Democratie en radicalisering

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Democratie en radicalisering"

Transcriptie

1 Democratie en radicalisering Handreiking Democratisch Weerwoord Deel I Praktijkboek

2 In dit praktijkboek (deel I), onderdeel van de handreiking democratisch weerwoord, staat casuïstiek centraal. Praktijksituaties waarin sprake is van radicale uitingen en gedrag. Dit is casuïstiek uit de alledaagse werkpraktijk van jongerenwerkers, docenten en agenten. Het zijn situaties waarmee deze professionals te maken (kunnen) krijgen. Dit praktijkboek is bedoeld om professionals - in aanvulling op hun eigen beroepservaringen en -intuïtie te ondersteunen indien zij in aanraking komen met vermeende radicalisering. Er is casuïstiek opgenomen voor vier vormen van radicalisering: rechts- en links radicalisering, islamitische radicalisering en radicalisering in de strijd voor dierenrechten. De casuïstiek kan op verschillende manieren worden gebruikt: Als inspiratie voor het geven van een democratisch weerwoord in reactie op radicale uitingen en gedrag. Als input voor een brainstorm met collega's: hoe beoordelen en duiden zij de praktijksituaties? Om zicht te krijgen op situaties waar professionals van andere beroepsgroepen mee te maken krijgen. Als opleidings- en cursusmateriaal. We beseffen ons dat dit casusboek niet de oplossing is voor alle vraagstukken rond radicalisering. Ook weten we dat aan bepaalde randvoorwaarden moet zijn voldaan, voordat het geven van een democratisch weerwoord überhaupt mogelijk is. Bijvoorbeeld een goede vertrouwensrelatie met de betreffende jongere(n) of het herkennen dat sprake is van radicalisering. Met dit casusboek wordt een bescheiden bijdrage beoogd in de aanpak van radicalisering. Een bijdrage die ten goede komt aan de kennis en reflectie over democratie en radicalisering en de omgang daarmee. Naast dit praktijkboek is een deel II beschikbaar. Het verdiepende deel II bevat achtergrondinformatie over vier vormen van radicalisering met een focus op extremisme. Diegenen die geïnteresseerd zijn en iets meer willen weten over hedendaagse ontwikkelingen over radicalisering, kunnen het deel II raadplegen. Deel II is een afzonderlijke webpublicatie. Deze handreiking is ontwikkeld door: COT Instituut voor Veiligheids- en Crisismanagement Forum Instituut voor Multiculturele Vraagstukken Bureau Van de Bunt Opdrachtgever: Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties Programma Polarisatie en Radicalisering Den Haag, oktober

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding...4 Waarom dit casusboek?... 4 Voor wie is deze handreiking?... 4 Wat biedt dit casusboek? Democratische kernwaarden...5 Hoe kunnen de kernwaarden worden overgedragen?... 5 Aan de slag met casuïstiek Jongerenwerk en jeugdhulpverlening...8 Jongerenwerk casus 1: rechtsradicalisering... 8 Jongerenwerk casus 2: linksradicalisering Jeugdhulpverlening casus 1: rechtsradicalisering Jeugdhulpverlening casus 2: islamitische radicalisering Onderwijs Onderwijscasus 1: rechtsradicalisering Onderwijscasus 2: islamitische radicalisering...24 Onderwijscasus 3: islamitische radicalisering...27 Onderwijscasus 4: dierenrechten radicalisering...29 Onderwijscasus 5: links radicalisering Politie Politiecasus 1: rechtsradicalisering...34 Politiecasus 2: islamitische radicalisering...37 Politiecasus 3: dierenrechten radicalisering...40 Het geheugen opfrissen: wat zegt de Nederlandse grondwet?

4 1 Inleiding Waarom dit casusboek? Uit praktijkervaringen van professionals blijkt dat omgaan met radicale uitingen en gedrag lastig is. Dit casusboek is dan ook bedoeld om professionals - in aanvulling op hun eigen beroepservaringen en intuïtie - te ondersteunen indien zij in aanraking komen met (vermeende) radicalisering. Ook biedt de handreiking tips voor het bevorderen van zelfreflectie bij mogelijk radicaliserende personen. Bovendien bestaat er een gebrek aan casuïstiek over radicale uitingsvormen en gedragingen. In dit praktijkboek is een poging gedaan theoretische kennis over radicalisering te verwerken in alledaagse praktijksituaties. Voor wie is deze handreiking? De handreiking bevat tips die bruikbaar zijn voor iedere professional die direct met vooral jongeren in aanraking komt. Specifiek is de handreiking gericht op professionals uit: Jongerenwerk en jeugdhulpverlening: jongerenwerkers en medewerkers jeugdhulpverlening Onderwijs: docenten, zorgcoördinatoren, vertrouwenspersonen en onderwijspersoneel Politie: wijkagenten en docenten politieopleidingen Wat biedt dit casusboek? In dit casusboek staan twaalf praktijkcases beschreven waarin sprake is van radicalisering. De praktijkcases zijn volgens een vast stramien opgebouwd (zie 'Aan de slag met casuïstiek'). Per beroepsgroep komen meerdere vormen van radicalisering aan bod. In de cases is te zien hoe het handelen van radicaliserende jongeren met de democratische kernwaarden kan conflicteren. Vervolgens worden voorbeelden gegeven van de wijze waarop juist vanuit deze kernwaarden een democratisch weerwoord kan worden gegeven. Dit casusboek bevat dus: Praktijkcasus voor vier vormen van radicalisering Praktijkcasus per beroepsgroep Tips over wat te zeggen en wat te doen vanuit democratische kernwaarden (duiden, weerwoord bieden en handelen); Gebruik Dit praktijkboek kan op verschillende manieren worden gebruikt: Als inspiratie voor het geven van een democratisch weerwoord in reactie op radicale uitingen en gedrag. Als input voor een brainstorm met collega's: hoe beoordelen en duiden zij de praktijksituaties? Om zicht te krijgen op situaties waar professionals van andere beroepsgroepen mee te maken krijgen. De casuïstiek geeft, doordat deze per doelgroep wordt behandeld, inzage in de belevingswereld van de verschillende beroepsgroepen. Zo kan een onderwijzer lezen waar een politieagent mee te maken kan krijgen en vice versa. Als opleidings- of cursusmateriaal voor het jongerenwerk, onderwijs en politie.

5 2 Democratische kernwaarden De democratische kernwaarden vormen de basis voor de wijze waarop de Nederlandse samenleving is ingericht. Zij zorgen ervoor dat Nederlandse ingezetenen vrij zijn om zich in woord en geschrift te uiten, dat er onderling gelijke kansen en rechten op ontplooiing bestaan en dat er wordt voorzien in de ondersteuning van hen die zwakker zijn. De drie democratische kernwaarden: 1 Vrijheid Alle mensen in Nederland zijn vrij om te denken, te zeggen en te doen wat ze willen, maar alleen als ze daarmee de vrijheid en gelijkwaardigheid van anderen niet in gevaar brengen. De overheid mag alleen beperkingen opleggen die bij de wet zijn vastgesteld. Gelijkwaardigheid Alle mensen in Nederland zijn gelijkwaardig, want de menselijke waardigheid en vrijheid van de een zijn niet belangrijker dan die van de ander. Solidariteit Alle burgers die in Nederland leven, hebben recht op steun van anderen. Deze kernwaarde, die ook wel eens wordt verwoord met de term broederschap, verwijst feitelijk naar de notie van verantwoordelijkheid van mensen voor elkaar. De betekenis van deze kernwaarden komt tot uiting in de wijze waarop mensen met elkaar omgaan. De kernwaarden kunnen botsen. Er zijn situaties waarin bijvoorbeeld de vrijheid van godsdienst botst met de vrijheid van meningsuiting. Hetzelfde geldt het mogelijk botsen van de waarden respect en vrijheid van meningsuiting Een ander voorbeeld is een situatie waarin het recht op privacy botst met het recht op veiligheid. Deze waarden kunnen in sommige situaties niet beide in gelijke mate worden gerealiseerd. De ene waarde gaat voor een deel ten koste van de andere waarden. De weging is sterk afhankelijk van de situatie. Er moet altijd oog zijn voor het belang van elk van de waarden. Hoe kunnen de kernwaarden worden overgedragen? Om de kernwaarden over te dragen zijn tenminste drie dingen belangrijk: voorbeeldgedrag, kennisoverdracht en het zelf ervaren van deze kernwaarden. 2 Voorbeeldgedrag Voorbeeldgedrag betekent dat de overheid zelf, in al haar uitingen, de kernwaarden naleeft en uitstraalt. Datzelfde geldt voor onderwijzers, jongerenwerkers en agenten. Zij zijn rolmodellen. Zij moeten door hun eigen gedrag het goede voorbeeld geven aan de jongere generatie. Kennisoverdracht Kennisoverdracht is gericht op het aanleren van de betekenis en het belang van de democratische kernwaarden. Die kennis wordt door docenten overgedragen tijdens reguliere lessen of discussies in de klas of door (terloopse) gesprekken tussen jeugdwerkers en jongeren. Zelf ervaren 1 Onverschilligheid is geen optie. De Rechtsstaat maken we samen, Den Haag, 2008: pp Deze driedeling is benoemd door de Commissie Uitdragen kernwaarden van de rechtsstaat 5

6 In contacten met jongeren is het belangrijk henzelf te laten ervaren dat ook zij over democratische rechten en plichten beschikken en dat de overheid er ook voor hen is. Zij hebben vrijheid van meningsuiting, maar zij hebben zich daarbij te houden aan de grenzen die voor iedereen in Nederland gelden. Wanneer zij het bijvoorbeeld niet eens zijn met een (democratisch) genomen besluit, kunnen zij bezwaar maken of bijvoorbeeld demonstreren. Uitgangspunten (zie toelichting: deel II) In Deel II staan enkele uitgangspunten beschreven die van belang zijn voor de omgang met radicalisering. Radicalisering als proces van vervreemding en verharding Wees voorzichtig met het gebruik van het stempel radicaal of extremist Radicalisering en extremisme niet voorbehouden aan een groep, overtuiging of religie Aan de slag met casuïstiek In de volgende hoofdstukken staat casuïstiek centraal. Praktijksituaties waarin sprake is van radicale uitingen en gedrag. Dit is casuïstiek uit de alledaagse werkpraktijk van jongerenwerkers, docenten en agenten. Het zijn situaties waarmee deze professionals te maken (kunnen) krijgen. In de praktijk is het meestal niet direct duidelijk of het gaat om radicalisering. Veelal is er een andere verklaring voor uitingen en gedrag, zoals puberaal gedrag of een gedragsstoornis. In de uitwerking van elk van de voorbeelden geven wij drie mogelijke verklaringen. Dit zijn niet de enige mogelijke verklaringen, maar ze dienen wel als voorbeeld voor het type verklaring dat mogelijk is. Wij beschrijven drie mogelijke verklaringen: geen probleem: er is geen sprake van radicalisering; een ander probleem dan radicalisering; radicalisering. Deze laatste situatie vormt het uitgangspunt voor de uitwerking van elk van de voorbeelden. In de radicaliseringsverklaring geven wij aanvullende informatie over het voorbeeld. Deze aanvullende informatie maakt duidelijk wat je als professional nodig hebt om beter te kunnen duiden. Vanuit de radicaliseringsverklaring schetsen wij vervolgens de wijze waarop de democratische kernwaarden door het getoonde gedrag en de uitlatingen worden aangetast. Aandachtspunten (zie toelichting: Deel II) In Deel II staan aandachtspunten beschreven die professionals helpen om radicale uitlatingen en gedrag te duiden en hierop te reageren. De belangrijkste punten worden hieronder opgesomd. Aanvullende informatie is essentieel 6

7 Stel jezelf altijd controlevragen Zoek aangrijpingspunten voor handelen en zoek uw rol en meerwaarde Direct handelen is niet altijd nodig; zorg voor voorbereidingstijd Niet slechts één juiste reactie mogelijk Luisteren en interesse tonen als uitgangspunten van het handelen Betrek collega's, ketenpartners en/of externe deskundigen Blijf oog houden voor de drie manieren om de democratische kernwaarden over te brengen Bevorder zelfreflectie 7

8 3 Jongerenwerk en jeugdhulpverlening Jongerenwerk casus 1: rechtsradicalisering De situatieschets Een groepje vaste autochtone bezoekers van het jongerencentrum waar je werkt, zondert zich meer en meer af van andere allochtone jongeren. Dit is het geval nadat zij enkele weken geleden een nieuwe jongen hebben meegenomen. Jij hoort van een van hen dat ze zaterdag gezamenlijk naar Arnhem gaan. Ze wekken de indruk iets spannends te gaan doen, maar willen er eigenlijk niks meer over vertellen. Van anderen hoor je dat ze gaan demonstreren". Later lees je op een nieuwssite op internet dat er zaterdag een demonstratie is van de Nederlandse VolksUnie in een nabijgelegen stad. In het nieuwsbericht staat ook dat er een tegendemonstratie zou zijn aangekondigd. Je herinnert je dat je eerder over de NVU hebt gelezen en dat in dat bericht toen werd gesteld dat de NVU extreemrechts zou zijn. Je indruk is dat dit de demonstratie is waar de groep jongeren uit jouw jongerencentrum naar toe gaat. Je gaat de vrijdag voor de demonstratie het gesprek aan met het groepje. Mogelijke verklaringen Bij het duiden van deze situatie kan onder meer worden gedacht aan onderstaande (of vergelijkbare) verklaringen. Voor elk van deze situaties geldt dat alleen op basis van meer informatie tot een juiste duiding kan worden gekomen. 'Geen' probleem Het gerucht blijkt onjuist. De groep jongeren gaat niet demonstreren. Ander probleem Mogelijk is de groep jongeren op zoek naar spanning en sensatie en wil wel eens zo n demonstratie meemaken. Zij hebben geen extreemrechtse ideologie en radicaliseren niet. Radicalisering De groep jongeren wil deelnemen aan de demonstratie van de NVU. De 'nieuwe' jongen heeft al eerder meegedaan aan demonstraties van de NVU. De andere jongeren in de groep kennen de NVU alleen van de 'stoere' verhalen van deze jongen en uit mediaberichtgeving. Wel zijn zij zelf negatief over 'buitenlanders'. De andere jongen heeft hen aangespoord om kennis te maken met de NVU. Hij heeft hen verteld over de goede sfeer en over het kameraadschap. Hij heeft hen verteld over borrels en feesten die worden gehouden. Ook heeft hij hen aangespoord om actiever hun mening te geven. "Wat heb je eraan om maar te klagen zonder dat mensen je horen?". Met een demonstratie en de media-aandacht die dat los maakt bereik je meer, zo zegt de jongen. De groep heeft zich laten overtuigen en wil wel eens zien hoe zo'n demonstratie gaat. De jongeren vinden het idee van het meedoen aan een 'omstreden' demonstratie wel spannend. Zij ergeren zich ook aan de tegendemonstraties van "extreemlinks". Het lijkt volgens hen wel alsof zij alles mogen doen wat "rechts" niet mag. De jongen die de groep aanspoort radicaliseert. Hij heeft zelf extreemrechtse denkbeelden en hij is agressief tegen jongeren met een andere afkomst. Hij ziet in de NVU kansen om delen van dat gedachtegoed in de praktijk te brengen. De NVU is een politieke partij die via het democratisch proces zoals de gemeenteraadsverkiezingen - wil proberen om veranderingen te bewerkstelligen. Hij vindt eigenlijk dat de NVU niet ver genoeg wil gaan, maar hij realiseert zich ook dat het risico bestaat dat hij wordt opgepakt als hij echt geweld zou gebruiken. Hij wacht op het juiste moment en op gelijkgezinden om wel een verdergaande actie te ondernemen. De NVU is een goede manier om 8

9 mensen te ontmoeten die mogelijk zijn gevoelens delen. De NVU demo is ook een goede manier om de andere jongeren uit het groepje een stap verder te brengen. Zij zijn nog niet toe aan echte actie, maar de NVU demo is een goede volgende stap. De jongen zelf is eerder betrokken geweest bij een vechtpartij nabij het jongerencentrum. Hij had een jongen met een donkere huidskleur uitgescholden. Voor de andere jongeren in het groepje geldt dat zij bepaalde negatieve opvattingen hebben over andere bevolkingsgroepen. Dit kan een teken zijn van polarisatie. Zij worden echter steeds negatiever en willen nu ook meer 'actie'. Het kan zijn dat zij na deelname aan de demonstratie afzien van verdere activiteiten met de NVU. Het kan echter ook 'goed bevallen' waarna zij actief blijven. In dat geval zal de jongen die hen introduceerde hen mogelijk stap voor stap kennis laten maken met zijn eigen extreme ideeën. Gelijkwaardigheid Het handelen van de extreemrechtse jongen wordt beïnvloed door zijn gedachtegoed. Denken is vrij, maar hij toont zich agressief tegen andere bevolkingsgroepen vanwege hun afkomst. Hij discrimineert en toont zich racistisch. Er zijn ook in Nederland voorbeelden van geweld vanuit dit gedachtegoed tegen andersdenkenden, zoals het stichten van brand of het mishandelen van iemand. Enkele van de standpunten van de NVU zijn er op gericht om de rechten van bepaalde bevolkingsgroepen in te perken. Voorbeelden hiervan zijn het afnemen van het recht van homoseksuelen om te mogen trouwen. Ook wil de NVU het stemrecht voor de gemeenteraadsverkiezingen afnemen van 'niet- Nederlanders'. Vrijheid Er is vrijheid van meningsuiting. Ook mag er worden gedemonstreerd. Bovendien is de NVU een politieke partij die de democratische weg volgt. Dit betekent niet dat anderen niet gekwetst kunnen worden. Er moet ook respect zijn voor andersdenkenden. De NVU zelf pleit in haar programma voor de gemeenteraadsverkiezingen van 2010 voor "absolute vrijheid van meningsuiting met inachtneming van regels van fatsoen." Veel rechtsextremistische demonstraties bevinden zich in het schemergebied tussen uitingsvrijheden en discriminatie. Er kunnen strafbare uitingen worden gedaan. Het extreemrechtse gedachtegoed van de 'leidersfiguur' die de groep op sleeptouw neemt, laat geen ruimte voor de ideeën van anderen. Hij gelooft in de superioriteit van de ene groep zijn eigen 'ras' ten opzichte van 'minderwaardige' andere groepen. Dit ondermijnt de gelijkwaardigheid en bedreigt de vrijheid van mensen. Op veel plaatsen in de wereld leidt dit soort denken tot veel bloedvergieten en geweld. De vrijheden die iemand heeft in het jongerencentrum zijn niet onbeperkt. Iedereen moet zich aan de daar geldende gedragsregels houden. Solidariteit Zij vinden dat ze opkomen voor eigen groep. In het extreemrechtse gedachtegoed ligt veel nadruk op het gelijk van de eigen groep en op het ongelijk van andersdenkenden. Ook in voorgestelde 'oplossingen' voor problemen komt vooral het eigen belang tot uiting. In het wereldbeeld van rechtsextremisten heeft niet iedereen hetzelfde recht op hulp en steun, zowel wat betreft werkgelegenheid (bevorderen eigen groep) als bijvoorbeeld gezondheidszorg (geen hulp voor illegalen behalve spoedeisende hulp). Dit kan een gevaar vormen voor de solidariteit met zwakkeren in de samenleving. 9

10 Tegengaan radicalisering vanuit democratische kernwaarden Bevorder zelfreflectie De jongeren mogen opkomen voor hun ideeën en een demonstratie is een manier om dit te doen. Tegelijkertijd is het wel belangrijk dat zij weten voor welke ideeën zij demonstreren. Wat zijn hun beweegredenen om de straat op te gaan? Het doel is niet om jongeren ertoe te overtuigen om niet te gaan demonstreren. Het doel is wel om jongeren hier bewust mee te laten omgaan. Maak jongeren bewust van het voorrecht om te mogen demonstreren De jongeren vinden het 'spannend' om mee te doen aan de demonstratie. Zij mogen natuurlijk zelf weten waarom ze wel of niet mee doen aan een demonstratie, maar dit is op veel andere plaatsen in de wereld niet vanzelfsprekend. Wat de jongeren 'spannend' vinden is in sommige landen levensgevaarlijk. Een voorbeeld is de wijze waarop na de recente verkiezingen in Iran is gedemonstreerd. De oppositie in dat land heeft letterlijk met gevaar voor eigen leven meerdere malen gedemonstreerd. In veel landen is niet escalatie en geweld de uitzondering, maar is het nieuws wanneer een demonstratie überhaupt mag doorgaan en vervolgens zonder geweld verloopt. Hoe vinden de jongeren het dat zij vrij kunnen demonstreren? Is dat vanzelfsprekend of waarderen zij het echt? De jongeren willen de media-aandacht benutten. De media-aandacht is een manier om je mening bij een groter publiek bekend te maken. Ook dat past bij onze democratische rechtsstaat. In Nederland is er geen censuur. Iran is een voorbeeld waarin duidelijk werd dat door de censuur er bijna geen nieuws naar buiten kwam. Daar was het nieuws juist dat het lukte om de censuur te ontwijken. Een manier om de democratische kernwaarden over te brengen is om met de jongeren te praten over hoe zij hun ideale samenleving zien als het gaat om deze waarden? Hoeveel ruimte is er voor andersdenkenden als de NVU het voor het zeggen zou hebben? Realiseren zij zich dat als extreemrechts het voor het zeggen zou hebben, het niet vanzelfsprekend zal zijn dat anderen dan op een zelfde vrije manier hun mening mogen uiten? De democratie maakt het juist voor een minderheid mogelijk om van zich te laten horen. Laat ze gelijkheid ervaren De jongeren ervaren een dubbele maat waarbij volgens hen tegendemonstranten meer vrijheden hebben dan zij zelf. Dat kunnen zij in praktijk ervaren, maar voor de wet is iedereen gelijk. Belangrijk is om met hen te bespreken waar dat gevoel van onrechtvaardigheid (de niet gelijke behandeling) op berust. Hoe is dit gevoel bij hen ontstaan? Kunnen ze voorbeelden geven waarbij sprake was van ongelijke behandeling? Stimuleer de jongeren om de problemen die zij ervaren onder woorden te brengen De jongeren zijn negatief over 'buitenlanders'. De vraag is waarom dat zo is. Indien zij slechte ervaringen hebben dan moeten zij dit kunnen vertellen en ook oprecht het gevoel krijgen dat er naar hun problemen wordt geluisterd. Mogelijk zijn er manieren om de ervaren problemen aan te pakken. Het liefst kunnen de jongeren zelf de ervaren problemen aanpakken. Vraag de jongeren zelf waarom ze negatief zijn over buitenlanders. Hebben ze slechte ervaringen? Of zijn ze ergens bang voor? Dit is geen excuus of vrijbrief voor discriminatie, belediging of haatzaaierij maar het kan wel een aangrijpingspunt zijn voor een gesprek. In veel gevallen weten jongeren niet goed waarom ze negatief zijn. Het kan ook te maken hebben met de angst voor het onbekende, zeker indien zij (of hun familie/vrienden) geen positieve ervaringen hebben opgedaan met andere bevolkingsgroepen. Het is belangrijk dat de jongeren een onderscheid maken tussen slechte ervaringen met een of meerdere personen, zonder dat zij dit generaliseren naar een hele bevolkingsgroep. Daarmee wordt de kiem gelegd voor discriminatie. Om het onderscheid te zien tussen individuen en de hele groep moeten de jongeren ervaren dat het genuanceerder ligt dan zij denken. Stimuleer hen om na te 10

11 denken over positieve voorbeelden, zoals over sporters of muzikanten die zij waarderen. Zodra een probleem kan worden gerelateerd aan een specifieke situatie, pas dan kan ook het probleem worden aangepakt. Indien zij bijvoorbeeld slechte ervaringen hebben bij het uitgaan, dan kan worden gekeken wat er nu is gebeurd en hoe ook problemen kunnen worden voorkomen. De kunst is om van anonieme groepen en situaties naar concrete, bestaande situaties en personen te gaan. 'Gelijkheid' en 'respect' moeten een gezicht hebben. Overige aandachtspunten In aanvulling op het bovenstaande gelden voor de radicaliseringssituatie de volgende aandachtspunten en tips: Praat na met de jongeren. Vraag hen nadat de demonstratie heeft plaatsgevonden om hun ervaringen. Was het wat zij hadden verwacht? Zouden zij een volgende keer weer meedoen? Praat ook met individuele jongeren om na te gaan of hun individuele opvattingen en gedrag in die situatie anders is dan wanneer zij bij de groep zijn. Mogelijk dring je beter tot hen door als zij los zijn van de groep. 11

12 Jongerenwerk casus 2: linksradicalisering De situatieschets Twee meiden hebben afgelopen vrijdag deelgenomen aan een lawaaidemonstratie bij een detentiecentrum in Zuid-Holland. Zij vertellen over de actie en maken aan hun vrienden in het buurthuis kenbaar dat zij de volgende keer ook moeten deelnemen. Jij werkt in het buurthuis en je hebt recent in het regionale dagblad een artikel gelezen over verharding van het protest tegen het Nederlandse vreemdelingen en asielbeleid. Je wilt de meiden attent maken op het bericht. Daarop ontstaat een felle discussie. De meiden leggen uit wat er volgens hen aan de hand is. In het kader van een reportage over de herdenking van de brand op Schiphol- Oost (2005) zijn zij op internet op zoek gegaan naar meer informatie hieromtrent. Zo kwamen zij er achter dat ook in hun eigen provincie een detentiecentrum is gevestigd en dat daar maandelijks een lawaaidemonstratie wordt georganiseerd. Zij besloten vervolgens deel te nemen. Het verbaasde hen dat er een flinke politiemacht op de been is gebracht om de enkele tientallen actievoerders te begeleiden. Daarbij komt dat het de actievoerders alleen was toegestaan op een afgebakend terrein in de nabijheid van het detentiecentrum te protesteren. Dat vonden zij vreemd. Zij kregen het idee dat de actievoerders in hun democratische recht worden aangetast. Dat was voor hen de reden vrienden en kennissen in hun sociale omgeving op te roepen de volgende keer ook te komen betogen. De meiden worden zichtbaar boos en je kiest ervoor om het voor nu te laten rusten. Je vraagt de meiden of zij op een later moment willen afspreken om verder te praten. Dat willen ze. Mogelijke verklaringen Bij het duiden van deze situatie kan onder meer worden gedacht aan onderstaande (of vergelijkbare) verklaringen. Voor elk van deze situaties geldt dat alleen op basis van meer informatie tot een juiste duiding kan worden gekomen. 'Geen' probleem Het verhaal van de meiden klopt. Zij zijn bezorgd over het lot van diegenen die zijn opgesloten. Zij zijn tegen het gebruik van geweld en voor het benutten van democratische methoden om voor je mening en principes op te komen. Ander probleem De meiden willen vooral provoceren. Juist omdat dit onderwerp in de publiciteit kwam, hoopte zij op 'actie' tijdens de demonstratie. Zij worden vooral gedreven door sensatiezucht en niet door oprechte zorgen over gedetineerden en mensenrechten. Radicalisering De meiden zijn zeer begaan met het lot van vooral illegale vreemdelingen. Zij hebben grote bezwaren tegen het Nederlandse detentiesysteem. Zij nemen deel aan zogenoemde lawaaidemonstraties. Je hoort van een van de andere jongeren dat zij ook andere verhalen hebben verteld. Zo zouden ze ook deel hebben genomen aan andere acties, waaronder het met verf besmeuren van het huis van een van de wethouders van de gemeente, omdat deze wethouder in het openbaar had gezegd blij te zijn met de komst van het detentiecentrum. De wethouder heeft de actievoerders bij zijn huis gezien. Deze actie is recent in het nieuws geweest. De meiden zouden hebben gezegd dat zij bij deze actie betrokken waren. Dit is een voorbeeld van een actie die past in wat de AIVD 'de verharding' van het asielprotest noemt. Ook privégegevens van de wethouder zijn door actievoerders op internet gezet. Dit was dezelfde groep als de groep die de bekladding claimde. 12

13 In extreme gevallen worden personen die met het detentiebeleid of met de ontwikkeling van detentiecentra worden geassocieerd thuis bezocht (home visits) om hen te intimideren. De actie waarover de meiden hebben verteld, is hier een voorbeeld van. De meiden radicaliseren. Zij hebben de stap gezet van het uiten van hun mening naar directe actie waarbij bewust de wet wordt overtreden. Zodra tijdens acties de wet wordt overtreden is volgens de overheid sprake van extremisme. Waarschijnlijk zien de meiden deze acties als gerechtvaardigd in het licht van het doel dat zij willen bereiken. Gelijkwaardigheid De protesten tegen het asiel- en detentiebeleid richten zich juist op het bevorderen van de gelijkheid. Geen mens mag in die omstandigheden worden opgesloten, maar moet juist worden geholpen, zo stellen enkele van de actiegroepen op dit terrein. Tegelijkertijd geldt dat de wet voor iedereen telt, dus ook voor de actievoerders. Als zij veranderingen willen dan zijn er tal van democratische paden die zij kunnen bewandelen. Vrijheid Iedereen mag demonstreren, zolang het gaat om legale acties. Juist de vrijheid van mensen staat centraal in de boodschap van asielprotesten, maar dit staat op gespannen voet met het karakter van de acties in de geschetste situatie. Voor de extremere acties geldt dat de actievoerders in strijd voor vrijheid wel accepteren dat anderen in hun vrijheid worden beperkt. Ook al wordt er bij acties geen geweld tegen mensen gebruikt, dit betekent niet dat de acties niet bedreigend over kunnen komen. Bekladdingen en andere acties bij privé-adressen tasten de persoonlijke levenssfeer van betrokkenen aan. Zij zelf en hun gezin kunnen zich hierdoor stevig bedreigd voelen. Dit beperkt hen in hun vrijheid, bijvoorbeeld omdat zij zich niet meer vrij durven te bewegen en zich bijvoorbeeld zorgen maken over hun kinderen omdat de informatie hierover op internet staat. Het op internet plaatsen van persoonsgegevens tast de privacy van mensen aan. Dit geldt ook voor de wethouder in het voorbeeld en in het bijzonder voor zijn kinderen. In een extreem geval kan iemand anders de informatie op internet zien als een vrijbrief voor geweld tegen deze persoon en/of zijn gezin. Solidariteit Een deel van de activiteiten van asielactivisten gaat over het bieden van hulp aan gedetineerden, bijvoorbeeld door middel van het geven van voorlichting en het geven van juridische hulp. Dit zijn legale acties. Opkomen voor kwetsbare groepen in de samenleving. Tegengaan radicalisering vanuit democratische kernwaarden Bevorder zelfreflectie Demonstreren is een manier om voor de eigen ideeën en mening op te komen. Het kunnen demonstreren is op veel plaatsen in de wereld zeker niet vanzelfsprekend. Dat geldt breder voor de vrijheid van meningsuiting. Tegelijkertijd bedreigen acties zoals de bekladding bij de wethouder deze zelfde vrijheid van meningsuiting. Omdat een bestuurder die via democratische processen in die functie is gekomen iets zegt in de openbaarheid, wordt hij onderwerp van actie. Zouden de meiden liever zien dat niemand zijn ideeën in de openbaarheid benoemt? Hebben zij liever geen afwijkende meningen? Als dat niet zo is, wat is dan het doel van een actie zoals de bekladding? Juist als mensen zich vrij voelen om hun eerlijke mening te geven en hun standpunten in de openbaarheid te brengen ontstaat de mogelijkheid van debat en discussie. 13

14 Maak de jongeren bewust van de implicaties van hun gedrag Stimuleer de jongeren om zich te verplaatsen in de slachtoffers van acties. Hoe denken zij dat de slachtoffers van bekladdingen of andere acties zich voelen? Realiseren zij zich dat achter de wethouder ook een gezin zit en dat dit gezin angstig wordt? Hoe rijmen zij de strijd voor mensenrechten en gelijkheid met het angst aanjagen van kinderen. Ben je dan niet net zo erg als diegenen tegen wie je 'strijdt'? Waarom geven zij zelf niet het goede voorbeeld door middel van het benutten van alle mogelijkheden die de democratische rechtsstaat biedt? Een andere mogelijkheid is juist om gedetineerden te helpen via allerlei organisaties die juridische hulp maar ook mentale hulp bieden aan individuele gedetineerden. Realiseren zij zich dat met oproepen tot actie, anderen dit kunnen opvatten als vrijbrief voor geweld. Wat hopen zij dat er gebeurt met de informatie die op internet wordt gezet? De veiligheid en daarmee de vrijheid van mensen wordt aangetast als privé-informatie op deze manier wordt gebruikt. In een democratische rechtsstaat wordt je als burger juist als het gaat om je privacy beschermt. Dat heeft direct te maken met het in vrijheid en veiligheid kunnen leven. Hoe zouden de meiden zich voelen als iemand de oproep gebruikt om daadwerkelijk geweld te gebruiken? Zouden zij zich verantwoordelijk voelen? Of zien zij hierin geen enkele eigen verantwoordelijkheid? Met acties komen ook verantwoordelijkheden. De meiden moeten zich realiseren dat het schenden van iemands privacy grote impact kan hebben op deze persoon. Hoe zouden de meiden het vinden indien informatie over hen op internet verschijnt? Bijvoorbeeld via een extreemrechtse groep die aanhangers van wat zij 'extreemlinks" vinden letterlijk in beeld brengen op internet door middel van het opnemen van foto's en filmpjes en adresgegevens? Overige aandachtspunten Praat na met deze meiden over de demonstratie. Hebben zij hun doel bereikt? 14

15 Jeugdhulpverlening casus 1: rechtsradicalisering De situatieschets Bij Bureau Jeugdzorg komt een jongen van 17 jaar met een doorverwijzing terecht. De jongen heeft, zo blijkt uit zijn strafdossier, al enkele wetsovertredingen begaan. Hij komt uit een 'probleemgezin'. De vader zit in de gevangenis. De moeder is verantwoordelijk voor de opvoeding van de kinderen, werkt full- time en is daardoor weinig thuis. De ouders zijn sinds enkele jaren gescheiden. In de gevoerde gesprekken spreekt de jongen laatdunkend over die buitenlanders. Die buitenlanders moeten terug naar waar ze vandaan komen, zo laat hij herhaaldelijk weten. Mogelijke verklaringen Bij het duiden van deze situatie kan onder meer worden gedacht aan onderstaande (of vergelijkbare) verklaringen. Voor elk van deze situaties geldt dat alleen op basis van meer informatie tot een juiste duiding kan worden gekomen. 'Geen' probleem Er is wel degelijk sprake van een probleem. Vandaar dat de jongen wordt doorverwezen naar Bureau Jeugdzorg. Maar het betreft geen radicaliseringvraagstuk. Ander probleem De jongen laat zich sterk beïnvloeden door enkele vrienden. Die vriendengroep is voor hem erg belangrijk. Hij krijgt binnen de groep meer status naarmate hij zich meer discriminerend en racistisch uitlaat over migranten. De uitspraken zijn een manier om te provoceren en de aandacht niet op zijn eigen situatie te leggen: het is een persoonlijk afweermechanisme. Een gedragen politieke overtuiging ontbreekt. Het is stoerdoenerij. Radicalisering De jongen was betrokken bij bekladdingen met racistische leuzen en bij een brandstichting bij een moskee. Dergelijke acties waarbij strafbare feiten worden gepleegd en zelfs geweld, noemt de overheid extremisme. Ook is de jongen herhaaldelijk betrokken geweest bij confrontaties met linkse actievoerders. Die linkse actievoerders moeten van de straat af. Zij zijn degenen die 'fout' zijn en voor problemen zorgen. Als zij hun zin krijgen gaat de hele samenleving naar de knoppen, zo denkt hij. De jongen is lid van de extreemrechtse actiegroep Blood & Honour. Samen met zijn vader, die eveneens is veroordeeld vanwege racistisch geïnspireerde geweldsdelicten, heeft hij zich bij deze groepering aangemeld. Zijn vader is voor hem een belangrijk inspirator en voorbeeldfiguur. De jongen is overtuigd van zijn eigen extreemrechtse gedachtegoed. Dat gedachtegoed, waarin de eigen blanke gemeenschap superieur is aan minderwaardige volkeren en vreemde religies, is hem heilig. Hij schroomt niet dit gedachtegoed actief uit te dragen, ook richting professionals. Wanneer de hulpverlener zijn ideeën betwist stelt hij zich bijzonder intimiderend op. Hij verwijt de hulpverlener dat ook hij probeert om de jongen monddood te maken door hem 'in de jeugdzorg' te stoppen. Het is allemaal onderdeel van een complot om de blanken te onderdrukken, zo zegt hij. De hulpverlener zou mee doen aan de 'uitverkoop' van de Nederlandse cultuur. Gelijkwaardigheid Ideeën over de superioriteit van de ene groep ten opzichte van de andere groep kunnen ervoor zorgen dat mensen ook als tweederangs burgers worden behandeld. Het extreemrechtse gedachtegoed gaat uit van ongelijkheid. In sommige gevallen hoort het gevoel van biologische superioriteit hierbij: het ene ras is beter dan het andere ras. Dit denken zat achter veel van het kwaad dat is geschied tijdens de Tweede Wereldoorlog. Mensen worden niet meer als individuele personen gezien, maar als een vijandige groep die moet worden 15

16 bestreden. Deze 'ontmenselijking' maakt het 'makkelijker' om anderen te haten. Diegenen die niet dezelfde ideeën voorstaan, worden als vijanden beschouwd. Het respect voor andere opvattingen en diegene die deze opvattingen huldigt ontbreekt. De onbetwistbaarheid van de eigen overtuiging kan het veiligheidsgevoel van anderen aantasten. Het gedrag van de jongen kan intimiderend zijn en het veiligheidsgevoel van medeburgers aantasten. Vrijheid De vrijheid van meningsuiting botst hier met het beschermen van de rechten van anderen: racisme is strafbaar. In het extreemrechtse gedachtegoed wordende vrijheden van groepen die als minderwaardig of als onwelkom worden beschouwd, ernstig beperkt. Dit kan gaan om het inperken van het stemrecht. Dit zou gepaard kunnen gaan met een inrichting van de samenleving die sterk lijkt op een 'apartheidsregime'. Solidariteit De jongen vindt dat hij en zijn kameraden opkomen voor de eigen blanke volksgemeenschap. Zij streven het goede na. In het extreemrechtse gedachtegoed ligt veel nadruk op het gelijk van de eigen groep en op het ongelijk van andersdenkenden. Ook in voorgestelde 'oplossingen' voor problemen komt vooral het eigen belang tot uiting. In het wereldbeeld van rechtsextremisten heeft niet iedereen hetzelfde recht op hulp en steun, zowel wat betreft werkgelegenheid (bevorderen eigen groep) als bijvoorbeeld gezondheidszorg (geen hulp voor illegalen behalve spoedeisende hulp). Tegengaan radicalisering vanuit democratische kernwaarden Stimuleer de jongen om de problemen die hij ervaart onder woorden te brengen De jongen is negatief over 'buitenlanders'. Laat hem vertellen waarom hij dit denkt/vindt. Komen die opvattingen voort uit concrete eigen ervaringen? Toon oprechte interesse. Mogelijk zijn er manieren om de ervaren problemen aan te pakken. In veel gevallen weten jongeren, zoals de jongen in deze casus, niet goed waarom zij dergelijke opvattingen hebben. Het is vaak geleidelijk aan zo gegroeid, maar vaak wel vanuit een of meerdere specifieke gebeurtenissen die indruk hebben gemaakt. Het kan ook te maken hebben met de angst voor het onbekende, zeker indien zij zelf geen positieve ervaringen hebben opgedaan met andere bevolkingsgroepen. Het is belangrijk dat een onderscheid gemaakt wordt tussen slechte ervaringen met een of meerdere personen, zonder dat dit gegeneraliseerd wordt naar een hele bevolkingsgroep. Daarmee wordt de kiem gelegd voor discriminatie. Stimuleer de jongen om na te denken over positieve voorbeelden, zoals sporters of muzikanten van buitenlandse afkomst, die hij wel waardeert. Zodra een probleem kan worden gerelateerd aan een specifieke situatie, pas dan kan ook het probleem worden aangepakt. De kunst is om van anonieme groepen naar concrete, bestaande situaties en personen te gaan. 'Gelijkheid' en 'respect' moeten een gezicht hebben. Bevorder zelfreflectie Vraag naar zijn beweegredenen om zich bij Blood & Honour aan te sluiten en waarom zijn vader een belangrijke voorbeeldfiguur is. Wijs hem hierbij op de mogelijke consequenties van zijn eigen gedrag. Zijn eigen gedrag kan gevolgen hebben voor zijn eigen vrijheid. Is volharding in zijn ideologisch gedreven gedrag dermate belangrijk voor hem, ook indien dat betekent dat hem een gevangenisstraf boven het hoofd hangt? Realiseert hij zich dat racisme strafbaar is? In het extreemrechtse gedachtegoed wordt de nadruk gelegd op het gevaar dat dreigt voor het 'eigen volk'. De vraag is wat de jongen als legitieme middelen ziet om zichzelf en 'zijn volk' te 16

17 beschermen tegen die dreiging. Ziet de jongen het risico dat indien extreemrechtse groepen hun ideeën werkelijkheid laten worden, dit gevolgen kan hebben voor veel mensen? De jongen mag nu zijn mening geven, maar hoeveel ruimte zal er zijn voor andersdenkenden als rechtsextremisten het voor het zeggen zouden hebben? Is dat wat hij wil? De democratie maakt het juist voor een minderheid mogelijk om van zich te laten horen. Maak duidelijk dat je de jongen niet wilt straffen, maar dat je hem wilt begrijpen. Je hoeft hem niet te overtuigen van zijn 'ongelijk'. De jongen heeft recht op zijn mening ook al wijkt deze nog zover af van jouw mening. Praat met de jongen over hoe hij de democratische rechtsstaat ervaart. Denkt hij dat er inderdaad complotten zijn die het 'blanke ras' benadelen? In een gesprek kun je met hem praten over zijn eigen waarnemingen en ervaringen. Ervaart hij dat de regels en wetten niet voor iedereen in gelijke mate gelden en dat dit nadelig voor hem uitvalt? Kan hij voorbeelden geven? Het is belangrijk om zorgen concreet te maken. Stel grenzen De jongen heeft antecedenten. Hij weet dat bij het overtreden van de wet sancties volgen. Hij moet zich realiseren dat racisme strafbaar is. Naarmate hij betrokken blijft bij illegale acties, zal hij steeds weer opnieuw moeten rekenen op de straf die daar bij hoort. Is dat wat hij wil? 17

18 Jeugdhulpverlening casus 2: islamitische radicalisering De situatieschets Een 15-jarige jongen kan niet langer op school blijven, vanwege gedragsproblemen en langdurig spijbelen. Hij wordt doorverwezen naar de jeugdhulpverlening in zijn wijk, als onderdeel van een traject dat hem weer naar school toe moet leiden. Op dit moment is hij onhandelbaar, zo geeft school aan. Bij het intakegesprek geeft hij aan niet geholpen te willen worden door een niet-moslim. Ongelovigen zijn niet te vertrouwen, zegt hij. Tijdens groepsactiviteiten doet hij opvallende uitspraken, zoals het afwijzen van democratie, huldigt hij sterke wij- zij opvattingen en geeft hij af op de scheiding tussen kerk en staat. Hij verheerlijkt de aanslagen van 11 september 2001 in Amerika en noemt Osama bin Laden een held. Sommige islamitische jongeren in de groep hebben ontzag voor hem. Hij durft op te komen voor moslims, zeggen ze. Anderen vinden hem eng. Ze storen zich eraan dat de jongen hen verwijt geen goede moslim te zijn. Als hulpverlener maak je je zorgen, zowel over de jongen als over het effect dat hij heeft op anderen. Je raadpleegt school over wat er nu precies is gebeurd en je overweegt om het onderwerp te bespreken in een netwerkbijeenkomst. Maar eerst ga je het gesprek met de jongen aan. Mogelijke verklaringen Bij het duiden van deze situatie kan onder meer worden gedacht aan onderstaande (of vergelijkbare) verklaringen. Voor elk van deze situaties geldt dat alleen op basis van meer informatie tot een juiste duiding kan worden gekomen. 'Geen' probleem De jongen vertoont puberaal gedrag en is ook religieuzer geworden. De ontstane onrust is een probleem. Ander probleem De jongen, die leerplichtig is, moet vanwege gedragsproblemen en spijbelen de school verlaten. Mogelijk is hij onzeker en bijvoorbeeld depressief. Radicalisering De jongen heeft een sterk gepolariseerd wereldbeeld en 'wij versus zij'- denken. In deze maatschappijvisie wordt een intense vijandschap ervaren tussen moslims en niet-moslims en tussen de Islam en het Westen (de kruisvaarders). Het Westen, en het Westen alleen, is verantwoordelijk voor het onrecht in de wereld. Het Westen, de zondaars, probeert de moslims en de islam met geweld uit het Midden- Oosten en de wereld te verdrijven. Kijk maar naar de militaire invasie en overheersing van Irak en Afghanistan. De jongen voelt zich persoonlijk sterk betrokken bij deze conflicten en geweld waarvan moslims in andere landen slachtoffer zijn. Hij voelt zich solidair met en identificeert zich met geloofsgenoten in andere landen. De Nederlandse politiek en machthebbers verwijt hij afzijdigheid (of juist deelname aan deze 'kruistocht'). De wetten van de ongelovigen hebben in zijn perspectief geen enkele betekenis. Het naleven van ongelovige wetten is bovendien niet toegestaan. Mensen die niet strikt de islamitische orthodoxe geloofsregels aanhangen, zijn niet te vertrouwen, er is immers maar één geldend rechtssysteem, de sharia. Vanwege de apathie van mensen in zijn omgeving, vindt de jongen dat hij zelf actie moet ondernemen. Zodra de jongen met acties de wet overtreedt en geweld tegen personen gebruikt is sprake van extremisme. Gelijkwaardigheid In Nederland hebben wij respect voor elkaar. Dat betekent dat iedereen wordt geaccepteerd en gelijk en met respect wordt behandeld. Dit ongeacht de opvattingen die iemand koestert of het geloof dat hij al dan niet 18

19 aanhangt. De jongen in kwestie moet zowel respect tonen richting de hulpverlening als richting derden. De jongen sluit bepaalde burgers, zoals niet-gelovigen, uit. Hij respecteert hen niet omdat zij niet- gelovig of andersgelovig zijn. Hij denkt niet alleen negatief over hen, maar behandelt hen ook anders. Dat is niet rechtvaardig en een vorm van discriminatie. Anderen kunnen aanstoot nemen aan de uitspraken van de jongen en zich in hun veiligheidsgevoel aangetast voelen. In Nederland leven we in vrede en veiligheid. Niemand mag het recht in eigen hand nemen. Het stellen van de eigen regels boven de regels van de rechtsstaat heeft negatieve gevolgen voor derden. Voorbeelden hiervan zijn het anderen dwingen om geen gebruik te maken van hun kiesrecht of dwingende regels opleggen over met wie zij wel of niet mogen omgaan. De bewegingsvrijheid van iemand en de eigen keuzevrijheid kan ernstig worden beperkt. Vrijheid De uitspraken die de jongen doet vallen binnen de vrijheid van meningsuiting. Hij mag anders over bepaalde zaken denken dan misschien menig ander doet. De jongen wijst in zijn uitspraken de democratie af. Het is dankzij de democratie en de rechtsstaat dat de jongen vrijheid van meningsuiting heeft en dat iedereen gelijk is voor de wet. Ook al gelooft hij niet in de democratie, toch heeft hij zich te houden aan de wetten en regels. Anderen kunnen zich geïntimideerd voelen door de uitlatingen van de jongen. Zij hebben het idee dat zij niet openlijk voor hun opvattingen en denkbeelden kunnen uitkomen. Hij beperkt hiermee bedoeld of onbedoeld de vrijheid van meningsuiting van anderen. Solidariteit De jongen in kwestie heeft recht op hulp. Tegelijkertijd moet hij zich realiseren dat hij hulp krijgt en dat op deze manier de kans loopt dat de hulp ophoudt. Hij moet zich realiseren dat zijn gedrag er voor kan zorgen dat hij zelf de toegang tot de benodigde hulp verkleint. De jongen toont zich in zijn uitlatingen solidair met geloofsgenoten in andere landen die in nood zijn. Dat is te waarderen, maar hij geeft tegelijkertijd aan dat Bin Laden in zijn ogen het goed heeft gedaan. Terrorisme kan nooit het middel zijn om gewenste veranderingen te bewerkstelligen. Tegengaan radicalisering vanuit democratische kernwaarden Stel grenzen In Nederland is de hulpverlening voor iedereen toegankelijk, ongeacht je geloof, afkomst of huidskleur. Hierbij hoort ook dat alle hulpverleners gelijk zijn voor de wet. Zij oefenen hun vak uit en helpen mensen. Dit verdient respect. Maak hem ook duidelijk dat hij mag geloven wat hij wil en dat vrijheid van meningsuiting heel belangrijk is. Maar geef ook aan dat er grenzen zijn aan die vrijheid van meningsuiting daar waar anderen gekwetst worden. Laat hem ervaren dat ook hij gelijk wordt behandeld De jongen moet zich realiseren dat hij bij de jeugdhulpverlening is gekomen, omdat hij in de problemen zit en dat de hulpverlening er is om hem te helpen. Ongeacht wat hij gelooft of wat zijn mening is over de samenleving, de hulpverlening helpt hem en iedereen die dit nodig heeft. Dit is op veel plaatsen in de wereld niet vanzelfsprekend. Wat zou de jongen ervan vinden als een groep bepaalt dat de toegang tot de gezondheidszorg en hulpverlening er wel is voor de groep die hetzelfde denkt en vindt als hij en niet of minder voor anderen? Wel zijn er gedragsregels waaraan een ieder zich moet houden zodat de hulpverlening op een ordentelijke en veilige manier kan plaatsvinden. Laat hem zich realiseren hoe groot de vrijheid is die hij heeft 19

20 De jongen mag zijn mening uiten. Het is respectabel dat hij problemen in de wereld aan wil pakken. Er zijn veel manieren om dat te doen. Het kan zijn dat hij geen vertrouwen heeft in leiders in de moslimgemeenschap en zelf veranderingen wil bewerkstelligen. Mogelijk dat hij zich wel op een andere manier in wil zetten om problemen aan te pakken. Een manier om de jongen te helpen is hem verantwoordelijkheid te geven voor een bepaald initiatief of toegang te bevorderen tot acceptabele alternatieven. Door verantwoordelijkheid te dragen, wordt hij gedwongen om rekening te houden met de mening van anderen met wie hij samen moet werken of voor wie hij moet zorgen. Mogelijk heeft de jongen negatieve ervaringen opgedaan al dan niet in combinatie met ingrijpende persoonlijke en emotionele momenten. Wat heeft zijn wereldbeeld gevormd? Mogelijk ervaart hij discriminatie en/of uitsluiting op grond van zijn religie of afkomst. Als dat zo is dan is het belangrijk om het daarover te hebben en om zo specifiek mogelijk te worden: wat is er volgens hem gebeurd? Realiseert hij zich dat hij met zijn eigen optreden ook anderen uitsluit? Realiseert hij zich dat hij bedoeld of onbedoeld zelf ook negatieve reacties kan uitlokken met zijn gedrag? Soms helpt het om gericht hulp te bieden (zoals coaching) op bijvoorbeeld een aspect als het gevoel hebben gediscrimineerd te worden. Dit kan een van de drijfveren voor zijn radicalisering wegnemen. Waar er terechte zorgen en klachten zijn, moet de jongen ook waar mogelijk worden geholpen. Hij moet ervaren dat klachten over discriminatie bijvoorbeeld serieus worden genomen. Ook moet hij zich realiseren dat hij verantwoordelijk is voor zijn eigen handelen en slechte ervaringen geen excuus zijn om anderen achter te stellen. Help hem zich te realiseren wat de implicaties zijn van zijn handelen voor anderen Het kan helpen om de jongen te stimuleren om zich te verplaatsen in anderen (die hij verwijt geen goede moslims te zijn). Zij hebben, net zoals hijzelf, het recht hun eigen opvattingen en geloofsopvattingen er op na te houden. Hoe zou hij het vinden als er zo over hem zou worden gesproken? Waarom zou dat voor anderen dan minder kwetsend of vervelend zijn? Wat ziet hij als hij zijn eigen uitspraken vergelijkt met wat hij juist anderen verwijt? En hoe zou de ideale samenleving er volgens hem uitzien? Hoe zou hij het vinden als een ambulancemedewerker of een eerste hulp arts alleen niet-moslims zou willen helpen? Als zij geen contact met gelovigen zouden willen. Zou hij dat willen? Dan is er niet langer meer gelijkheid in de samenleving. Ook in Nederland is er veel strijd geleverd tussen aanhangers van verschillende religieuze overtuigingen. Na het ontstaan van de Republiek in 1648 was er een godsdienst die door de staat werd gezien als de 'juiste' godsdienst: de Gereformeerde Kerk, later Hervormde Kerk. Andersdenkenden hadden minder rechten en werden soms als bedreiging van de godsdienst vervolgd. Het heeft honderden jaren geduurd voordat de aanhangers van alle religies dezelfde rechten kregen en de afstand tussen Kerk en Staat volledig werd. Dat is iets waaraan sterk wordt gehecht in Nederland. Overige aandachtspunten Het is niet eenvoudig om als hulpverlener een discussie te voeren over religieuze interpretaties en argumenten. Dit staat ook los van de professie. Wel kan worden bevorderd dat derden zoals een imam of geloofsgeleerde het gesprek aangaan en bijvoorbeeld de pluriformiteit van het geloof laten zien. Andere organisaties kunnen mogelijk hulp bieden. De jongen is leerplichtig. Dit betekent dat ook zijn ouders nauw betrokken moeten worden/blijven vanuit school. Mogelijk maken zij zich ook zorgen over de jongen. Bespreek in de eigen organisatie de wijze waarop met dit soort incidenten moet worden omgegaan. Hoe ver wil de organisatie gaan om deze jongen toch te helpen? Wordt bijvoorbeeld gezocht naar een collega die wel wordt geaccepteerd of gaat dat te ver? 20

Omgaan met radicalisering: Doelen

Omgaan met radicalisering: Doelen Religieuze leiders Omgaan met radicalisering: Doelen Deze aanbevelingen zijn bedoeld voor religieuze leiders die regelmatig contact hebben met leden van de gemeenschap. Doel van deze cursus is dat u: Zich

Nadere informatie

22 januari 2015. Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid

22 januari 2015. Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid 22 januari 2015 Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid 1 Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 45.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online

Nadere informatie

Instructie: Landenspel light

Instructie: Landenspel light Instructie: Landenspel light Korte omschrijving werkvorm In dit onderdeel vormen groepjes leerlingen de regeringen van verschillende landen. Ieder groepje moet uiteindelijk twee werkbladen (dus twee landen)

Nadere informatie

Docenten en jeugdwerkers

Docenten en jeugdwerkers Docenten en jeugdwerkers Omgaan met radicalisering: Doelen Deze aanbevelingen zijn bedoeld voor docenten op middelbare scholen en alle andere professionals die regelmatig contact hebben met jongeren. Doel

Nadere informatie

Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid

Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid Onderzoek: Jouw vrijheid, mijn vrijheid Publicatiedatum: 22-01-2015 Over dit onderzoek Het 1V Jongerenpanel, onderdeel van EenVandaag, bestaat uit ruim 3000 jongeren van 12 t/m 24 jaar. Aan dit online

Nadere informatie

Politieagenten en gevangenisen reclasseringsmedewerkers

Politieagenten en gevangenisen reclasseringsmedewerkers Politieagenten en gevangenisen reclasseringsmedewerkers Doelen en achtergronden Deze aanbevelingen zijn bedoeld voor wijkagenten, gevangenispersoneel en reclasseringsmedewerkers. Doel van deze cursus is

Nadere informatie

Folder voor leraren en jeugdwerkers

Folder voor leraren en jeugdwerkers Folder voor leraren en jeugdwerkers Radicalisering en waarom dit relevant is voor jou Deze folder is de korte versie van de TERRA handleiding Radicalisering en waarom dit relevant is voor jou. In deze

Nadere informatie

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten

Tot een geloofsgesprek komen. I Ontmoeten Tot een geloofsgesprek komen I Ontmoeten Het geloofsgesprek vindt plaats in een ontmoeting. Allerlei soorten ontmoetingen. Soms kort en eenmalig, soms met mensen met wie je meer omgaat. Bij de ontmoeting

Nadere informatie

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE

2513AA22XA. De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE . > Retouradres Postbus 90801 2509 LV Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Binnenhof 1 A 2513 AA S GRAVENHAGE 2513AA22XA Postbus 90801 2509 LV Den Haag Anna van Hannoverstraat

Nadere informatie

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over,

Theorieboek. leeftijd, dezelfde hobby, of ze houden van hetzelfde. Een vriend heeft iets voor je over, 3F Wat is vriendschap? 1 Iedereen heeft vrienden, iedereen vindt het hebben van vrienden van groot belang. Maar als we proberen uit te leggen wat vriendschap precies is staan we al snel met de mond vol

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door E. 1169 woorden 16 maart 2017 6,5 2 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer 1.1 Opvoeding= kinderen leren hoe ze zich moeten gedragen. - Veilige

Nadere informatie

Persoonlijk Rapport Junior Scan

Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijk Rapport Junior Scan Persoonlijke gegevens Naam test junior Datum test 02/09/2011 (17:19) Jouw ondernemersprofiel In vergelijking met het branche normprofiel geeft jouw profiel het volgende

Nadere informatie

Vanjezelfhouden.nl 1

Vanjezelfhouden.nl 1 1 Kan jij van jezelf houden? Dit ontwerp komt eigenlijk altijd weer ter sprake. Ik verbaas mij erover hoeveel mensen er zijn die dit lastig vinden om te implementeren in hun leven. Veel mensen willen graag

Nadere informatie

Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit

Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit Dip, down of depressie Hulp bij depressiviteit Iedere tiener is weleens somber en verdrietig, en vaak is het in één, twee dagen voorbij zonder dat je als

Nadere informatie

Radicalisering begrijpen

Radicalisering begrijpen Radicalisering begrijpen Wat is radicalisering Tal van verschillende definities van radicalisering: Een individueel proces dat wordt beïnvloed door groepsprocessen; De heersende politieke orde en dialoog

Nadere informatie

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN

MANIEREN OM MET OUDERPARTICIPATIE OM TE GAAN Blijf kalm; Verzeker je ervan dat je de juiste persoon aan de lijn hebt; Zeg duidelijk wie je bent en wat je functie is; Leg uit waarom je belt; Geef duidelijke en nauwkeurige informatie en vertel hoe

Nadere informatie

De Sociaal maatschappelijke dimensie

De Sociaal maatschappelijke dimensie De Sociaal maatschappelijke dimensie 1.1 Wie ben ik? Niemand is precies gelijk aan jou. Je bent uniek. Alles wat er over jou te vertellen is, bepaalt je identiteit. Dat is wie jij bent. Hoe je eruitziet,

Nadere informatie

TOT HIER EN NIET VERDER! OVER ONGEWENSTE OMGANGSVORMEN OP HET WERK EN WAT JE ER TEGEN KUNT DOEN DE KLACHTENREGELING VAN WSD (VEREENVOUDIGDE VERSIE)

TOT HIER EN NIET VERDER! OVER ONGEWENSTE OMGANGSVORMEN OP HET WERK EN WAT JE ER TEGEN KUNT DOEN DE KLACHTENREGELING VAN WSD (VEREENVOUDIGDE VERSIE) TOT HIER EN NIET VERDER! OVER ONGEWENSTE OMGANGSVORMEN OP HET WERK EN WAT JE ER TEGEN KUNT DOEN DE KLACHTENREGELING VAN WSD (VEREENVOUDIGDE VERSIE) Inhoud Algemeen 2 Seksuele intimidatie 4 Agressie en

Nadere informatie

HANDLEIDING OPZETTEN BELEID TER VOORKOMING EN BESTRIJDING VAN ONGEWENST GEDRAG

HANDLEIDING OPZETTEN BELEID TER VOORKOMING EN BESTRIJDING VAN ONGEWENST GEDRAG HANDLEIDING OPZETTEN BELEID TER VOORKOMING EN BESTRIJDING VAN ONGEWENST GEDRAG INHOUD 0. ALGEMEEN 3 Wat is de bedoeling van het beleid voor ongewenst gedrag? 3 Voor wie? 3 Hoe pak je het aan? 3 1. MAATREGELEN

Nadere informatie

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan

Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan 08540 LerenLoopbaanBurgerschap 10-04-2008 08:28 Pagina 1 ontwikkelingsproces 1+2 1 2 3 4 5 6 7 Werken aan persoonlijke ontwikkeling en sturen van eigen loopbaan Leren, Loopbaan en Burgerschap Wat laat

Nadere informatie

Nypels Speelt. 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken

Nypels Speelt. 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken Nypels Speelt 8 ingrediënten voor verbindend samenwerken Inleiding Het Nypels wordt steeds leuker, doe jij ook mee? Nypels Speelt, onder die titel wordt op een nieuwe manier gewerkt aan de betrokkenheid

Nadere informatie

Waar een wil is, is een Weg!

Waar een wil is, is een Weg! 5 tips om moeiteloos voor jezelf te kiezen en een stap te zetten. Waar een wil is, is een Weg! - Lifecoach http://www.facebook.com/arlettevanslifecoach 0 Je bent een ondernemende 40+ vrouw die vooral gericht

Nadere informatie

HELP, IK WORD GEPEST, WAT NU????

HELP, IK WORD GEPEST, WAT NU???? HELP, IK WORD GEPEST, WAT NU???? In het kort Als je gepest wordt ga dan naar je mentor. Als je het moeilijk vindt je mentor in vertrouwen te nemen, ga dan naar je favoriete docent, juniormentor of de vertrouwenspersoon

Nadere informatie

Kernwaarden van de Nederlandse samenleving

Kernwaarden van de Nederlandse samenleving Kernwaarden van de Nederlandse samenleving 20 februari 2014 Inhoud Inleiding 3 Vrijheid 6 Gelijkwaardigheid 9 Solidariteit en werk 11 2 Inleiding In dit boekje leest u over de waarden die de basis vormen

Nadere informatie

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1

1 Korintiërs 12 : 27. dia 1 1 Korintiërs 12 : 27 kerk in deze (21 e ) eeuw een lastige combinatie? want juist in deze tijd hoor je veel mensen zeggen: ik geloof wel in God maar niet in de kerk kerk zijn lijkt niet meer van deze tijd

Nadere informatie

Luisteren naar de Heilige Geest

Luisteren naar de Heilige Geest Luisteren naar de Heilige Geest Johannes 14:16-17 En Ik zal de Vader bidden en Hij zal u een andere Trooster geven om tot in eeuwigheid bij u te zijn, de Geest der waarheid, die de wereld niet kan ontvangen,

Nadere informatie

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1

Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 1 Samenvatting door M. 1184 woorden 8 juni 2013 4 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Hoofdstuk 1 De staat kan wetten maken, regels die voor alle

Nadere informatie

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg

Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel en geestelijke gezondheidszorg Informatie voor cliënten Cliënten en geestelijke gezondheidszorg Slachtoffers van mensenhandel hebben vaak nare dingen meegemaakt. Ze zijn geschokt

Nadere informatie

Aanpak van radicalisering op school

Aanpak van radicalisering op school Aanpak van radicalisering op school dr. Daan Wienke/Nederlands Jeugdinstituut mei 2016 begrippen* Polarisatie Verscherping van tegenstellingen tussen groepen in de samenleving die kan resulteren in spanningen

Nadere informatie

Framing the Other. Opdrachtenblad

Framing the Other. Opdrachtenblad Framing the Other Ilja Kok & Willem Timmers 2013 25 minuten (film), 13 minuten (interview) http://framingtheother.wordpress.com/ 1 Kijkopdracht 1. Titel hoofdstuk Toeriste Nell maakt foto van Mursi Nadonge

Nadere informatie

Henk Kamp - Minister van Defensie 4 mei 2006

Henk Kamp - Minister van Defensie 4 mei 2006 Henk Kamp - Minister van Defensie 4 mei 2006 Dames en heren, Morgen is het 61 jaar geleden dat Nederland werd bevrijd. Hoewel de bevrijding van Nederlands-Indië nog enkele maanden op zich liet wachten,

Nadere informatie

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen?

Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Zelfbeschadiging; wat kun jij doen om te helpen? Familie of naaste zijn van iemand die zichzelf beschadigt kan erg moeilijk zijn. Iemand van wie je houdt doet zichzelf pijn en het lijkt alsof je niks kunt

Nadere informatie

J L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - -

J L. Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills. Vaardigheden Gedragsindicatoren. 21st Century Skill - - Nordwin College Competentiemeter MBO - 21st Century & Green Skills 21st Century Skill Jouw talent Vaardigheden Gedragsindicatoren J L Ik weet wat ik wil Ik weet wat ik kan Ik ga na waarom iets mij interesseert

Nadere informatie

Welkom bij onze vereniging! Omgangsregels

Welkom bij onze vereniging! Omgangsregels Welkom bij onze vereniging! Omgangsregels Iedereen die Muziekvereniging Soli bezoekt onderschrijft de doelstellingen en het huishoudelijk reglement van de vereniging en houdt zich aan de omgangsregels

Nadere informatie

Hoe staat de islam tegenover andere religies. revisie: Yassien Abo Abdillah. Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad) 2013-1434. Islam voor iedereen

Hoe staat de islam tegenover andere religies. revisie: Yassien Abo Abdillah. Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad) 2013-1434. Islam voor iedereen Hoe staat de islam tegenover andere religies ] لونلدية - dutch [ nederlands - revisie: Yassien Abo Abdillah Kantoor voor da'wa Rabwah (Riyad) 2013-1434 Islam voor iedereen لاقة الا سلام مع ادلنيات الا

Nadere informatie

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen

wat is passend? naar aanleiding van Paulus brief aan de Kolossenzen wil ik dat uitwerken voor 4 categorieën vier kringen vandaag wil ik dit gebod toepassen op het geloofsgesprek onderwerp van de gemeenteavond komende week onze overtuiging is dat zulke gesprekken hard nodig zijn voor de opbouw van onze gemeente tegelijk is

Nadere informatie

4. Wanneer pesten ondanks alle inspanningen toch weer de kop opsteekt, beschikt de school over een directe aanpak. (Zie verderop in dit protocol)

4. Wanneer pesten ondanks alle inspanningen toch weer de kop opsteekt, beschikt de school over een directe aanpak. (Zie verderop in dit protocol) ANTI PEST PROTOCOL Er gelden drie uitgangspunten: n 1. Wij gaan met respect met elkaar om. 2. Wij pesten niet. 3. Wij accepteren niet dat er gepest wordt. Pesten op school. Hoe gaan we hier mee om? Pesten

Nadere informatie

https://reports1.enalyzer.com/root/surveymanagement/getblob.aspx?blobid=31bfe83be43e4bf b98809f0f

https://reports1.enalyzer.com/root/surveymanagement/getblob.aspx?blobid=31bfe83be43e4bf b98809f0f In welke leeftijdscategorie valt u? Number / Percentage Jonger dan 25 jaar; 6% 66 Tussen de 25 en 34 jaar; 120 Tussen de 35 en 44 jaar; 13% 145 Tussen de 45 en 54 jaar; 205 Tussen de 55 en 64 jaar; 28%

Nadere informatie

Tweede Kamer der Staten-Generaal

Tweede Kamer der Staten-Generaal Tweede Kamer der Staten-Generaal Vergaderjaar 009 00 9 754 Terrorismebestrijding Nr. 89 BRIEF VAN DE MINISTER VAN BINNENLANDSE ZAKEN EN KONINKRIJKSRELATIES Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal

Nadere informatie

Tolerantieklimaat sportverenigingen Noord-Holland Noord Samenvatting I&O Research Art.1 Bureau Discriminatiezaken NHN Maart 2014

Tolerantieklimaat sportverenigingen Noord-Holland Noord Samenvatting I&O Research Art.1 Bureau Discriminatiezaken NHN Maart 2014 Tolerantieklimaat sportverenigingen Noord-Holland Noord Samenvatting I&O Research Art.1 Bureau Discriminatiezaken NHN Maart 2014 I Handen schudden voor de wedstrijd, heldere communicatie met ouders en

Nadere informatie

Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten.

Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Kan het anders? (Uit: Kompas) Dit is een rollenspel dat de volgende thema s behandelt: geweld tussen individuen, pesten. Behandelende onderwerpen het recht veilig in vrijheid te leven het recht op respect

Nadere informatie

Mc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015. Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus,

Mc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015. Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus, Mc. 1: 1-11 PG te Sexbierum-Pietersbierum Sixtustsjerke 11 jan. 2015 Ds. A.J.Wouda Grote en kleine Geliefde van God - Gemeente van Christus, Het weer is onrustig De wereld is onrustig En veel mensen, sommigen

Nadere informatie

RAPPORT OKTOBER Discriminatiemonitor. Midden-Drenthe TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM

RAPPORT OKTOBER Discriminatiemonitor. Midden-Drenthe TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM RAPPORT OKTOBER 2017 Discriminatiemonitor TRENDBUREAU DRENTHE IS ONDERDEEL VAN CMO STAMM Midden-Drenthe Colofon Titel Discriminatiemonitor Midden-Drenthe Datum Oktober 2017 Trendbureau Drenthe, onderdeel

Nadere informatie

waardigheid participatie gelijke rechten solidariteit individuele vrijheid

waardigheid participatie gelijke rechten solidariteit individuele vrijheid individuele vrijheid participatie gelijke rechten solidariteit waardigheid Basisrechten Santé België is een rechtsstaat en een democratie die ieders mensenrechten e De Staat garandeert de naleving van

Nadere informatie

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman

Compassie leven. 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie. PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Compassie leven 52 wekelijkse inspiraties vanuit Geweldloze Communicatie PuddleDancer Press Samengesteld door Monie Doodeman Inhoudsopgave Voorwoord Wekelijkse inspiraties 01 Geweld in de taal? Wie, ik?

Nadere informatie

30 mei 2016. Onderzoek: Racisme in Nederland?

30 mei 2016. Onderzoek: Racisme in Nederland? 30 mei 2016 Onderzoek: Racisme in Nederland? Over het EenVandaag Opiniepanel Het EenVandaag Opiniepanel bestaat uit ruim 50.000 mensen. Zij beantwoorden vragenlijsten op basis van een online onderzoek.

Nadere informatie

Susanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten

Susanne Hühn. Het innerlijke kind. angst loslaten Susanne Hühn Het innerlijke kind angst loslaten Inhoud Inleiding 7 Hoe ontstaat angst? 11 Wegen uit de angst 19 Het bange innerlijke kind leren kennen 35 Meditatie Het bange innerlijke kind leren kennen

Nadere informatie

Uitslag onderzoek: rechtszaak Geert Wilders EenVandaag Opiniepanel 14-01-2010 30.000 deelnemers

Uitslag onderzoek: rechtszaak Geert Wilders EenVandaag Opiniepanel 14-01-2010 30.000 deelnemers Uitslag onderzoek: rechtszaak Geert Wilders EenVandaag Opiniepanel 14-01-2010 30.000 deelnemers Bent u op de hoogte van dit proces tegen Geert Wilders of bent u dat niet? Ja, daarvan ben ik heel goed op

Nadere informatie

Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14

Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Zondag 22 mei 2011 - Kogerkerk - 5e zondag van Pasen - kleur: wit - preek Deuteronomium 6, 1-9 & 20-25 // Johannes 14, 1-14 Gemeente van onze Heer Jezus Christus, Twee prachtige lezingen vanochtend. Er

Nadere informatie

Samen op zoek naar verandering of Hoe maak ik het contact met de cliënt efficiënter?

Samen op zoek naar verandering of Hoe maak ik het contact met de cliënt efficiënter? Samen op zoek naar verandering of Hoe maak ik het contact met de cliënt efficiënter? Inleiding In deze notitie staan de tips en adviezen uit het project Samen op zoek naar verandering. Ze zijn het resultaat

Nadere informatie

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut

Geweld in huis raakt kinderen. Informatie en advies voor ouders. huiselijkgeweldwb.nl 0900 126 26 26. 5 cent per minuut Geweld in huis raakt kinderen Informatie en advies voor ouders Grafisch ontwerp: Ontwerpstudio 2 MAAL EE Bij huiselijk geweld tussen (ex-)partners worden kinderen vaak over het hoofd gezien. Toch hebben

Nadere informatie

Ontdek je kracht voor de leerkracht

Ontdek je kracht voor de leerkracht Handleiding les 1 Ontdek je kracht voor de leerkracht Voor je ligt de handleiding voor de cursus Ontdek je kracht voor kinderen van groep 7/8. Waarom deze cursus? Om kinderen te leren beter in balans te

Nadere informatie

Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten)

Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten) Tabel B2.1 Religieuze toewijzing, autochtone Nederlanders, 2015 (in procenten) autochtoon moslim 0,2 niet-gelovig 64,0 rooms-katholiek 16,9 protestants 18,0 ander geloof 0,9 Tabel B2.2 Aandeel dat zichzelf

Nadere informatie

Samenvatting Kinderrechtenmonitor 2012 voor kinderen en jongeren

Samenvatting Kinderrechtenmonitor 2012 voor kinderen en jongeren Samenvatting Kinderrechtenmonitor 2012 voor kinderen en jongeren Het gaat goed met kinderen in Nederland. Uit onderzoeken blijkt dat Nederlandse kinderen in vergelijking met kinderen uit andere rijke landen

Nadere informatie

Kijk, zo en zo gaat het beter, voel je wel?

Kijk, zo en zo gaat het beter, voel je wel? Kijk, zo en zo gaat het beter, voel je wel? Wat is seksuele intimidatie? Sporten is heerlijk! Je kunt er al je energie in kwijt. Het is vaak spannend en gezellig en je voelt je er goed door. Maar soms

Nadere informatie

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten.

Stelling Wanneer een man met een ander geloof, of zonder geloof, in de synagoge komt, moet ook hij een keppeltje opzetten. Opdracht Bespreek met je klas deze stellingen. Dit kan met alle leerlingen tegelijkertijd of jullie kunnen in groepjes antwoord geven, deze opschrijven en ze kort presenteren voor de klas. Bedenk in ieder

Nadere informatie

Thema 5 Discrimineren

Thema 5 Discrimineren Les 5.1 Een tegenstelling ( in de tekstvakken) Werkwoorden: rood geschreven! 1. Ophemelen 1.Heel veel goede dingen over iemand zeggen;een beetje overdreven goed. 2.Afgeven op 2. Tegenstelling van ophemelen.

Nadere informatie

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf

Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Programma Tienerclub. Tienerclub Blok 1 & 5: Adventure 4 Kids Op avontuur met jezelf Vijf woensdagmiddagen kunnen jongens en meiden tussen de 10 en 14 jaar op avontuur naar zichzelf. Het kind leert zichzelf

Nadere informatie

Grenzeloze vrijheid? Discussiebijeenkomst tienerclub

Grenzeloze vrijheid? Discussiebijeenkomst tienerclub Grenzeloze vrijheid? Discussiebijeenkomst tienerclub Leeftijd: 12-16 jaar Tijdsduur: 1 uur Doelen - De jongeren denken na over de betekenis van de muur tussen Israël en de Palestijnse gebieden in het dagelijks

Nadere informatie

1 Voorwoord. Beste ouders. Beste leerlingen

1 Voorwoord. Beste ouders. Beste leerlingen 1 Voorwoord Beste ouders Beste leerlingen Dit is het antipestplan van WICO campus Sint-Jozef. Het draaiboek pesten is geschreven voor de leerlingen, ouders en medewerkers van de school. Het geeft het beleid

Nadere informatie

Werkblad Seksuele Diversiteit. KaartjesspeL voorkant

Werkblad Seksuele Diversiteit. KaartjesspeL voorkant KaartjesspeL voorkant Kaartjesspel achterkant Wat betekent LHBT? Ben je in de war als je bi bent? Hoe word je homo? Wat is coming out? Op welke leeftijd ontdek je dat je homo of lesbisch bent? Op welke

Nadere informatie

AAN DE SLAG MET DE RECHTSSTAAT

AAN DE SLAG MET DE RECHTSSTAAT OKTOBER 2018 AAN DE SLAG MET #3 WAT HEB JE NODIG? PowerPoint Per groepje twee werkbladen met opdrachten van verschillende landen DE WERKVORM IN HET KORT Eerst leg je aan de hand van een PowerPointdia uit

Nadere informatie

Plak jij een etiket op mensen?

Plak jij een etiket op mensen? Plak jij een etiket op mensen? Een vooroordeel is erger dan je denkt 1 Iedereen ziet er verschillend uit. Er zijn geen twee mensen precies hetzelfde. Iedereen is anders Iedereen is anders. Bekijk de kinderen

Nadere informatie

Het is niet voor het eerst dat Europa door extreem terreurgeweld wordt geraakt.

Het is niet voor het eerst dat Europa door extreem terreurgeweld wordt geraakt. MdV, De terreur in Parijs heeft in heel Europa afschuw gewekt. Nietsontziende moslimradicalen hebben met hun aanslagen op Charlie Hebdo en op de Joodse supermarkt onze westerse samenleving in het hart

Nadere informatie

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen

In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen 14 In de eeuwigheid van het leven waarin ik ben is alles volmaakt, heel en compleet en toch verandert het leven voortdurend. Er is geen begin en geen einde, alleen een voortdurende kringloop van materie

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG www.rijksoverheid.nl www.facebook.com/minbzk www.twitter.com/minbzk Uw kenmerk Datum 22 december 2017 Betreft Beantwoording

Nadere informatie

t Kompas School met de Bijbel Westbroek

t Kompas School met de Bijbel Westbroek t Kompas School met de Bijbel Westbroek Het protocol sociaal gedrag Het pestprotocol is een belangrijk onderdeel van het beleid van onze school. We hebben dan ook een protocol opgesteld dat op de hele

Nadere informatie

Je doel behalen met NLP.

Je doel behalen met NLP. Je doel behalen met NLP. NLP werkt het beste als al je neurologische niveaus congruent zijn. Met andere woorden: congruent zijn betekent wanneer je acties en woorden op 1 lijn zijn met je doelen, overtuigingen,

Nadere informatie

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg

6.2.1 Dealen met afleiding onderweg Stap 6: Deel 2 6.2.1 Dealen met afleiding onderweg In het tweede deel van jullie experiment ga je verder met het ondernemen van ACTies die je met de anderen hebt afgesproken te doen. Daarnaast krijg je

Nadere informatie

Voorlichting voor scholen Over gelijke behandeling, discriminatie en vooroordelen

Voorlichting voor scholen Over gelijke behandeling, discriminatie en vooroordelen Voorlichting voor scholen Over gelijke behandeling, discriminatie en vooroordelen Anti Discriminatie Bureau Voor Nijmegen en omgeving 024 32 40 400 www.adbnijmegen.nl Anti Discriminatie Bureau Nijmegen

Nadere informatie

Wij zijn ING. En wij hebben samen een doel: mensen in staat stellen een stap voor te blijven, in het leven en in zaken.

Wij zijn ING. En wij hebben samen een doel: mensen in staat stellen een stap voor te blijven, in het leven en in zaken. The Orange Code Wij zijn ING. En wij hebben samen een doel: mensen in staat stellen een stap voor te blijven, in het leven en in zaken. De Orange Code is ons manifest waarin we hebben vastgelegd hoe we

Nadere informatie

MODULE V. Ben jij nou Europees?

MODULE V. Ben jij nou Europees? MODULE V Ben jij nou Europees? V.I Wat is Europees? Wat vind jij typisch Europees? En wie vind jij typisch Europees? Dat zijn moeilijke vragen, waarop de meeste mensen niet gelijk een antwoord hebben.

Nadere informatie

Emoties, wat is het signaal?

Emoties, wat is het signaal? Emoties, wat is het signaal? Over interpretatie en actieplan dr Frits Winter Functie van Emoties Katalysator, motor achter gedrag Geen emoties, geen betrokkenheid, geen relaties Te veel emoties, te veel

Nadere informatie

Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat

Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat Module 7 Staatsinrichting en rechtsstaat 7.1 Onze democratie Tekst 1: Wie is de baas in Nederland? Nederland is een democratie. Dat betekent: de bevolking is de baas. Maar je kunt niet 16,7 miljoen bazen

Nadere informatie

Inhoud. Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14

Inhoud. Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14 Inhoud Inleiding...4 Hoofdstuk 1 Het ontstaan van mensenrechten...6 Hoofdstuk 2 Dertig mensenrechten...14 Inleiding Je hoort of leest vaak over mensenrechten. Maar kun je ook een paar mensenrechten opnoemen?

Nadere informatie

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS)

Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Oplossingsgerichte vragen (Het Spel van Oplossingen IKB & TS) Stel dat dat (te grote wonder) gebeurt, ik betwijfel of dat zal gebeuren, maar stel je voor dat, wat zou je dan doen dat je nu niet doet? (p36)

Nadere informatie

Eindexamen filosofie vwo 2011 - I

Eindexamen filosofie vwo 2011 - I Opgave 2 Religieus recht 7 maximumscore 2 een beargumenteerd standpunt over de vraag of religieuze wetgeving en rechtspraak voor bepaalde bevolkingsgroepen tot cultuurrelativisme leidt 1 een uitleg van

Nadere informatie

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,

Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Het is altijd prettig als de Bijbel zelf aangeeft, hoe je iets moet lezen. Soms zijn er van die verhalen of gelijkenissen, waarvan ik bij een eerste

Nadere informatie

27/01/2016. Identiteit en radicaliteit en de opdracht van de school. Het verhaal van Walid. Sint-Niklaas 27 januari 2016

27/01/2016. Identiteit en radicaliteit en de opdracht van de school. Het verhaal van Walid. Sint-Niklaas 27 januari 2016 Identiteit en radicaliteit en de opdracht van de school Sint-Niklaas 27 januari 2016 Een verhaal van kaders in een perspectief van verbondenheid. 2 Het verhaal van Walid Walidpubert. Heeft het financieel

Nadere informatie

Annette Koops: Een dialoog in de klas

Annette Koops: Een dialoog in de klas Annette Koops: Een dialoog in de klas Als ondersteuning bij het houden van een dialoog vindt u hier een compilatie aan van Spreken is zilver, luisteren is goud : een handleiding voor het houden van een

Nadere informatie

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN

WAAROM DIT BOEKJE? VERBODEN WAAROM DIT BOEKJE? Dit boekje gaat over seksuele intimidatie op het werk. Je hebt te maken met seksuele intimidatie als een collega je steeds aanraakt. Of steeds grapjes maakt over seks. Terwijl je dat

Nadere informatie

Leer uw kind De Ondergoedregel.

Leer uw kind De Ondergoedregel. 1. Leer uw kind De Ondergoedregel. Ongeveer één op de vijf kinderen is slachtoffer van seksueel geweld, waaronder seksueel misbruik. U kunt helpen voorkomen dat het uw kind overkomt. Leer uw kind De Ondergoedregel.

Nadere informatie

Vragenlijst: Wat vind jij van je

Vragenlijst: Wat vind jij van je Deze vragenlijst is bedacht door leerlingen. Met deze vragenlijst kunnen leerlingen er zelf achter kunnen komen wat andere leerlingen van hun school vinden. De volgende onderwerpen komen langs: Sfeer op

Nadere informatie

Het kinderprotocol. Inhoud: 1. Inleiding; het kinderprotocol 2. Goed gedrag kun je leren 3. De schoolregels 4. Pesten/ gepest worden 5.

Het kinderprotocol. Inhoud: 1. Inleiding; het kinderprotocol 2. Goed gedrag kun je leren 3. De schoolregels 4. Pesten/ gepest worden 5. Het kinderprotocol Inhoud: 1. Inleiding; het kinderprotocol 2. Goed gedrag kun je leren 3. De schoolregels 4. Pesten/ gepest worden 5. Slot 1. Het kinderprotocol: Op de Flamingoschool vinden we het erg

Nadere informatie

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG

De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG 1 > Retouradres Postbus 16950 2500 BZ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 20018 2500 EA DEN HAAG Turfmarkt 147 2511 DP Den Haag Postbus 16950 2500 BZ Den Haag www.nctv.nl

Nadere informatie

Blijf er niet mee zitten! Informatie over de klachtenregeling

Blijf er niet mee zitten! Informatie over de klachtenregeling Blijf er niet mee zitten! Informatie over de klachtenregeling 1 Blijf er niet mee zitten! Bij Koraal Groep komen mensen op de eerste plaats. We vinden het belangrijk dat cliënten tevreden zijn over onze

Nadere informatie

kracht TWEEDE WERELDOORLOG VERSUS MENSENRECHTEN

kracht TWEEDE WERELDOORLOG VERSUS MENSENRECHTEN WERKb L a D WERKBLAD met terugwerkende kracht met terugwerkende kracht TWEEDE WERELDOORLOG VERSUS MENSENRECHTEN Dit werkblad is een voorbereiding op je bezoek aan de vaste tentoonstelling Met Terugwerkende

Nadere informatie

Afgesproken verdeling van de boeken over de groepen

Afgesproken verdeling van de boeken over de groepen DE KANJERTRAINING. Op de Jozefschool wordt er in alle groepen kanjertraining gegeven. Alle leerkrachten zijn gecertificeerd. Doel van de Kanjertraining? Deze werkwijze biedt lln. kapstokken aan om beter

Nadere informatie

Iedereen heeft een verhaal

Iedereen heeft een verhaal informatie voor jongeren Iedereen heeft een verhaal > Goed om te weten als je tijdelijk naar JJC gaat Iedereen heeft een eigen verhaal. Veel verhalen gaan over waarom het niet allemaal gelopen is zoals

Nadere informatie

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22.

FOUT VRIENDJE? PAS OP! Hulp. Internet. Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. PAS OP! Hulp Heb je vragen? Bel dan naar Meldpunt Jeugdprostitutie, tel.: 0900 044 33 22. Internet Wil je meer lezen? Kijk op www.jipdenhaag.nl/loverboys En test jezelf op www.loverboytest.nl Dit is een

Nadere informatie

OEFENINGEN: NEEM UW GEDACHTEN ONDER DE LOEP

OEFENINGEN: NEEM UW GEDACHTEN ONDER DE LOEP OEFENINGEN: NEEM UW GEDACHTEN ONDER DE LOEP Denken, voelen en doen staan sterk met elkaar in verband. Via uw gedachten kunt u invloed uitoefenen op hoe u zich voelt. Op deze manier kunt u ongewenste gevoelens

Nadere informatie

Verdrag over de rechten van het kind

Verdrag over de rechten van het kind Verdrag over de rechten van het kind Een verdrag is een afspraak tussen landen. Op 20 november 1989 is in New York het Verdrag over de Rechten van het Kind gesloten. Dit Verdrag is een afspraak tussen

Nadere informatie

ROC Leeuwenborgh Gedragscode. Gedragscode studenten. Zó doen we dat bij Leeuwenborgh

ROC Leeuwenborgh Gedragscode. Gedragscode studenten. Zó doen we dat bij Leeuwenborgh ROC Leeuwenborgh Gedragscode Gedragscode studenten Zó doen we dat bij Leeuwenborgh 1 ROC Leeuwenborgh Gedragscode Inhoud Zó doen we dat bij Leeuwenborgh! Zó doen we dat bij Leeuwenborgh! De zes aandachtgebieden

Nadere informatie

Cursus Omgaan met klachten

Cursus Omgaan met klachten Cursus Omgaan met klachten Aanleg beplantingen en grasvelden AOC Oost Almelo C. ter Steege Doel van deze les Je leert in deze cursus over: - Klachten - Klachten ontvangen - Valkuilen - Emoties opvangen

Nadere informatie

Journalistiek en radicalisering Wat is het verband?

Journalistiek en radicalisering Wat is het verband? Journalistiek en radicalisering Wat is het verband? Omgaan met radicalisering Doelen Deze aanbevelingen zijn bedoeld voor journalisten. Het is niet uw taak om de samenleving te veranderen of om radicalisering

Nadere informatie

Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen?

Stap 6. Stap 6: Deel 1. Changes only take place through action Dalai Lama. Wat ga je doen? Stap 6. Changes only take place through action Dalai Lama Wat ga je doen? Jullie hebben een ACTiePlan voor het experiment gemaakt. Dat betekent dat je een nieuwe rol en andere ACTies gaat uitproberen dan

Nadere informatie

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer Der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag

Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer Der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Aan de Voorzitter van de Tweede Kamer Der Staten-Generaal Binnenhof 4 Den Haag Bezuidenhoutseweg 67 2594 AC Den Haag Postbus 20061 Nederland www.rijksoverheid.nl Datum 25 augustus 2017 Betreft Beantwoording

Nadere informatie

Waar kan ik terecht met vragen?

Waar kan ik terecht met vragen? Waar kan ik terecht met vragen? Je kan gratis en anoniem terecht voor een gesprek bij volgende organisaties. De Opvoedingslijn 078 15 00 10 of opvoedingslijn@groeimee.be De Opvoedingswinkel 03 236 29 39

Nadere informatie

Feedback ontvangen. Feedback ontvangen is moeilijk. Hoe gaan we om met feedback?

Feedback ontvangen. Feedback ontvangen is moeilijk. Hoe gaan we om met feedback? 2 7 Feedback ontvangen Feedback kun je zien als een cadeau. Je kunt het aannemen, uitpakken en er je voordeel mee doen. Of je neemt het cadeau aan, bedankt de gever en legt het vervolgens in een kast om

Nadere informatie

Waarde-volle zorg is ook nog JONG!

Waarde-volle zorg is ook nog JONG! Waarde-volle zorg is ook nog JONG! LOC maakte een nieuwe visie op de zorg. Die heet Waarde-volle zorg. Allerlei mensen herkennen zich daar in. Dat komt doordat die gaat over dingen die voor ons allemaal

Nadere informatie