BIJLAGE III. De kerndoelen

Transcriptie

1 BIJLAGE III De kerndoelen Beginnende geletterdheid in de onderbouw De tussendoelen beginnende geletterdheid zijn gericht op boekoriëntatie, verhaalbegrip, functies van geschreven taal, taalbewustzijn, alfabetisch principe, functioneel schrijven en lezen, technisch lezen en schrijven, begrijpend lezen en schrijven. Boekoriëntatie Kinderen begrijpen dat illustraties en tekst samen een verhaal vertellen. Ze weten dat boeken worden gelezen van voor naar achter, bladzijden van boven naar beneden en regels van links naar rechts. Ze weten dat verhalen een opbouw hebben. Ze kunnen aan de hand van de omslag van een boek de inhoud van het boek al enigszins voorspellen en weten dat je vragen over een boek kunt stellen. Deze vragen helpen om goed naar het verhaal te luisteren en te letten op de illustraties. Verhaalbegrip Kinderen begrijpen de taal van voorleesboeken. Ze zijn in staat om conclusies te trekken naar aanleiding van een voorgelezen verhaal. Halverwege kunnen ze voorspellingen doen over het verdere verloop van het verhaal. Kinderen weten dat de meeste verhalen zijn opgebouwd uit een situatieschets en een episode. Een situatieschets geeft informatie over de hoofdpersonen, de plaats en tijd van handeling. In een episode doet zich een bepaald probleem voor dat vervolgens wordt opgelost. Kinderen kunnen een voorgelezen verhaal naspelen terwijl de leerkracht vertelt. Kinderen kunnen een voorgelezen verhaal navertellen, aanvankelijk met steun van illustraties. Kinderen kunnen een voorgelezen verhaal navertellen zonder gebruik te hoeven maken van illustraties. Functies van geschreven taal Kinderen weten dat geschreven taalproducten zoals briefjes, brieven, boeken en tijdschriften een communicatief doel hebben. Kinderen weten dat symbolen zoals logo's en pictogrammen verwijzen naar taalhandelingen. Kinderen zijn zich bewust van het permanente karakter van geschreven taal. Kinderen weten dat tekenen en tekens produceren mogelijkheden bieden tot communicatie. Kinderen weten wanneer er sprake is van de taalhandelingen 'lezen' en 'schrijven'. Ze kennen het onderscheid tussen 'lezen' en 'schrijven'. Relatie tussen gesproken en geschreven taal Kinderen weten dat gesproken woorden kunnen worden vastgelegd, op papier en met audio/visuele middelen. Kinderen weten dat geschreven woorden kunnen worden uitgesproken. Kinderen kunnen woorden als globale eenheden lezen en schrijven. Voorbeelden: de eigen naam en namen van voor het kind belangrijke personen/dingen, logo's en merknamen. Taalbewustzijn Kinderen kunnen: woorden in zinnen onderscheiden. onderscheid maken tussen de vorm en betekenis van woorden. woorden in klankgroepen verdelen zoals bij kin-der-wa-gen. reageren op en spelen met bepaalde klankpatronen in woorden; eerst door eindrijm ("Pan rijmt op Jan") en later met behulp van beginrijm ("Kees en Kim beginnen allebei met k"). fonemen als de kleinste klankeenheden in woorden onderscheiden, zoals bij p-e-n. Alfabetisch principe Kinderen ontdekken dat woorden zijn opgebouwd uit klanken en dat letters met die klanken corresponderen en leggen de foneem-grafeemkoppeling. 43

2 Kinderen kunnen door de foneem-grafeemkoppeling woorden die ze nog niet eerder hebben gezien, lezen en schrijven. Functioneel schrijven en lezen Kinderen: schrijven functionele teksten, zoals lijstjes, briefjes, opschriften en verhaaltjes. lezen zelfstandig prentenboeken en eigen en andermans teksten. Technisch lezen en schrijven De kinderen: kennen de meeste letters; ze kunnen de letters fonetisch benoemen. kunnen klankzuivere (km-, mk- en mkm-)woorden ontsleutelen zonder eerst de afzonderlijke letters te verklanken. kunnen klankzuivere woorden schrijven. lezen en spellen klankzuivere woorden (van het type mmkm, mkmm en mmkmm). lezen korte woorden met afwijkende spellingpatronen en meerlettergrepige woorden. maken gebruik van een breed scala van woordidentificatietechnieken. herkennen woorden steeds meer automatisch. Begrijpend lezen en schrijven Kinderen tonen belangstelling voor verhalende en informatieve teksten en boeken en zijn ook gemotiveerd die zelfstandig te lezen. Kinderen begrijpen eenvoudige verhalende en informatieve teksten. Kinderen gebruiken geschreven taal als een communicatiemiddel. Beginnende gecijferdheid De tussendoelen beginnende gecijferdheid zijn gericht op de aspecten tellen en getalbegrip, meten en wegen, tijd, ruimtelijke oriëntatie, vergelijken, sorteren en ordenen,. Tellen en getalbegrip De kinderen kennen de telrij tot tenminste 10 en herkennen de getallen. In contextsituaties die betekenisvol zijn voor de kinderen kunnen zij aantallen tot tenminste tien tellen, ordenen, redelijk schatten en vergelijken op meer, minder en evenveel. De kinderen kunnen aantallen voorwerpen tot tien ordenen, vergelijken, schatten en tellen. Ook zijn ze in staat bij eenvoudige erbij- en erafsituaties tot tenminste tien, in de vorm van bedekspelletjes en dergelijke voor een passende strategie te kiezen. Kinderen kunnen benoemde aantallen tot tien telbaar representeren met bijvoorbeeld vingers, streepjes, en stippen, en deze vaardigheid in toepassingssituaties van erbij en eraf benutten. Meten De kinderen verwerven een geleidelijk groeiend inzicht in verschillende grootheden als lengte, inhoud en gewicht, en leren deze van elkaar te onderscheiden. De kinderen kunnen allerlei objecten vergelijken en ordenen op lengte. Ze kunnen daarbij beschrijvingen gebruiken als groter - kleiner, maar ook specifiekere aanduidingen als langer - korter, dikker - dunner en breder - smaller. Tevens doen ze ervaring op met het afpassend meten met voor de hand liggende maateenheden als stap, voet en meterstrook. De kinderen kunnen inhouden zowel in de betekenis van wat er in zit als wat er in kan op verschillende manieren vergelijken: op het oog, via in elkaar overgieten, en door afpassen of uitscheppen met eenvoudige natuurlijke maten als kopje, beker of lepel. Verder verkennen ze hoe er met een zelf geconstrueerde kopjesmaatbeker gemeten kan worden. Kinderen doen ervaring op met het vergelijken van het gewicht van verschillende objecten. Ze verkennen daarbij zowel het wegen op de hand als met een balans. Meetkunde De kinderen doen ervaring op met het lokaliseren van objecten in een voor hen bekende omgeving. Ze hanteren daarbij oriënteringsbegrippen zoals achter, voor, dichtbij, door, naast, 44

3 rechts, links, maken gebruik van herkenningspunten en werken met eenvoudige plattegronden. Ook verwoorden en tekenen ze wat je wel en niet kunt zien vanuit een daadwerkelijk of in gedachten genomen standpunt. De kinderen doen ervaring op met het construeren met vrij materiaal, met blokken, en ander meetkundig constructiemateriaal, en met papier. Ze ontdekken hoe objecten in elkaar zitten en zijn op te bouwen. Ze komen in aanraking met bekende ruimtelijke en vlakke meetkundige figuren, zoals blokken, kubussen en vierkanten, en verkennen hun elementaire kenmerken. De kinderen doen ervaring op met het opereren met vormen en figuren. Via activiteiten met spiegels en schaduwen komen ze in aanraking met symmetrie en afbeeldingen van vormen en figuren. Bij het werken met mozaïeken stellen ze mooie patronen samen en herkennen ze regelmaat, symmetrie en samenstellingen van figuren. Schatkist (versie 2003) Schatkist wil de leerkracht helpen om de ontwikkeling die kinderen doormaken te volgen. Hierbij wordt gebruik gemaakt van een globaal observatiesysteem waarmee de leerkracht op basis van het werken met ankers, routines en spelvormen de betrokkenheid, inzet en leeropbrengst van de kinderen kan nagaan. De observatielijst richt zich op de aspecten: mondelinge taal, woordenschat, beginnende geletterdheid, beginnende gecijferdheid en sociaal-emotionele ontwikkeling. Materialen Schatkist (2003) is ontwikkeld voor de groepen 1 en 2 van de basisschool. De methode kent de volgende materialen: Voor gebruik in de groep: reuzenmaterialen: reuzen(prenten)boeken, verhaalplaten en verteltheaters; kleutersetjes (opbergdoosje, kartonboekje, audio-cd, spelletjes); Lettermuur (transparante opbergposter, Letterboek met letter/klankkaartjes, woordkaartjes en kaartjes bij de ankers, handleiding Werken met de Lettermuur); Cijfermuur (transparante opbergposter, Cijferboek met cijfer- en plaatjeskaartjes, handleiding Werken met de Cijfermuur); handpop Pompom; software (Schatkist Lezen en Schatkist Rekenen). Voor de leerkracht: Gebruikswijzer (algemene handleiding); Activiteitenboeken (losse handleidingen per anker, op te bergen in ringbanden). Doelen In Schatkist komen de volgende leerlijnen aan bod: mondelinge taal, woordenschat, beginnende geletterdheid, beginnende gecijferdheid en sociaal-emotionele ontwikkeling. Beginnende geletterdheid en beginnende gecijferdheid zijn wat nadrukkelijker aanwezig dan de rest. De doelen van beginnende geletterdheid en beginnende gecijferdheid sluiten aan bij de tussendoelen van het Expertisecentrum Nederlands(ECN) en het Freudenthalinstituut. Uitvoering in de praktijk Schatkist kent een opbouw in ankers en routines. De ankers zijn opgebouwd volgens de vier seizoenen. Aan de basis van een anker ligt het ankerverhaal. In ieder seizoen kan de leerkracht kiezen uit vier verschillende ankers. In totaal zijn er 16 verschillende ankers. Om voldoende aanbod van tussendoelen te garanderen, dient minimaal één anker per seizoen uitgevoerd te worden. Ieder anker kent een vaste opbouw in vier fasen: Kennismaking met het anker Ankerverhaalactiviteiten 45

4 Ankerpunten Afronding Het werken met een anker neemt gemiddeld vier weken in beslag. De leerkracht is vrij om langer of korter over een anker te doen. Routines zijn open leersituaties die volgens een vast stramien verlopen met uitnodigend materiaal. De routines bij Schatkist zijn de Lettermuur, de Cijfermuur, de Tijdwijzer en de pop Pompom. Het is de bedoeling dat de routines een vast onderdeel gaan worden in de klas. De leerkracht laat ze dus tijdens een anker, maar ook als er geen ankers uitgevoerd worden, aan bod komen. Schatkist is geschikt voor jongste en oudste kleuters. De uitvoering van het onderwijs staat in de handleidingen beschreven in de uitgebreide activiteitenbeschrijvingen in de activiteitenboeken. Plaats van ICT Bij Schatkist zijn twee computerprogramma s ontwikkeld: Schatkist Lezen en Schatkist Rekenen. Schatkist Lezen is een computerprogramma dat met name gericht is op de ontwikkeling van mondelinge taal en beginnende geletterdheid. Het computerprogramma bestaat uit twee cd-roms. Bij elk seizoen horen tien spellen waarin aspecten van beginnende geletterdheid (specifiek taalbewustzijn en alfabetisch principe) en mondelinge taal (begrijpend luisteren) aan bod komen. Woordenschat komt impliciet aan bod in een aantal spellen. Schatkist Lezen bevat spellen op twee niveaus: spellen voor jongste kleuters (niveau 1) en spellen voor de oudste kleuters (niveau 1 en 2). De spellen van niveau 1 hebben een meer ontdekkend karakter, de spellen van niveau 2 zijn meer gericht op oefening. Schatkist Rekenen bevat spelletjes bij rekenaspecten binnen de domeinen getalbegrip en bewerkingen en meten en meetkunde. Schatkist Rekenen bestaat uit twee cd-rom's en vier knieboeken. Met de knieboeken introduceert de leerkracht de verhalen en de rekenaspecten die in het programma aan bod komen. Hierna kunnen de kleuters zelfstandig aan de slag. Er zijn spelletjes op drie niveaus; het programma past zich aan het niveau van het kind aan. Kwaliteitsbewaking Schatkist biedt de volgende voorzieningen ten behoeve van de evaluatie en de kwaliteitsbewaking van het onderwijs: Schatkist biedt de mogelijkheid om de tussendoelen mondelinge taal, woordenschat, beginnende geletterdheid, beginnende gecijferdheid en sociaal-emotionele ontwikkeling frequent en gestructureerd aan bod te laten komen. De tussendoelen taal en rekenen sluiten aan bij de tussendoelen zoals het Expertisecentrum Nederlands en Freudenthalinstituut dit beschreven hebben. Schatkist bevat een observatie en registratiesysteem wat gebruikt kan worden naast het eigen leerlingvolgsysteem van de school. Dit hoeft niet gebruikt te worden als de school een leerlingvolgsysteem heeft dat overlap vertoont met Schatkist; Binnen de beschrijvingen van de activiteiten worden aanwijzingen gegeven met betrekking tot niveauverschillen; In aansluiting op de aanvankelijk leesmethode Veilig leren lezen (2 e maanversie) wordt er binnen Schatkist, bij de leerlijn woordenschat, onderscheid gemaakt in drie aanpakken : - ster (allochtone en taalzwakke leerlingen) - maan (kinderen met een basis- of gemiddeld niveau) - zon (bovengemiddelde leerlingen); De aangeboden verhalen kunnen met behulp van audio-cd s herhaald worden. De kinderen kunnen de verhalen zo vaak zelfstandig beluisteren als ze zelf willen; In de activiteitenbeschrijvingen staan concrete richtvragen per activiteit die de leerkracht helpen bij de uitvoering van de activiteit; Voor Schatkist is een implementatieworkshop beschikbaar, waar leerkrachten uitleg krijgen over de samenstelling van het pakket, het lesmodel en het inplannen van het werken met een anker. Verder worden er praktische tips voor het werken met Schatkist gegeven; Schatkist sluit aan op de methode Veilig leren lezen, die dezelfde tussendoelen van het Expertisecentrum Nederlands voor beginnende geletterdheid centraal stelt. 46

5 Taal Mondeling onderwijs De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken taal. Ze leren tevens die informatie, mondeling of schriftelijk, gestructureerd weer te geven. De leerlingen leren zich naar vorm en inhoud uit te drukken bij het geven en vragen van informatie, het uitbrengen van verslag, het geven van uitleg, het instrueren en het discussiëren. De leerlingen leren informatie te beoordelen in discussies en in een gesprek dat informatief of opiniërend van karakter is en leren met argumenten te reageren. Schriftelijk onderwijs De leerlingen leren informatie te achterhalen in informatieve en instructieve teksten, waaronder schema s, tabellen en digitale bronnen. De leerlingen leren naar inhoud en vorm teksten te schrijven met verschillende functies, zoals: informeren, instrueren, overtuigen of plezier verschaffen. De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het lezen van school- en studieteksten en andere instructieve teksten en bij systematisch geordende bronnen, waaronder digitale bronnen. De leerlingen leren informatie en meningen te vergelijken en te beoordelen in verschillende teksten. De leerlingen leren informatie en meningen te ordenen bij het schrijven van een brief, een verslag, een formulier of een werkstuk. Zij besteden daarbij aandacht aan zinsbouw, correcte spelling, een leesbaar handschrift, bladspiegel, eventueel beeldende elementen en kleur. De leerlingen krijgen plezier in het lezen en schrijven van voor hen bestemde verhalen, gedichten en informatieve teksten. Taalbeschouwing waaronder strategieën De leerlingen leren bij de doelen onder mondeling taalonderwijs en schriftelijk taalonderwijs strategieën te herkennen, te verwoorden, te gebruiken en te beoordelen. De leerlingen leren een aantal taalkundige principes en regels. Zij kunnen in een zin het onderwerp, het werkwoordelijk gezegde en delen van dat gezegde onderscheiden. De leerlingen kennen: regels voor het spellen van werkwoorden; regels voor het spellen van andere woorden dan werkwoorden; regels voor het gebruik van leestekens. De leerlingen verwerven een adequate woordenschat en strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden. Onder woordenschat vallen ook begrippen die het leerlingen mogelijk maken over taal te denken en te spreken. Rekenen Met ons reken wiskunde onderwijs werken wij aan de volgende kerndoelen: Wiskundig inzicht en handelen De leerlingen leren wiskundetaal gebruiken. De leerlingen leren praktische en formele rekenwiskundige problemen op te lossen en redeneringen helder weer te geven. De leerlingen leren aanpakken bij het oplossen van rekenwiskunde problemen te onderbouwen en leren oplossingen te beoordelen. Getallen en bewerkingen De leerlingen leren structuur en samenhang van aantallen, gehele getallen, kommagetallen, breuken, procenten en verhoudingen op hoofdlijnen te doorzien en er in praktische situaties mee te rekenen. De leerlingen leren de basisbewerkingen met gehele getallen in elk geval tot 100 snel uit het hoofd uitvoeren, waarbij optellen en aftrekken tot 20 en de tafels van buiten gekend zijn. De leerlingen leren schattend tellen en rekenen. De leerlingen leren handig optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen. 47

6 De leerlingen leren schriftelijk optellen, aftrekken, vermenigvuldigen en delen volgens meer of minder verkorte standaardprocedures. De leerlingen leren de rekenmachine met inzicht te gebruiken Meten en meetkunde De leerlingen leren eenvoudige meetkundige problemen op te lossen. De leerlingen leren meten en leren te rekenen met eenheden en maten, zoals bij tijd, geld, lengte, omtrek, oppervlakte, inhoud, gewicht, snelheid en temperatuur. Oriëntatie op jezelf en de wereld Mens en samenleving De leerlingen leren zorg te dragen voor de lichamelijke en psychische gezondheid van henzelf en anderen. De leerlingen leren zich redzaam te gedragen in sociaal opzicht, als verkeersdeelnemer en als consument De leerlingen leren hoofdzaken van de Nederlandse en Europese staatsinrichting en de rol van de burger. De leerlingen leren zich te gedragen vanuit respect voor algemeen aanvaarde waarden en normen. De leerlingen leren hoofdzaken over geestelijke stromingen die in de Nederlandse multiculturele samenleving een belangrijke rol spelen, en ze leren respectvol om te gaan met verschillen in opvattingen van mensen. De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. Natuur en techniek De leerlingen leren in de eigen omgeving veel voorkomende planten en dieren onderscheiden en benoemen en leren hoe ze functioneren in hun leefomgeving. De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. De leerlingen leren hoe je weer en klimaat kunt beschrijven met behulp van temperatuur, neerslag en wind. De leerlingen leren bij producten uit hun eigen omgeving relaties te leggen tussen de werking, de vorm en het materiaalgebruik. De leerlingen leren oplossingen voor technische problemen te ontwerpen, deze uit te voeren en te evalueren. De leerlingen leren dat de positie van de aarde ten opzichte van de zon, seizoenen en dag en nacht veroorzaakt. Ruimte De leerlingen leren de ruimtelijke inrichting van de eigen omgeving te vergelijken met die in omgevingen elders, in binnen- en buitenland, vanuit de perspectieven landschap, wonen, werken, bestuur, verkeer, recreatie, welvaart, cultuur en levensbeschouwing. In ieder geval wordt daarbij aandacht besteed aan twee lidstaten van de Europese Unie en twee landen die in 2004 lid werden, de Verenigde Staten en een land in Azië, Afrika en Zuid-Amerika. Kinderen leren over de maatregelen die in Nederland genomen worden/werden om bewoning van door water bedreigde gebieden mogelijk te maken. De leerlingen leren over de mondiale ruimtelijke spreiding van bevolkingsconcentraties en godsdiensten, van klimaten, energiebronnen en van natuurlandschappen zoals vulkanen, woestijnen, tropische regenwouden, hooggebergten en rivieren. De leerlingen leren omgaan met kaart en atlas, beheersen de basistopografie van Nederland, Europa en de rest van de wereld en ontwikkelen een eigentijds geografisch wereldbeeld. 48

7 Tijd De leerlingen leren gebruik te maken van eenvoudige historische bronnen en ze leren aanduidingen van tijd en tijdsindeling te hanteren. De leerlingen leren over kenmerkende aspecten van de volgende tijdvakken: jagers en boeren; Grieken en Romeinen; monniken en ridders; steden en staten; ontdekkers en hervormers; regenten en vorsten; pruiken en revoluties; burgers en stoommachines; wereldoorlogen en holocaust; televisie en computer. De vensters van de canon van Nederland dienen als uitgangspunt ter illustratie van de tijdvakken. De vensters van de canon van Nederland dienen als uitgangspunt ter illustratie van de tijdvakken. De leerlingen leren over de belangrijke historische personen en gebeurtenissen uit de Nederlandse geschiedenis en kunnen die voorbeeldmatig verbinden met de wereldgeschiedenis. Kunstzinnige oriëntatie De leerlingen leren beelden, muziek, taal, spel en beweging te gebruiken, om er gevoelens en ervaringen mee uit te drukken en om er mee te communiceren. De leerlingen leren op eigen werk en dat van anderen te reflecteren. De leerlingen verwerven enige kennis over en krijgen waardering voor aspecten van cultureel erfgoed. Bewegingsonderwijs De leerlingen leren op een verantwoorde manier deelnemen aan de omringende bewegingscultuur en leren de hoofdbeginselen van de belangrijkste bewegings- en spelvormen ervaren en uitvoeren. De leerlingen leren samen met anderen op een respectvolle manier aan bewegingsactiviteiten deelnemen, afspraken maken over het reguleren daarvan, de eigen bewegingsmogelijkheden inschatten en daarmee bij activiteiten rekening houden. Engels De leerlingen leren informatie te verwerven uit eenvoudige gesproken en geschreven Engelse teksten. De leerlingen leren in het Engels informatie te vragen of geven over eenvoudige onderwerpen en zij ontwikkelen een houding waarbij ze zich durven uit te drukken in die taal. De leerlingen leren de schrijfwijze van enkele eenvoudige woorden over alledaagse onderwerpen. De leerlingen leren om woordbetekenissen en schrijfwijzen van Engelse woorden op te zoeken met behulp van het woordenboek. 49