevig. Soms lijkt het wel of ngo s over elkaar heen buitelend leven van de dag van de dit (daar zitten er hele grappige tussen die ik hier niet ga noemen) naar de week van de dat ondertussen nog enkele maanden van iets anders meepikkend. Keerzijde van je moment de gloire: de rest van de 365 dagen kan het knap lastig worden om nog in beeld te komen. Het leven van de moderne activist zoals het is: surfen van het ene campagnemoment naar het andere. Dagloos? Zoek een vrije (niet ingepikte) dag. Ook wij spelen het spel lustig mee en berichten in deze Seizoenen over evenementen waar we al dan niet ons ecologisch karretje aan hangen. Zoals de Week van de Smaak (waarvan we tong verlekkerd uit de mond stilaan de contouren een ecokleurtje geven) en de Maand van de Energiebesparing. Ijzersterk is nog steeds onze eigen biozadenlijst. 10 kaarsjes blaast deze uit en we mogen fier zijn, want van deze (dagloze!) actie zijn we gewoon de locomotief èn de rest van de trein, met wagons vol enthousiaste vrijwilligers. World Overshoot Day dan, kende je die al? Het is de dag van het jaar waarop de wereldbevolking alle beschikbare natuurlijke hulpbronnen verbruikt heeft die de natuur in één jaar tijd kan vernieuwen. Deze dag valt ieder jaar vroeger. In 1987 nog op 19 decemer, vorig jaar al op 9 oktober en ook dit jaar wanneer je dit leest alweer voorbij. Dat brengt me waar ik het hier oorspronkelijk over wilde hebben, bij enkele opvallende nieuwe ismen. Zoals gorisme of algorisme, afgeleid van de eigennaam Al Gore. Ze verwijzen kritisch naar de door hem gevoerde strijd tegen de klimaatverandering. Vallen ook weer meer: klimaatscepticisme of zelfs -negationisme, zoiets als het ontkennen of (psychologisch) verdringen van alle wetenschappelijke bewijzen in verband met de klimaatveranderingen. Wordt het eigenlijk geen tijd om ook voor deze groep mensen een speciale datum vrij te maken? De dag-van-de-arme-maar-o-zo-hardnekkige-klimaatnegationist. Een beetje zoals we dat doen met bedreigde diersoorten... Ook wie zijn kop in het zand steekt voor andere milieuproblemen gedenken we deze dag. Opdat we hén voor de rest van het jaar niet meer hoeven te zien. Daag! Iemand een voorstel voor een datum? Bart Coenen In deze rubriek vind je alle info over de verkooppunten waar je als Velt-lid korting krijgt. Zeg steeds dat je Velt-lid bent en toon je lidkaart. [ PUC-SHOP] PUC Computers met ervaring is gespecialiseerd in de verkoop van gebruikte computers en computeronderdelen. Door aan pc s een tweede leven te geven, levert PUC een bijdrage aan de bescherming van het milieu en verlaagt de technologische drempel voor iedereen die een pc wil kopen. Bovendien creëert PUC jobs, want de gebruikte computers worden eerst grondig getest en schoongemaakt. Op alle pc s is standaard 2 jaar garantie. Jouw korting: 5 procent op alle computers en computeronderdelen. Adres: Uitbreidingstraat 390, 2600 Berchem of LA VIGNE La Vigne is een groot- en kleinhandel die biologische wijnen, olijfolie, olijven, etc invoert. Jouw korting: 10 procent op het volledige wijnengamma. Adres: Merelstraat 10, 2590 Berlaar of PRO VINO VERO Importeert en verdeelt biodynamische wijnen uit Frankrijk, Duitsland, Italië en Spanje. Jouw korting: 5 procent op alle wijnen. Deze korting is niet van toepassing op sappen, meel en olie. Adres: Kloosterhoek 23, 9790 Wortegem-Petegem BIOTIEK-BIODYVINO Rechtstreeks invoerder en verdeler van uitsluitend biologische en biodynamische wijnen. Het assortiment is het grootste in ons land met zowat 230 wijnen, schuimwijnen, champagnes, aperitieven, alcohol etc. uit Frankrijk, Italië, Spanje, Portugal, Chili, Australië, Zuid-Afrika en Argentinië. Regelmatig zijn er Openflesdagen waar de wijnen kunnen worden geproefd (zie data in Seizoenen of op de website van Biotiek). Jouw korting: 10 procent vanaf 24 flessen. Adres: Ten Hoflaan, 22, 2980 Zoersel unieke boekenkorting, exclusief voor Velt-leden. Zie p / Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 3

3 ECOSTREAM ZONNE-ENERGIE SYSTEMEN OVERIGE VERKOOPPUNTEN Foto: Ecostream. Door te investeren in een zonne-energie systeem draag je actief bij aan vermindering van CO 2 -uitstoot. Bovendien bespaar je flink op je energienota én kan je er zelfs geld mee verdienen! De specialisten van Ecostream vertellen je graag meer over de mogelijkheden. Jouw voordeel: bij aankoop van een zonne-energie systeem van minimaal 2,5 kwp voor het einde van dit jaar krijgt u een gratis Sunny Beam monitoring systeem (zie advertentie achteraan). Adres: Nieuwendorpe 12a 9900 Eeklo T Meer over zonne-energie en Ecostream vind je achteraan. Ecoflora (Halle) Wijngaardhof biogroenten (Westmalle) Midgaard bvba (Lichtaart) Ecomicroob (Putte) Lazuli (Mechelen) Dobbelhoeve (Schilde) Doekjes en broekjes (Leuven) Bodemkundige Dienst van België (Heverlee). Aanvulling: 10% korting bij de standaard bodemanalyse (en advies) van de bodemkundige dienst. Met deze analyse kan het Veltsecretariaat je een bemestingsadvies geven op basis van compost. Biogroei (Loonbeek) Natuurboerderij Het Bolhuis (Molenstede) Hageling-Bio Wijnbouw (Tienen) Cecotec (Eghezee) AC De Wroeter (Kortessem) De Zaaier (Ruddervoorde) Het Roodhof (Oostkamp) Bezegaard Biofruit (Wakken) Biovita (Brugge Sint-Andries en Brugge Sint-Kruis) De Hogen Akker (Oedelem) Lekker Gec (Gent) Stainless Building Consultancy (Gent) Boerderij De Loods (Aalst) Dit overzicht vind je ook op met vermelding van de volledige adresgegevens en de producten waarop de korting van toepassing is. Ook een voordeel schenken aan onze leden? Contacteer Michel Beankens. michel.beankens@velt.be HERFST IN MARIA S HOFKE Lieven David pleegt hier voorlopig zijn laatste eettuinartikel. De vorige artikels en nog veel meer kun je vinden op Loof en andere gewasresten laat ik hier mooi liggen: deze laag mag de bodem eronder vruchtbaar houden tot de lente. Als de herfst wat warm wil zijn, groeit er overigens hier en daar tussen die mulchlaag door al een waaier aan winterharde groentjes en kruiden. Die zelfzaaiende gewassen zorgen voor dagelijks plukwerk: rucola, kervel, veldsla, peterselie en winterpostelein, maar ook goudsbloem, driekleurig viooltje en ander fleurigs. Enkel wanneer ze met te veel zijn, dun of wied ik ze; zo n eetbaar tapijt moet nu ook weer niet te vol staan. Als ik ergens slakkenvraat merk, grijp ik natuurlijk telkens in. In hun verplaatsbare ren laat ik onze twee kippetjes de komende maanden namelijk regelmatig slakkenrazzia houden. Dat hierbij ook enkele nuttige plantjes sneuvelen, vind ik niet erg. De omgescharrelde bodem krioelt immers van gewenste zaadjes die bij de eerste warme dagen wel gaan kiemen. LIEVEN DAVID Bed 1 bulkt van de jonge en iets minder jonge andijvie. Enkele plantjes naar de serre verplanten verlengt het andijvieseizoen tot in april. De aardbeiplanten, van bed 2 tot bed 6, bedekken de bodem bijna helemaal. Ik dun uit tot ze ongeveer op de reglementaire afstanden staan: 55 op 30 cm en mulch dan met houtsnippers. Bedden 7, 13 en 19: door de late aardappeloogst ik wist gewoon niet dat Sarpo Mira zo laat afrijpte heb ik de preitjes (oer- en gewone winterprei) pas laat kunnen planten, maar ze benen alweer bij. De preirijen geef ik namelijk wekelijks een douche met verdunde plantengier, en die blijken ze te waarderen. De pas geplante knoflook en winterui telkens een paar rijtjes beginnen nu wortel te schieten. Wat dun gestrooide houtas zal hen een vlotte start geven. Op bedden 8, 14 en 20 geven courgetteplanten met een laatste krachtinspanning nog een paar vruchten. Daarna breng ik een laagje paardenmest aan, zodat de compostpieren hard kunnen werken en de aardappelen volgend jaar flink groeien. Bedden 9, 15 en 21 brengen nu nog de laatste staak- en struikprinsessen voort. Wanneer die onder de eerste vorst bezwijken, rooi ik het hele gewas. Een handvol Foto s: Lieven David. 4/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 5

4 In de pluktuin staat bed 3 nu hoofdzakelijk vol met zwartmoeskervel, en een paar heel sterke bladkooltjes van het ras Nero di Toscane. halfrijpe boontjes pulk ik uit hun peulen: lekker in een herfstminestrone! Ook een paar planten vezelhennep prijken in deze bedden: de zaadjes heb ik al wijselijk geoogst en aan de kippen gevoerd, anders zaait dit gewas zich volgend jaar overal uit. De gebruiksmogelijkheden van de vezelige bast en de houtige stengel moet ik nog ontdekken. Met de taaie vezels heb ik al frambozen opgebonden, maar wat ik op liefhebbersschaal nog kan aanvangen met dit oerstevige gewas, mag je me altijd vertellen. Op bedden 10, 16 en 22 komen winterbroccoli en -bloemkool en winterse bladkolen stilaan tot volle wasdom. Om problemen met de vruchtwisseling te vermijden, heb ik ze geplant aan het ene eind van elk bed, zodat volgend jaar de zomerse kooltjes de rest van het bed mogen inpalmen. De broccoli in bedden 11, 17 en 23 blijft nog oogstbaar tot het echt gaat vriezen. Mijn maandenlange behandeling oogsten, telkens wat insnoeien, en maandelijks met plantengier bijmesten zorgt voor een broccolibed dat er verre van klassiek uitziet. In de vroege zomer stonden ze nog wel op 40 cm van elkaar, maar slechts enkele flinke planten blijven gewoon doorgaan met produceren. Om de meter staan die nu: de sterkste planten uit mijn zaadmengsel, dus in verschillende tinten van groen tot bijna paars, én met diverse bladvormen. Ze staan nu bijna een meter hoog, vol oogstbare broccolihoofdjes. Niet groot genoeg voor de winkel, maar wie vraagt daarom? Uiteraard kweek ik al een paar jaar zaad van deze brede broccolivariatie De tuinbonen in bed 12 kiemen voorzichtig. Winterteelt van dit vorstbestendige gewas is eenvoudig: in de herfst zaaien, wat beschermen tegen te veel kou en vocht, en dan gewoon oogsten eind mei. Rassen met Aquadulce in hun naam lenen zich volgens de literatuur beter voor deze teelt dan andere, maar eigenlijk zou ik eens een hele vergelijkende proef willen opzetten. De bietjes van bed 18 staan nu dik en rond tegen elkaar aangeleund. Wie mij kent, raadt al dat ik weer een zaadmengsel heb gebruikt vandaar de diversiteit in vormen en tinten. Na de eerste nachtvorst draai ik het loof eraf; dat mag mooi blijven verteren. De bieten zelf gaan de bewaarkuil in: een heerlijke wintervoorraad. Mijn favoriete recept: rasp een bietje samen met een pittige appel, sprenkel er wat Japanse ume-azijn over en smullen maar! De paprika s en pepers in bed 22 hebben een nat, fris jaar achter de rug. Ach ja, dat zijn dan weer prima testvoorwaarden, zodat ik volgend jaar met de productiefste rakkers verder kan. Bed 23 ligt dichtbij een bramenstruweel, waarin slakken hokken. Ze sluipen bij nacht en regen naar onze broccoli, want ook zij appreciëren die verse vitamientjes. Tussen dit laatste bed en de wildernis heb ik sinds het voorjaar een paar balken liggen. Om de twee dagen draai ik ze om en kan ik eronder handenvol naaktslakken oogsten. Onze kippen lusten deze onuitputtelijke bron van proteïnen rauw! Verder strooi ik, aan de bedzijde van die balken, wekelijks een strookje houtas: zo blijven die slijmerige vreters behoorlijk weg. Sinds het voorjaar ligt er, tussen het hoofdpad en de eigenlijke bedden, een strook van 40 cm met heel veel eenjarige bloemen, plus een kleurrijk mengsel van snijbiet. Het is een feest voor het oog en het zorgt voor een keur aan insecten; ook de meesjes vonden al heel snel de rijpende zonnepitten. Maar ik had het kunnen weten: het onkruidvrij houden van deze fleurige strook is een regelmatig terugkerend karweitje. Vanuit het pad eigenlijk is dat Maria s door onkruid begroeide grond, maar dan door mij kort gemaaid rukken allerlei onkruiden immers telkens weer op naar die voedselrijke tuin. Randen zijn leuk, maar vaak lastig! Dit najaar gooi ik het roer om: over de hele lengte plant ik zoveel mogelijk smeerwortel. Die bedekt de grond prima, en levert ook vele sneden voedzaam blad om mee te mulchen. Toch laat ik de eenjarige bloemenweelde niet vallen: dankzij hun uitzaaivermogen zullen de bloemen zich her en der tussen de groenten mengen, zodat er steeds genoeg kleur zal zijn. Maria zegt het niet hardop, maar ze geniet van al wat bloeit en groeit in haar tuin. Regelmatig komt ze kool of sla oogsten en krijgt ze van mij een pompoen. Niet te groot, hé, want ik ben maar alleen, zegt ze dan. Het ene plezier is het andere waard Mijn teeltplan bekijk ik op een herfstavond nog eens grondig. Moet ik ergens bijschaven? Opgelet: als ik één gewas durf te verplaatsen, heeft dat meteen gevolgen voor het hele rotatieschema. Het heeft wel iets van een sudoku. Een handig middeltje om een teeltplan op te stellen, vind ik scrabbleletters: de A staat voor aardappel, de K voor kool, Ik schuif en schik ze op mijn tuinplattegrond tot de puzzel klopt. COMPOST IN TWEE VERSNELLINGEN Het hele jaar door, en zeker nu het kouder wordt, zitten onze twee kippen s ochtends o zo graag boven op de composthoop in hun ren. Die broeiwarmte doet hen zichtbaar deugd. En de hoop groeit maar aan: alle bladeren, de oogstresten, de gesnoeide takjes en de kippenmest blijven maar komen. Ook de buren komen met hun GFTcontainer aankarren: ik sta hier al bekend Smeerwortel bedekt de bodem voorbeeldig. Links zie je de overvloed aan bladeren die ik half oktober voor het laatst oogst. de vijfde keer al dit jaar! 6/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 7

5 Peperkers maakt lange witte wortels die veel weg hebben van mierikswortel. In een pot doet deze doorlevende groente het ook prima. Naar Brave Hendrik heb je nauwelijks omkijken. regelmatig plukken volstaat. als biomassaverzamelaar. Deze trage, luie hoop ik zet hem nooit om zal tegen eind april halfverteerd vertrekken naar de serre, als voeding voor de gulzige tomaten en vooral voor het hele bodemleven. In onze serre ligt momenteel de snelle composthoop nog na te werken. Van die oorspronkelijke metershoge broeihoop blijft amper 20 cm over; ook hebben de komkommer- en paprikaplanten er bijzonder veel voedingsstoffen aan onttrokken. Het resultaat: nog één kubieke meter fijne potgrond, geschikt om in 2008 weer frisse plantjes op te kweken. VASTE GEWASSEN IN DE PLUKTUIN Het is zover: bedden 1 tot en met 6 verdwijnen uit het rotatieschema. Deze bedden liggen namelijk aan de westkant van onze pluktuin, en daar is het al dertien jaar moeilijk kweken. De bomen van de buren zuigen namelijk diep en ver, en met name s zomers konden onze gewone groentjes daar niet mee concurreren. Kleinfruit wortelt al wat dieper en daarom zet ik in december in elk bed wat bessenstruiken, aangevuld met doorlevende kruiden en groenten. Gedaan dus met het zomerse gezeul met water; het onderhoud zal zich vanaf nu beperken tot wat snoeien, scheuren, bijmesten en opbinden, en vooral veel plukken. Enkele van mijn favoriete vaste (en dus heel makkelijke) lekkernijen zijn: Zwartmoeskervel (Smyrnium olusatrum) is een schermbloemige die twee- of vaak meerjarig is. Onze verre voorouders kenden deze vergeten groente zeker, maar tegenwoordig moet je met een vergrootglas naar zaad of plantgoed zoeken. Het zaad houdt zijn kiemkracht immers niet lang. Een zorgeloze aanwinst vind ik deze vaste groente wel: de blaadjes smaken wat naar selder en kunnen in de plaats daarvan in soep worden gebruikt. De stengels zijn verrassend mild en mals; ik stoom of stoof ze even. Bijna het hele jaar door laat zwartmoeskervel zich plukken en de bloemschermen trekken talloze nuttige beestjes aan. Brave Hendrik (Chenopodium bonus-henricus) is ook al zo n ouderwetse groente. Een vrij goede vervanger voor zijn moeilijker te kweken verwant spinazie. Het blad lijkt er helemaal op en het bevat ook veel ijzer! Van in het vroege voorjaar tot eind oktober kunnen we de jonge blaadjes gebruiken. Duizendblad, paardenbloem, brandnetel, zevenblad, en tal van andere eetbare on kruiden waren eeuwenlang onmisbare ingrediënten in de alledaagse keuken. Ze zijn zo rijk aan stoffen die ons lijf nodig heeft: lees daar eens een paar kruidenboeken op na! Als iedereen bijvoorbeeld een paar blaadjes paardenbloem per week zou eten, zouden onze ziekenhuizen leeglopen. Denk ik toch. Dat deze oerkruiden tegenwoordig zo miskend zijn, komt net doordat ze zich te gemakkelijk voortplanten. Brandnetel teel ik, voor het experiment, al anderhalf jaar met gemak in een bloempot. Ontsnappen doet hij niet; ik oogst continu het jonge blad. Alleen in volle zomer wordt het blad wat taai. Peperkers (Lepidium latifolium). Beeld je een kruising in tussen mierikswortel en tuinkers. Juist: pittig ovaal blad, dat je het hele jaar door kunt blijven knippen. Ook de dunne witte wortel gebruiken we als mierik: lekker pikant. Deze wilde groente kan echt gaan woekeren, vooral op vochtige grond, maar daar hebben wij dus geen last van. Balsemwormkruid (Chrysanthemum balsamita of Tanacetum balsamita): een zusje van boerenwormkruid, maar dan met grijsgroen lang ovaal blad, en madeliefjesbloemetjes in volle zomer. De geur zit ergens tussen munt, citrus, kamfer en nog wat in. Een eenvoudig te telen plant, waarvan we vooral in het voorjaar de jonge blaadjes gebruiken in kruidenpannenkoeken. Verder ook een theekruid: lekker en goed voor de spijsvertering. Oregano (Origanum vulgare): overbekend, jawel, maar te weinig gebruikt. Recent onderzoek heeft uitgewezen dat dit mediterrane kruid bijzonder veel oxidanten bevat. Lekker is het zeker! Penningkruid (Lysimachia nummularia). Goed tegen wondjes, aambeien en diarree, zeggen de kruidenboeken, maar hier tellen vooral de bodembedekkende kwaliteiten van dit gemakkelijke plantje. De topjes en de jonge ronde blaadjes smaken licht zurig en passen in elk slatje. Laat ik ook de eetbare bloemen niet vergeten: als gele sterretjes sieren ze elke zomer hun stukje tuin. Doorlevende venkel (Foeniculum vulgare) geeft helemaal geen dikke knollen, maar is de wilde voorouder, die bij ons vlot de drie meter haalt. Jonge okselscheutjes oogsten we continu vanaf januari en de zaadjes groen of rijp smaken heerlijk in thee. Extraatje: deze venkel is een prima waardplant voor de koninginnenpage. Bergamotplant (Monarda didyma) zou ik ook niet meer kunnen missen: de zomerse witte, lila of rode kransbloemen, maar ook de bladeren geven thee een fijn tijmaroma. Natuurlijk mogen mijn Alliums hier niet ontbreken: Allium zebdanense, Allium triquetrum (driekantige look), Allium moly (goudlook), Allium carinatum (berglook), Allium tuberosum (Chinees bieslook), Allium altaicum, Elk van deze lookachtigen groeit, bloeit en smaakt anders; de ene is in volle winter plukklaar, de andere s zomers. Voor daslook (Allium Ursinum) is onze tuin helaas te droog: een tuinier moet ook niet alles willen kweken. Dit zijn maar enkele van de vele vaste eetbare planten: er zijn er nog tientallen andere die in je tuin kunnen passen. Grasduin eens in een paar boeken en bezoek wat sites: het aanbod zal je overweldigen. Het komt er natuurlijk op aan de juiste plant voor jouw bodem, microklimaat en behoeften te kiezen. Veel van deze vaste klanten trekken, wanneer ze bloeien, interessante insecten aan. Het ecologische web versterken, weet je nog? Penningkruid bedekt permanent de bodem onder en tussen grotere gewassen. Linksboven zie je bijvoorbeeld broccoli en kruisbes. 8/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 9

6 Veelkleurige snijbiet bereid ik bij voorkeur met een teentje look en een bosje verse koriander. Doorlevende eetbare planten zijn robuust, soms iets té. Sommige verspreiden zich echt enthousiast via zaad of wortel. Wie echter dagelijks plukt, houdt ze wel onder controle. Ik herinner mij hoe ik onze dochters tijdens hun kleutertijd een Chinees bieslookquotum oplegde: één blaadje per week mochten ze, anders vraten ze dit kruid gewoon tot tegen de grond af. Nu, meer dan tien jaar later, hebben we meer Chinees bieslook dan we kunnen eten. Als ik ooit veel minder tijd en ruimte zou hebben om eetbaar te tuinieren, zou ik zeker voor deze doorlevende eetgewassen blijven kiezen. Alle klassieke groenten vind je immers in elke winkel, maar deze gratis blaadjes en andere toemaatjes leveren, door hun unieke smaken en hun lange oogsttijd, een belangrijke toegevoegde waarde aan je tuin en aan je maaltijd. November en december zijn de beste maanden om bessen, fruitbomen, en de meeste vaste kruiden en groenten te planten of te verplanten. Dan kunnen ze nog goed wortelen, en kun je in 2008 al met mate plukken. Elk jaar weer scheur en herschik ik nu planten waar nodig. DE BALANS Op mijn kleine schaal rendeert De Lusthof: Het is een fijne hobby, die behalve wat tijd en grond niet veel kost. Zaadjes en plantgoed win ik veel zelf, en ik gebruik ze graag als ruilmiddel. We hoeven geen groenten, bessen of kruiden te kopen; fruit en noten verkrijgen we steeds vaker door ruil. We weten wat we eten: welk kind weet nog hoe boontjes groeien? Versgeplukte tuinkost vinden wij veel lekkerder en het is wellicht ook gezonder dan groente uit de winkel. Door al die permacultuurtechnieken is De Lusthof een vrij arbeidsarme tuin. Maar precies daardoor kan ik weer extra tijd stoppen in zaadwinning, kruisingsprojectjes, voordrachten, artikels, een website en onderzoek naar nog arbeidsarmere technieken en gewassen. Er komen boeiende mensen over de vloer, die ook bezig (willen) zijn met eettuinen. We besparen flink op voedselkilometers, gewoon door te eten wat in de tuin groeit. Op kun je zelf berekenen hoeveel hectaren jij met je voedingsgewoonte inneemt. Jammer genoeg kun je er nog nergens aangeven dat je je eigen eten gewoon uit je tuin haalt. Leve de snelle hap: ik ga de tuin in met mes en mand en pluk de nodige lekkernijen; een half uur later zitten we aan tafel. Die korte keten, van grond tot mond, en die grote variatie aan eetbare gewassen vormen samen een steeds grotere rijkdom. Samenwerken met de natuur en daar veel lekkers uithalen: dat vind ik een heel leerrijk proces, waar ik nog jaren zoet mee ben. Zaterdag 1 september. Door Jef Hermans VELT LIMBURG OP BEZOEK IN DE DE WATERKUIL Op uitnodiging van het Limburgse kernbestuur zakken een vijftigtal Limburgse Velt-bestuursleden af naar Zepperen, om er het ecologische moestuincomplex De Waterkuil te bezoeken. Onder een stralende zon worden ze verwelkomd door de tuiniers met een knabbeltje en Wereldwinkeldrankje, aangeboden door het stadsbestuur van Sint-Truiden. Vooral de warme gastvrijheid van de tuiniers en de behulpzame aanwezigheid van bestuursleden van Velt Sint-Truiden staan garant voor dit warme onthaal. In een korte inleiding situeert Luc Vanhoegaerden de evolutie van het Velt initiatief dat aan de basis lag van het ontstaan van het milieuvriendelijke buurtmoestuincomplex. Daarna worden de bezoekers rondgeleid langsheen de individuele tuintjes. Alles ligt er zomers mooi bij, opgedeeld in percelen met teeltrotatie, overal rijkelijk begroeid met smakelijk ogende groenten, en hier en daar oogstrelend afgewisseld met kleurrijke bloempartijen: een biotuin ten top! De bezoekers kunnen er in het Velttuintje ook kennismaken met eerder ongekende teelten: het ijsplantje, ABCkruid, amarant, ongewone pompoensoorten zoals de Galeux d Eysines, het shisokruid,... Na de rondleiding napraten en genieten van een sapje of van een pittig wijntje: Velt Limburg op z n best! Foto s Luc Vanhoegaerden. 10/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 11

7 Ontwerp: Bart Coenen Foto broodje: Fleur Suijten Foto lucht: Christopher Potter DE WEEK VAN DE SMAAK VAN 15 TOT 24 NOVEMBER 2007 De Week van de Smaak is aan zijn tweede editie toe. De formule slaat aan in Vlaanderen: maar liefst 1200 organisatoren meldden zich aan met een activiteit. Ook ecologische voeding verdient een plaats in deze campagne. Ecovoeding staat immers voor kwaliteitsvolle voeding; niet alleen de bereiding, maar ook de keuze van de ingrediënten gebeurt met veel zorg voor mens, dier en milieu. In samenwerking met Bioforum Vlaanderen vzw vlagt Velt in de programmabrochure dit jaar alle ecologische activiteiten met de slogan bio mijn natuur. Zo kun je in een oogwenk eco-activiteiten uit het aanbod halen. Dat aanbod van zo n 60 activiteiten is overigens zeer divers: kooklessen, biobabbels, proeverijen, scholen die de bioboer opgaan. Alle gevlagde activiteiten gebruiken voor minstens 50 procent biologische ingrediënten en hebben oog voor het brede ecologische plaatje: seizoensgroenten, producten uit eigen streek of een focus op een vleesarme of veggiemaaltijd. DE ECOSMOS Hij is gezond, biologisch en vegetarisch, erg lekker en bovendien verovert hij nagenoeg alle ecoactiviteiten tijdens de Week van de Smaak. De ecosmos wordt vanaf 15 november ongetwijfeld een begrip in heel Vlaanderen. Velt wil met de ecosmos tonen dat groenten en peulvruchten ook lekker zijn op de boterham of sandwich. We nodigen je uit om zelf de proef op de som te nemen tijdens één van de ecologische activiteiten. Meer info: Wil je zelf aan de slag? Lees in wat volgt alles over de ecosmos! Nadia Tahon WAT IS DE ECOSMOS? De ecosmos volgens Velt De ecosmos is een gezonde, vegetarische en biologische smos. Hij bevat steevast de volgende ingrediënten: een biologisch broodje vegetarisch-biologisch broodbeleg, zelf bereid of gekocht groenten, van het seizoen Facultatief: mayonaise, olijfolie of pesto. Velt geeft 10 suggesties voor een ecosmos. 5 recepten om zelf te bereiden en 5 soorten broodbeleg die door een professioneel proefpanel zijn uitgetest. Het broodje We verkiezen een biologisch volkoren broodje. Het graan van biologisch brood komt van de bioboer. Die grijpt niet naar chemische bestrijdingsmiddelen en selecteert zijn rassen niet louter op basis van hun opbrengst, maar ook volgens hun natuurlijke weerstand tegen ziekten. Om schimmelschade te beperken, zaaien bioboeren hun graan dunner, zodat het na een regenbui sneller opdroogt. Biobakkers gebruiken zuurdesem of biologische gist om het deeg te laten rijzen. Als broodverbeteraar gebruiken ze biovet, melk, melkzuur, vitamine C en suikers. Gangbare bakkers doen het meestal met minder natuurlijke producten: emulgatoren vergroten het broodvolume, kleurstoffen doen het brood beter ogen, antioxidanten en conserveermiddelen verlengen de houdbaarheid, aroma s geven brood extra geur en smaak. Biobrood herken je aan een ouweltje waarop het Biogarantie label staat. Dat brood komt van grote of minder grote bakkerijen die gecontroleerd worden en biologisch brood via winkels en bakkers verdelen. Heel wat warme bakkers bakken zelf hun biobrood en worden gecontroleerd door Blik of Ecocert. Adressen van biobakkers vind je op: Geen biobakker in je buurt? Kies dan voor vers brood met zo weinig mogelijk toevoegingen; vraag eventueel de ingrediënten na bij je bakker. Meer info: Handboek ecologische voeding, p.73. Vegetarisch-biologisch broodbeleg (zelf bereid of gekocht) Het noodzakelijk aandeel aan eiwitten en vetten via vlees en zuivel is in een ideaal voedingspatroon voor volwassenen niet erg groot. We eten er doorgaans te veel van. Dat je je brood ook kunt beleggen met groenten is minder bekend. Niets kan tippen aan een zelf bereid broodsmeersel. Lees daarvoor de recepten verderop! Maar je kunt ook kiezen voor een van de 5 kant-en-klare broodsmeersels die het Velt-smaakpanel selecteerde: Kruidige paté van Abinda Champignonsalade van Abinda, Auberginesla van Florentinne Fetamousse met daslook van Bioverde (verstoog Bioplanet) Hongaarse paté van Vers & Veggie (verstoog Bioplanet) Lees verder en ontdek alles over de selectieprocedure en de winnende producten. Groenten (van het seizoen) Omdat tomaten in de winter niet echt milieuvriendelijk zijn, sommen we hier enkele wintervariaties op: geraspte spitskool (eventueel gemarineerd), geraspte wortelen, kiemen (het hele jaar door verkrijgbaar) of gedroogde tomaatjes. 12/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 13

8 Foto s: Nadia Tahon Boven: Emelie Heller Onder: Marie-Laure Prévost HET SMAAKPANEL Verrassend vegetarisch: slaatjes en pasteitjes Voor ons was het een uitdaging. Na de receptenwedstrijd van vorig jaar met de groente van de maand, zouden we onze gewaardeerde jury deze keer verrassen met maar liefst 30 soorten vegetarisch broodbeleg, duurzame alternatieven voor zondagse klassiekers als kip-currysla en tomatensaus met balletjes, of de leverpaté tussen de boterham in de week. Hoe wild krijg je een smaakpanel met Mexicaanse paté, auberginekaviaar of een salade jardinière? Lees het hieronder! De jury Twee bekenden zijn ook deze keer van de partij: Lut De Clercq, kokkin van de zangtempel Ancienne Belgique in Brussel en tevens meter van de Week van de Smaak in november, en diëtiste Marie-Laure Prévost. Ons mannelijke jurylid Jo De Bruyne, kooklesgever van Velt, moet deze keer forfait geven wegens vakantie. Stagiair-diëtiste Emelie Heller neemt echter enthousiast zijn plaats in. Nadia Tahon, coördinator voeding en landbouw bij Velt, proeft gedreven mee en Karen Remans, samenstelster van het lessenpakket Bio met Klasse en medeauteur van de ecogids voor jeugdbewegingen Kampkippen en Kikkererwten, zorgt voor de logistieke steun. Werkwijze Jurylid Marie-Laure is niet alleen vegetariër, ze is ook nog allergisch voor gluten. We proeven daarom eerst de 19 smeersels die glutenvrij zijn, anoniem en in willekeurige volgorde opgediend door Karen. Dan komen de overige 11 aan bod die Marie-Laure enkel visueel kan beoordelen. Aan de juryleden wordt gevraagd een quotering te geven voor het aroma van 1 tot 5 (van onaangenaam tot heel aangenaam) en voor de aanwezigheid van de vier smaakelementen (zoet, zout, bitter en zuur), eveneens van 1 tot 5 (van niet aanwezig tot sterk doorsmakend). Verder zijn ook het mondgevoel (van droog tot smeuïg) en het uitzicht (van onsmakelijk tot hoogst aantrekkelijk) op dezelfde wijze te beoordelen. Afrondend mag elk jurylid het geproefde slaatje of de paté een cijfer geven van 1 (echt niet lekker) tot 10 (perfect). De soorten De diversiteit van de dertig geproefde soorten onderbrengen in een aantal categorieën is geen eenvoudige klus. Marie-Laure doet een gewaardeerde poging en onderscheidt daarbij de leverpaté s op basis van gistextract en plantaardige vetten, de mayonaiseslaatjes, de bereidingen met peulvruchten zoals kikkererwten en linzen, de auberginepurees, traditionele macrobiotische paté s op basis van seitan en tofoe, en de exotische bereidingen met curry of op zijn Mexicaans. De ervaringen Rasechte kokkin Lut trapt al van bij de start van de proef een open deur in: Slechts weinige bereidingen kunnen tippen aan wat je zelf vers kunt klaarmaken. Ik wil daarvoor best een aantal recepten aan de hand doen voor een van de volgende Seizoenen. Waarvan akte! (de recepten vind je al in dit nummer! nvdr.) In de overzichtstabel van de hele smaakproef vallen twee smeersels bij het volledige smaakpanel door de mand: het Mexicaanse broodbeleg van Novita en de paté pistou van De Hobbit. Marie- Laure: Ik kan er echt niet bij dat ze zulke creaties die misleidende exotische benamingen geven. Men zou eens met zo n potje naar Mexico moeten trekken en de reacties van de lokale bevolking filmen bij het eten van een dergelijk brouwsel. Ook de reacties van de juryleden op de Carpaccio van Lima zijn niet mals. Dat is geen broodbeleg. Uitzicht, mondgevoel en aroma beantwoorden helemaal niet aan wat de naam oproept. Gelukkig valt de smaak nog enigszins mee, maar voor die prijs ben je als consument toch teleurgesteld. In het algemeen vallen verder ook de pasteitjes met gistextracten door de jury ook leverpastei-imitaties genoemd het minst in de smaak bij de juryleden. Enkel Emelie durft al eens te gewagen van een aangenaam mondgevoel, maar voor de overigen staan dergelijke bereidingen ( stopverf! ) mijlenver af van het versere beleg. Dat uitgerekend het jongste jurylid enigszins genuanceerd oordeelt over deze pasteien is allicht een verklaring voor het feit dat dergelijk broodbeleg vooral bij jongeren heel populair lijkt te zijn. De eindsprint Nadat de individuele scores van de juryleden zijn verzameld, wordt hen gevraagd om uit het aanbod een selectie te maken van genomineerden voor de uiteindelijke selectie van de 5 beste soorten vegetarisch broodbeleg. Uiteindelijk maakt elke deelnemer aan de smaakproef (ook de logistieke assistente en de verslaggever) zijn of haar top 5 bekend en krijgen we volgende niet te versmaden finalisten: ex-aequo als eersten: Fetamousse van Bioverde (verstoog van Bioplanet) en Hongaarse paté van Vers & Veggie (verstoog van Bioplanet). Eervolle runners-up: Champignonsalade (Abinda), Kruidige paté (Abinda), Auberginesla (Florentine). Luk Naets PS: Door een organisatorische misser is geen enkel probiotisch broodbeleg van het Oostenrijkse merk Stuart in onze vrij volledige test opgenomen. Waarvoor onze excuses. Een overzichtstabel met meer info over alle geteste producten en bedrijfsinfo over de finalisten vind je op of vraag je op bij de redactie. 14/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 15

9 KLEINE ECOSMOSSERS BROODBELEG De Week van de Smaak loopt van 15 tot 24 november Foto s : Patrick Nijhuis. We willen ook de kinderen laten proeven van de ecosmos. Als je samen boterhammengezichtjes maakt met een groentebeleg op de boterham, wordt de maaltijd eens zo lekker! Kies voor beleg met een vertrouwde smaak, bijvoorbeeld gemaakt van worteltjes aan aardappel. Kruiden naar smaak kan met kerrie voor wie houdt van pit of gewoon met peper en zout. Een klein beetje honing toevoegen kan voor de zoetekauwen. Snijd een rond broodje in twee en dan smeren maar! Zo krijg je een oranje gezichtje. Afwerken kan met kiemen als haar, noten als ogen en een mond van rozijnen. Monstertjes maken kan ook! Aan fantasie komt gewoonlijk geen einde en dat maakt het allemaal nog lekkerder. Varieer het soort beleg: hummus met rode biet geeft roze gezichtjes en een radijsje wordt een rode neus. Kaas en kwark in combinatie met groenten zijn ook heel geschikt. Notenpasta, honing en appel vormen zoete gezichtjes! Laat de kinderen mee beslissen wat ze op de boterham willen! Organiseer een smaaktest om kinderen hun favoriete smeersel uit te laten kiezen. Zelfs wie zijn neus ophaalt voor groenten durft weleens van gedachte te veranderen als hij gezonde gezichtjes mag maken. Hoe ziet jouw herfstversie eruit? Karen Remans We willen graag de grappigste gezichten en de origineelste receptjes een plaatsje geven op onze website! Mail tijdens de Week van de Smaak foto + recept naar karen.remans@velt.be. Noord-Afrikaanse worteldip g wortelen, geschild en in plakjes van 2 cm gesneden - 1 grote ui, zeer fijn gesneden - 1 teentje knoflook, fijngeplet - 1,5 cm verse gember, fijngeraspt - 2 el olijfolie - 1 tl komijnzaadjes - 1 tl korianderzaadjes - mespunt cayennepeper - 1 bosje verse koriander - 1/2 bosje bladpeterselie - 1 tl honing - peper en zout Stoom of kook de wortelen gaar en laat ze afkoelen. Verhit de olijfolie in een pan en laat er op een zacht vuurtje de ui, knoflook en gember in garen. Kruid met peper en zout. Rooster de komijnen korianderzaadjes in een droge pan op een hoog vuur, laat afkoelen en maal fijn in een vijzel of koffiemolen (gebruik deze wel enkel voor het fijnmalen van specerijen). Pureer de wortelen met de ui, komijn, koriander, cayennepeper, verse koriander, peterselie en honing. Breng indien nodig op smaak met peper en zout. Spread van cannellinibonen en pompoen - 1 el plantaardige olie - 3 teentjes knoflook, fijngeplet - 1 ui, fijngesneden - 1 el kerriepoeder - 1 blik cannellinibonen, gespoeld en uitgelekt g pompoen, gegaard - 1 bosje peterselie - peper en zout TWEE SMEERRECEPTEN VAN LUT DE CLERCQ Verwarm de olie in een pan en laat er de ui en knoflook in garen. Roer er het kerriepoeder door en laat het geheel nog een tweetal minuten zachtjes verder garen. Haal de pan van het vuur en laat afkoelen. Pureer de ui, knoflook, cannellinibonen en pompoen samen met de peterselie in een foodproccesor. Kruid met peper en zout. Lut De Clercq Foto boven: Freshly Grown Foto onder: Thomas Steiner. 16/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 17

10 MEER DAN WATER EN BROOD EEN HAP VOL STERKE SMAKEN Enkele jaren geleden werden op de Mechelse grote markt de fundamenten van de oude gevangenis het steen blootgelegd. De oude beerputten werden leeggehaald en de inhoud ervan werd gespoeld en gezeefd met als resultaat een enorme berg aan onderzoeksmateriaal. Na jaren onderzoek van de botten, schelpen, visgraten en vruchtenpitten hebben we nu een vrij goed beeld van een gevangenenmaaltijd van zeven eeuwen geleden. Middeleeuwse geestelijken deelden de bever in onder de vissen. Zo mochten ze zijn vlees ook tijdens de vasten eten. Opvallend is de gelijkenis tussen de vroegere voedselproblemen en de onze. Heel wat thema s in verband met ecologische voeding waren zeven eeuwen geleden ook al aan de orde. Allereerst waren bijna alle ingrediënten biologisch, omdat sproeistoffen of kunstmest helemaal nog niet bestonden. Enkel riviervis zou door de toen al vervuilde waterlopen misschien geen biolabel hebben gekregen. Verder at zowat iedereen ambachtelijke, seizoensgebonden en lokale producten. Er waren immers geen grootschalige transporten van voedsel uit andere landen. Bovendien werden bewaartechnieken zoals koelen en steriliseren slechts op zeer kleine schaal toegepast. OVERBEVISSING Uit dit unieke en zeer geduldig uitgevoerde onderzoek blijkt dat men zeven eeuwen geleden al te kampen had met overbevissing van bepaalde soorten. Op 19 (19 u), 22 (19 u) en 25 (12 u en 19 u) november kun je in het museum Brusselpoort letterlijk en figuurlijk komen proeven van de middeleeuwen. Deze activiteit kadert in de Week van de Smaak en wordt georganiseerd door de dienst archeologie van de stad Mechelen en restaurant Veeakker. De toegangsprijs voor deze activiteit bedraagt 23,50 ( 15,75 voor kinderen). Reserveren kan op Geert Groffen Er liggen twee keer twee vrijkaarten te wachten voor wie uit onderstaande lijst het ingrediënt haalt dat niet in de middeleeuwen thuishoort. Kaas, gans, aardappel, rogge, mispel, mosselen, saffraan, pastinaak, vijgen en bramen. Mail het juiste antwoord voor 5 november naar redactie@velt.be of stuur een kaartje t.a.v. de redactie. Confituur, chutney, pesto en vegetarisch broodsmeersel lijken erg verschillende producten, maar toch hebben ze een aantal dingen gemeen. Ze zijn in de eerste plaats allemaal een concentratie van smaken. Ze bewaren de beste smaken van een seizoen. Net daarom worden ze gebruikt om basisvoedsel als pasta of brood te vergezellen. In principe is confituur zoet en wordt het gemaakt van vruchten (bessen en fruit). Broodsmeersel wordt met groenten bereidt en is eerder zout (hartig) van smaak. Chutney ligt daar ergens tussenin, het heeft een zoetzure smaak en wordt gemaakt van een combinatie van fruit en groenten. Pesto tenslotte maakt men eerder op basis van kruiden (basilicum) dan van groenten; het is normaal gezien een rauw (ongekookt) gerecht en het heeft (olijf-)olie als basisingrediënt. Als basis voor een broodsmeersel neem je best (een combinatie van) groenten met een uitgesproken smaak die niet te veel water bevatten. Een smeersel wordt immers koud gegeten en koud smaakt alles wat minder sterk. Bovendien mag het beleg niet te veel vocht bevatten, het moet immers smeer- en niet vloeibaar zijn. Er zijn heel wat groenten die voor broodsmeersels in aanmerking komen: prei, spruitjes, pastinaak, knolselder, pompoen, Tomaten en komkommer zijn wegens een te groot watergehalte niet geschikt. Verder gebruik je best wat verse kruiden om het smaakpalet te verbreden en een substantie om alles wat smeuïger te maken (fetakaas, mayonaise of zure room). Tenslotte nog wat zout, peper of fijne (droge) kruiden om het geheel op smaak te brengen en je broodbeleg is klaar. Met de drie recepten hieronder probeer ik de brede waaier aan mogelijkheden voor zelfgemaakt groentebeleg te illustreren. Hopelijk kun je hiermee starten en daarna zelf aan de slag gaan. Broodsmeersel van courgette, bieslook en fetakaas Neem bij voorkeur kleine courgettes. Ze bevatten stevig vruchtvlees en weinig sponsachtig weefsel. Bovendien hebben ze in verhouding veel schil, wat zowel de smaak als de kleur ten goede komt. Snijd steeds het binnenste pitweefsel weg. - 3 kleine courgettes, in kleine blokjes gesneden - enkele sjalotjes, fijngesnipperd g fetakaas Foto: Donar Reiskoffer 18/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 19

11 Foto: David Monniaux - een bussel bieslook, fijngesneden Fruit de sjalotjes en de courgette in een beetje olie (geen boter want het broodsmeersel wordt koud gegeten) en laat ze een lange tijd op een laag vuurtje inkoken. Zo kan het water verdampen. Het fruiten zorgt bovendien voor extra smaak. Laat het courgettemengsel in de koelkast koud worden en voeg dan de bieslook en de fetakaas toe. Mix alles met een staafmixer of in de keukenrobot. Doordat de fetakaas zout is, hoef je normaal gezien geen extra zout meer te gebruiken om het beleg op smaak te brengen. Puree van geroosterde pompoen met zongedroogde tomaatjes en mascarpone Snijd een kleine rode pompoen (bijv. Hokaido) in kleine blokjes en meng er flink wat olie door (liefst de olie van de zongedroogde tomaatjes). Schep deze mengeling op een bakplaat, zet ze in de oven, roer ze af en toe om en laat ze gedurende een twintigtal minuten mooi bruin kleuren. Even een kleine portie chemie: door pompoen te roosteren worden zetmeelkorrels (lange zetmeeldraden) omgezet in kortere ketens. Dat maakt de pompoen zachter, zoeter en smaakvoller. Snijd de zongedroogde tomaatjes (je neemt best halfgedroogde op olie) in stukjes en pureer ze in de keukenrobot. Voeg de pompoen toe en mix tot je een fijne puree krijgt. Meng deze puree met de mascarpone (niet in de keukenrobot want dan schift de mascarpone) tot je een smeuïge massa hebt. Extra kruiden kan, maar hoeft meestal niet als je een smaakvolle pompoen hebt genomen. Broodbeleg van oosterse gewokte groenten Rasp een dikke wortel, een pastinaakwortel en een broccoli fijn zoals je dat zou doen wanneer je worteltjes raspt. Wok deze groenten samen met een zakje sojascheuten. Zet daarna de wok op een laag vuurtje en laat de groenten goed gaar worden. Door de groenten eerst te wokken krijg je een beetje kleur en ook extra smaak. Laat het geheel goed afkoelen in de koelkast. Knijp het overtollige vocht (olie of water) eruit en voeg daarna enkele eetlepels mayonaise toe. Geef aan het geheel een smaakje door sesamolie en sojasaus toe te voegen of door wat wasabi bij de mayonaise te doen. Recepten voor broodbeleg zijn niet te nemen of te laten. Je kunt er al je creativiteit in kwijt. Zo kun je kruiden (droge of verse) toevoegen om een andere smaak te geven. Je kunt ook bonen of kikkererwten pureren en toevoegen. Of een geplet gekookte eitje. Of waarom geen geraspte mierikswortel, geroosterde aubergine of een klein beetje thaise curry? Risotto met vruchten Risotto is een rijstgerecht waarbij tijdens de bereiding stelselmatig kookvocht wordt toegevoegd. Veelal wordt risotto (letterlijk: kleine rijst) gemaakt met champignons, groenten, kip of schaaldieren maar het kan ook met zoete vruchten. Schil drie stoofperen, snijd ze in kleine stukjes en stoof ze met wat water, rode wijn en suiker tot ze gaar zijn. Haal de peertjes uit het vocht en laat in het kookvocht een handvol rozijnen zwellen. Doe een grote kop risottorijst (bijv. arboriorijst) en enkele eetlepels olie in een pan en laat de rijst kort bakken. Voeg stelselmatig het terug aan de kook gebrachte kookvocht van de peertjes toe (gebruik heet water als het kookvocht op is) terwijl je om de halve minuut de boel omroert. Na ongeveer 25 minuten zal de rijst gaar zijn. Voeg dan de stukjes peer en de rozijnen toe en breng eventueel op smaak met een vleugje kaneel of kardemon en een beetje honing. Geert Groffen Risotto met champignons. Geert Groffen maakt hier risotto met zoete vruchten. Foto Marina García. 20/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 21

12 HOE DUURZAAM ZIJN BIO- BRANDSTOFFEN? Foto: Andreas Tille. CONSUMENTENNIEUWTJES NETWERK VLAANDEREN NEEMT DEXIA OP DE KORREL Dexia-bank doet haar best om maatschappelijk verantwoord investeren (MVI) te promoten, maar volgens Netwerk Vlaanderen is er nog veel werk aan de winkel. Dat Dexia zelf bepaalt wat MVI is en wat niet vormt een van de grootste problemen. Het vroegere Bacob Bank nu overgenomen door Dexia werkte samen met Ethibel om te bepalen aan welke ethische criteria MVI moest beantwoorden. Dexia zette die samenwerking in 2005 stop en voert nu zelf haar onderzoek. Van een onafhankelijke controle is geen sprake meer. Netwerk Vlaanderen stelt dat de werkwijze van Dexia een gebrek aan transparantie vertoont. Dexia geeft immers in tegenstelling tot Bacob vroeger nauwelijks namen van duurzame bedrijven prijs. Hierdoor blijft ook een breder maatschappelijk debat rond duurzaam ondernemen uit. Tot slot plaatst Netwerk Vlaanderen een kritische kanttekening bij het zogenaamde mensenrechtenbeleid van Dexia. Grote bedrijven als Total zorgen in ontwikkelingslanden namelijk wel voor steun aan de paatselijke bevolking, maar bieden tegelijkertijd nog veel meer steun aan dictatoriale regimes via belastingen en taksen. Dexia blijft het dus in de eerste plaats opnemen voor multinationals. besluit Netwerk Vlaanderen. Bron: Raak, september NOORDPOOLIJS SMELT MEER DAN OOIT! Ook al leek de zomer nauwelijks een echte zomer, uit satellietbeelden die het Nationaal Centrum voor Sneeuw- en Ijsdata onderzocht, blijkt dat de hoeveelheid noordpoolijs nog nooit zo sterk is afgenomen als de afgelopen zomer. In oktober 2005 was er nog zo n 5,32 miljoen vierkante kilometer noordpoolijs; op 22 augustus 2007 bleef hiervan slechts 4,92 miljoen vierkante kilometer over. Dat er dit jaar minder wolken boven het noordpoolgebied hingen, zou weleens de oorzaak van het snelle smelten kunnen zijn. Wetenschappers van het centrum voorspellen dat tegen de zomer van 2020 het ijs volledig zou kunnen wegsmelten. Twintig jaar eerder dan vroeger werd voorspeld! Greenpeace vindt dat verontrustend nieuws en roept de VN op om werk te maken van de bescherming van het noordpoolgebied. Bron: MO* WEG MET ARIEL, GILLETTE EN HERBAL ESSENCES! Uncaged Campaigns roept op tot een wereldwijde boycot van Proctor and Gamble (P&G), dat merken als Ariel, Gilette, Pringles, Herbal Essences en Max Factor op de markt brengt. Om nieuwe chemische ingrediënten te gebruiken in haar producten voert P&G immers massaal tests uit op dieren. Hiervoor is P&G zelfs betrokken bij de genetische manipulatie van muizen die beter bestand zouden moeten zijn tegen astma en longaandoeningen. Een gelekt bericht onthult dat P&G een verbod op dierentesten voor cosmetica in de Europese Unie heeft willen tegenhouden. Wil je P&G mee boycotten? Surf dan naar voor een volledige lijst van P&G-merken en manieren om actie te voeren. Bron: Ethical Consumer, sept.-okt Er vloeien heel wat woorden over biobrandstoffen. Sommigen geloven dat het dé oplossing voor het CO 2 -probleem is, anderen maken zich vooral zorgen om de ontbossing die de brandstoffen teweeg brengen. Hannah Bullock, redacteur van Green Futures, nam de biobrandstoffen onder de loep en noteert haar bevindingen. Biobrandstoffen worden gemaakt uit plantaardig materiaal als maïs, soja, koolzaad en suikerriet. Wanneer je deze brandstoffen verbrandt, komt er nog steeds CO 2 vrij, maar bijlange niet zo veel als bij benzine. Bovendien nemen de planten tijdens hun groeiproces ook CO 2 op. Biobrandstoffen stoten minder schadelijke stoffen zoals zwaveldioxide en koolstofmonoxide uit. Ze zorgen daarentegen wel voor meer stikstofoxide. Het is onwaarschijnlijk dat er voldoende biobrandstof geproduceerd kan worden om het transport over de hele wereld draaiende te houden. Daarenboven zou de hoeveelheid maïs of soja die nodig is om de tank van een Range Rover te vullen genoeg zijn om een persoon een jaar lang te voeden Het gaat niet enkel om een keuze tussen brandstof en voedsel, maar ook om een keuze tussen brandstof en bos. Grote oppervlakten bos verdwij- 22/ Seizoenen oktober 2007 Seizoenen oktober 2007/ 23

13 Reine De Pelseneer nen om plaats te maken voor palmboomplantages. Het verbranden van de bomen zorgt voor een immense CO 2 -uitstoot. En dat brengt ons terug naar af Toch stelt Hannah Bullock dat we biobrandstoffen niet zomaar moeten laten varen om weer voor benzine te kiezen. Wanneer met een aantal zaken rekening wordt gehouden, is het mogelijk om het beste uit biobrandstof te halen. Bullock stelt vier regels op. Lokale teelt, lokaal gebruik luidt de eerste. De productie van de biobrandstoffen moet zo dicht mogelijk gebeuren bij de plaats waar de brandstoffen ook effectief gebruikt zullen worden. Regel twee zegt dat er verstandig moet worden omgesprongen met de bossen. In Brazilië moeten de suikerrietboeren bijvoorbeeld een bepaald percentage van hun land bewaren als natuurmonument. Meer waar voor je geld klinkt regel nummer drie. Granen worden al eeuwenlang geteeld als voedsel; door bij het kweken te focussen op hun oliegehalte kan de opbrengst aan biobrandstof aanzienlijk stijgen. Tot slot: Gebruik alles! Oorspronkelijk werd slechts een klein percentage van bijvoorbeeld de suikerriet- of maïsplant voor de productie van brandstoffen gebruikt. Nieuwe technieken zorgen ervoor dat niets van de plant verloren hoeft te gaan. Het zou zelfs mogelijk zijn om één oogst voor zowel voedsel als brandstof te gebruiken. Wanneer de productie van biobrandstoffen gepaard gaat met een flinke dosis gezond verstand, zouden ze dus een duurzaam alternatief kunnen vormen voor benzine. Of de beleidsmakers in de politiek en de industrie voldoende duurzaam gezond verstand gaan gebruiken, is weer een andere vraag. Want er zijn grote belangen mee gemoeid. Bron: Green Futures DE TUINSCHEURKALENDER Bij Uitgeverij Contact verscheen De tuinscheurkalender 2008 van Romke van de Kaa en Paul Geerts. De kalender bevat gedichten, teksten over planten, recepten en een hoop tuininfo. En wat meer is: in de kalender staan acht Veltrecepten! Op 4 februari, 28 maart en 6 en 27 juni vind je telkens een recept van Diana Lauwers uit het Handboek Ecologische Voeding. Op 29 februari, 7 maart, 12 september en 14 november kun je dan weer gerechten ontdekken van de laureaten van de Velt-receptenwedstrijd Duurzaam met Smaak WIN! Velt geeft één exemplaar cadeau aan een lezer van Seizoenen! Mail voor 5 november 2007 naar redactie@velt.be met als onderwerp tuinscheurkalender of stuur een kaartje t.a.v. de redactie. De Biologische Zadenlijst van Velt Editie Voor de tiende keer publiceert Velt haar biologische zadenlijst. Dankzij deze lijst: krijgen hobbytuiniers de kans om vlot biologisch zaad te bestellen. ondersteunt Velt de bio lo gi sche zaadteelt. kan ook jij bijdragen aan meer agrobiodiversiteit: je geeft nieuw leven aan oude, in de gangbare teelt verdrongen rassen. 24/ Seizoenen oktober 2007

14 WAT? Deze bestellijst omvat biologisch zaad van groen te ras sen, eenjarige bloe men, krui den, groenbemesters en kiemgroen ten. Daar naast vind je ook broed voor paddestoelen en plant goed van aard peer en knoflook. In de beschrijvingslijst vind je een korte specifieke beschrijving van elk ras. Na de naam staat tussen haakjes de afkorting van de le ve ran cier. B: De Bolster BG: Le Biau Germe S: Somers Bing: Bingenheim M: Mycobois CB: Carel Bouma Voor algemene teelttechnische in for ma tie (zaai tijd stip, bemesting, plant af stand, oogsttijd e.d.) ver wij zen we naar het Velthand boek Ecologisch Tui nie ren - De Moes tuin. Bij de groenten werd in de bestel lijst tel kens de hoe veel heid zaden per zakje of het aantal gram per zak je weergegeven. Zo heb je een vergelijkingsbasis tussen de ver schil len de leveranciers. Opgelet! Wegens spam veranderde de vorm van de adressen van de bestellingen in: biozaden.jouwafdeling@velt.be WAT IS BIOLOGISCH ZAAD? Biologisch zaad komt van bio lo gisch ge teel de ouderplanten. Voor de zaadteelt is het belangrijk dat de velden onkruidvrij zijn, anders raken on kruid za den ver mengd met groen te za den. In de gangbare zaadteelt worden hiervoor flink wat herbiciden, plantenhormonen en ontbladeringsmiddelen ingezet. Bij de verdere verwerking worden de za den om huld met een laag fungiciden, mid de len tegen schimmelziektes. In de biologische zaadteelt wordt onkruid verwijderd. De oogst ge beurt manueel. Er wordt twee tot drie maal geoogst, want ge lijk - tij di ge rijping is zeld zaam in de na tuur. De verdere ver wer king zoals het dro gen en dorsen gebeurt vaak met de hand. De biologische zaadteelt is dus erg ar beids in ten sief. Daarom ligt de prijs van biologisch zaad hoger. OVER DE LE VE RAN CIERS De Bolster Het bedrijf De Bolster werd in 2006 overgenomen en heet nu De Bolster VOF. Het bedrijf blijft biologisch telen. Le Biau Germe Zes verschillende zaadproducenten uit het zuid-wes ten van Frankrijk bundelen hun krachten in een coöperatie, Le Biau Germe. Op de pakjes staat: Produit issu de l Agriculture Biologique. Alle za den zijn dus bio. Carel Bouma Teelt biologisch plantgoed van uien en sjalotten en aardappelpootgoed. Dit jaar helaas geen aardappelen wegens moeilijkheden bij de oogst. Wel uien en sjalotten. Somers De biozaden van Somers nv heten BioSom. De biologische zaden worden ge con tro leerd door Integra/Blik. Mycobois Dit bedrijf ontwikkelt entstof voor de teelt van hout- en compostzwammen. Er wordt geen enkele vorm van bestrijding toegepast, ook niet met stoffen die toegelaten zijn in de biologische teelt. Een biolabel is niet mogelijk voor broed en is dus niet aanwezig. Bingenheim Bioboeren werken samen met een sociale werkplaats. Zij leveren ons dit jaar via Biosano twee bloemkolenrassen. GROENTEZADEN Andijvie, breedbladige 1 Bobi (S): Breedbladig ras met een volumineuze krop en half opstaand blad. Het hart is crèmekleurig. Grote ovale bladeren met witte ribben. 2 Géante Maraîchère (BG): Fors groeiende, breedbladige andijvie. Goed gevuld hart. Geschikt voor de herfstteelt: zaaien in juni-juli voor oogst in de herfst. 3 Chicorée scarole, Nummer Vijf 2 (B): Breedbladig ras met een goed gevuld hart en een zachte smaak. Geschikt voor vroege teelt onder glas en zomerteelt. Krulandijvie 4 Grosse Pancalière (BG): Deze krulandijvie heeft een weelderige bladgroei en is een snelle groeier. Wordt ook vaak als snijandijvie geteeld waarbij de jonge blaadjes zowel rauw als gekookt gebruikt kunnen worden. De bladranden zijn lichtjes roze getint. 5 Wallonne (B): Tamelijk fors groeiend type met ingesneden gekruld blad. Ook voor rauwkost en garnering. Aubergine 6 Oeuf Blanc (BG): Ras van Japanse oorsprong. Produceert kleine, witte, ovale eivormige vruchten die bij het rijpen een gele kleur krijgen. Licht kruidige smaak. Ras aangepast aan teelt in potten 7. Lange Violette (S): Basisras. Brengt gerekt peervormige, glanzende aubergines voort. Enkel geschikt onder glas. Vruchten van 225 tot 400 g. Augurk 8 Vert fin de Meaux (BG) Oud ras, rustiek en productief. Gevoelig voor meeldauw en virus. Niet bittervrij, wat betekent dat er augurken kunnen tussen zitten met een bittere smaak. Vruchten te oogsten bij een lengte van 5 cm. Om de twee a drie dagen oogsten. 9 Hokus (B): Geschikt voor volle grond op een beschutte, zonnige plek. Zeer geschikt voor inmaak. De jonge vruchten hiervoor geregeld doorplukken vanaf eind juli. Donkergroene vruchten met witte haren. Goede virustolerantie. Dit ras is niet bittervrij. Boon 10 Droge staakboon: Stokkievitsboon (B): Hiervan wordt enkel het droge zaad gegeten, dus niet de peul. Bij koken dunne, zachte schil. Sterk gewas, de bonen zijn net kievitseieren. Grote, rood gevlamde zaden. Staakprinses: 11 Mechelse Tros (B): Oud ras, fijn boontje met enkele peul (plat, weinig vlezig, uitpuilende zaden), platte peulvorm, vroeg, rijkdragend. 12 Pronkboon: Emergo (B): Oud ras, witbloeiend met 25 tot 29 cm lange, vlezige peulen. Te eten als snijboon. Tegen vrij veel wind bestand en daarom geschikt als windschut voor andere gewassen. Met 2-3 bonen per staak is één zakje genoeg voor 30 stokken. 13 Snijboon: Helda (B): Hiervan eten we de hele peul met het onrijpe zaad erin. De peulen worden eerst in fijne reepjes gesneden en dan pas gestoofd. Brede, lange, platte peul. Met 4 à 5 bonen per staak is één zakje genoeg voor 30 stokken. Rijkdragend. De hulzen niet te oud laten worden. 14 Spekboon: Neckarkoningin (B): Grove staakprinsessen, die gegeten worden als snijbonen. Zeer lange, vlezige hulzen voor de verse pluk, erg smakelijk. Met 4 à 5 bonen per staak is één zakje genoeg voor 30 stokken. Droge struikboon Hiervan wordt enkel het droge zaad gegeten, dus niet de peul. 15 Bruine Kogelboon (B): Kleinere, eivormige bruingekleurde boon, goed van kwaliteit. 16 Friese Woudboon (B): Oud landras met crèmekleurige tot geelachtige zaden, vrij groot, zachte schil. 17 Witte Krombek (B): Nier-vormige, vrij grote witte boon. Blijft lang heel bij het koken. Velt Biozadenlijst Velt Biozadenlijst

15 Struikprinsessen 18 Groninger Weekschil met Draad (B): Oud ras, waarvan vooral s winters de geweekte peulen worden gegeten. Ook geschikt om vers te eten. 19 Hinrichs Riesen (B): Sterke gezonde groeier, smakelijke boon. Witte zaden met roze vlekjes. Forse peulen, ongeveer 16 cm lang, moeten vroeg geplukt worden. 20 Parfaco (Verbeterde Perfect) (B): Fijne boon met groene, platvormige, dunvlezige peulen met sterk uitpuilende zaden. 21 Saxa (B): Lichtgeel gekleurd zaad, ronde, iets ruwe peul, ongeveer 13 cm lang. Sterk en snelgroeiend, kan zowel vroeg als laat geteeld worden. Verdraagt wat kouder weer tijdens de kieming. Pluk de bonen niet te oud. 22. Dubbele witte zonder draad (B) Malse boon die lang geplukt kan worden. Uitstekende opbrengst, zeer goed van smaak. Courgette 23 Black Beauty (S): Oud ras met donkergroene langwerpige vruchten. Heel productief. 24 Blanche de Virginie (BG): Witte vrucht, soms groen gespikkeld. Goede opbrengst. 25 Groene van Milaan (BG): Donkergroene vrucht. Zeer goede smaak en goede opbrengst. 26 Zucchini Elite (B): Open gewas, vroeg oogstbaar, goede opbrengst. Langwerpige vruchten, slank, grijsgroen gespikkeld. Erwten Kapucijner: Geschikt voor vers gebruik en voor bewaring. De planten laten afrijpen en de kapucijners doppen of dorsen. 27 Blauwschokkers (B): Het ras bij uitstek. Met zijn purperen bloemen en groene peulen die later paars verkleuren, is het op zichzelf al een attractie. Hoog ras (tot 200 cm) dat steun nodig heeft. 28 Rozijnerwt (B): Hoogte 70 cm. Steun niet noodzakelijk. Doperwt 29 Eerste Vroege Mei (B): Zeer vroeg, hoog ras (tot 140 cm) met gladde zaden. Steun noodzakelijk. Rechte, stompe peulen. 30 Senator (B): Halfhoog ras ( cm) met gerimpelde zaden. Het best ondersteunen. Laat ras met spitse peulen van 9-10 cm. 31 Eminent (B): Laag ras (40-60 cm) met gladde, ronde zaden. Hoeft geen steun. Vroege soort met een spitse peul van 8-9 cm. 32 Groene Soeperwt-type (B): Rondzadig, laag ras (70 cm) dat voor de landbouwers in de handel is. Hoeft geen steun. Geschikt om droog te bewaren. 33 Kelvedon Wonder (B): Oud, laag ras (40-70 cm) met gerimpelde zaden. Hoeft geen steun. Vroeg met donkergroene rechte, spitse peulen. Sluimerwt 34 Grijze Roodbloeiende (B): Hoog ras ( cm) met licht violetgekleurde bloemen. Steun noodzakelijk. Vroeg ras met rechte stompe peulen. 35 Hendriks (B): Vroeg ras dat tot 200 cm hoog kan klimmen, draagt lang door. Steun noodzakelijk. Rechte, stompe peulen van 7-8 cm. 36 Heraut (B): Vroeg ras met rechte 8-9 cm lange peulen. Kan tot 140 cm hoog worden en moet ondersteund worden. 37 Norli (B): Algemeen geteeld laag ras (50-70 cm), matig vroeg, met iets gebogen peulen van 8-9 cm. Geen steun nodig. 38. Mangetout (S): Het is een lage sluimerwt. 50cm hoog. Tolerant tegen meeldauw en fusarium. Hoe jonger geplukt, hoe malser de peul. Overwegend tweepeuling, wat het plukken vergemakkelijkt. 39 Asperge-erwt (BG): Geeft gele en rode bloemen. De peultjes worden geplukt als ze 3-4 cm lang zijn. 60 cm tussen de rijen, 8-10 cm in de rij. 40. Ganzebloem, gekroonde - eetbare chrysant (BG): Deze plant is afkomstig uit het Middellandse-Zeegebied. In China en Japan worden de scheuten van 15 cm hoog als bladgroente gebruikt. Jonge bladeren zijn geschikt voor salades, soepen en roerbakken. Groeit de hele winter door. 41 Groenlof Zuckerhut (B): Vormt langwerpige, van boven iets open, kroppen. Groenlof kweek je voor het blad. De krop is groen aan de buitenkant en lichtgeel van binnen. Groenlof eet je zowel rauw als gekookt. De smaak ligt tussen die van witloof en andijvie. Oogst de kroppen vóór de eerste vorst, verwijder de beschadigde bladeren en plaats ze rechtop op een droge, vorstvrije plaats. De kroppen bleken. Ze kunnen bewaard worden tot eind maart. Als je de wortels in de grond laat, schieten ze in t voorjaar weer uit en vormen ze kleine kropjes, met een bittere smaak. Deze bittere smaak is te verzachten door de bladeren een half uur in lauw water onder te dompelen. 42 Hertshoornweegbree (BG) Oude bladgroente, verwant aan de smalle weegbree. Vormt blad-rozetten met langwerpige, sterk ingesneden bladeren. Jonge bladeren geven een lekkere smaak aan salades. Kaapse kruisbes De teelt loopt gelijk met die van tomaat. De planten worden met een stok gesteund of in de serre opgebonden. Oogst van half augustus tot eind september. 43 Physalis peruviana (BG): In het Engels ook wel Goldenberry of volgens de botanici Physalis edulis genoemd. Van Peruviaanse afkomst. De vruchten worden soms beschouwd als één der beste uit de familie van de Nachtschaden (Solanaceae). Hoogte varieert van 50 tot 100 cm. Vaste plant in tropische en subtropische gebieden. In onze streken is een lang groeiseizoen noodzakelijk, één plant kan tot 200 gram vruchten opleveren. Oranje-gele vruchten met een omhulsel. Als de vruchten rijp zijn, worden de omhulsels bruin en vallen de vruchten op de grond. Vooral voor conserven en jam, maar ze kunnen ook rauw of gedroogd gegeten worden. 44 Physalis pruinosa (BG): Kruipplant, kleine zoete vruchtjes met een mandarineachtige smaak. Korter groei seizoen dan de Physalis peru viana. 45 Kardoen (B) Distelachtige plant die nauw verwant is aan artisjok. Mediterrane groente waarvan de gebleekte bladribben gekookt gegeten worden. Er bestaan verschillende rassen, maar in Nederland en België wordt de rasnaam meestal niet vermeld. Men volstaat met Kardoen of Groene. Kervel 46 Gekrulde (B): diep ingesneden vingerspletig blad, tamelijk lichtgroen van kleur, iets krullend. 47 Klis, grote (B) Grote klis (of klit) is een inheemse Europese plant die als medicinale plant in China en Japan belandde, waar hij populair werd als groen-te. Er ontstonden ook cultuurrassen. De plant is tweejarig. Het eerste jaar wordt een rozet en een penwortel gevormd. Het tweede jaar bloeit hij. Jonge scheuten en bladeren kun je eten. Wortels worden gaar gekookt of (jong) rauw gegeten. In Japan worden de wortels ingelegd in zuur. Je moet zaaien in het vroege voorjaar. Knolvenkel 48 Fino (B): Buiten zaaien vanaf begin mei voor oogst in augustus tot half juli voor de herfstteelt. Vervroegen door in maart onder glas te zaaien. Oogst: afhankelijk van de zaaidatum vanaf juli. De knol kan vaak tot in de winter goed gehouden worden door het gewas in de herfst aan te aarden. 1 pakje voor 6 m2. Komkommer 49 Gele Tros (B): Sterk ras voor de volle grond. Het uiteinde van de komkommer kan tijdens groeistagnatie, door bv. droogte, wat bitter worden. 50 Lange Witte - Blanc Long (BG): Oud ras met witte vruchten van cm, vooral gebruikt in salades. Geschikt voor de buitenteelt. 51. Vroege Russische (BG) Oud ras (ong. 1850) met kleine ovale, zachte vruchten, vooral gebruikt in sauzen en salades. Aangepast aan frisse weersomstandigheden en daarom ook geschikt voor de buitenteelt. 52 Marketmore (S): Dit is een zaadvaste variëteit. De vruchten zijn iets groter dan die van de Marketer (20-23 cm). Ze zijn ook donkerder groen. Het vruchtvlees is wit gestreept en de plant heeft een betere ziekteresistentie dan de Marketer. Kool Bloemkool: 53. Odysseus (Bingenheim): Vroeg en lekker ras met snelle ontwik- Velt Biozadenlijst Velt Biozadenlijst

16 keling. Parelwitte, vaste bloem. Geschikt voor vroege zaai onder glas en herfstzaai. Bloem moet hele tijd bedekt blijven. 54. Neckarperle (Bingenheim): Sterk uitgroeiende witte bloem. Door de gespreide oogstperiode zeer geschikt voor amateurtuiniers. Het vele loof beschermt de bloem en vergemakkelijk het toedekken. Niet geschikt voor zomerteelt. 55 Boerenkool: Westlandse Winter (B): Basisras voor de winterteelt. Middelhoog gewas, in de winter wordt het blad fijner gekroesd. Verdraagt vorst en kan dus s winters op het veld blijven staan. 56 Broccoli: Groene Calabrese (B): Zomerbroccoli. Oud ras. Vormt veel zijknoppen. 57 Chinese kool: Granaat (B): Een slanke, losse kool met een donkergroen buitenblad. De bladrand is gekarteld, het blad is niet gebobbeld. Gevoelig voor doorschieten, meest geschikt voor de herfstteelt. 58 Paksoi: Taisai (B): Een snelgroeiende snijkool uit Oost-Azië met grijsgroene bladeren in een los rozet. Opvallend zijn de brede witte bladstelen en witte bladnerven. Om doorschieten te vermijden, zaai je het best tussen half juli en half augustus. Savooikool 59 Bloemendaalse Gele (B): Een oud Hollands ras, ook wel slob-berkool genoemd. Een goudgele, licht gekroesde kool, met wat spitse vorm en zacht van smaak. Oogst tijdens de herfst tot in de winter. Verdraagt lichte tot matige vorst, is vooral geschikt voor late teelt. 60 Van Vertus (S): Donkergroene vaste kool. Lijkt op Westlandse Putjes. Kan tot laat in de herfst geoogst worden. 61 Westlandse Putjes (B): Geschikt voor herfst- en late teelt. Een vaste, donker groene kool waarvan de bovenste bladeren niet helemaal gesloten zijn, vandaar de naam. Kan lange tijd geoogst worden, vanaf het einde van de zomer tot in de winter. Smaak lijkt op spruiten. Lange oogsttijd. Verdraagt lichte vorst. 62 Spruitkool: Groninger (B): Spruitjes voor de late herfst en winter, zaaien half april tot half mei. Echte wintergroente, blijft zoals boerenkool s winters op het veld. Spitskool 63 Filderkraut (B): Zachte, smakelijke spitskool voor de zomerteelt. Zeer geschikt voor zuurkool. Stelt minder eisen aan de grond dan witte, rode of savooikool. Witte kool 64 Langedijker Bewaar (B): Middelgrote ronde kool, geroemd om haar lange houdbaarheid. 65 Roem van Enkhuizen 2 (B): Klassiek vroeg ras, dat ook voor de vroege herfstteelt in aanmerking komt. Ronde, vrij zware kool. Oogsten in september, zeer geschikt voor zuurkool. Koolraap 66 Friese Gele (B): Fors knolgewas, voor herfst- en wintergebruik. Ovaalronde raap met paarse kop, tamelijk gevoelig voor barsten. Bestand tegen lichte nachtvorst. Smaakt na de eerste vorst wat zoeter. Koolrabi 67 Delikatess Witte (B): Oud ras, geschikt voor zowel de vroege, de zomer- als de herfstteelt. Bleekgroene knol met groen blad. 68 Delikatess Blauwe (B): Oud ras, geschikt voor zowel vroege, zomer- als herfstteelt. Een blauwe knol met groenviolet blad. Heeft een iets langere teeltduur en iets meer blad dan de witte. 69 Superschmelz (B): Een speciaal ras reuzenkoolrabi, tot 10 kg zwaar, met witte knol. De planten worden op ruime afstand gezet en vormen dan een zwaar gewas met een grote knol die niet vezelachtig wordt. Minder sterk van smaak. 70. Witte logo (S): middelgrote, ronde knol, jong eten. Labboon 71 Express (B): Vrij gedrongen gewas met zwart-witte bloemen. Afhangende, vrij forse peul van ca. 15 cm. Vroeg zaaien geeft de hoogste opbrengst en minder kans op luis. Sterk gewas, ook geschikt als windschut voor andere gewassen ( cm hoog). Meloen 72 Charentais (B): Meloen van het type Cantaloup. Geribde meloen van gemiddelde grootte met een grijsgroene schil en oranje vruchtvlees. 73 Groene Klimmende (BG): Heel oud ras, geribd. Makkelijk te leiden via draden. Langwerpige vruchten met donkergroene kleur met lichtgroene vlekken van 500 tot 800 g. Het vruchtvlees is groen, stevig, sappig en heel zoet. 74 Hale s Best Jumbo (S): Dit is een middelvroege soort. De vruchten zijn ovaal, met een oranje-beige schil. Het vruchtvlees is oranje. De schil is niet glad en doet eerder aan een paddenhuid denken. 75 Petit Gris de Rennes (BG): Vruchten van ongeveer 1 kg met oranje, smakelijk vruchtvlees, geparfumeerd. Geselecteerd voor noordelijke groeiomstandigheden. 76 Vroege Prescott (BG): Meloen van het type Cantaloup. Oud ras. Ronde vrucht, wrat achtig. De schil is groen met donkergroene strepen. Oranje, stevig vruchtvlees, sappig. Vruchten van 800 g tot 1 kg. 77. Nieuw-Zeelandse spinazie (B) Sterk uitgroeiende plant met liggende stengels, waarvan de blaadjes en stengeltoppen worden gegeten in de zomer en de herfst. Geen familie van de gewone spinazie. In catalogi worden geen rassen vermeld. Paprika 78 Jaune oro (BG): Bleekgele kleur bij rijpheid, zacht. Puntige vruchten. 79 Jubilandska, voorheen Lange Rode (B): Zoet, niet scherp. Langwerpige vruchten, eerst groen, bij rijping overgaand in rood. Laagblijvend ras dat geen steun nodig heeft. 80 Marconi Rossi (S): Middelmatig vroeg. Grote vaste vruchten. Zacht van smaak. Pastinaak 81 Tender and True (B): Oud Engels ras (1897) dat dikke, witte wortels vormt tot 7 cm diameter breed op de kop van de wortel. Smaakvol ras, weinig vatbaar voor kanker. Patisson 82 Tweekleurig - Wit met groen (BG): Soms een weinig kruipende patisson. Meerkleurige vruchten in donkergroen en groenwit met een wrattige vruchthuid. Kleiner, minder gladde huid. Wit, stevig vruchtvlees, licht meelachtig. Volgroeid, zeer goed bewaarbaar. 83 Bleekgroene van Bennings - Vert pâle de Benning (BG): Niet kruipend. Peper 84 Corno di Toro (S): Puntige, korte vruchten. Rijpen van groen naar rood. Scherpe smaak. Matige groeikracht. 85 Westlandse Lange Rode (B): Vrij kleine vruchten, langwerpig en puntig van vorm. Eerst groen, bij rijping wordt hij rood. Scherp van smaak. Geschikt om te drogen. Peterselie 86 Groene Parel (S): Gekrulde peterselie. 87 Moskrul 2 (B): Compacte groeiwijze met sterk gekroesd blad. Korte bladstelen, het blad heeft een mid den groene kleur. 88. Peterselie Gewone (BG) Gladbladige peterselie met vrij lange bladstelen, weelderige groei. Het blad is grijsgroen en iets dof van kleur. 89 Reus van Italië - Géant d Italie (BG): Fors groeiende, gladbladige peterselie. Eenvoudig blad, donkergroen, heel geparfumeerd. Pompoen 90 Gele Centenaar (syn. Dikke Gele Parijse) (B): Gele reuzenpompoen, diameter ca. 35 cm, gewicht tussen de 15 en 50 kg. Onregelmatig rond van vorm en rozegeel van kleur. Meestal ontstaat bij rijping een ruw netwerk aan de oppervlakte. Geschikt voor inmaak of verwerking tot jam. Enige maanden houdbaar. 91 Blue de Hongrie (BG): Centraal Europees ras. De vruchten zijn blauwgroen en wegen 5 tot 8 kg. Geeloranje vast vruchtvlees. Lekkere smaak, goed te bewaren. 92 Buttercup (BG): Goede bewaarpompoen van middelgrote afmeting (13-20 cm doorsnee), iets afgeplat rond tot iets hoekig. Donkergroene kleur met lichtgroene strepen en een tulband aan de onderzijde. Boterzacht en zoet oranje vruchtvlees. Elke plant kan 3 tot 4 vruchten van 1,5 tot 2,5 kg dragen. 93. Butternut (BG) Langwerpige, beige vrucht met buikje, weinig zaden en zacht en zoet vruchtvlees. 94. Cochito Pueblo/Striped Cushaw (BG) Grote ovale vruchten, groenwit gestreept en met stevige stelen. Vrucht tussen 4 en 8 kilo. Geel vruchtvlees 95. Giraumon Galeux d Eysines (BG) Velt Biozadenlijst Velt Biozadenlijst

17 Bolronde, iets afgeplatte oranje tot beigekleurige reuzepompoen, bedekt met schurfterige bobbels. Vruchtvlees met een dichte structuur, oranje en lekker zoet. Het gewicht loopt uiteen van 5 tot 15 kg, de vrucht is 25 tot 40 cm doorsnee. Niet lang te bewaren. Ideale soeppompoen. 96. Giraumon Turban Plat (BG) Turkse muts waarvan het vruchtvlees stevig blijft bij koken. 97. Rouge Vif d Etampes (BG) Reuzenpompoen, geïntroduceerd in de 19e eeuw in Frankrijk met een lichtjes afgeplatte vorm en een felle oranjerode kleur. Oranje vruchtvlees, zacht en waterachtig. Niet lang te bewaren. Elke plant kan 1 tot 4 vruchten van 4 tot 20 kg geven. 98 Groene Hokkaïdo (B): Donkere, grijsgroene, ronde, heel aangenaam smakende kleinvruchtige pompoen. Elke plant kan 1 tot 3 vruchten van 1 tot 2,5 kg dragen (diameter ca. 15 cm). Lang te bewaren. 99 Kabosha (BG): Middelgrote, groene pompoen met oranjekleurig, melig, zoet vruchtvlees. Goede bewaar baarheid. Goede smaak voor soep en gegra-tineerde schotels. 100 Musquée de Naples (BG): Langwerpige vrucht met buikje, donkergroen met gele strepen, oranjegeel vruchtvlees. Teelt in serre of warme plek in de tuin. 101 Pomme d Or (BG): Kleinvruchtig ras dat een 20-tal ronde vruchten kan dragen met een diameter van 6 tot 8 cm. Heel fijne smaak, als van artisjok. Harde oranjekleurige schil bij rijpheid. Teelt in serre of op warme plek in tuin. Goed te bewaren. 102 Red Kuri (Oranje Hokkaïdo) (B): Oranje kleinvruchtige pompoen met geel-oranje vruchtvlees. Diameter van ongeveer 15 cm, gewicht 1 tot 2,5 kg. Bewaart lang. 103 Sucrine de Berry (BG): Donkergroene schil, geeloranje, zoet vruchtvlees. Teelt in serre of warme plek in de tuin. 104 Zapallito (B): Niet-rankende zomerpompoen. Groene vruchten met een diameter van 10 tot 12 cm. Niet te oud oogsten. 105 Mengeling (BG): Twee zaden van 7 rassen pompoen. Het assortiment is afhankelijk van de oogst en zal op de verpakking vermeld worden. Zaaien zaadje per zaadje in potjes. 106 Lady Godiva (BG): Een naaktzadige pompoen, je kan de zaadjes dus makkelijk zonder pellen eten of verwerken. Ondiepe zaai op zonnige plaats. Oogsten als de vruchten helemaal geel zijn. Zaden wassen, afdrogen met handdoek en laten drogen bij 18 à 20 C. In het donker bewaren, niet luchtdicht afsluiten Postelein Gewone - Sauvage (BG): Wilde plant uit het midden van Zuid- Frankrijk die ook geteeld kan worden op een beschut plaatsje in meer noordelijke groeiomstan-digheden. Verfrissend door zijn licht zurige smaak. Blad te gebruiken gekookt, in soepen of rauw. Prei 108 Hannibal (S): Voor vroege en late herfstteelt, ook voor winterteelt. 109 Reuzen van Carentan - Monstrueux de Carentan (BG): Oud ras, geliefd zowel bij de amateur als bij de beroepstuinder. Geschikt voor de late herfst-, winter- en zeer vroege teelt. Groeit makkelijker bij lage temperatuur dan zomerprei. Winterhard met een donkergroen blad. 110 De Saint-Victor (BG): Zeer rustiek ras voor winterteelt en zeer vroege teelt. Zeer winterhard met donkergroene tot violetkleurige bladeren in de winter. 111 Blauwe van Luik - Blue de Liège (BG): Oud Belgisch ras. Voor late herfst-, winter- en voorjaarsteelt. Raap 112 Goldana (B): Ronde gele knol met geel vruchtvlees, geschikt voor herfstteelt. 113 Platte Witte Mei (B): Oud basisras, zowel voor vroege als herfstteelt. De raapjes zijn platrond, wit met een lichtgroene kop. Raapsteel 114 Namenia (syn. Bladmoes) (B): Smakelijk ras met malse bladeren. In het voorjaar één van de eerste bladgroenten. Dit ras kan zowel voor de voorjaarsteelt als voor de herfstteelt gebruikt worden. Sterk ingesneden, mals blad met een heldergroene kleur dat geoogst wordt als het plantje cm groot is. 115 Rucola (B): Eigenlijk een heel andere groente, maar de teelt lijkt sterk op die van raapstelen. Het betreft hier het zaad van de plant Eruca sativa, ook wel mosterdkruid genoemd wegens zijn tamelijk scherpe smaak, die wat aan noten doet denken. Jong plukken als het blad 8-10 cm hoog is. Eten als raapstelen en rauw gemengd in salades. Radijs 116 Cherry Belle (B): Ronde rode radijs, niet gauw voos. Steeds om de paar weken een deel zaaien. Voor zomer- en herfstteelt in vollegrond French Breakfast 2 (B): Halflange radijs voor vroege teelt. 118 Saxa (S): Vroege ronde, rode radijs voor serreteelt. Rammenas 119 Ronde Zwarte (B): Winterrammenas, oud ras met een ronde knol, een zwarte huid en stevig vruchtvlees. Groot van stuk, pittig van smaak. Veel gevraagd ras, vooral ingezet op zwaardere gronden. Goed te bewaren. Rode biet 120 Cylindra type Halflange (B): Geschikt ras voor de normale teelt. Smalle, hooggroeiende biet, smakelijk, zeer geschikt voor garnering. Deze biet heeft het culinaire voordeel dat ze meer schijfjes van dezelfde grootte oplevert. 121 Egyptische Platronde (B): Het enige specifieke ras voor de vroege teelt, zoet van smaak met een dieprode kleur. 122 Kogel 2 (B): Belangrijkste ras voor de normale teelt. Bolronde biet, zeer geschikt om te bewaren. Pas vanaf mei zaaien om doorschieten te vermijden. Roodlof 123 Rode van Verona (BG): Dit ras behoort in ons land tot het witlooftype. Het wordt na de langste dag (zomerwende op 24 juni) gezaaid en vormt laat in de herfst open kropjes van langwerpige, roodgekleurde bladeren. Als je dan niet oogst, vriest het loof s winters kapot maar nadien lopen de wortels opnieuw uit tot kleine, rode kropjes. Hier snij je dan de kropjes juist boven de grond af. Roodlof is altijd een nateelt. Schorseneer 124 Verbeterde Reuzen Nietschieters (B): Een selectie uit de gewone Nietschieters met lange wortel en donkerbruine schil, die na kort koken makkelijk te pellen is. Selder Bleekselder 125 Tall Utah (B): Groenblijvend ras met groene, volle, aromatische stelen. Nu een veelgeteeld type. Niet winterhard. 126 Witte Pascal - Céleri à Côtes Blanc Pascal (BG): Oogstbaar eind oktober. Je kan de voet in z n geheel in de kelder bewaren waar ze zal bleken. Niet winterhard. 127 Groene selder: Mechelse Holpijp - Pipe Creuse de Malines (BG): Vormt een plant met fijne bladeren, lijkend op peterselie. In vergelijking met snijselder heeft deze groene selder met holle steel geen bossige groei, dus minder stelen. Sterke smaak. Goed bestand tegen de koude. 128 Knolselder: Roem van Zwijndrecht (B): Ras met veel en lang blad (langlooftype) met goede knolvorm. Niet winterhard. 129 Snijselder: Gewone Snij (B): Bekend ras met bossige groei en donkergroene blaadjes. Zeer aromatische stelen en blaadjes. Deze selder kan regelmatig worden afgesneden en is geschikt voor uitzaai in het voorjaar in vollegrond. Sla Kropsla 130 Bon Jardinier (BG): Oud ras, geschikt voor de zomer- en herfstteelt. Mooi gevormde, licht konische krop met lichtrode bladrand. 131 Kagraner (BG): Oud ras, geschikt voor de zomerteelt. Middelgrote, snelopkomende krop. 132 Meikoningin (BG): Oude, bekendste vroege kropsla. Groene kroppen met vaak rode ver-kleuringen aan de rand van de bladeren. 133 Merveille d Hiver (BG): Rustiek winterras dat grote groene kroppen vormt. Dit ras is eigenlijk een selectie van Meikoningin dat koudebestand is. 134 Suzan (B): Ras uit de beroepsteelt, geschikt voor de vroege en de zomerteelt. Stevige sla met zware krop. 135 Twellose Gele (B): Snelgroeiende sla met malse, geelgroene Velt Biozadenlijst Velt Biozadenlijst

18 kroppen. Geschikt voor de vroegste zaai onder glas in okt.-nov. en feb.- maart, verder ideaal voor de vroege herfstteelt. 136 Verano (S): Wintersla met een grote ronde krop. De bladeren zijn groen met een rood randje. Heel resistent tegen zaadvorming. 137 Wonder der Vier Jaargetijden (B): Oud ras, geïntroduceerd vóór Rode kroppen, geschikt voor vroege, zomer- en herfstteelt. Het buitenblad is sterk gebobbeld en roodbruin. Binnenin zijn de bladeren geelgroen van kleur met gekeurde randen. 138 Zwart Duits (B): Traditioneel zomerras met malse kroppen. Bataviasla Hiermee bedoelen we enkele oude rassen die qua uiterlijk tussen gewone kropsla en ijsbergsla in staan. Ze worden ook verkocht als sla-andijvie. Ze hebben een iets dikker en gebob beld blad met een sterk gegolfde bladrand. 139 Blonde de Paris (B): Oud ras met geelgroen blad, geschikt voor de zomerteelt. 140 IJskoningin - Reine des Glaces (BG): Oud ras van vóór 1885, geschikt voor vroege en zomerteelt. Sterke groeier die dichte kroppen geeft met knapperige bladeren. 141 Rode van Grenoble - Rouge Grenobloise (BG): Oud ras, geschikt voor vroege en zomerteelt dat eveneens als winterras onder koud glas kan geteeld worden. Volumineuze krop, iets minder dicht, groen met helrode bladeren. 142 IJsbergsla: Saladin (B): Harde ijssla, vooral geschikt voor zomeren herfstteelt. Vormt een middelmatig grote, donkergrijsgroene, redelijk vaste krop. Is weinig gevoelig voor rand. Bindsla Dit slatype vormt langwerpige kroppen met dikke bladeren die in een jong stadium rauw, later gestoofd gegeten worden. 143 Little Leprechaun (B): Sierlijk ras dat een losse krop vormt van opstaande, knapperige roodgroene bladeren. Vooral geschikt voor lenteteelt, later zaaien geeft een hogere kans op rand. 144 Stengelsla: Celtuce (BG): Oosterse groente. De plant vormt eerst een rozet van grijsgroene, langwerpige bladeren die aan pluksla doen denken. Daarna komt het hart omhoog, op een stengel tot ca. 25 cm hoog. Kan als voorjaars- of als zomerteelt gekweekt worden. Het hart kan je schillen en roerbakken of koken. Eikenbladsla: 145 Blonde à Graine Noire (BG): Blonde eikenbladsla, vooral gebruikt als snijsla. Diep ingesneden, groene bladeren met een zeer zachte smaak. Gevoeliger voor rand dan de rode varianten. 146 Red Salad Bowl (BG): Eikenbladsla met sterk ingesneden roodachtig blad, geïntroduceerd in Vormt een grote rozet en is goed bestand tegen grijsrot. Een ras dat de laatste jaren veel opgang heeft gemaakt. Pluksla 147 Black Seeded Simpson (B): Snelgroeiende, losse sla met grote gekrulde, geelgroene bladeren. Kegelvormige plant. De jonge bladeren zijn erg mals, regelmatig plukken. Als ze ouder worden nog zeer geschikt om te stoven. 148 Gemengde rauwkostsalade: Mesclun (BG): Samengesteld pakket van waterkers, verschillende rassen sla en roodlof. Zaaien van februari tot april in de serre, in volle grond tot september. Bladeren afsnijden of plukken van zodra ze 10 tot 15 cm hoog zijn. Sojaboon 149 Fiskeby (B): Een fors groei-end ras met behaarde peulen en beigeachtige ronde zaden. De bonen kunnen zowel vers als gedroogd gegeten worden, de hulzen zijn niet eetbaar. Zelfs bij matige zomers oogstzeker. Spinazie 150 Nores type Noorman (B): Rondzadig ras, resistent tegen fysio s 1 en 2 van valse meeldauw. Voor de zomerteelt. Tragere groeier. 151 Reuzen van Viroflay - Monstrueux de Viroflay (S): Rondzadig, oud ras geschikt voor de vroege, de lente- en de herfstteelt. Tamelijk snelle groeier met een weelderige bladgroei die niet goed tegen koude bestand is. 152 Vroeg Reuzenblad (B): Scherpzadig ras voor de vroege en de lenteteelt, en weer in het najaar. Bij deze latere zaai schiet ze niet meer door. Suikermaïs 153 Golden Bantam (B): Oud, normaal zoet ras, geïntroduceerd in De voorvader van talrijke, extra zoete hybriden. De kolf is samengesteld uit ong. 8 rijen geelkleurige korrels. Tomaat 154 Auriga (BG): Vroeg, vele oranje vruchten met stevig vruchtvlees. 155 Casaque Rouge (BG): Rode vruchten van 5 tot 7 cm. Lekkere smaak, makkelijk te pellen. Het blad lijkt op dat van de aardappelplant. 156 Coeur de Boeuf (BG): Oud ras (1925) dat stevige, tamelijk grote, hartvormige rood-roze tomaten oplevert. Toch dragen sommige planten slechts middelmatig grote vruchten. Gegeerd om zijn heerlijke vruchtvlees, het kleine aantal zaden per vrucht en voor zijn goede inlegcapaciteit. 157 Des Andes (BG): Lange vrucht, zoet, bijna pitloos. 158 Golden Jubilee (BG): Oud, zaadvast ras (1945) met oranjegele, lichtjes afgeplatte vruchten van ca. 200 g. Stevig vruchtvlees met weinig zaden. Niet geschikt voor buitenteelt, enkel onder glas en opbinden. 159 Karos (BG): Zoals de Casaque rouge, maar iets vroeger. 160 Marmande (B): Zaadvaste rode vleestomaat met vrij platte, geribde vruchten tot ca. 250 g. Vooral aanbevolen voor vollegrond, hoewel teelt onder glas goed mogelijk is. Goede opbrengst. 161 Matina (B): Vroege rijping, open gewas, ronde en smakelijke vrucht (zo n 100 g). Het blad is weinig ingesneden. 162 Noire de Crimée (BG): Grote zoete vrucht, donkerrode kleur. 163 Roma VF (BG): Zaadvast ras met rode, langwerpige vruchten van ca. 50 g. Gerenommeerd ras voor sauzen en voor inmaak. 164 Rose de Berne (BG): Lekkere rozerode vruchten. 165 Saint-Pierre (BG): Zaadvast, oud ras, geliefd bij amateurtuiniers. Sterke groeier met een lange oogsttijd die mooi grote, ronde, rode vlezige tomaten geeft San Marzano 2(BG): Italiaanse tomaat, lang en vlezig. Goede smaak 167 Beauté Blanche(BG): zoete tomaat, grote plant. 168 Caro Rich(BG): ): Ronde, oranje vrucht. Hoog caroteengehalte 169 de Berao(BG): Plant 3 tot 4 m groot op rijke grond, kleiner op arme grond. Ovale, middelgrote vruchten die goed bewaren. 170 Merveille des marchés(bg): Oud ras, lekkere smaak. 171 Miel du Mexique(BG): ): late productie, kleine ronde rode vruchtjes, lekker 172 Green Grape(BG): kleine tomaatjes, geelgroen van kleur 173 Zuckertraube type (B): Groot aantal kleine en zoete tomaatjes. 174 Collection de tomates apéritfs (BG): assortiment van kleine tomaatjes (rode en gele kerstomaat, poir jaune, Green Grape, miel du Mexique) 175 Collection (BG): 30 zaden van verschillende tomatenrassen. Het assortiment is afhankelijk van de oogst en wordt op de verpakking vermeld. Zaaien zaadje per zaadje in potjes. 176 Rode kerstomaat (BG): Grote productie van rode tomaatjes, het best onder glas. Tuinkers 177 Cressida (B): Snelgroeiend gewas met een gave tot zwak gekartelde bladrand, niet gekroesd. De jonge kiemblaadjes en de eerste gewone blaadjes als rauwkost te gebruiken. Tuinmelde (B) Deze weinig gekende groente is de gekweekte, meer bladrijke soort van het in de moestuin overbekende onkruid melde. Snelle groeier die in korte tijd kan uitgroeien tot meer dan 1 meter hoog. Wordt gegeten als spinazie. De gekweekte rassen hebben een groter blad dan de wilde vormen en schieten minder snel door. Twee rassen: 178 Lichtgroene: geelgroen blad. 179 Rode: roodgetint blad. Ui 180 Noordhollandse Bloedrode (B): Een platte, vaste ui met een goede houdbaarheid. Pittiger van smaak dan de gele. 181 Rijnsburger 4 (B): Gele, ronde ui. 182 Strogele Vertus - Jaune Paille de Vertus (BG): Middelgrote, platte strogele ui met uitstekende bewaar- Velt Biozadenlijst Velt Biozadenlijst

19 eigenschappen. De meest geteelde ui in Frankrijk. Veldsla 183 Coquilles de Louviers (BG): Vormt kleine, donkergroene rozet. 184 Grote Noord-Hollandse (B): Het belangrijkste grootbladige ras met groene, dikke, langwerpige, sappige bladeren. Bestand tegen matige vorst. Bij strenge vorst bedekken. Warmoes 185 Donkergroene Gladde Witrib bige (B): Ras voor de teelt van de bladribben met donkergroen, glad blad met vlezige witte bladstelen. 186 Groene Gewone (B): Wordt geteeld voor het blad. Veel mals groen blad met dunne bladstelen. Wordt jong geoogst. 187 Rhubarb Chard (B): Rode warmoes, ook voor de bladstelen geteeld, met rood gekroesd blad en mooie, stevige rode bladstelen die op rabar berstelen lijken. Gevoelig voor doorschieten zodat niet voor eind mei mag gezaaid worden. Een zeer decoratief gewas met een zeer goede smaak. 188 Waterkers (B) Een doorgroeiende waterplant die eigenlijk in helder stromend water moet geteeld worden. De sappige stengels met bladeren kunnen in slaschotels of soepen verwerkt worden. Watermeloen 189 Sugar Baby (BG): donkergroene vrucht, vroeg, best onder glas. 190 Winterpostelein (B) WAAROM OUDE RASSEN? Raseigenschappen Een ruim aanbod van raseigenschappen is terug te vinden in de oude streek ge bon den rassen, die ont ston den in func tie van hun groeiplaats. Sommige oude rassen zijn zo opnieuw bruikbaar voor de beroepsteler, andere rassen hebben een te kleine opbrengst maar herbergen in te res san t uitgangs ma te ri aal voor de bio lo gi sche veredelaars. Tenminste, als deze ras sen in stand gehouden worden. Daar kan de amateurtuinier een handje in hel pen. Deze minder bekende rassen zijn een uit da ging voor liefhebbers. Omdat ze vaak robuuster zijn, meer weerstand bieden aan ziektes, omdat ze meer variatie brengen in onze voeding én omdat ze lekkerder zijn. Agrobiodiversiteit Oude rassen zijn het erfgoed van onze voor ou ders. We noemen dit agrobiodiversiteit. wij hebben een heleboel ko len ras sen, In dia heeft duizenden rijst ras sen, Mexi co heeft vele maïsrassen, Ze kwamen tot stand door lange veredeling van in het wild voorkomende planten. Er wordt ge se lec teerd op interessante eigenschappen als smaak, weinig ziektegevoelig, spreiding van de oogst, spreiding van de werk druk Uiteindelijk geeft bv. een wild koolplantje (Brassica oleracea) aanleiding tot vele cul ti vars kolen. Per cultivar heb je nog ver schil len de ras sen, elk met hun ei gen spe ci - fie ke ei gen schap pen die sterk uit een kun nen lo pen. Agrobiodiversiteit verdwijnt omdat de markt over spoeld wordt met zaden van grote firma s die het zelf de zaad over de hele wereld verko pen. Vol gens de FAO ver dween tijdens de laatste honderd jaar we reld wijd 75% van de agrobiodiversiteit. Lo kaal is de si tua tie soms nog er ger. Zuid Korea ver loor 82% van zijn agrobiodiversiteit op 8 jaar ( ). Mexico ver loor 80% van de maïs-variëteiten die in 1930 ge teeld wer den. Als die diversiteit verdwijnt, ver dwijnt niet alleen de genetische diver si teit, maar ook de kennis die opgebouwd werd rond oude rassen; kennis over lo ka le tech no lo gie, teelt wij zen en re cep ten. Dreiging van mul ti na tio nals Grote multinationals domineren de zaad markt. Ze proberen alle boeren aan zich te binden. Dat gebeurt onder meer door meer bescherming te eisen van de eigen rassen en door het inpalmen van mark ten die grotendeels werken op zaad dat boeren zelf telen. Winterhard plantje dat gekweekt wordt voor het vlezige blad en dat je zowel rauw als gekookt kan gebruiken. Rassen worden in catalogi nooit vermeld. Het gewas doet het op alle gronden maar heeft toch een voorkeur voor zandgronden. Kan ook als bodembedekker of groenbemester gekweekt worden. Witloof 191 Hollandse Middelvroeg (B): Ras bij voorkeur voor de trek met dekgrond. Kan ook gebruikt worden voor de teelt zonder dekgrond. Geeft dikke, vast gesloten kroppen. Wortel 192 De Colmar à Coeur Rouge (BG): Franse bewaarwortel bij uitstek die echter ook in de vroege lente kan uitgezaaid worden. Ook op moeilijke gronden lukt de oogst van deze volumineuze, smaakvolle wortel nog. 193 Flakkeese 2 (B): Grove, productieve wortel die zich goed laat bewaren. Belangrijkste winterras. 194 Nantes 2 (B): Sterke wortel, ook geschikt voor drogere gronden met wat minder structuur. Een slanke, cilindrische tot licht konische, ietwat grove wortel, fel oranje van kleur. Geschikt voor de vroege en vooral de zomerteelt. 195 Wortelpeterselie (B) Behalve het gladde, donkergroene blad kan ook de verdikte wortel in de winter gegeten worden. Het te koop aangeboden zaad krijgt meestal geen echte rasnaam mee. PLANTGOED Opgelet! Plantgoed bestellen is niet mogelijk voor leden van Velt-Nederland. Aardpeer Knolvormend broertje van de zonnebloem. De eetbare knollen zijn winterhard, niet gerooide knollen vormen dus in het volgende jaar nieuwe planten. Rauw smaakt de knol knapperig en zoet, met een lichte notensmaak. Gekookt, gebakken of gestoofd is de smaak te vergelijken met arti-sjokbodems of volgens anderen met schorseneren. 196 Wit - Blanc (BG): Compacte, iets onregelmatig gevormde knol met wit, fijn vruchtvlees. 197 Fuseau rose (BG): Oud ras met langwerpige, gladde knollen en geel-roze vruchtvlees. Knoflook Bij ontvangst de bolletjes direct uit de verpakking halen. Zo vroeg mogelijk planten (vanaf begin maart), de teentjes uitpellen en uitzetten net onder de grond. Tijdens de groei ontstane bloeiknoppen verwijderen. Eind juli, begin augustus, als de bladeren beginnen verkleuren, uittrekken. Uitspreiden in de zon op een winderige plek. Met het oog op een goede bewaring is verdere droging absoluut noodzakelijk, in kleine bosjes die je ophangt of in dunne lagen in bakjes. 198 Rose de Lautrec (BG): Aromatisch ras, roze kleur. Planttijdstip voor de teentjes van november tot maart. Zeer goed houdbaar. WAAROM OUDE RASSEN? 2 Patenten Eigen rassen beschermen doe je door ei gen doms rech ten of patenten vast te leg gen op zo n ras. Ze verhinderen ge bruik, verkoop of productie van zaad zonder de toestemming van de pa tent - hou der. In de praktijk betekent dit dat een boer zaad aankoopt en zaait. Maar hij mag niet zomaar doen wat boeren al eeuwen doen: de beste planten selecteren voor zaadteelt zodat een streekgebonden ras ontstaat. Want dan wordt de boer een dief. De zaadindustrie is hard aan het werk om wettelijke systemen te creëren die boe ren verder beperken in de mogelijkheden om zelf zaad te kweken. Alle wetten op bescherming van plantenvarieteiten gaan in de eerste plaats over het ver min de ren van beslissingsmacht van boe ren. En er komen er steeds meer. Markten inpalmen Dezelfde na tio na le wetgevingen die bescherming bie den aan za den van mul ti na tio nals, limiteren stap voor stap de vrij heid van de tra di tio ne le ras sen. Jouw vraag naar biologische zaden on der steunt de diversiteit en de kleinschaligheid. Het is een pro test stem tegen de macht van de in dus trie. Velt Biozadenlijst Velt Biozadenlijst

20 Sjalot 199 Red Sun (CB): bruinrode sjalot met witpaars vruchtvlees, goed houdbaar Sjalot met een roodbruine huid en een rode vleeskleur. De opbrengst is goed. Red Sun kan mits droog, zeer goed bewaard worden. Red Sun kan vroeg geplant worden, omdat de kans op schietstengels niet zo groot is. Maat mm en 500 gr/ verpakking. Ui 200 Sturon (CB), donkergele ui met goede houdbaarheid Een geelbruine ui van het stuttgarter type. De vorm is rond en heeft een hoog droge stofgehalte. De bewaarbaarheid, mits droog, is goed. Maat 14/21 mm en 500 gr/verpakking. BROED VOOR PADDENSTOELEN shiitake (M): Oesterzwam kan op iedere loofhoutsoort leven, uitgezonderd eik en tamme kastanje. Voorkeur gaat uit naar stukken vers gekapte populier, beuk, berk met een niet te geringe diameter, liefst meer dan 25 cm. In de herft maakt het oesterzwammycelium vruchtlichamen oesterzwam (M): Eikezwam of shiitake groeit op eik, beuk, berk, liefst de verse, dunnere takken met een diameter van 7 tot 20 cm. De eikenzwam is oorspronkelijk een tropische zwam. In Belgie maakt het mycelium in de zomer vruchtlichaam. GROENBEMESTERS Na de beschrijving vind je voor elke groenbemester het aantal m 2 dat je met één pakje kan inzaaien. GRASSEN 205 Rogge - Seigle (BG): De laatste groenbemester die tot half oktober, uiterlijk nog in november kan gezaaid worden (150 g/10 m 2 ). Winterhard. Geeft een grote massa in maart-april. Uitstekend voedergewas voor dieren. Je kan het ook zaaien gemengd met wikke, 100 g rogge voor 20 g wikke. De wikke klimt dan langs de stengels van de rogge omhoog (tot 25 à 40 m 2 ). Kruisbloemigen 206 Gele mosterd (B): Snelgroeiende eenjarige plant van ruim 1 m hoog, zeer geschikt als groenbemester. Kan ten laatste tot half september gezaaid worden. Gele mosterd bevriest en geeft na de winter een mooi zaaibed. Nadeel is wel dat het een waardplant voor knolvoet is, daarom af te raden voor lichte gronden (100 m 2 ). Vlinderbloemigen 207 Luzerne (syn. alfalfa) (BG): Vlinderbloemige met paarse bloemen. Door de diepe beworteling kan zij goed tegen de droogte. Meerjarige plant. Minder geschikt als bodembedekker. Zaaien van april-mei tot begin augustus (15-20 g/m 2 ). Matig vorstgevoelig (60 m 2 ). 208 Veldboon - Fèverole (BG): Vlinderbloemige die heel wat stikstof uit de lucht vastlegt, alleen te gebruiken of gemengd met een graansoort zoals rogge (b.v. verhouding 1/4 tot 1/3 veldboon met 3/4 tot 2/3 rogge) aan g/10 m 2. Vorstgevoelig (50 à 70 m 2 ) Wikke - Vesce Commune (BG): Oude voederplant met blauwpaarse bloemen. Ze doet het goed op lichte gronden. Ze bedekt de bodem niet perfect en kan daarom beter gemengd worden met 60 g rogge per 10 m 2. De wikke klimt dan langs de stevige stengels van de andere plan ten. Kan tot 20 augustus gezaaid worden, maar voldoet best in zaaiingen tot eind juli (8 à 10 m 2 ). 211 Gele Lupine (B) snelgroeiende eenjarige vlinderbloemige 212. Witte lupine - Lupin Blanc (B): Het meest gekend als statige doorlevende bloem in een border. Is geschikt om een grond waar pas een huis op gebouwd werd, te verbeteren. Voor zwaardere gronden. Zaaien van april tot juli. Trage jeugdgroei met matige grondbedekking (50 m 2 ) Blauwe Lupine (B) Hoogte ongeveer 80 cm. Vriest s winters dood. Zaaien vanaf begin april tot half augustus, op regels, afstand 35 cm. Zaaizaad 10 gram per m Serradella (B) Eenjarige vlinderbloemige kruipende plant, zeer geschikte groenbemester op de wat lichtere gronden. Overige 215 Boekweit (B): Snelgroeiende bijenplant van ruim een meter hoog. Neemt wel veel voedingsstoffen op uit de bodem, daarom beter bodem bedekker te noemen dan groenbemester. Vraagt een zonnige standplaats en een arme, zurige grond (50 m 2 ) Phacelia (B): Mooie eenjarige bijenplant, goede groenbemester, hoogte ongeveer 70 cm. Ze is met geen enkel cultuurgewas verwant en bijgevolg makkelijk inpasbaar in het teeltplan. Het gewas komt snel op en bedekt dan spoedig de bodem zodat onkruid weinig kans krijgt (50 m2). KIEMGROENTEN Je kan vrijwel alle eetbare zaden laten ontspruiten. Kiemen zijn het hele jaar te telen. Vooral in de winter zorgen ze voor vers groen dat niet uit kassen komt. Kiemen leveren vooral vitamine C, ook ijzer en B-vitamines. In principe kan je alle granen, peulvruchten en groentezaden laten kiemen. Niet alle zaden leveren smakelijke resultaten op. Deze wel Boekweit (BG) 218. Rogge (BG) 219. Tarwe (BG) 220. rode biet (S) 221. rode kool (S) 222. prei (S) 223. radijs (S) KRUIDEN 224. Alsem (B) Meerjarig. 150 cm hoog. Ook wel absinth-alsem genoemd. Sterk kruid, verwant met in het wild voorkomende bijvoet. Alsem is grijzer van kleur en sterker van smaak. Remt groei van naastgelegen planten. Basilicum Eenjarig, laagblijvend, sterk geurend kruid. Verlangt een warme, beschutte plaats. De blaadjes plukken voor vers gebruik en om te drogen. 225 Dark Opal, een paarse variëteit (B) 226 Fijnbladige Groene (BG) 227 Grove Genovese (B) 228 citronella (BG): klein blad, met citronella geur 229 kaneel (BG): afgeronde blaadjes, geurt naar kaneel en kruidnagel 230 Komkommerkruid of Bernagie (B) Ook borage of komkommerkruid genoemd. Vorstgevoelig. Bijenplant. Eén enkele plant kan al enorm uitgroeien. Zaadvorming in elk geval vermijden, want bernagie zaait zichzelf vlot uit. (5 m 2 ) 231. Bieslook (B) 232. Bonenkruid (B) Eénjarig laagblijvend struik-vormig gewas. De blaadjes en jonge scheuten worden geoogst tegen de bloei en vers of gedroogd meegekookt met diverse bonen Chinese bieslook (B) Meerjarig, hoogte 30 cm. Naar knoflook smakende bieslook met een massieve driekantige stengel, afgeplatte bladeren en witte bloemen. Vraagt meer warmte en groeit trager dan gewone bieslook. Matig winterhard Citroenmelisse (B) Meerjarig, hoogte 60 cm. In het tweede jaar beginnen de planten zich sterk te ontwikkelen. De naar citroen geurende blaadjes, liefst geoogst tegen de bloei, worden bijvoorbeeld voor thee gebruikt. Goed te drogen Dille (B) Eénjarig, hoogte tot ongeveer 100 cm. Bloeit vanaf begin juli, het zaad is rijp in september. De zaden worden onder andere gebruikt bij het maken van zuurkool en het inleggen van augurken. Ook de verse plantendelen en onrijpe bloemschermen kunnen gebruikt worden. Verspreid gezaaid in de tuin, b.v. tussen tuinbonen, beperkt het de overlast van bladluizen Dragon (B) Russische dragon, wat kervel-achtig van smaak. Meerjarig, tot ongeveer 150 cm hoog. Vormt ondergrondse uitlopers en groeit het tweede jaar dicht. Om de paar jaar een andere plaats geven. De blaadjes worden gebruikt in rauwkost en bij het inmaken in het zuur Hysop (B) Meerjarig, hoogte ongeveer 50 cm. Heesterachtige plant die tijdens de uitbundige bloei vanaf half juli graag door de insecten wordt bezocht. Gebruik in o.a. soep, vleesgerechten en voor thee Karwij (B) Tweejarig. Hoogte tweede jaar tijdens de bloei ongeveer 70 cm. Het eerste jaar ontwikkelt zich alleen een bladrozet. Bloeit in het volgende jaar in mei en juni. De zaden, die gemakkelijk uitvallen, oogsten als ze bruin worden, meestal eind juni, begin juli. Gebruikt Velt Biozadenlijst Velt Biozadenlijst