Groen Beleggen in het kort

Transcriptie

1

2

3 Groen Beleggen in het kort Groen Beleggen is de roepnaam voor de faciliteit die particulieren een fiscaal voordeel biedt als zij sparen of beleggen bij een groene instelling die het geld gebruikt om groenprojecten te financieren. De particulier neemt genoegen met een lagere rente en de banken geven dat rentevoordeel door aan de investeerders. De Regeling groenprojecten omschrijft aan welke voorwaarden een project moet voldoen om in aanmerking te komen voor groenfinanciering. Kort gezegd gaat het om projecten die een duidelijk voordeel bieden voor natuur en milieu en een vernieuwend karakter hebben. Projecten die aan de criteria voldoen kunnen van SenterNovem of Dienst Regelingen van het ministerie van LNV een groenverklaring krijgen. De Regeling groenfondsen regelt de aanwijzing van krediet- en beleggingsinstellingen tot groene instellingen. Zo n groene instelling heeft een groenfonds of groenbank die particulier groen vermogen belegt in groenprojecten met een groenverklaring. De meeste Nederlandse banken hebben een groenfonds of groenbank. Deze groene instellingen staan onder toezicht van De Nederlandse Bank. In de Wet op de Inkomstenbelasting ten slotte is geregeld dat groen vermogen tot een maximum van euro per persoon (2007) is vrijgesteld van de 1,2% vermogensrendementsheffing in box 3. Daarnaast geldt een heffingskorting van 1,3% van het vrijgestelde groene vermogen in box 1. Tezamen geeft dat een fiscaal voordeel van maximaal 2,5%. Zo n particulieren hebben in de loop der jaren 6 miljard euro groen belegd, waarmee ongeveer groene projecten zijn gefinancierd.

4 Groen Beleggen in cijfers Totaal ingelegd Spaarders/ Gemiddelde inleg Ingelegd vermogen en aantallen spaarders en beleggers in mln. euro s Beleggers in euro s Ultimo Ultimo Aantal afgegeven groenverklaringen / Totaal toegekend 400 projectvermogen in miljoenen euro s / Afgegeven groen verklaringen en toe gekend projectvermogen Afgegeven groenverklaringen Toegekend projectvermogen [euro s] Natuur, bos en landschap Biologische landbouw Groen Label Kassen Gesloten Kas Agrificatie Duurzame energie Duurzaam bouwen Fietspadinfrastructuur Vrijwillige bodemsanering Andere projecten Totaal

5 Categorie/Omschrijving CO 2 NO x Natuur Bio logische 1,4 dichloor NH 3 [ton/a] [kg/a] [ha] landbouw benzeen- [ton/a] [ha] eq. [ton/a] a Bos en andere houtopstanden 82 c1 Landgoederen volgens Natuurschoonwet d1 Subsidieregeling natuurbeheer d2 Subsidieregeling agrarisch natuurbeheer e1 Biologische sector plantaardig e2 Biologische sector dierlijk e1/2 Biologische sector gemengd 288 e3 Groen Label Kassen e4 Gesloten Kas g2 Windenergie g3 Zonne-energie fotovoltaïsch 23 9 g4 Zonne-energie thermisch g5 Aardwarmte g7 Warmtepompen g8 Warmte- en koudeopslag g9 Warmtedistributie h Duurzaam bouwen k Andere projecten Totaal Effecten per jaar op klimaatverandering en op ruimte van de groenprojecten uit 2006 natuur, bos en landschap biologische landbouw groen label kassen gesloten kas agrificatie duurzame energie duurzaam bouwen bodemsanering fietspadinfrastructuur andere projecten 5,0% 6,6% 39,8% 1,3% 0,2% 34,0% 1,3% 0,0% 0,0% 11,8% Aandeel per categorie van het in 2006 toegekende projectvermogen

6 Overzichtstabel Aantal projecten categorie 1995/ Totaal a t/m d Natuur, bos en landschap e1/e2 Biologische landbouw e3 Groen Label Kassen e4 Gesloten Kas 5 5 f Agrificatie g Duurzame energie h Duurzaam bouwen i Fietspadinfrastructuur 1 1 j Bodemsanering k Andere projecten Totaal Projectvermogen in mln euro categorie 1995/ Totaal a t/m d Natuur, bos en landschap , e1/e2 Biologische landbouw e3 Groen Label Kassen e4 Gesloten Kas f Agrificatie g Duurzame energie h Duurzaam bouwen i Fietspadinfrastructuur 7 7 j Bodemsanering 1 0,2 1 k Andere projecten Totaal

7 Groene instellingen ABN AMRO Groen Fonds K.A. Berkhout, Postbus 283, (AA3434), 1000 EA Amsterdam Telefoon (020) ABN AMRO Groenbank Th. J. Riper, Postbus 2355, 3000 CJ Rotterdam Telefoon (010) ASN Groenprojectenfonds B.J. Blom, Postbus 30502, 2500 GM Den Haag Telefoon (070) Fortis Groenbank BV H.J. Stuyling de Lange, Postbus 1045, 3000 BA Rotterdam Telefoon (010) ING / Postbank Groen NV R.P.H. Paardenkooper, Green Finance NA 02.42, Postbus 1800, 1000 BV Amsterdam Telefoon (020) richard.paardenkooper@mail.ing.nl Rabo Groen Bank BV L. Hans, Postbus 17100, 3500 HG Utrecht Telefoon (030) l.hans@rn.rabobank.nl Nationaal Groen Beleggingsfonds H.R. Balk, Postbus 15, 3870 DA Hoevelaken Telefoon (033) Info@groenfonds.nl Triodos Groenfonds NV Hann Verheijen, Postbus 55, 3700 AB Zeist Telefoon (030) Hann.verheijen@triodos.nl

8

9 Een impressie Een ontmoeting met een minister, twee watermakers, een bankier, een woningbouwer, een particuliere belegger, een pluimveehouder en een biologische bakker.

10 Tekst en foto's: Morten de Boer Wie zijn de spelers in het speelveld van Groen Beleggen? De particuliere beleggers natuurlijk, en de bedrijven die met groen geld milieu vriendelijke projecten financieren, maar ook de banken en de overheid die de fiscale regeling mogelijk maakt. Dit is het verslag van een rondreis langs mensen die met de regeling te maken hebben en mensen die er iets over te vertellen hebben. We zien hoe zowel high tech als low tech projecten in de regeling passen en spreken met mensen die de werking van de regeling uit de praktijk kennen. 2 Op de werkkamer van de minister van Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieubeheer hangt een reproductie van een gezicht op Deventer van Salomom van Ruysdael uit Hiermee wil minister Jacqueline Cramer wel op de foto. Misschien een beetje kitsch, maar wel leuk, zegt ze. Dan zie ik dat er aan de oever van de IJssel een wanstaltige windturbineboom is geschilderd, een allegorie op Cramers schoon en mooi Nederland, waarin een hoofdrol is weggelegd voor innovatieve milieutechnologie. Schoon staat voor energie en klimaat, mooi voor het programma Mooi Nederland waarmee zaken worden aangepakt als het ontwikkelen van nationale landschappen, meer groen in en om de stad en het tegengaan van verrommeling van het landschap. Windturbinebomen bij Deventer zullen er dus niet komen, maar als het aan de minister ligt zal het windenergievermogen in de komende jaren wel verdubbelen, als het even kan nog voor het einde van de huidige kabinetsperiode. Dat zijn 500 extra windturbines met rotorbladen van 45 meter en een ashoogte van 100 meter. Zo heeft Jacqueline Cramer nog meer straffe plannen. Ze wil dat we met z n allen jaarlijks twee procent op het energieverbruik gaan besparen. En dat we in 2020 dertig procent minder broei kas gassen uitstoten dan in 1990, en twintig procent van onze energiebehoefte dekken met duurzame energie. Hoe dat precies moet staat in het programma Schoon en Zuinig, maar wat betekent dit nou voor Groen Beleggen? Om te beginnen dat de criteria voor groene projecten wellicht aangescherpt moeten worden om de lat net weer wat hoger te leggen om een goede afstemming te hebben met initiatieven die wij vanuit dit kabinet op het gebied van energie en klimaat willen nemen, al dus de minister. Maar er zit ook uitbreiding van de regeling in het vat: Ik zou het fijn vinden als we de innovaties op het gebied van

11 energie en klimaat niet alleen maar via subsidies zouden stimuleren. We willen, met name met de banken, kijken naar mogelijkheden voor financiering op een marktconforme manier. En een van de regelingen die er dan uitspringt is natuurlijk de groenregeling. Ik vind het goed om de initiatieven die wij als overheid nemen op dit gebied te laten aansluiten op regelingen zoals deze. Dat geldt ook voor Mooi Nederland; daar zitten ook weer raakvlakken met de groenregeling, zoals innovaties in natuur, bos en landschap en biologische landbouw. De minister steekt niet onder stoelen of banken dat ze warm loopt voor de groenregeling. Ik heb ook privé flink groen belegd. Ik vind dat heel zinnig omdat de regeling enerzijds goed is voor het milieu en anderzijds aantrekkelijk is voor zowel de consument als de investeerder en de bank. Het feit dat we het zo hebben kunnen organiseren dat iedereen er enthousiast over is vind ik een reuze pre. Ik vind het dus een hele goeie regeling. Duidelijker kan het niet. Als er iets is dat ze aan de regeling zou willen veranderen is het de uitstraling ervan. Het palet is goed, maar de regeling mag nog wat meer een innovatieve, vernieuwende associatie krijgen. Op het gebied van duurzaamheid zetten we high tech ook echt in op een vernieuwende manier. Daardoor maken we nu slagen die we voorheen niet maakten omdat er toen een grote kloof was met de alternatieve technologie. Dat vind ik het belangrijkste. We kiezen niet voor het een of het ander, maar we willen juist het spectrum verbreden. Voorbeelden van die verbreding zijn al onder de groenprojecten te vinden. Zo zijn er twee projecten die met waterzuivering te maken hebben, een in Spijkenisse waar de biologische zuivering van drinkwater met louter high tech is opgelost en een in Meijendel waar traditionele duinwaterzuivering gecombineerd wordt met natuurherstel. Ik vind beide systemen heel aantrekkelijk. In Meijendel heb ik vorige maand nog gefietst. Ik houd erg van de duinen. Groen en blauw worden steeds schaarser in de Randstad en de vraag is hoe je dat gaat beschermen. Zo n gebied past naadloos in de groenregeling, want het is heel lastig om natuurherstel te financieren. 3

12 4 Meijendel, waar Jacqueline Cramer op doelt, is het duingebied ten noorden van Den Haag. Dat is bij mij om de hoek. De straat uit, langs de Harstenhoek met z n Shetlanders die op Google Earth van de vroege ochtendzon genieten, en dan bij de Scheveningse watertoren de duinen in voor een wandeling naar het Noorderstrand. Of, voor wie fietst zoals de minister, een tocht dwars door de duinen naar Katwijk. Wat moet hier aan natuur hersteld worden? Het is juist een prachtig afwisselend duingebied met meren, bijzondere flora en naar verluid barstensvol vogels, vossen, reeën en kikkers. Bij de watertoren is ook de Productielocatie Scheveningen van Duinwaterbedrijf Zuid-Holland, waar ik een paar maanden eerder heb afgesproken met het hoofd communicatie, Marijke Poppelier. Samen lopen we de duinen in en het is meteen al raak: Moet je kijken, dat riet hoort hier niet en die brandnetels al helemaal niet. We staan aan de rand van een kunstmatig duinmeer, een infiltratieplas voor de drinkwaterproductie. Omdat de hoeveelheid regenwater bij lange na niet genoeg is om de omgeving van drinkwater te voorzien, wordt rivierwater uit de afgedamde Maas bij Brakel, 80 kilometer verderop, naar de infiltratieplassen gepompt. Hier zakt het water langzaam in de bodem, een dicht zuurstofloos zandpakket. Na ongeveer twee maanden zit het op een diepte van zestig meter en wordt het opgepompt, gefilterd door het zand; een passage die bacteriën en virussen niet overleven. Nu is het Maaswater voorgezuiverd en is het slib er onderweg in Bergambacht uitgezeefd, zodat we het al vrij schoon binnenkrijgen. Maar vroeger was het water veel voedselrijker waardoor de kwetsbare duinvegetatie overwoekerd werd door planten die het goed doen in een stikstof- en fosfaatrijke bodem. Daarom zijn we nu bezig met een grootscheepse verwijdering van het slib dat zich de afgelopen jaren heeft afgezet. Maar we hebben niet alles in de hand, want de hoeveelheid stikstof in het regenwater is nog steeds zo groot dat het duin dichtgroeit als we niks doen. Waar het slib is verwijderd, groeit nu watermunt langs de oevers in plaats van brandnetel en in de plassen zijn fonteinkruiden en kranswieren opgedoken. Maar echt natuurherstel à la Meijendel gaat veel verder. Wat we doen is de capaciteit van de waterwinning concentreren om elders de natte duinvalleien te herstellen, want het mag natuurlijk niet gebeuren dat er geen water meer uit de kraan komt omdat de rugstreeppad terug moet komen in de duinen. In de duinvalleien herstelt de oorspronkelijke duin vegetatie zich: orchissen, parnassia en duizendguldenkruid

13 bloeien weer volop. We laten de natuur zijn gang gaan, maar we helpen een beetje door te voorkomen dat de plassen s zomers helemaal droogvallen, want het publiek wil water zien. Uit onderzoek onder de 650 duizend mensen die jaarlijks naar Meijendel komen, blijkt dat vooral de afwisseling in het landschap zeer gewaardeerd wordt en met name ook de infiltratieplassen. Toen een aantal jaren geleden een gebied van vierenhalf hectare in een keer werd ontdaan van alle begroeiing kwamen er veel protesten tegen die kale vlakte. Marijke Poppelier: Ik moet eerlijk zeggen dat ik zelf ook nogal schrok, maar als ik er nu kom denk ik jeetje, wat mooi! Kaalslag mag dan de beste aanpak zijn, voor de recreanten is het minder leuk. Dat doen we nu dus anders; we betrekken ook bezoekers en natuurverenigingen bij de plannen. Daar is een soort compromis uitgekomen: ja, we gaan aan natuurherstel doen, maar nee, we gaan niet al die infiltratieplassen weghalen, want daar genieten de mensen juist zo van. Na een dik uur lopen belanden we aan een tafeltje buiten de bedrijfskantine van het Duinwaterbedrijf. Onvoorstelbaar dat in de tussentijd tien miljoen liter drinkwater onder onze voeten is weggepompt. Ik vertel dat ik binnenkort naar Spijkenisse ga om daar een hypermoderne waterzuiveringsinstallatie te bekijken die ook met groen geld is gefinancierd, waarop Marijke Poppelier zegt: Dat is een en al machine, hier heb je tenminste rust en natuur. We spreken af dat we nog een keer gaan wandelen, iets noordelijker, in de duinvalleien bij Wassenaar. 5

14 6 Productielocatie Berenplaat in Spijkenisse is inderdaad anders. Waar Meijendel met 2000 hectare duin goed is voor 80 miljard liter drinkwater per jaar, maakt Berenplaat 100 miljard liter drinkwater per jaar op een bedrijfsterrein van 25 hectare. Het terrein is de moeite waard, al was het maar omwille van de prachtige architectuur, het eerste grote project van Willem Quist. In het kantoorgebouw (met het uiterlijk van een concertvleugel met veel poten) valt meteen op dat er bij de bouw op meer personeel was gerekend. Het is er weldadig rustig. Berenplaat is als grootste drinkwaterproductiebedrijf van de Benelux onderdeel van Evides. Hoewel Berenplaat aan de Oude Maas ligt, komt het ruw water uit spaarbekkens in de Biesbosch. Nadat het gezeefd en gefilterd is, wordt het gedesinfecteerd met ultraviolet licht dat alle micro-organismen onschadelijk maakt. Dat is net zo effectief als een pak duinzand, en een stuk veiliger, goedkoper en milieuvriendelijker dan bijmenging van chloorbleekloog zoals we vroeger deden, aldus Robbert Wever, manager productie drinkwater van Evides. De voordelen van uv-desinfectie waren allang bekend, maar toen Evides eraan begon was dat nog nooit op grote schaal toegepast. Daarom heeft Evides eerst acht jaar onderzoek gedaan, tot en met een proefinstallatie op ware schaal met een capaciteit van 2500 kubieke meter per uur om de effectiviteit en de betrouwbaarheid aan te tonen. Ondertussen werd ook een veelbelovend alternatief bekeken, ultra filtratie, maar dat viel af door het hoge stroomgebruik (dat scheelde hier 18 miljoen kwh per jaar). Toen de kogel eenmaal door de kerk was kreeg het project een groenverklaring als wereldwijde milieutechnologische primeur. Uiteindelijk is er tien jaar over getut voordat we met de bouw begonnen. En nu je het vraagt, ja, de groenfinanciering en andere stimuleringsregelingen hebben de beslissing lichter gemaakt. Maar het feit blijft dat we van

15 dat chloor af moesten. Voordat we in 2006 overgingen naar uv-desinfectie reden er wekelijks vrachtauto s met chloor door de straten van Spijkenisse. Wij gebruikten 1,3 miljoen kilo per jaar. Levensgevaarlijk, want een chloorwolk kan zo n heel dorp doden. Toch zijn het niet het vermeden risico, de moderne techniek of het lage energieverbruik waar de bewoners in de omgeving en de afnemers van het water warm voor lopen, maar de smaak van het water. Berenplaat had een slechte reputatie op dat gebied. Dat kon je vooral merken wanneer wij ergens moesten bijspringen. Als Ouddorp afviel Ouddorp is een mini-meijendel dat duinwater levert en je gaf die eilanders Berenplaat-water, dan was het huis te klein, dan regende het klachten. Toen we net dit systeem hadden moesten we tijdelijk Ouddorp van water voorzien. Billenknijpen dus. Nou, rimpel loos, geen klacht gehad. Dat was onze lakmoesproef, toen wisten we dat we goed zaten. En: Wij zouden alle Spa s en Evian s van deze wereld over ons heen krijgen als we hardop zouden zeggen dat dit water beter is dan wat er in die flessen zit. Dat doen we dus niet, maar het is wel zo. Al dat moois is te danken aan een proces waarin de uv-installaties (twaalf buizenstelsels met elk twintig uvlampen) centraal staan. Een volautomatisch proces, waar Wever dagelijks plezier aan beleeft. Als civiel ingenieur is hij op de werkvloer begonnen. Daar ben ik altijd van blijven houden. Ik ben een operationeel mens. De eerste twee jaar van mijn werkzame leven heb ik dag in dag uit in overall gelopen. Dat is nu wel anders: doordeweeks een blauwe blazer en een oranje-wit-blauw gestreepte das en in het weekeinde bij voorkeur het tenue van hockeyvereniging Leonidas. Op de werkvloer heb ik gezien dat een 'voelertje' beter contro leert dan een mens. Een volledig geautomatiseerd systeem is op afstand betrouwbaarder. En zo is bij Berenplaat het menselijk handelen tot een minimum teruggebracht. Waar eerst honderd man het proces dag en nacht bestuurden en onderhielden, zijn dat er nu nog geen twintig en die gaan om vier uur naar huis. Groot onderhoud wordt uitbesteed en de controle wordt gedaan door voelertjes. Als er dan toch een keer iets mis gaat, kan de operator desnoods vanuit zijn slaapkamer met een laptop ingrijpen. 7

16 Een en al high-tech dus; een groter verschil met Meijendel is haast niet denkbaar. Toch is er iemand die met beide projecten te maken heeft gehad: Richard Paardenkooper, managing director green finance van ING. Hij heeft zowel voor de uv-installatie van Evides als voor het project in Meijendel de groenverklaring aangevraagd en de groenfinanciering geregeld. Een van de charmes van Groen Beleggen is dat de regeling zo breed is. Kijk naar het natuurherstel in Meijendel waar honderdduizenden mensen komen wandelen. Daar is de burger direct betrokken bij het groene project, die weet er van. En kijk naar Berenplaat: volkomen het omgekeerde. Je hebt bij nutsbedrijven de publiekstrekkers zoals Meijendel, en de nul-komma-nul publiekstrekkers zoals Berenplaat daar gaat het alleen maar om de innovativiteit en het gebruik van nieuwe milieutechnieken doordat je een financieel duwtje in de rug krijgt. Het is een prachtige zuivering, maar het is de achterkant van de regeling, daar merken de mensen helemaal niets van. Meijendel is duidelijk de voorkant. We besluiten samen naar de voorkant van de regeling te gaan voor de afgesproken wandeling met Marijke Poppelier. Het is inmiddels volop lente en de natuur is, zoals Paardenkooper zegt, betoverend mooi. Marijke Poppelier vertelt dat zij altijd zo onder de indruk is van het opmerkingsvermogen van de kenners, die je om de haverklap wijzen op een zeldzame orchidee of een bijzondere vogel. Als zelfgekroonde koning Eenoog leidt ze ons langs valleien, pannen en slagen en wijst ons en passant op distels, donderkopjes en dodaars. Richard Paardenkooper, die binnenkort meer tijd voor dit soort uitstapjes krijgt als hij met pensioen gaat, geniet. Er hoeft echt geen bord boven het duin te staan met lang leve Groen Beleggen, maar ik ben blij dat de ING hieraan heeft meegewerkt en 8

17 dat we onderdeel zijn geweest van zo n mooi natuurproject. Hij neemt zich voor om zijn vrouw en zijn 10-jarige dochter ( ja, ik ben laat in de wei gekomen ) snel een keer hier mee naartoe te nemen. Dit is een stukje museum voor Nederland, maar wel een museum met een toekomstperspectief. En dat wil ik mijn dochter meegeven. Als ik vraag waarom de bank dat enthousiasme niet wat meer uitdraagt om er goeie sier mee te maken bij klanten, is Paardenkooper weer de bedachtzame, serieuze bankman. We hebben duinregeneratie groot in onze brochure gezet, maar we gaan 'groen' niet inzetten als prinstrument. Ons uitgangspunt is altijd geweest: we doen ons niet mooier voor dan we zijn. Voor ING gaat het eerst om de business, daarvoor zijn wij op aarde. Wat we doen, doen we goed en we houden rekening met maatschappij en milieu. Als de klant een groen product wil dan moet het er zijn, maar we gaan dat niet opkloppen zodat het meer lijkt dan het is. Dat neemt niet weg dat ING met een groen balanstotaal van 833 miljoen euro een flink deel van de groene projecten in Nederland voor zijn rekening neemt, zowel aan de voorkant als aan de achterkant. In ons ondernemingsplan, dat was in 1995, stond al dat we zo gelijkmatig mogelijk in alle categorieën van de regeling willen investeren. Wij doen dus over de volle breedte mee, van CO2-reductie met windmolens en warmtepompen tot biologische landbouw en biodiversiteit. De regeling is goed opgezet; zij raakt de burgers, de ondernemers en de banken. Bovendien is de regeling kosteneffectief: wij sparen meer alternatieve maatschappelijke kosten uit dan we fiscaal derven. Toch is het niet zo dat het groene wapen altijd even effectief is. Paardenkooper noemt het voorbeeld van de duurzame woningbouw, waar de regeling minder effect sorteert dan zou kunnen omdat er plafonds gesteld zijn aan de stichtingskosten en aan het bedrag dat groen ge financierd mag worden. Daardoor blijven potentiële projecten liggen en worden de mogelijkheden onvoldoende benut. Desondanks is er wel belangstelling voor de regeling, met name bij woningbouwcorporaties, die toch al een maatschappelijke missie hebben en vaak ook de wil om milieuvriendelijk te bouwen. Ondanks het feit dat het hun weinig oplevert, kijken ze goed naar de eisen van de groenfinanciering en doen ze absoluut hun best om de regeling mee te nemen in hun bouwplannen. Dat is toch wel positief. En het is leuk voor de bewoners, want die weten heel goed dat ze in een groene woning wonen. Daarmee is duurzaam bouwen weer een voorbeeld van projecten die aansluiten bij de burger, de voorkant dus. 9

18 10 Paardenkooper raadt me aan eens te gaan praten met Wim van Esschoten, een man van de praktijk die een paar jaar geleden met het bijltje van de groenfinanciering heeft gehakt tijdens de ontwikkeling van Hofstede, een seniorencomplex met zelfstandige woningen voor 55-plussers. Wim van Esschoten, zelf 59 jaar, werkt als manager projecten bij Viveste, een woningcorporatie met ongeveer 5000 woningen in Houten en omgeving. En inderdaad, Viveste heeft al in een vroeg stadium de maatlat duurzame woningbouw naast het bestek gelegd. De maatlat is een overzicht van eisen waaraan woningen moeten voldoen om een groenverklaring te krijgen. Ze bestaat uit twee tabellen, een met basiseisen en een met keuzemaatregelen. De basiseisen hebben betrekking op bijvoorbeeld de hoogte van de energieprestatie-coëfficiënt (epc) en de gebruikte materialen. De tabel met keuzemaatregelen is een opsomming van 135 facultatieve maatregelen van passieve zonne-energie tot de opvang van regenwater waarmee punten te verdienen zijn. Wim van Esschoten: Je moet dus een bepaald aantal punten halen, en daar zaten we al aardig in de buurt door de hoge eisen die de gemeente Houten en wij op het gebied van duurzaam bouwen stellen. Dus toen het bestek geschreven werd hebben we de maatlat erbij gehouden en de zaken aangewezen waarvan we wilden dat de architect ze opnam. Zo is de gebalanceerde isolatie in het bestek opgenomen, net als de samenstelling van het beton en de keuze voor duurzaam geproduceerd hout. En zaken als verplaatsbare tussenwanden en keuzepakketten voor de bewoners, daar zijn ook punten mee te verdienen. Kijk, als wij standaard keukens in nieuwbouw huurwoningen zetten en de bewoners trekken er in, dan staan er de volgende dag al keukenblokken bij het grof vuil. Dan kun je die mensen beter zelf laten kiezen om kapitaalvernietiging te voorkomen. In het milieubeleidsplan van Viveste staat als eerste punt bij het hoofdstuk Nieuwbouw: Bij nieuwe projecten wordt getoetst of het project in aanmerking kan komen voor groenfinanciering. Als blijkt dat je aan de eisen kunt voldoen, dan pak je dat mee, zegt Van Esschoten. Ik denk dat het bij de meeste corporaties zo werkt. Je kijkt waar je in de maatlat kunt scoren zonder te veel extra kosten en als dat haalbaar is dan ga je ervoor. Anders niet. Groen finan ciering is geen doel op zich. Je moet stapels papier inleveren en steeds opnieuw aantonen dat het verduurzaamde hout aan die en die normen voldoet. Het houdt een keer op. De onrendabele toppen in de sociale woningbouw worden steeds groter. Wij moeten al aan vrij scherpe normen voldoen, dus als we die halen zijn we tevreden. We gaan er niet zelf nog eens onder zitten. Betekent dat nou dat groenfinanciering voor Van Esschoten eigenlijk te veel moeite is en te weinig oplevert? In zekere zin wel en dat zit hem dan vooral in de lage opbrengst. Kijk, we hadden met Hofstede een project waar we toch al dingen deden voor de doelgroep, zoals automatische toegangsdeuren en een afgesloten galerij, waarvoor we punten scoorden op de maatlat. Maar het kan niet zo zijn dat je uiteindelijk voor achtduizend euro aan extra maatregelen moet nemen om een beetje rentevoordeel te krijgen over tien procent van de bouwkosten. Ja, het is inderdaad zo dat je je door het werken met zo n maatlat bewust wordt van milieumaatregelen die je kunt nemen zonder dat het je extra geld kost. En dat is een goede zaak.

19 We gaan nog even een kijkje nemen in Hofstede, het complex met 34 appartementen voor 55-plussers. Hofstede ligt in de nieuwbouwwijk Hofstad in Houten aan het water, veel groen. Op de binnenplaats spelen de peuters en kleuters van kinderdagverblijf t Zonnetje dat eveneens in het gebouw is gevestigd. Mevrouw Heessen, een bewoonster van het eerste uur, biedt ons een kopje koffie aan. Ze is zeer te spreken over de woning. Desgevraagd zegt ze dat de energierekening veel lager is dan in haar vorige huis; zelfs in de winter heeft ze nergens de verwarming aan, behalve soms in de woonkamer. Daar staat tegenover dat het s zomers soms ondraaglijk warm is, vooral in de galerij. Het is tegenwoordig meer een probleem om een woning te koelen dan om m te verwarmen, zegt Van Esschoten. Het ventilatiesysteem koelt de woning s avonds en s nachts met buitenlucht, maar dat is overdag niet altijd voldoende. En airconditioning zie ik voorlopig niet in de maatlat zitten. Tja, da s niet duurzaam... Terug in m n eigen huis dat zonder airco toch heerlijk koel is s zomers, vertel ik over 55-plussers die in Houten senioren zijn, over uv-desinfectie en infiltratieplassen. We hebben een goede vriendin op bezoek, Fré Beijerling, die het naadje van de kous wil weten. Ze heeft al jaren een spaarrekening waar ze eigenlijk vanaf wil omdat ze niet weet wat er met haar geld gebeurt. Groen beleggen, dan maar? Als ik vertel dat ik naar een biologische pluimveehouderij ga om een heel ander groenproject te bezoeken, is de afspraak gauw gemaakt: Fré gaat mee. 11

20 En zo zitten we begin mei in de auto op weg naar de Gelderse Vallei. Fré s 17-jarige dochter Jorinde is ook mee, die brengen we na ons bezoek aan Dick de Koning, biologisch pluimveehouder te Overberg, naar het Bevrijdingsfestival in Wageningen. We bespreken wat we weten van biologische legkippen: dat ze in de stal meer ruimte hebben dan scharrelkippen, dat ze buiten vrij kunnen rondlopen, dat ze hun snavel mogen behouden, dat je hun eieren kunt herkennen aan het cijfer nul waarmee de code begint die op het ei gestempeld is. Op het erf van de boerderij van Dick de Koning is alles spic en span. Woonhuis, bijgebouwen, stallen en een grote gloednieuwe schuur de kippenstal die met groen geld is gefinancierd. Dick de Koning en zijn vrouw Joanne hebben de boerderij minder dan twee jaar geleden gekocht. Het was toen een gemengd bedrijf met veertig rosékalveren, dertig melkkoeien, honderd vleesvarkens en tweeduizend kippen. We hebben de rosékalveren gehouden om het allemaal financieel rond te krijgen, maar de hoofdzaak is toch de pluimveehouderij. Want het gaat hier wel om een behoorlijke investering. Alleen de kippenstal al kostte een half miljoen euro. Een gangbare kippenstal kost ongeveer 25 euro per kip, onze het dubbele. Dat kan uit omdat we twee keer zo veel beuren voor een biologisch ei als voor een scharrelei. Dus je kunt met tienduizend kippen toch een boterham verdienen. Met batterijhennen moet je er honderdduizend hebben wil je de kost kunnen verdienen. Dat is pure industrie, dit is nog het boerenleven. Dat er überhaupt ruimte is voor biologische pluimveehouderij is volgens De Koning overigens te danken aan de consument. Er zijn gelukkig mensen die gezond voedsel willen en het belangrijk vinden dat een dier het goed heeft gehad. Die mensen moeten wij bereiken, want de supermarkten doen niet zo veel moeite voor die drie doosjes biologische eieren die ze verkopen. Je moet dus voor elkaar krijgen dat de consument er naar vraagt. Als een winkelbedrijf steeds maar nee moet verkopen, komt er vanzelf een moment dat ze ze toch in de schappen moeten leggen. Dat zie je nu steeds vaker gebeuren, alleen zijn de marges nog veel te hoog. Dat is de volgende stap, lagere marges op biologische eieren zodat meer mensen ze gaan kopen. Fré is verbaasd over de koude economische kant van het moderne boerenleven en wil weten of de keuze voor biologisch vooral een economische is. Dat lijkt in eerste instantie wel het geval. Dick de Koning: Ik kan slecht zeggen dat we het alleen doen omdat we het leuk vinden of dat we biologische kippen zijn gaan houden omdat we er minder mee verdienen. Het is gelukkig zo dat we op dit 12 moment goed kunnen draaien en dat is mede gestimuleerd door de regering. Wij krijgen een aantal aftrekposten omdat we biologisch produceren. Dat tikt best aan. We zijn gefinancierd door een groenbank en daardoor betalen we toch zo n vijfduizend euro minder rente. Dat tikt ook aan. Natuurlijk zouden we het liefst boer zijn met drie koeien en tweehonderd kippen en onze eigen melk drinken, maar die tijd hebben we gehad. De grond kost vijftigduizend euro per hectare en je moet investeren in stallen en voer. Dat moet wel opgebracht worden. Als we naar de kippenstal lopen om kennis te maken met tienduizend leghennen, blijkt dat er toch wel een diepere overtuiging zit achter de keuze voor biologisch. Dick de Koning is een gelovig man die afhankelijkheid van God en natuur verkiest boven het industrialiseren van een dierenleven. De mens is de hoeder der dieren en dat houdt in dat je ze een zo goed mogelijk leven moet geven. De biologische veeteelt sluit het beste aan bij zijn overtuiging, maar dat neemt niet weg dat hij de voorschriften die daar gelden soms te ver vindt gaan. Een voorbeeld: Een biologisch kalf komt wel meer buiten, maar dan neemt ook de kans op ziekte toe. Als mensen een longontsteking krijgen geef je ze antibiotica; bij een kalf mag dat niet want dan is het niet meer biologisch. Ik vind het mooi om afhankelijk te zijn, maar we moeten het niet idealiseren. In de kippenstal is het een drukte van belang. Alle tienduizend hennen zitten binnen. Ze zijn nog maar net van het opfokbedrijf gekomen. Ze moeten nog wennen aan de stal en leren waar ze voer en water kunnen vinden en waar ze eieren kunnen leggen. Maar straks lopen er duizenden kippen in de wei en dan kun je zien dat ze er echt plezier in hebben. Laten we maar eens kijken of ze er al zin in hebben. Dick de Koning zet de luiken open en al snel wagen de eerste kippen zich naar buiten, aanvankelijk beducht voor elke beweging en elk geluid en dan