Bewegen en voeding in de gehandicaptenzorg

Transcriptie

1 Inhoud workshop Bewegen en voeding in de gehandicaptenzorg Luc Bastiaanse, AVG-onderzoeker Congres Bewegen in de langdurige zorg 4 november 13 Inleiding GOUD Resultaten GOUD, epidemiologische studie: Voedingsintake Lichamelijke activiteit Sarcopenie Resultaten GOUD, interventiestudie Beweegprogramma Discussie: Belemmerende en bevorderende factoren voor voldoende beweging en gezonde voeding Ouder worden en VB Globale opzet GOUD (1) Steeds meer oudere mensen met een verstandelijke beperking (VB): Vergrijzing Betere zorg Gezondheid bij ouderen met VB: Ouderdomsaandoeningen Achteruitgang in functioneren Vanaf jonge leeftijd gezondheidsproblemen Levenslang medicijngebruik Problemen met identificeren en behandelen van aandoeningen Specifiek verouderingsproces bij genetische syndromen (bv Down) Onderzoek Gezond OUDer met een verstandelijke beperking (GOUD) Samenwerking 2 academische instituten Erasmus MC (Geneeskunde Verstandelijk Gehandicapten) Rijksuniversiteit Groningen (Bewegingswetenschappen) 3 zorgorganisaties voor mensen met een verstandelijke beperking: Abrona (Huis ter Heide) Amarant (Tilburg) Ipse de Bruggen (Nootdorp/Zwammerdam) Globale opzet GOUD (2) Epidemiologisch deel: in kaart brengen gezondheidsparameters 1 Lichamelijke activiteit en fitheid Voeding en voedingstoestand Angst en depressie GOUD-onderzoek: epidemiologische studie Interventie: Meer bewegen op de dagbesteding 81 ouderen interventie, 7 ouderen controle (2x 5 dagcentra) 8 maanden lang, 3x per week Beweegprogramma en educatie 1 Hilgenkamp et al, 11, Res Dev Disab 1

2 GOUD-studie: epidemiologische deel Waarom? GOUD-studie: epidemiologische deel Centrale vragen Voldoende beweging en gezonde voeding goed voor gezondheid, functioneren en welzijn Voorkomen of vertragen van ouderdomsziekten en achteruitgang in functioneren door beweging en gezonde voeding Positieve invloed op stemming en gedragsproblemen Wat eten ouderen met VB en voldoen zij aan landelijke richtlijnen voor gezonde voeding? Hoeveel bewegen ouderen met een verstandelijke beperking? Bij ouderen in algehele populatie: minder (intensief) bewegen en verminderde voedingsintake Hoe zit dat bij ouderen met een VB? Hoe gezond zijn ouderen met een verstandelijke beperking? o.a. sarcopenie onderzocht Samenstelling groep Voedingsintake: methode Uitgenodigd: 2322 ouderen Deelgenomen: 15 ouderen (45.2%) Mannen: 51,3% Voedingsdagboekjes Drie dagen, inclusief 1 weekenddag Dieetinzicht (gebaseerd op NEVO-tabellen) Voedingsintake: methode - 2 Aanbevolen hoeveelheden Participanten: GOUD-deelnemers (5 jaar en ouder) Slechts gedeelte van deelnemers Min of meer willekeurig Eiwit: Volwassenen:,8 g/kg/dag Ouderen: 1,2 g/kg/dag* Vet: Totaal vet: -35 energie% Verzadigd vet: maximaal 1 energie% Vezels: Man: 35 gram (5-7 jaar), 3 gram (71 en ouder) Vrouw: 25 gram * Morais JA. et al. (6) 2

3 Resultaten: populatie Resultaten: Eiwit intake Deelname voedselintake: 287 deelnemers (m.n. ernstige groep) Volledig ingevulde dagboeken: 228 deelnemers (132 ; 96 ) Gemiddelde leeftijd: 61,7 (SD 8,3; range 5-93) Ambulant In de wijk Licht Zwakbegaafd Onbekend Zeer ernstig Matig Mean 75,7 gram per dag (range 33,3 115,; SD 16,3) Eiwit behoefte behaald 1 8 % 6 4 Centraal Ernstig wel niet Resultaten: (Verzadigd) vet intake Resultaten: Vezel intake Totaal vet: Gemiddeld 548 kcal per dag (range ; SD 172) Gemiddeld 17,8 gram per dag (range 3,3 36,4; SD 4,9) Verzadigd vet: Gemiddeld 2 kcal per dag (range 2 5; SD 71) % normaal afwijkend % ,2 te weinig 1,8 normaal normaal te veel Vezel intake Lichamelijke activiteit Hoeveel bewegen is nodig? Stappenteller Betrouwbaar vanaf 3,2 km/h Nadeel: meet geen fietsen en zwemmen Nederlandse Norm voor Gezond Bewegen: 3 minuten matigintensief op minimaal 5 dagen per week Nederlandse ouderen: 49-6% haalt dit Indeling in categorieën van stappen per dag: Stappen per dag Norm 1. stappen/dag Omschrijving < 5 Inactieve, zittende leefstijl Weinig actief Matig actief Actief >12.5 Heel actief Steeds meer bewijs uit onderzoek dat gezondheidsen vanaf 75 stappen/dag gerealiseerd kunnen worden (Tudor-Locke 8) 3

4 Hoe goed is de meting gelukt? Resultaten lichamelijke activiteit Goed gelukte metingen met een stappenteller: 257 Deelnemers stappenteller: de minst beperkte groep. Interpretatie resultaten: lichamelijke activiteit voor de groep als geheel wordt overschat Sarcopenie: definitie Sarcopenie: oorzaken 1989: Sarx (vlees) en penia (verlies) Leeftijd gerelateerd (primair) 1: Verlies van spiermassa en spierkracht Sarcopenia 9: European Working Group on Sarcopenia in Older People: 1. Lage spiermassa 2. Lage spierkracht 3. Slechte spierfunctie à 1 + (2 en/of 3) Verminderde activiteit Ondervoeding Ziekte Sarcopenie: gevolgen Methoden: Delmonico et al (7): relatie sarcopenie en physical disability Spiermassa: kuitomtrek Roubenoff et al (3): relatie sarcopenie en mortaliteit Spierkracht: knijpkracht Spierfunctie: wandelsnelheid 4

5 Sarcopenie: prevalentie Relatie sarcopenie en leeftijd N % Sarcopenie ,3 Geen sarcopenie ,7 Totaal 884 1, 5 64 (%) 65 en ouder (%) Geen sarcopenie 521 (87,3) 237 (82,6) Sarcopenie 76 (12,7) 5 (17,4) Totaal 597 (1) 287 (1) GOUD-studie: epidemiologisch deel Conclusies 3% van ouderen met VB krijgt te weinig eiwit binnen. Ouderen met VB eten teveel verzadigd vet en te weinig vezels. GOUD-onderzoek: interventiestudie Het grootste deel van de ouderen met een VB beweegt te weinig. à Ziektes/aandoeningen (o.a. sarcopenie) komen bij ouderen met een VB veel voor en beginnen al op relatief jonge leeftijd. Beweegprogramma Beweegprogramma: richtlijnen Beweegprogramma: 45 min Educatie: 45 min Belangrijke elementen binnen programma: aangepast aan groep/ individu leren door te doen stap voor stap opbouwen enthousiasme bewegingsagoog en activiteitenbegel. positieve feedback, beloningselementen 8 maanden lang Drie keer per week Bewegingsagogen en activiteitenbegeleiders Multidimenisioneel programma Component fitheid Aeroob uithoudings vermogen Frequentie/ week Duur Intensiteit 3 3 minuten Matig intensief Kracht oef 1 herh. Balans 2 1 min Flexibiliteit 2 1 min Matig intensief 5

6 Beweegprogramma: aard van de activiteiten Educatief programma Uithoudingsvermogen; Nintendo Wii, wandelen, gymspellen Kracht; Oefeningen (kleine gewichtjes), gymspellen Balans; Gymspellen, parcours Flexibiliteit; Rek- en strekoefeningen Doel: Plezier Vergroten bewustzijn reactie lichaam op bewegen Vergroten bewustzijn belang bewegen gezondheid Inhoud: 1 verschillende thema s Elk thema bestaat uit verschillende oefeningen Ondersteunende materialen zoals plaatjes, foto s, werkbladen, informatiebladen Individuele werkmap Randomised controlled trial Resultaten Participatiegroep: 5 dagcentra, 8 groepen, 81 participanten 1,2 1,1 Wandelsnelheid COMFORTABEL Controlegroep: 5 dagcentra, 5 groepen, 7 controles 1,9,8,7,6,5 participatie controle 8 75 Lichamelijke activiteit participatie controle Resultaten -2 Resultaten -3 Onderdruk Middelomtrek participatie controle 5,8 5,7 5,6 5,5 5,4 5,3 5,2 5,1 5 4,9 4,8 4,7 Cholesterol Uitkomstmaat Lichamelijke activiteit Cholesterol Onderdruk (bloeddruk) Bovendruk (bloeddruk) Aerobe fitheid Kracht Cognitief functioneren Effectsize groot klein klein

7 Effectiviteit Toepasbaarheid Het beweegprogramma heeft een positief op het behoud/verbeteren van de gezondheid en fitheid van deelnemers. Bij bijna alle uitkomstmaten zien we een trend waarbij participanten verbeteren en de controlegroep verslechtert. Deelnemers die actiever hebben meegedaan (hogere hartslag tijdens programma) profiteren relatief meer. Maar gezondheidsen al te zien bij licht verhoogde hartslag (>9 slagen per minuut) Het programma is goed uitvoerbaar Medewerkers en cliënten vinden het leuk Cliënten doen actief mee Randvoorwaarden implementatie beweegprogramma; inzet bewegingsagoog, motivatie activiteitenbegeleiders ruimte voldoende groot voor beweegactiviteiten aanwezigheid materialen. Randvoorwaarden implementatie educatief programma Training activiteitenbegeleiders Selectie cliënten ahv lerend vermogen Beschikbaar Meer informatie Beweegprogramma en educatief programma zijn gratis downloadbaar: Inclusief: Handleiding beweegprogramma Beweegbundel Handleiding educatief programma Informatiebladen, werkbladen Fotomateriaal (voeding en sarcopenie) (lichamelijke activiteit) (beweegprogramma) Mogelijk gemaakt door: 7